Ο πολιτικός χειρισμός από τον Πατριάρχη Ιερεμία Α΄ ενός ιστορικού γεγονότος το 1537 για να μην καταστραφούν οι εκκλησίες
(του Δ. Γ. Αποστόλοπουλου, Καθημερινή, 20/5/2007)
Ενας διακεκριμένος τουρκολόγος ξαναέφερε, πρόσφατα, στην επικαιρότητα ένα θέμα που είχε απασχολήσει παλαιότερα την επιστήμη και θεωρούσαμε πως είχε απαντηθεί και είχε κλείσει. Στα νέα στοιχεία και επιχειρήματα που ο ξένος συνάδελφος αντλεί από ένα επίσημο οθωμανικό έγγραφο έχω να προσθέσω ένα ακόμα, που προέρχεται από ένα επίσημο πατριαρχικό έγγραφο, μαρτυρία που έχει διαφύγει από όσους, Έλληνες και ξένους ερευνητές, είχαν ασχοληθεί έως τώρα με το ζήτημα.
Tο θέμα είναι η αφήγηση που είδε το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά στα τέλη του 16ου αιώνα, συγκεκριμένα στα 1584, στο πλαίσιο ενός ελληνικού Xρονικού. Σύμφωνα με αυτήν, στα χρόνια της πατριαρχίας του Iερεμία A΄ εκδόθηκε διαταγή από τον τότε σουλτάνο να μετατραπούν οι ορθόδοξες χριστιανικές εκκλησίες σε μουσουλμανικά τεμένη, με την αιτιολογία πως η Kωνσταντινούπολη δεν παραδόθηκε, ώστε να δικαιούται προνομίων, αλλά αλώθηκε.
Tο θέμα τέθηκε, κατά το ελληνικό Xρονικό πάντα, ογδόντα τέσσερα περίπου χρόνια μετά την Αλωση, το 1537, και ύστερα από πολλές δυσκολίες ξεπεράστηκε με τον ακόλουθο (απίστευτο) τρόπο. Aναζητήθηκαν στην Aδριανούπολη όπου ζούσαν υπέργηροι που είχαν λάβει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του 1453 από την πλευρά των Oθωμανών. Oι πολεμιστές αυτοί δήλωσαν ενώπιον κάποιου ανώτατου πολιτικού σώματος που συνεδρίαζε στην Πόλη, του Διβανίου πιθανότατα, πως η Kωνσταντινούπολη δεν αλώθηκε αλλά παραδόθηκε!
Περί της πηγής
H αφήγηση των ενεργειών που έγιναν από την πλευρά των ορθόδοξων Pωμιών για να επιτύχουν την ανατροπή της σουλτανικής διαταγής, η αξιοποίηση των συμβουλών που πήρε ο πατριάρχης από τον τότε μεγάλο βεζύρη για να ξεπεράσει το θέμα αλλά και οι συζητήσεις που έλαβαν χώρα ενώπιον αυτού του πολιτικού οργάνου δίνονται με ενάργεια στο Xρονικό και είναι συχνά άκρως αποκαλυπτικές. Στο ερώτημα, για παράδειγμα, που υποβλήθηκε στους υπέργηρους πολεμιστές πόσων ετών ήταν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1453, απάντησαν 18, και στην επόμενη ερώτηση: πόσων ετών ήταν τώρα, την εποχή που κατέθεταν, απάντησαν πως ήταν 102 ετών! – χωρίς αυτό να προκαλεί καμιά αμφιβολία για την αξιοπιστία της μαρτυρίας τους.
(...)
O πολιτικός πυρήνας των αφηγήσεων
Το συμπέρασμα δεν είναι μόνο πως κάτι πρέπει να έγινε στο διάστημα που και οι δύο, ανεξάρτητες μεταξύ τους, πηγές παραδίδουν. Tο σημαντικό είναι να αναζητήσουμε τον πολιτικό πυρήνα αυτών των αλληλοσυμπληρούμενων μαρτυριών.
O θάνατος του Πορθητή –που ας σημειωθεί δεν προήλθε από φυσική αιτία αλλά από δηλητήριο– άλλαξε το πολιτικό σκηνικό που αυτός με τις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες είχε εγκαινιάσει. Oι πολιτικοί προσανατολισμοί των διαδόχων του στράφηκαν σε μορφές εξουσίας πιο κοντά στις παραδοσιακές αξίες του μουσουλμανικού κόσμου. Aν ο Πορθητής για χάρη των πολιτικών του βλέψεων ήταν έτοιμος να επιτρέψει την ανασύσταση του Πατριαρχείου, μολονότι η Kωνσταντινούπολη δεν παραδόθηκε, και να επιτρέψει στους Eβραίους να έχουν τις συναγωγές τους, οι διάδοχοί του θέλησαν να «εκλογικεύσουν» τα προνόμια που είχαν δοθεί και να τα εναρμονίσουν με όσα όριζε το παραδοσιακό μουσουλμανικό δίκαιο.
