Aντιμετώπιση της επιστήμης και της τεχνολογίας, μέρος II/IV
2. Τεχνο-νωθρότητα
Σε μια υπολανθάνουσα τεχνονωθρότητα, η οποία αναφέρθηκε στα προηγούμενα, στηρίζεται και η αντίδραση στις τεχνολογικές βελτιώσεις, κυρίως από ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, με πρόσχημα ρομαντικούς δεσμούς με κάποια χαρακτηριστικά της καταργούμενης τεχνολογίας. Είναι ευρέως γνωστές ιστορίες του 19ου αιώνα από την Αγγλία, όπου ο κόσμος για πολλά χρόνια απέφευγε να χρησιμοποιεί το τραίνο και συνέχιζε να παίρνει την άμαξα, παρά τα πολλά μειονεκτήματα που είχε αυτό το μεταφορικό μέσον. Ακόμα στις αρχές του 20ου αιώνα απέτρεπαν χρηματο-οικονομικοί σύμβουλοι στις ΗΠΑ τους πελάτες των τραπεζών τους να επενδύσουν σε μετοχές της βιομηχανίας αυτοκινήτων Ford, διότι: «Το άλογο θα συνεχίσει να υπάρχει, το αυτοκίνητο είναι μόνο ένας νεωτερισμός, μια μόδα!».
Έχουν διασωθεί εκτιμήσεις παλαιότερων εποχών για τις δήθεν υποβαθμίσεις που προκαλεί η τεχνολογία στην κοινωνική ζωή - σχεδόν πάντα πρόκειται για αυθαίρετες ερμηνείες. Τα φτηνά βιβλία και οι εφημερίδες αποθάρρυναν τη συνομιλία, έλεγαν το 18ο και 19ο αιώνα. Η τέχνη της συζήτησης χάνεται, γιατί οι άνθρωποι δεν συζητούν πια, αλλά διαβάζουν! Στα τέλη του 19ου αιώνα διεκτραγώδησαν δημόσιοι άνδρες στην Αγγλία το γεγονός ότι ο καλύτερος (ηλεκτρικός) φωτισμός στα σπίτια έκανε τους ανθρώπους να διαβάζουν αντί να συζητάνε. Ο Όργουελ ήταν πεπεισμένος ότι το ραδιόφωνο και άλλοι «μοναχικοί, μηχανικοί τρόποι αναψυχής» καταδίκαζαν σε θάνατο τη συζήτηση, αν και οι συζητήσεις στα σαλόνια ήταν συνηθέστατα παράλληλοι μονόλογοι.
Αλλά και στις μέρες μας ακούμε συχνά διηγήσεις για τη σχέση που έχει κάποιος «βιβλιοφάγος» φίλος με την υφή και τη μυρωδιά του χαρτιού, για τη συγκίνηση που νοιώθει όταν βρίσκεται σε ένα βιβλιοπωλείο κ.ά. Προφανώς ο συγκεκριμένος φίλος έχει συσχετίσει την αγάπη του για μελέτη με δευτερεύοντα και μάλλον αρνητικά στοιχεία του μέσου (χαρτί), με το οποίο διαδίδονται εδώ και 500 περίπου χρόνια οι γνώσεις στον πολιτισμένο κόσμο. Ο Mark Lawson περιγράφει στην εφημερίδα Guardian τις επερχόμενες εξελίξεις για ηλεκτρονική διανομή των κειμένων, των εικόνων και της μουσικής του μέλλοντος μέσω του διαδικτύου, με χρήση μιας και μοναδικής μικροσυσκευής, η οποία θα μεταδίδει ταυτόχρονα τηλεοπτικά προγράμματα και θα αποτελεί κινητό τηλέφωνο, ατζέντα κ.ά. και καταλήγει: «Έτσι, λοιπόν, η πιθανότητα ότι όλα αυτά -σινεμά, βιβλία, μουσική, ραδιόφωνο, τηλεόραση- θα είναι διαθέσιμα μέσα από μία και μοναδική πλαστική συσκευή, η οποία επινοήθηκε για να σου επιτρέπει να μιλήσεις με τους δικούς σου και να τους πεις ότι το τραίνο θα αργήσει, μπορεί να είναι τεχνολογικά συναρπαστική, αλλά δίνει ταυτόχρονα μια αίσθηση κλειστοφοβίας και περιορισμού. (!;) Αν αυτό είναι το πολιτιστικό μέλλον που μας περιμένει, ευχαριστώ, θα αρνηθώ την πρόσκληση.»
