ό,τι λένε οι θρησκευτικοί ηγέτες
(του ΤΑΚΗ ΜΙΧΑ, Ελευθεροτυπία, 2/6/2009)
Πρόσφατα βρέθηκε στην Ελλάδα ο κορυφαίος Αμερικανός επιστημολόγος Ντάνιελ Ντένετ, ο οποίος έχει λάβει πολλές τιμητικές διακρίσεις για το επιστημονικό του έργο. Είναι σήμερα καθηγητής του Πανεπιστημίου του Tufts, ενώ κάθε βιβλίο του γίνεται σχεδόν αυτόματα μπεστ σέλερ. Ζητήσαμε από τον Αμερικανό καθηγητή να σχολιάσει τα αποτελέσματα των ερευνών σχετικά με τα μεγάλα ποσοστά ανθρώπων που αμφισβητούν τη θεωρία της εξέλιξης σε χώρες όπως η Τουρκία, η Ελλάδα και οι ΗΠΑ:
«Δεν φταίνε οι άνθρωποι που απλά επαναλαμβάνουν αυτά που τους λένε οι θρησκευτικοί τους ηγέτες. Φταίνε οι ίδιοι οι θρησκευτικοί ηγέτες. Διότι όταν ένα μέλος του κλήρου έχει τέτοιες απόψεις θα πρέπει να θεωρείται ένοχος για αμέλεια διότι σήμερα είναι τόσο προφανές ότι η εξέλιξη συνέβη και ότι έχουμε έναν κοινό πρόγονο με τον χιμπατζή όσο ότι η Γη είναι στρογγυλή. Αυτά πλέον δεν αμφισβητούνται, είναι δεδομένα».
Ομως ακόμα και επιστήμονες που αναγνωρίζουν την επιστημονικότητα της θεωρίας της εξέλιξης δεν την υποστηρίζουν ανοικτά διότι φοβούνται για τις επιπτώσεις που θα έχει για τη δημόσια ηθική η κατάρρευση της θρησκείας.
«Δεν νομίζω ότι η θρησκεία τα τελευταία χρόνια αποτελεί το θεμέλιο της ηθικής. Τα τελευταία 2.000 χρόνια οι περί ηθικής αντιλήψεις έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Κανείς σήμερα δεν ζει με τις προδιαγραφές της ηθικής που επιτάσσει η Παλαιά Διαθήκη. Αυτό που συνέβη είναι ότι οι αντιλήψεις για την ηθική διαμφορφώθηκαν μέσα από τον δημόσιο διάλογο και απλά οι Εκκλησίες ακολούθησαν και προσάρμοσαν τα δόγματά τους. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία δεν κατευθύνει αλλά ακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα της ηθικής τα τελευταία χίλια χρόνια. Αρα δεν χρειάζεσαι την Εκκλησία για να στηρίξεις την ηθική».
Ντάνιελ Ντένετ με τον δημοσιογράφο Τάκη Μίχα
Ποια είναι η καθοριστική διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των άλλων ζώων;
«Το εξελικτικό χαρακτηριστικό που κάνει τη μεγαλύτερη διαφορά είναι η γλώσσα. Η γλώσσα μάς επιτρέπει να μοιραζόμαστε τη γνώση, κάτι το οποίο δεν μπορούν να κάνουν τα άλλα είδη. Αυτό είναι το κλειδί για την τεράστια έκρηξη στις ικανότητες που έχουμε ως είδος και που οδήγησε στον μετασχηματισμό του πλανήτη. Είμαστε λόγω γλώσσας το ικανότερο ζώο».
Τι πιστεύετε για τον κλασικό διαχωρισμό του ανθρώπου σε πνεύμα (ψυχή)/σώμα (ύλη) και τον συνεπακόλουθο διαχωρισμό μεταξύ πνευματικών και υλικών διεργασιών;
«Δεν νομίζω ότι αυτός ο διαχωρισμός ισχύει. Η μηχανή δεν έχει ψυχή. Το μόνο που υπάρχει είναι η μηχανή. Ναι, έχουμε ψυχή αλλά αυτή αποτελείται από εκατομμύρια μικροσκοπικά ρομπότ. Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από εκατομμύρια νευρώνια, έκαστο των οποίων είναι ένα μικρό ρομπότ. Η δύναμη του νου είναι η δύναμη του εγκεφάλου. Ομως οι εγκέφαλοί μας έχουν ένα συστατικό που τους διαχωρίζει απ' αυτούς των άλλων ζώων. Την ανθρώπινη κουλτούρα που αποτελείται από δεκάδες χιλιάδες εργαλεία σκέψης, τα οποία "κατεβάζουμε" στον εγκέφαλό μας. Αυτά τα εργαλεία σκέψης μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά από τους γονείς, τους δασκάλους κ.λπ.»
