Βιβλία, βιβλία

Βιβλία για την εξέλιξη

Ελευθεροτυπία, 4/6/2009

• «Το εγωϊστικό γονίδιο», Ρίτσαρντ Ντόκινς (εκδ. Κάτοπτρο).

Κλασικό βιβλίο, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1976, κάνοντας διάσημο τον Ντόκινς. Η συγκεκριμένη είναι η τριακονταετής, επετειακή, επαυξημένη και σχολιασμένη έκδοσή του. Ο γνωστός βιολόγος, ο οποίος αποτελεί και τον βασικό πρωταγωνιστή του κινήματος των νέων αθεϊστών με το βιβλίο του «Η περί Θεού αυταπάτη» (εκδ. Κάτοπτρο), χρησιμοποίησε τον όρο «εγωιστικό γονίδιο» σαν έναν τρόπο για να εκφράσει τη γονιδιοκεντρική θεώρηση της εξέλιξης. Στο βιβλίο πρωτοχρησιμοποιείται κι ένας ακόμη όρος που αργότερα καθιερώθηκε στην επιστήμη, το «μιμίδιο», η μονάδα της ανθρώπινης πολιτισμικής εξέλιξης, ανάλογη με το γονίδιο.

• «Ο τυφλός ωρολογοποιός», Ρίτσαρντ Ντόκινς (εκδ. Κάτοπτρο).

Μια δεκαετία μετά το «Εγωιστικό γονίδιο» ο Ντόκινς ξαναχτυπά: κυκλοφορεί τον «Τυφλό Ωρολογοποιό», ο οποίος επίσης γίνεται κλασικός. Ο μέγας Ισαάκ Ασίμοφ το χαρακτήρισε «ένα θαυμάσιο και πρωτότυπο βιβλίο, που εξηγεί όλες τις όψεις της εξέλιξης με σαφήνεια και απαντά σε κάθε επιχείρημα των δημιουργιστών». Ο «Ωρολογοποιός» του Ντόκινς απέσπασε σημαντικά βραβεία, γυρίστηκε τηλεοπτικό φιλμ από το BBC (και κέρδισε το βραβείο καλύτερης επιστημονικής ταινίας το 1987), μεταφράστηκε σε πάρα πολλές γλώσσες και έγινε παγκόσμιο μπεστ-σέλερ.

• «Η απαρχή του ανθρώπινου είδους», Ρίτσαρντ Λίκι (εκδ. Κάτοπτρο).

Αυθεντία στην Παλαιοντολογία, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που ένας από τους προγόνους μας απέκτησε την ικανότητα να περπατά όρθιος, η εξέλιξη των σύγχρονων ανθρώπων έγινε εφικτή, ενδεχομένως και αναπόφευκτη. Ολες οι υπόλοιπες ανθρώπινες εκλεπτύνσεις και διακρίσεις σχετίζονταν με αυτό το δραστικό βήμα προς τα εμπρός. Προχωρώντας στο βιβλίο, ο Λίκι εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για τη φύση και τον εξελικτικό ρόλο της τέχνης, της γλώσσας και της ανθρώπινης συνείδησης.

• «Τι είναι η εξέλιξη», Ερνστ Μάιρ (εκδ. Κάτοπτρο).

Ο Μάιρ ήταν ένας εξαίρετος επιστήμονας που έζησε πάνω από έναν αιώνα ( 1904-2005 ) και αποκλήθηκε «ο κορυφαίος υπερασπιστής του Δαρβίνου», θεωρώντας την «Καταγωγή των ειδών» ως «το βιβλίο που συγκλόνισε τον κόσμο». Ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ προλογίζει το βιβλίο του Μάιρ και μας βοηθά να εκτιμήσουμε τη σημασία της δουλειάς του συγγραφέα, συγκρίνοντας τις εμπειρίες δικών του ταξιδιών στη Νέα Γουινέα τη δεκαετία του '90, με αυτές των αντίστοιχων ταξιδιών τού Μάιρ τη δεκαετία του... '20. Η τοποθέτηση του Ντάιαμοντ ολοκληρώνεται με σαφήνεια, αφού χαρακτηρίζει το «Τι είναι η εξέλιξη» ως την αμέσως επόμενη καλύτερη επιλογή μετά την «Καταγωγή των ειδών» του Δαρβίνου.

• «Η ανάπτυξη της βιολογικής σκέψης», Ερνστ Μάιρ (εκδ. ΜΙΕΤ).

