Βιβλία, βιβλία
(Ρίτσα Μασούρα, Καθημερινή, 14/6/200)
Ευπώλητο βιβλίο! Εύηχος, ελκυστικός όρος. Σε παρακινεί να αναζητήσεις το βιβλίο, να ψάξεις για κριτικές, να δεις αν ταιριάζει στη δική σου ιδιοσυγκρασία, στις διακυμάνσεις του είναι σου. Βεβαίως, εκ των προτέρων γνωρίζεις ότι κάθε τι ευπώλητο δεν είναι αυτομάτως και ποιοτικό. Υπάρχουν, ωστόσο, βιβλία που προσελκύουν το ενδιαφέρον μας επειδή κυριολεκτικά μας καίνε. Το έζησα παλιότερα με το εξομολογητικό, οικουμενικό βιβλίο του Φίλιπ Ροθ «Καθένας». Το ζω τελευταία με το βιβλίο του Ιρβιν Γιάλομ «Στον κήπο του Επίκουρου», μέσω του οποίου ο συγγραφέας επιχειρεί να ελαχιστοποιήσει τον κυρίαρχο φόβο του θανάτου.Η διαχείριση του θανάτου, λέει ο Γιάλομ, είναι διαφορετική ανά τους αιώνες. Υπήρξαν πολιτισμοί που τον αρνήθηκαν. Το βλέπουμε στους τάφους των Φαραώ ή στους τάφους των αρχαίων προγόνων μας. Δίπλα στο νεκρό σώμα, αντικείμενα προσωπικά, αντικείμενα που ενδεχομένως θα διευκόλυναν τον νεκρό στη δεύτερη ζωή του. Ο επίγειος πλούτος στοιβάζεται στην τελευταία κατοικία του νεκρού. Σε μουσείο του Μπρούκλιν υπάρχουν νεκρικά αγάλματα ιπποποτάμων που είχαν ταφεί μαζί με τους νεκρούς για να διασκεδάζουν στη μετέπειτα ζωή τους. Αλλά για να μην τρομάξουν οι νεκροί από τα ζώα, τους είχαν φτιάξει τόσο κοντά πόδια ώστε να μπορούν να μετακινηθούν πολύ αργά, άρα να είναι ακίνδυνα. Αργότερα, οι διάφορες θρησκείες διέσπειραν τον φόβο, αλλά και την ευτυχία τής μετά θάνατον ζωής, προκαλώντας τεράστια σύγχυση. Η θρησκευτική εικονογραφία του μεσαιωνικού χριστιανισμού με τις τιμωρίες της Κόλασης ή τις σκηνές από την Ημέρα της Κρίσης του Ιερώνυμου Μπος επέτεινε το άγχος του θανάτου, δίδοντάς του μια αιματοβαμμένη εικαστική διάσταση.
Ο Ιρβιν Γιάλομ καταφεύγει στον Επίκουρο και στην επικούρεια αφοβία. Μέσω του Αθηναίου φιλοσόφου στοχεύει στην άμβλυνση του φόβου του θανάτου, γιατί η τρομακτική σκέψη του αναπόφευκτου θανάτου μάς εμποδίζει να απολαύσουμε τη ζωή. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να τη μισήσουν. Αλλοι αφοσιώνονται σε μια εργασιακή φρενίτιδα, η οποία δεν έχει άλλο στόχο από το να αποφευχθεί η οδύνη. Ομως ο άνθρωπος, διδάσκει ο Επίκουρος, είναι σύνθεση στροβίλων, περιδινιζόμενων και περιπαλλασσόμενων ατόμων. Ως εκ τούτου και το σώμα και η ψυχή του είναι πράγματα υλικά.
Ο Επίκουρος αμφισβητήθηκε όσο κανένας άλλος ακριβώς γι’ αυτήν την εξίσωση σώματος και ψυχής. Αλλά ενδεχομένως και για έναν ακόμη λόγο: Γιατί πέραν των θρησκευτικών επιταγών μπορεί να εκμηδενίσει το κύρος οποιασδήποτε εξουσίας, η οποία υποτίθεται ότι στηρίζεται –σύμφωνα με τους πρώτους στίχους του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου– στο Κράτος και τη Βία. Οι Επικούρειοι, όμως, όντας απαλλαγμένοι από τον φόβο δεν υποκύπτουν σε καμιά μορφή βίας, αναζητώντας τη χαρά τη ζωής στα μικρά και τα ταπεινά και αδιαφορώντας για τα μεγάλα και τα σπουδαία. Είναι ελαφρώς επίκαιρη ή θεωρία ή κάνω λάθος;Ο Γούντι Αλεν, ευφυολογώντας κάποια φορά είπε το εξής: «Δεν φοβάμαι το θάνατο, απλώς δεν θέλω να ’μαι εκεί όταν θα έρθει»! Μικροί Γούντι Αλεν όλοι εμείς, αλλά ο Επίκουρος μας αντικρούει. Ο θάνατος λέει δεν μας αφορά, επειδή όταν εμείς υπάρχουμε δεν υπάρχει αυτός κι όταν αυτός επέλθει, δεν το καταλαβαίνουμε γιατί έχουμε πάψει να υπάρχουμε! Από τη στιγμή που ο άνθρωπος θα ξεπεράσει το φόβο των Θεών (του Θεού), από τη στιγμή που θα διερευνά με το νου και την εμπειρία τη φύση των πραγμάτων και θα μάθει να χαίρεται την ουσία της ζωής, αναζητώντας την ηδονή στο κορμί, στο μυαλό, στο φύλο, στη γνώση, στο στομάχι και στην τέχνη, από τη στιγμή λοιπόν που θα αποκτήσει αυτά τα αθάνατα αγαθά θα μπορεί να ζήσει –όσο ζήσει– την πρόσκαιρη, αλλά ανεπανάληπτη ύπαρξή του, απολαμβάνοντας την υπαρξιακή ηδονή. Η ηδονή με την επικούρεια έννοια σημαίνει αποφυγή του σωματικού πόνου και αταραξία της ψυχής! («Εμείς οι Επικούρειοι», εκδόσεις Μ. Βερέττας)