Οι περισσότεροι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι είναι απόλυτα εξαρτημένοι από την τεχνολογία, χωρίς να το αντιλαμβάνονται και απλώς δυσφορούν για τις αλλαγές στις συνήθειές τους που επέρχονται αναπόφευκτα, γίνονται τεχνοφοβικοί επειδή είναι τεχνονωθροί. Κανείς από αυτούς δεν θα σκεφτόταν όμως να διαγράψει σήμερα από τη ζωή του το αυτοκίνητο, το τραίνο, το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις οικιακές συσκευές και ό,τι άλλο χρησιμοποιεί αυτονόητα στην καθημερινή ζωή του, όλα εκείνα τα τεχνικά κατασκευάσματα, τα οποία συνήθισε από μικρής ηλικίας.
Τον ενοχλούν οι αλλαγές που αντιμετωπίζει σε μεγαλύτερη ηλικία και που θα τον αναγκάσουν να προβληματιστεί και πιθανόν θα τον κουράσουν μέχρι να τις συνηθίσει, η αναλογική συσκευή που θα γίνει ψηφιακή, ο δίσκος μουσικής από βινίλιο που θα γίνει CD, το σήμα στο τηλέφωνο που ακούγεται διαφορετικά, η φωτογραφική μηχανή χωρίς φιλμ που πρέπει να συνδεθεί όμως με τον υπολογιστή κ.ο.κ. Μερικοί δηλώνουν ότι αποστρέφονται τις συζητήσεις με αγνώστους σε ηλεκτρονικούς χώρους του Internet και προτιμούν άμεσες ζωντανές συζητήσεις. Ίσως να αγνοούν βέβαια ότι οι συζητήσεις στο Internet γίνονται συχνά με ανθρώπους σε άλλες πόλεις, άλλες χώρες, άλλες ηπείρους, με τους οποίους κάποιος ποτέ δεν θα είχε την ευκαιρία να έρθει σε επικοινωνία. Πέρα από αυτό, οι περισσότεροι από τους αρνητές της εξέλιξης ντρέπονται πλέον να παραδεχθούν ότι αγνοούν και την απλή χρήση του υπολογιστή και περιτυλίγουν την άγνοιά τους με προβολή άλλων, προσωπικών επιλογών επικοινωνίας.
Οι αρνητές της νεωτερικής συσκευής «όλα σε ένα», για να επανέλθουμε στο παράδειγμα του τεχνοφοβικού βιβλιόφιλου, προφανέστατα αγνοούν και μάλλον δεν ενδιαφέρονται να πληροφορηθούν ότι το νέο (ηλεκτρονικό) μέσον θα τους δίνει πάμπολλες δυνατότητες, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να απαιτήσει κάποιος από το χαρτί, που τσαλακώνεται, βρέχεται, σκίζεται, ξεθωριάζει, συσσωρεύεται αν αποθηκευτεί μαζικά κ.ο.κ. και για του οποίου την παραγωγή απαιτείται η αποκοπή δέντρων και η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με χημικά υλικά.
Ακόμα κι αν η νέα συσκευή δημιουργεί στον ηλικιωμένο τεχνοφοβικό την «αίσθηση κλειστοφοβίας» (!;), θα έχει όμως την ευχέρεια να τη χρησιμοποιεί παντού και πάντα, σε οποιαδήποτε στάση ή κίνησή του, και θα είναι σε θέση να αποκόπτει και να αποθηκεύει στη μνήμη αυτής της συσκευής κομμάτια κειμένου, βίντεο ή μουσικής για να τα διαβάσει, παρακολουθήσει ή ακούσει πιο προσεκτικά κάποια άλλη στιγμή ή, επίσης, να τα στέλνει εκείνη τη στιγμή, σε οποιονδήποτε παραλήπτη διαθέτει ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, να διαβάζει δοκιμαστικά όποιο βιβλίο ή περιοδικό και όποια εφημερίδα τον ενδιαφέρει, να παρακολουθήσει από την οθόνη τα προσφερόμενα εμπορικά είδη που χρειάζεται, σε μια άλλη πόλη ή μια άλλη χώρα και ήπειρο, με λεπτομερή περιγραφή ποιότητας και τιμών και με θετικά ή αρνητικά σχόλια άλλων αγοραστών και, αν κάτι του αρέσει, να το παραγγείλει ηλεκτρονικά για τον εαυτό του ή ως δώρο, να κλείσει αεροπορικά εισιτήρια, δωμάτια σε ξενοδοχείο, θέσεις για γεύμα σε εστιατόρια και για παραστάσεις σε θέατρα άλλης πόλης ή και άλλης χώρας που θα βρεθεί σε 1-2 μήνες και άλλα πολλά. Αυτό που αλλάζει οριστικά και αναπότρεπτα στη ζωή του, φυσικά, είναι να μη διαθέτει πλέον με τις παλιές εφημερίδες φθηνό περιτύλιγμα...
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