«Δεν φταίνε οι άνθρωποι που απλά επαναλαμβάνουν αυτά που τους λένε οι θρησκευτικοί τους ηγέτες. Φταίνε οι ίδιοι οι θρησκευτικοί ηγέτες. Διότι όταν ένα μέλος του κλήρου έχει τέτοιες απόψεις θα πρέπει να θεωρείται ένοχος για αμέλεια διότι σήμερα είναι τόσο προφανές ότι η εξέλιξη συνέβη και ότι έχουμε έναν κοινό πρόγονο με τον χιμπατζή όσο ότι η Γη είναι στρογγυλή. Αυτά πλέον δεν αμφισβητούνται, είναι δεδομένα».
Ομως ακόμα και επιστήμονες που αναγνωρίζουν την επιστημονικότητα της θεωρίας της εξέλιξης δεν την υποστηρίζουν ανοικτά διότι φοβούνται για τις επιπτώσεις που θα έχει για τη δημόσια ηθική η κατάρρευση της θρησκείας.
«Δεν νομίζω ότι η θρησκεία τα τελευταία χρόνια αποτελεί το θεμέλιο της ηθικής. Τα τελευταία 2.000 χρόνια οι περί ηθικής αντιλήψεις έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Κανείς σήμερα δεν ζει με τις προδιαγραφές της ηθικής που επιτάσσει η Παλαιά Διαθήκη. Αυτό που συνέβη είναι ότι οι αντιλήψεις για την ηθική διαμφορφώθηκαν μέσα από τον δημόσιο διάλογο και απλά οι Εκκλησίες ακολούθησαν και προσάρμοσαν τα δόγματά τους. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία δεν κατευθύνει αλλά ακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα της ηθικής τα τελευταία χίλια χρόνια. Αρα δεν χρειάζεσαι την Εκκλησία για να στηρίξεις την ηθική».
Ντάνιελ Ντένετ με τον δημοσιογράφο Τάκη ΜίχαΠοια είναι η καθοριστική διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των άλλων ζώων;
«Το εξελικτικό χαρακτηριστικό που κάνει τη μεγαλύτερη διαφορά είναι η γλώσσα. Η γλώσσα μάς επιτρέπει να μοιραζόμαστε τη γνώση, κάτι το οποίο δεν μπορούν να κάνουν τα άλλα είδη. Αυτό είναι το κλειδί για την τεράστια έκρηξη στις ικανότητες που έχουμε ως είδος και που οδήγησε στον μετασχηματισμό του πλανήτη. Είμαστε λόγω γλώσσας το ικανότερο ζώο».
Τι πιστεύετε για τον κλασικό διαχωρισμό του ανθρώπου σε πνεύμα (ψυχή)/σώμα (ύλη) και τον συνεπακόλουθο διαχωρισμό μεταξύ πνευματικών και υλικών διεργασιών;
«Δεν νομίζω ότι αυτός ο διαχωρισμός ισχύει. Η μηχανή δεν έχει ψυχή. Το μόνο που υπάρχει είναι η μηχανή. Ναι, έχουμε ψυχή αλλά αυτή αποτελείται από εκατομμύρια μικροσκοπικά ρομπότ. Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από εκατομμύρια νευρώνια, έκαστο των οποίων είναι ένα μικρό ρομπότ. Η δύναμη του νου είναι η δύναμη του εγκεφάλου. Ομως οι εγκέφαλοί μας έχουν ένα συστατικό που τους διαχωρίζει απ' αυτούς των άλλων ζώων. Την ανθρώπινη κουλτούρα που αποτελείται από δεκάδες χιλιάδες εργαλεία σκέψης, τα οποία "κατεβάζουμε" στον εγκέφαλό μας. Αυτά τα εργαλεία σκέψης μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά από τους γονείς, τους δασκάλους κ.λπ.»
