Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ΙΙ

Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψης του μηχανισμού των Αντικυθήρων θεωρήθηκε, λόγω των επιγραφών και των διαβαθμίσεων σε τροχούς, ότι επρόκειτο για μια συσκευή για αστρονομικές εφαρμογές. Μερικοί μελετητές εκτιμούσαν ότι επρόκειτο για ένα αστρολάβο που βοηθούσε στις θαλασσοπορίες, άλλοι ότι επρόκειτο για ένα μικρό πλανητάριο, όπως εκείνο που λέγεται ότι είχε κατασκευάσει ο Αρχιμήδης. Το 1958 έγινε η πρώτη συστηματική μελέτη του μηχανισμού από τον Βρετανό Derek del Solla Price (Πράις, 1922-1985), μετέπειτα καθηγητή της Ιστορίας των Επιστημών στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο Yale. Ο συγκεκριμένος ερευνητής υποστήριζε ότι κατασκευαστής του μηχανισμού των Αντικυθήρων πρέπει να ήταν ο Γέμινος ο Ρόδιος (110-40 π.Χ.), στωικός φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος.

Ο Πράις ήταν ενθουσιασμένος με το μηχανισμό των Αντικυθήρων γιατί, όπως δήλωνε, δεν είχε ανακαλυφθεί ποτέ μέχρι τους νεότερους χρόνους ένα όμοιο κατασκεύασμα και δεν υπάρχει στις αρχαίες πηγές οποιαδήποτε τεχνική περιγραφή, από την οποία να προέκυπτε η πολυπλοκότητα αυτών των μηχανισμών. Σύμφωνα με τις σύγχρονες γνώσεις μας για την τεχνολογία της ελληνιστικής εποχής, δεν θεωρήθηκε δυνατόν να έχει κατασκευαστεί ένας τέτοιος μηχανισμός στην Αρχαιότητα. Αυτό μπορεί να σημαίνει βέβαια επίσης ότι είχαν επιτευχθεί μεν εκείνη την εποχή κι άλλες κατασκευές ανάλογης πολυπλοκότητας, οι οποίες όμως παραμένουν ακόμα άγνωστες γιατί δεν έχουν εντοπιστεί τα υπολείμματά τους ή δεν έχουν βρεθεί έγγραφες αναφορές.

(click)

Παρά τις πολλαπλές προσπάθειές του δεν κατάφερε ο Πράις μέχρι το έτος 1971 να ανασχεδιάσει το μηχανισμό από τα λιγοστά ευρήματα του ναυαγίου. Το έτος αυτό αξιοποιήθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα που δινόταν με τις ακτινοβολίες του ελληνικού Κέντρου Πυρηνικής Ενέργειας «Δημόκριτος». Με χρήση ακτίνων Χ και γ «διαχωρίστηκαν» οπτικά τα διάφορα επίπεδα λειτουργίας και τα επιμέρους γρανάζια του μηχανισμού. Σταδιακά εντοπίστηκαν τα διάφορα λειτουργικά εξαρτήματα και διευκρινίστηκε ο ρόλος τους, ώστε να είναι τελικά δυνατή μια σύνθεση.

Έτσι γνωρίζουμε σήμερα ότι, ο δίσκος ενδείξεων της πρόσοψης περιέχει δύο κυκλικές κλίμακες: η εξωτερική περιλαμβάνει τους μήνες του έτους και η εσωτερική τους ζωδιακούς αστερισμούς. Και οι δύο κλίμακες έχουν βαθμονομήσεις σε μοίρες. Η πρόσοψη του περιβλήματος βρίσκεται πάνω από το κινητήριο γρανάζι, το οποίο κινούσε, κατά τα φαινόμενα, ένα δείκτη σε εκκεντρικό τύμπανο. Με συσχετισμό ίδιων γραμμάτων του αλφαβήτου που περιέχονται στην πρόσοψη και στο ημερολόγιο, συμπεραίνουμε ότι ο χρήστης του μηχανισμού διάβαζε σ' αυτόν τις ώρες ανατολής και δύσης του Ήλιου.

Οι χαραγμένες ενδείξεις στην οπίσθια όψη του περιβλήματος είναι πιο σύνθετες αλλά και δυσανάγνωστες, λόγω της διάβρωσης. Καταρχάς περιέχονται δύο δίσκοι ενδείξεων: ο κάτω δίσκος περιλαμβάνει 3 κινητούς τροχούς, ο πάνω δίσκος τέσσερις. Κάθε δίσκος περιλαμβάνει επιπλέον μια μικρή κλίμακα ενδείξεων, ανάλογη με αυτή των δευτερολέπτων του ρολογιού. Καθένας από τους μεγάλους δίσκους ενδείξεων έχει βαθμονόμηση ανά 6^ο και ανάμεσα στις διαχωριστικές γραμμές περιέχονται γράμματα του αλφαβήτου και αριθμοί. Στον κάτω δίσκο φαίνεται ο συνδυασμός γραμμάτων και αριθμών που σημαίνουν «Σελήνη, τόσες ώρες, Ήλιος, τόσες ώρες». Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι βαθμονόμηση σ’ αυτό το δίσκο αναφέρονται στις φάσεις της Σελήνης και στις ώρες ανατολής και δύσης του Ήλιου.

Στον πάνω δίσκο είναι οι βαθμονομήσεις πολύ πυκνότερα χαραγμένες και δίνουν πιθανόν πληροφορίες για ανατολή, δύση και φάσεις των τότε γνωστών πλανητών του ηλιακού συστήματος.

(συνεχίζεται)

Το πρώτο μέρος του άρθρου βρίσκεται εδώ