Καταστροφές περί την κάμβρια εποχή

Σε προηγούμενες αναρτήσεις και σε σχόλια έγινε συχνά αναφορά για τις καταστροφές της προκάμβριας και κάμβριας περιόδου. Παλαιότερα είχα αναρτήσει ένα κείμενο για μερικές σχετικά νεότερες καταστροφές που έχουν ενσωματωθεί στους μύθους διαφόρων λαών. Σκέφτηκα ότι είναι ενδιαφέρον να γίνει μια γενικότερη αναφορά στα θέματα αυτών των καταστροφών που δεν αφορούν μια περιοχή, ένα πληθυσμό ή κάτι τέτοιο, αλλά ολόκληρη τη Γη και πολλά ζωικά και φυτικά είδη.

Η ζωή ξεκίνησε κάπως, κάπου, κάποτε στη Γη υπό αδιευκρίνιστες μέχρι τώρα ακριβείς συνθήκες. Βέβαιο είναι ότι πριν από κάπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια η επιφάνεια του πλανήτη μας ήταν έρημη, καυτή κρούστα λάβας ηφαιστείων και τελείως αφιλόξενη για ζωή. Επί εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια ο πλανήτης μας βομβαρδιζόταν από μετεωρίτες που περιείχαν νερό και διάφορα χημικά στοιχεία. Σταδιακά δημιουργήθηκαν θάλασσες και ωκεανοί και η θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης μειώθηκε.

Από το θρυλικό πείραμα του Stanley Miller περί αβιογένεσης γνωρίζουμε ότι υπάρχει σίγουρα ένα μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο μπορεί να δημιουργήθηκαν στις θάλασσες υδατάνθρακες, αμινοξέα και άλλα οργανικά μόρια. Αυτά τα μόρια δεν συγκροτούσαν ακόμα «ζωή», αποτελούσαν όμως ήδη πριν από δισεκατομμύρια χρόνια δομικούς λίθους που ήταν δυνατόν να εξελιχθούν στη μία ή στην άλλη κατεύθυνση, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.

Τα πρώτα έμβια όντα προ προέκυψαν από αυτά τα οργανικά μόρια, πρέπει να είχαν το μηχανισμό οργάνωσης πρωτόγονων βακτηρίων και να επιβίωναν σε ένα πλάσμα μεταβαλλόμενης σύνθεσης. Ο μεταβολισμός σ’ αυτά τα είδη πρέπει να ήταν μόνο στοιχειώδης.

Εκτιμάται ότι πριν από 3,4-3,8 δισεκατομμύρια χρόνια προέκυψε εξελικτικά μία στοιχειώδης φωτοσύνθεση, με την οποία τα κυανοβακτηρίδια προκαλούσαν διάσπαση του μορίου του νερού σε υδρογόνο και οξυγόνο. Το υδρογόνο αξιοποιήθηκε για τη συγκρότηση βιολογικών μορίων (σύνδεση με τον άνθρακα της ατμόσφαιρας), το οξυγόνο διέφευγε στην ατμόσφαιρα. Έτσι προέκυψε η πρώτη «οικολογική καταστροφή» στη Γη. Το οξυγόνο προκαλούσε ταχείες οξειδώσεις και δραστικές αλλοιώσεις των υλικών στην επιφάνεια της Γης. Η ζημιά περιορίστηκε μόνο από κάποια κύτταρα, τα οποία ήταν σε θέση να αξιοποιήσουν το οξυγόνο ως ενεργειακό υλικό, διαφορετικά θα επικρατούσε η καταστροφική οξείδωση και  δεν θα εξελισσόταν η ζωή.

Καταστροφές που εξελίχθηκαν παλαιότερα από 1 δισεκατομμύρια χρόνια, δεν άφησαν ίχνη και δεν είναι δυνατόν να τεκμηριωθούν, γιατί δεν έχουν εντοπιστεί απολιθώματα τέτοιας ηλικίας. Περίπου πριν από 630 εκατομμ. έτη αρχίζει η εποχή του Ediacarium, η οποία πήρε το όνομά της από τους Ενδιακαρανικούς Λόφους της Αυστραλίας.  Ζωικά είδη εκείνης της εποχής φαίνονται για μας σήμερα τερατώδη, κάτι σαν αυτά που επινοούν στα φιλμ επιστημονικής φαντασίας. Μερικά απολιθώματα από εκείνη την εποχή που εντοπίζονται σήμερα στην Αυστραλία, δεν είναι πάντα εύκολο στους ερευνητές να τα κατατάξουν, στα ζώα ή στα φυτά.

Η εποχή Ediacara κλείνει με μία ακόμα μαζική καταστροφή των ειδών στη Γη, από άγνωστο ακόμα αίτιο, το οποίο προφανέστατα προκάλεσε αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών. Τόσο σ’ αυτή την εποχή, όσο και στην αμέσως επόμενη κάμβρια εποχή, τεράστιος αριθμός ειδών εξαφανίστηκαν από την επιφάνεια της Γης και δεν προέκυψαν πλέον εκ νέου. Όσα είδη επιβίωσαν αποτέλεσαν τα ζώα και τα φυτά της κάμβριας εποχής.

Σχετικά νέα είναι, σε σχέση με τα φαινόμενα που περιγράφηκαν πριν, η κάμβρια εποχή, η οποία άρχισε πριν από περίπου 540 εκατ. και έληξε πριν από κάπου 490 εκατ. χρόνια. Κύριο χαρακτηριστικό των έμβιων ζώων αυτής της εποχής είναι τα είδη με προστατευτικό κέλυφος, τα οποία εξελίχθηκαν, αφού μπόρεσαν να προστατευτούν από τους μεγάλους θαλάσσιους θηρευτές της εποχής, διάφορα είδη ψαριών και μαλακίων.

Στην κάμβρια εποχή, η οποία πήρε το όνομα από τα Κάμβρια Όρη στην Ουαλία (Cambria είναι το λατινικό όνομα της Ουαλίας), είχαν εξελιχθεί ήδη όλα τα ζωικά είδη που γνωρίζουμε, έντομα, ασπόνδυλα και σπονδυλωτά (ψάρια).

Όλες αυτές οι καταστροφές και οι εξαφανίσεις ειδών δεν συμβαίνουν αστραπιαία, αλλά κλιμακώνονται στο χρόνο, συχνά σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Σημαντικότερα αίτια αυτών των καταστροφών πρέπει να ήταν ο βομβαρδισμός με μικρούς ή μεγάλους μετεωρίτες από το διάστημα και η έκρηξη ηφαιστείων επί της Γης, μαζί με τους σεισμούς και τις γεωλογικές επιπτώσεις τους.

Οι παλαιοντολόγοι συμφωνούν ότι 9 στα 10 είδη που παρουσιάστηκαν ποτέ στη Γη έχουν εξαφανιστεί οριστικά. Αυτό συνεχίστηκε και σ’ όλη τη μεταγενέστερη ιστορία της Γης και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, χωρίς να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τις αλλαγές, λόγω της περιορισμένης διάρκειας ζωής των ανθρώπων και του ελάχιστου χρόνου ύπαρξης της επιστήμης, με τα ορθολογικά εργαλεία της οποίας μπορούμε να μελετούμε το παρελθόν. Γεγονός είναι, πάντως, ότι αυτό που βλέπουμε σήμερα γύρω μας, αποτελεί μόνο μια στιγμιαία λήψη στην ιστορία της ζωής στη Γη, η οποία δεν είναι στατική αλλά μεταβάλλεται δραστικά σε κλίμακα εκατομμυρίων ετών.