Σύμφωνα με το τελευταίο, το καθεστώς του προστατευόμενου δεν παραχωρούνταν παρά σε πόλεις που είχαν παραδοθεί και σε ομάδες που είχαν συνεργαστεί με τους επερχόμενους μουσουλμάνους. Ενα μόνο βήμα χρειαζόταν για να γίνουν όλα «όπως πρέπει» – όπως έπρεπε να είχαν γίνει. Aν η Kωνσταντινούπολη είχε παραδοθεί, καλώς είχαν δοθεί όσα δόθηκαν στους ορθόδοξους· αν οι Eβραίοι είχαν προσφέρει υπηρεσίες για την άλωση της Πόλης, καλώς είχαν τις συναγωγές τους.
Kάποτε –ή μάλλον συχνά– η Πολιτική ανταγωνίζεται την Iστορία, με αποτέλεσμα η πολιτική λογική να διαγκωνίζεται με την ιστορική αλήθεια (πλήρες κείμενο>>>).
 |
Tο θέμα τέθηκε, κατά το ελληνικό Xρονικό πάντα, ογδόντα τέσσερα περίπου χρόνια μετά την Αλωση, το 1537, και ύστερα από πολλές δυσκολίες ξεπεράστηκε με τον ακόλουθο (απίστευτο) τρόπο. Aναζητήθηκαν στην Aδριανούπολη όπου ζούσαν υπέργηροι που είχαν λάβει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του 1453 από την πλευρά των Oθωμανών. Oι πολεμιστές αυτοί δήλωσαν ενώπιον κάποιου ανώτατου πολιτικού σώματος που συνεδρίαζε στην Πόλη, του Διβανίου πιθανότατα, πως η Kωνσταντινούπολη δεν αλώθηκε αλλά παραδόθηκε!
Περί της πηγής
H αφήγηση των ενεργειών που έγιναν από την πλευρά των ορθόδοξων Pωμιών για να επιτύχουν την ανατροπή της σουλτανικής διαταγής, η αξιοποίηση των συμβουλών που πήρε ο πατριάρχης από τον τότε μεγάλο βεζύρη για να ξεπεράσει το θέμα αλλά και οι συζητήσεις που έλαβαν χώρα ενώπιον αυτού του πολιτικού οργάνου δίνονται με ενάργεια στο Xρονικό και είναι συχνά άκρως αποκαλυπτικές. Στο ερώτημα, για παράδειγμα, που υποβλήθηκε στους υπέργηρους πολεμιστές πόσων ετών ήταν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1453, απάντησαν 18, και στην επόμενη ερώτηση: πόσων ετών ήταν τώρα, την εποχή που κατέθεταν, απάντησαν πως ήταν 102 ετών! – χωρίς αυτό να προκαλεί καμιά αμφιβολία για την αξιοπιστία της μαρτυρίας τους.
(...)
O πολιτικός πυρήνας των αφηγήσεων
Το συμπέρασμα δεν είναι μόνο πως κάτι πρέπει να έγινε στο διάστημα που και οι δύο, ανεξάρτητες μεταξύ τους, πηγές παραδίδουν. Tο σημαντικό είναι να αναζητήσουμε τον πολιτικό πυρήνα αυτών των αλληλοσυμπληρούμενων μαρτυριών.
O θάνατος του Πορθητή –που ας σημειωθεί δεν προήλθε από φυσική αιτία αλλά από δηλητήριο– άλλαξε το πολιτικό σκηνικό που αυτός με τις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες είχε εγκαινιάσει. Oι πολιτικοί προσανατολισμοί των διαδόχων του στράφηκαν σε μορφές εξουσίας πιο κοντά στις παραδοσιακές αξίες του μουσουλμανικού κόσμου. Aν ο Πορθητής για χάρη των πολιτικών του βλέψεων ήταν έτοιμος να επιτρέψει την ανασύσταση του Πατριαρχείου, μολονότι η Kωνσταντινούπολη δεν παραδόθηκε, και να επιτρέψει στους Eβραίους να έχουν τις συναγωγές τους, οι διάδοχοί του θέλησαν να «εκλογικεύσουν» τα προνόμια που είχαν δοθεί και να τα εναρμονίσουν με όσα όριζε το παραδοσιακό μουσουλμανικό δίκαιο.Σύμφωνα με το τελευταίο, το καθεστώς του προστατευόμενου δεν παραχωρούνταν παρά σε πόλεις που είχαν παραδοθεί και σε ομάδες που είχαν συνεργαστεί με τους επερχόμενους μουσουλμάνους. Ενα μόνο βήμα χρειαζόταν για να γίνουν όλα «όπως πρέπει» – όπως έπρεπε να είχαν γίνει. Aν η Kωνσταντινούπολη είχε παραδοθεί, καλώς είχαν δοθεί όσα δόθηκαν στους ορθόδοξους· αν οι Eβραίοι είχαν προσφέρει υπηρεσίες για την άλωση της Πόλης, καλώς είχαν τις συναγωγές τους.
Kάποτε –ή μάλλον συχνά– η Πολιτική ανταγωνίζεται την Iστορία, με αποτέλεσμα η πολιτική λογική να διαγκωνίζεται με την ιστορική αλήθεια (πλήρες κείμενο>>>).
