(Α. Γαλδαδάς, Βημα, 1/5/2010)
Χριστίνα Π.Φίλη: Εξουσία και Μαθηματικά
Υπάρχουν φασιστικά Μαθηματικά; Ναι, μας λέει η συγγραφέας του βιβλίου και αναφέρει το παράδειγμα του ιταλού μαθηματικού Ρicone που δηλώνει με υπερηφάνεια το 1927 με τον Μουσολίνι στο τιμόνι της χώρας ότι αποτελεί παράδειγμα «φασίστα μαθηματικού» και ονομάζει την έρευνα στο δικό του χώρο «Φασιστικά Μαθηματικά» γιατί «συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της παραγωγικότητας του έθνους καθώς και στην ανάπτυξη της πολεμικής μηχανής».
Δεν είναι η μόνη στιγμή που τα Μαθηματικά συνδέονται με την πολιτική και αυτό γίνεται εντελώς σαφές μέσα από τις σελίδες του ογκώδους αυτού βιβλίου που παρουσιάζει σε δεκαέξι ενότητες, από τη δολοφονία της Υπατίας το 415 μ.Χ. ως το 1938, όταν αποσύρεται ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή από τα γερμανικά πανεπιστήμια, πλήθος παραδειγμάτων. Ενδιάμεσα ο αναγνώστης θα συναντήσει τον Ομάρ Καγιάμ, τον Λάιμπνιτζ, τον Οϊλερ, τον Κοσί, τον Μπολτζάνο, τον Γιεγκόροφ, τον Λουζίν και πολλούς άλλους. Κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι ότι κακώς νομίζουμε πως η επιστήμη των Μαθηματικών βρίσκεται μακριά από κάθε μορφή εξουσίας και κατά τη συγγραφέα: «οι διάκονοι αυτής της επιστήμης ήταν σχεδόν πάντα κοντά στους άρχοντες και τους υπηρετούσαν πιστά ως φιλόσοφοι, γεωμέτρες, αστρονόμοι, μηχανικοί».
Το ότι το βιβλίο σταματάει στο 1938 δεν σημαίνει κατ΄ ανάγκην και ότι σταμάτησε η συνδιαλλαγή των ορθολογιστών επιστημόνων με την ανορθολογική εξουσία. Στο διάστημα πάντως των 1.500 ετών που καλύπτει, δίνει άφθονα στοιχεία για τον τρόπο που κατάφεραν (ή δεν κατάφεραν μερικές φορές) οι μαθηματικοί να συνδιαλλαγούν με την εξουσία. Αν και έχει κάνει σπουδές Μαθηματικών, η συγγραφέας αποφεύγει κάθε εμβάθυνση στο μαθηματικό κομμάτι της προσφοράς των «ηρώων» που παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου, ίσως για να μη διώξει τους αναγνώστες που δεν αισθάνονται καλά με τα Μαθηματικά.
Το ότι έχει βραβευτεί το βιβλίο από την Ακαδημία Αθηνών, κατά τη γνώμη μου, ούτε προσθέτει ούτε αφαιρεί τίποτε για τον επίδοξο αναγνώστη, πιο πολύ πρέπει να μετρήσει το ότι η 65 ετών σήμερα συγγραφέας, που είναι και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, συγκέντρωσε μετά από έρευνα ετών όλες αυτές τις περιπτώσεις και τις συμπεριφορές των Μαθηματικών μέσα στους αιώνες σε ένα χρήσιμο βιβλίο. Και εκεί υπάρχει ένας πλούτος στοιχείων στις επτακόσιες και περισσότερες σελίδες του, ιδιαίτερα στις σημειώσεις, που δείχνει ότι η συγγραφέας έχει συλλέξει με πολλή επιμονή τα στοιχεία της. Η μέτρια σελιδοποίηση και κάποιες τυπογραφικές αβλεψίες, όπου υπάρχουν, δεν καταφέρνουν, ευτυχώς, να αλλοιώσουν το τελικό αποτέλεσμα και τη χρησιμότητα του βιβλίου. Ενός βιβλίου που συνιστάται εκτός των άλλων και σε όσους εκπαιδευτικούς θα ήθελαν να διανθίσουν τις παραδόσεις τους και με μια παρουσίαση του περίγυρου του σχετικού με κάποια κεφάλαια των Μαθηματικών.
Φυσικά εγώ διαφωνώ με το χαρακτηρισμό "φασιστικά μαθηματικά", επειδή κάποιος Ιταλός τρελαμένος έθετε τα δικά του στην υπηρεσία του φασισμού. Φασίστας μαθηματικός υπάρχει αλλά δεν υπάρχουν ιδεολογικοποιημένα μαθηματικά, όπου κάτι αποκρύπτεται, επειδή δεν ταιριάζει στις κυρίαρχες πολιτικές αντιλήψεις. Έχει γίνει αυτό με την επιστήμη γενικότερα από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό, ο οποίος προσπαθούσε το Μεσαίωνα να ελέγξει τις εξελίξεις και να διατηρήσει τον έλεγχο των διανοουμένων! Έφαγε τα μούτρα του παρά τα εγκλήματα σε βάρος πολλών επιστημόνων... Τελευταίο γνωστό κρούσμα είχαμε με τα κομμουνιστικά κόμματα, τα οποία παλαιότερα απέρριπταν τον Δαρβίνο, τον Φρόιντ κτλ., αλλά σταδιακά παρασύρθηκαν από τις γενικότερες αντιλήψεις και αποδέχτηκαν τις σχετικές επιστημονικές απόψεις.
