Στο «ΒΗΜΑ της Κυριακής», 24/06/2007, δημοσιεύτηκε κριτική του καθηγητή κοινωνιολογίας στο Λονδίνο, Νίκου Μουζέλη, πάνω στο βιβλίο του Richard Dawkins «Η περί Θεού αυταπάτη». Οι θέσεις του Ν. Μουζέλη θα ήταν συζητήσιμες, αν δεν άγραφε ήδη στην αρχή «Δεν έχω διαβάσει την αγγλική έκδοση» και την ελληνική δεν μπορεί να την είχε διαβάσει, γιατί, όπως πάλι ο ίδιος γράφει «Θα βγει σύντομα στα ελληνικά από το Κάτοπτρο».Είδα το κείμενο του Ν. Μουζέλη αρχικά στο e-Rooster και θεώρησα ότι δεν είναι απαραίτητο να το δημοσιεύσω κι εδώ. Σ' εκείνο το blog έγραψα μόνο, ως σχόλιο: «Διάβασα στην εφημερίδα το άρθρο του Ν. Μουζέλη "διαγώνια", απλά επειδή ομολόγησε εισαγωγικά ότι δεν έχει διαβάσει το βιβλίο του Dawkins, παρά μόνο τα αποσπάσματα που δημοσίευσε το ΒΗΜΑ. Πιο πολύ ήθελα να δω, τί μπορεί να γράφει, αφού δεν το έχει διαβάσει... Τελικά είδα ότι δεν έγραψε τίποτα σχετικό, παρά μόνο αυτά που είχε έτσι κι αλλιώς στο μυαλό του και έψαχνε να τα τοποθετήσει κάπου! Γενικά, έχω διαβάσει πολύ καλύτερα κείμενα του Ν. Μουζέλη».
Όπως είναι προφανές και πολλοί άλλοι παραξενεύτηκαν από αυτή την κριτική του Ν. Μουζέλη (βλέπε και υπόλοιπα σχόλια στο e-Rooster) και, όπως αναμενόταν, δημοσιεύτηκαν την Κυριακή, 01/07/2007, και στο ΒΗΜΑ μια σειρά από τοποθετήσεις πάνω σ' αυτή την κριτική. Μεταφέρω εδώ μόνο την πρώτη εξ' αυτών των τοποθετήσεων του βιολόγου και αναπλ. καθηγητή του πανεπ. Πάτρας Σπ. Σφενδουράκη:
Με έκπληξη διάβασα το άρθρο του κ. Μουζέλη στο κυριακάτικο φύλλο σας της 24ης Ιουνίου σχετικά με το βιβλίο του Richard Dawkins «Η περί Θεού αυταπάτη».Με τη λογική του Ν. Μουζέλη θα μπορούσε ένας θεατρικός κριτικός να σχολιάσει κάποια θεατρική παράσταση διαβάζοντας μόνο τη σύντομη περίληψη που περιέχεται στο πρόγραμμα και αναπτύσσοντας προσωπικές απόψεις του περί θεάτρου, χωρίς να ξέρει αν αυτές εγγίζουν το έργο που ανέβηκε στη σκηνή. Ας περιμένουμε, λοιπόν, να πληροφορηθούμε, τί ήταν αυτό που τον ώθησε να γράψει αυτή την τελείως άστοχη και περιττή κριτική του επί αγνώστου κειμένου!
Ο κ. Μουζέλης διαπράττει σφάλμα ασυγχώρητο για πανεπιστημιακό καθηγητή, αφού όπως ο ίδιος παραδέχεται, δεν έχει διαβάσει το βιβλίο, το οποίο κρίνει με αυστηρότητα, παρά μόνο ένα ελάχιστο απόσπασμά του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα σας ως προδημοσίευση.
Χαρακτηρίζει μάλιστα τον Dawkins αλαζόνα, αφελή, δογματικό και «κοινότυπο» (sic) -προφανώς ήθελε να γράψει κοινότοπο- χωρίς επί της ουσίας να αντιπαρατίθεται στα υποτιθέμενα επιχειρήματά του. Συγκεκριμένα, αν ο κ. Μουζέλης έμπαινε στον κόπο να διαβάσει το βιβλίο προτού γράψει αυτό τον λίβελο, θα έβλεπε ότι ο Dawkins δεν στηρίζει το επιχείρημα περί ανυπαρξίας Θεού στη βία και στα δεινά που έχουν προκαλέσει οι θρησκείες.
Η σχετική συζήτηση αφορά τις επιπτώσεις της θρησκείας στο κοινωνικό σύνολο, όπως είναι και λογικό. Το γεγονός ότι πολλοί έχουν ασχοληθεί με την προσπάθεια «απόδειξης» της ύπαρξης (ή της ανυπαρξίας) Θεού δεν είναι άγνωστο στον Dawkins, ο οποίος βασισμένος ακριβώς σε αυτό, υποστηρίζει ότι οι υποτιθέμενες αποδείξεις δεν είναι και τόσο σοβαρές όσο θεωρείται εν γένει στη θεολογική βιβλιογραφία.
Επίσης, το ότι ο Μέρτον «έδειξε» ότι ο προτεσταντισμός «οδήγησε» στην ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης, ανεξάρτητα από το αν έχει όντως δίκιο ή όχι, δεν καταρρίπτει το επιχείρημα του Dawkins ότι η θρησκευτική πίστη είναι ένας ιδιαιτέρως ικανός παράγοντας εξουδετέρωσης της ορθολογικής σκέψης. Αυτό θα ίσχυε εφόσον ο προτεσταντισμός ή κάποια άλλη θρησκεία δεν προσπαθούσε να καταστείλει ή να καταπολεμήσει τις «μη βολικές» γι' αυτήν επιστημονικές ιδέες και όχι εφόσον έμμεσα διευκόλυνε την επιστημονική προσπάθεια (αφού πολλά από τα αποτελέσματά της -κυρίως τα τεχνολογικά- είναι συμβατά με τους σκοπούς της).
Είναι εκπληκτικό το πώς γράφεται τόσο πρόχειρα και άμεσα μια κριτική στην προσπάθεια ενός σημαντικού επιστήμονα να αντιπαρατεθεί στο νέο κύμα άνθησης του ανορθολογισμού και της δεισιδαιμονίας (βλ. θρησκευτικός φανατισμός, αστρολογία, ιδεολογίες new age κ.λπ.), χωρίς ταυτοχρόνως να παίρνει θέση απέναντι σε αυτά.
Ισως τελικά όντως να χρειάζεται ένας νέος Διαφωτισμός, υπό την έννοια της υποστήριξης της -εξ ορισμού- μη δογματικής επιστημονικής-ορθολογικής σκέψης.
Πάντως, όπως και να 'χει, η άσκηση κριτικής σε κάτι που δεν γνωρίζει κανείς είναι απαράδεκτη και αντιεπιστημονική. Ο κ. Μουζέλης οφείλει να διορθώσει το σφάλμα του, ασκώντας αναλυτική κριτική αφού διαβάσει το βιβλίο, εφόσον συνεχίσει να θεωρεί ότι έχει σοβαρά αντεπιχειρήματα.