Μια πλήρης και έγκυρη ιστορία της βιολογικής σκέψης, όπως αυτή αναπτύχθηκε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, σε ένα μεγαλειώδες έργο 1.000 σελίδων. Ο Μάιρ, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, υπήρξε ίσως ο σημαντικότερος εξελικτικός βιολόγος του 20ού αιώνα, ένας από τους πρωταγωνιστές της σύνδεσης της σύγχρονης εξελικτικής θεωρίας με τη Γενετική. Στο βιβλίο αυτό, ο Μάιρ επέλεξε να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του στη συστηματική παρουσίαση, διερεύνηση και εμβριθή ανάλυση των προβλημάτων και των ιδεών και το πώς αυτά διαμόρφωσαν τις μεθόδους και τις αναζητήσεις των επιστημών της ζωής.

• «Η καταγωγή των ειδών», Κάρολος Δαρβίνος (εκδ. Γκοβόστη).

Τα λόγια είναι περιττά για το βιβλίο που άλλαξε την πορεία της επιστήμης και τη θεώρηση της ζωής όπως, μέχρι τότε, τη γνωρίζαμε. Δημοσιεύτηκε το 1859 και φέτος γιορτάζουμε τα 150 χρόνια από τη δημοσίευσή του (όπως και τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου). Με την έκδοσή του αναγνωρίστηκε αμέσως, από υποστηρικτές και επικριτές, ως ένα έργο ύψιστης σπουδαιότητας.

• «Η καταγωγή του ανθρώπου», Κάρολος Δαρβίνος (εκδ. Γκοβόστη).

Το έτερο μέγα πόνημα του Δαρβίνου. Στο βιβλίο αυτό ο Δαρβίνος εντάσσει τους πιθήκους και τους ανθρώπους στο ίδιο γενεαλογικό δένδρο, αποδίδοντας τους ξεχωριστούς δρόμους των ειδών μας στη «σεξουαλική επιλογή». Η «Καταγωγή του Ανθρώπου», αν και λιγότερο γνωστή από την «Καταγωγή των Ειδών», εξακολουθεί να επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο που σκεφτόμαστε την προέλευσή μας.

• «Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ», Κάρολος Δαρβίνος (εκδ. Στοχαστής).

Νεαρός, πολλά υποσχόμενος φυσιοδίφης, ο Κάρολος Δαρβίνος ταξιδεύει με το πλοίο «Μπιγκλ» γύρω από τον κόσμο: Γη του Πυρός, Ανδεις, Γκαλαπάγκος... Επί πέντε χρόνια (από το 1831 έως το 1836) ο Δαρβίνος καταγράφει στο ημερολόγιό του τις παρατηρήσεις του για τον φυσικό κόσμο και ζωικό πλούτο αυτών των τόπων, έτσι που το ταξίδι με το Μπιγκλ, και ιδιαίτερα η επίσκεψή του στα Γκαλαπάγκος, ν' αποτελέσει τη βάση του θεμελιακού επιστημονικού έργου του «Η καταγωγή των ειδών».

• «Θεός εναντίον Δαρβίνου», Ζακ Αρνού (εκδ. Πόλις).

Στις ΗΠΑ, ενάμιση αιώνα μετά την «Καταγωγή των ειδών», χάρη στον «αϊτό» τέως πρόεδρο και τα νεοσυντηρητικά φιλαράκια του, η διδασκαλία τής θεωρίας του Δαρβίνου απαγορεύτηκε σε κάποια σχολεία, αφού μόνο η Βίβλος μπορούσε να μας πει πώς δομήθηκε το Σύμπαν... Ο Γάλλος συγγραφέας, ταυτόχρονα θεολόγος και επιστήμονας, επιχειρεί να συμφιλιώσει θρησκεία και επιστήμη. Θεός ή Δαρβίνος; Ιδού η απορία...

• «Επιστήμη και θρησκεία», Τζον Χέντλεϊ Μπρουκ (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Η δίκη του Γαλιλαίου το 1633 και η αναταραχή που προκάλεσε η «Καταγωγή των ειδών του Δαρβίνου» μετά τη δημοσίευσή της το 1859 είναι δύο από τα δημοφιλέστερα παραδείγματα τής διαχρονικής κόντρας θρησκείας-επιστήμης. Ο συγγραφέας ρίχνει μια φρέσκια ματιά σε αυτά τα επεισόδια καθώς και σε άλλα παρόμοια, δείχνοντας ότι επιστήμη και θρησκεία έχουν σχετιστεί αμοιβαία με τρόπους τόσο πολυποίκιλους που είναι αδύνατον να χωρέσουν σε απλές γενικεύσεις.