(Από τη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 24/11/2006)
Ζητήσαμε από τέσσερις συγγραφείς, των οποίων το έργο σχετίζεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με τα Μαθηματικά, να σχολιάσουν τη δουλειά τους απαντώντας μας σε δύο σύντομα ερωτήματα. Μας απάντησαν ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Denis Guedj (Ντενί Γκετζ), ο Τεύκρος Μιχαηλίδης και ο Αργύρης Παυλιώτης.
1. Πώς επηρέασαν τα Μαθηματικά το λογοτεχνικό σας έργο;
Απόστολος Δοξιάδης: Ανεξαρτήτως του θέματος, τα Μαθηματικά επηρέασαν τον τρόπο της γραφής μου διδάσκοντάς με κάτι για το μέτρο, την οικονομία και τη δομή. Από την άλλη μεριά, όποτε τα Μαθηματικά υπάρχουν στο έργο και θεματικά, θέλω πάντα η μαθηματική δομή να είναι εναργής αφηγηματικά.
Denis Guedj: Οι λεγόμενες φυσικές επιστήμες (Φυσική, Βιολογία, Χημεία...) παρουσιάζονται ως τομείς της γνώσης που αναφέρονται σε κόσμους που είναι έξω από αυτές: είναι η «πραγματικότητα» που επιχειρούν να περιγράψουν «με την καλύτερη δυνατή προσέγγιση», με στόχο να διατυπώσουν θέσεις που θα τεθούν υπό δοκιμασία στην πράξη, αναζητώντας την «επικύρωση του πραγματικού». Με τα Μαθηματικά τα πράγματα είναι ολότελα διαφορετικά. Αυτό που αφηγούνται τα Μαθηματικά και η λογοτεχνία δεν αναφέρεται σε κάποιον εξωτερικό κόσμο. Δεν οφείλουν να λογοδοτήσουν στην έννοια του πραγματικού. Ο κύριος στόχος ενός μυθιστορήματος ή μιας μαθηματικής θεωρίας είναι να παραγάγουν ένα σύμπαν που να είναι αύταρκες και από το οποίο το μόνο που απαιτείται είναι η συνέπεια. Αυτό που περιμένουμε από ένα μυθιστόρημα δεν είναι να είναι συμβατό με τον κόσμο, αλλά να δημιουργεί ή μάλλον να αποτελεί έναν δικό του κόσμο. Από αυτό τον κόσμο ζητείται να είναι ανεκτός και βιώσιμος. Ενα μυθιστόρημα, έστω και ρεαλιστικό, αποτελεί πάντοτε μια αποστασιοποίηση από τον χώρο, τα όντα, τις καταστάσεις. Μπορεί βέβαια να εμπνέεται από αυτές, αλλά το πώς τις διαχειρίζεται είναι υπόθεση των μυθοπλαστικών επιλογών του δημιουργού. Αυτή η αποστασιοποίηση μοιάζει πολύ με την αφαίρεση που είναι απαραίτητη στην άσκηση των Μαθηματικών, που αποτελεί την πράξη δημιουργίας της μαθηματικής διαδικασίας. Απαιτείται ακόμα αυτά που συμβαίνουν -τα γεγονότα- να είναι αναπόφευκτα, αν και όχι υποχρεωτικά προβλέψιμα. Οφείλουν να μας εκπλήσσουν όταν συμβαίνουν ΚΑΙ να μας πείθουν ότι είχαν λόγο να συμβούν. Από τις προηγούμενες διαπιστώσεις προκύπτει ότι οι λέξεις αποτελούν την πραγματικότητα, την πρώτη ύλη τόσο της λογοτεχνίας όσο και των Μαθηματικών. Είναι γεγονός ότι στα Μαθηματικά δεν σταματούμε ποτέ να παίζουμε με τις λέξεις.
Τεύκρος Μιχαηλίδης: Συχνά ο λιτός, μονοσήμαντος, αποδεικτικός μαθηματικός λόγος αντιδιαστέλλεται προς την αμφισημία, τον υπαινιγμό, τα κρυμμένα νοήματα, τα υπονοούμενα της μυθοπλασίας. Δεν είναι αλήθεια ωστόσο ότι ο μαθηματικός λόγος είναι δογματικός, ότι δεν επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, ότι δεν υπόκειται σε αναθεώρηση. Τα μαθηματικά δημιουργήματα, δημιουργήματα βαθιά ανθρώπινα, δεν υπάρχουν ούτε αιώνια ούτε αυτόνομα· έχουν ιστορία που συχνά συνυφαίνεται και αλληλεπιδρά με την ιστορία των δημιουργών τους. Θέλησα να γράψω γι' αυτά με τον ίδιο τρόπο και ικανοποιώντας την ίδια ανάγκη που χρόνια τώρα με κάνει να μιλώ, να σκέφτομαι, να ταξιδεύω μαζί τους. Τα Μαθηματικά λοιπόν δεν επηρέασαν το έργο μου (λογοτεχνικό ή όχι). Τα όποια -λίγα- Μαθηματικά τολμώ να αφηγηθώ, πιστεύοντας πως τα κατανοώ αρκετά, ΕΙΝΑΙ το έργο μου.
Αργύρης Παυλιώτης: Στο αστυνομικό μυθιστόρημα, με το οποίο κυρίως ασχολούμαι, τα Μαθηματικά με επηρέασαν και συνεχίζουν να με επηρεάζουν στον σχεδιασμό, τη δομή, την τάξη, τη σαφήνεια και τη λιτότητα, στην οικονομία αλλά και στη διαχείριση του χρόνου. Πέρα από αυτά, το ίδιο το αστυνομικό μυθιστόρημα το βλέπω και σαν μαθηματικό πρόβλημα. Με την εγκληματική πράξη διαταράσσεται η Τάξη και επέρχεται το Χάος. Αυτός που αναλαμβάνει την εξιχνίαση, προσπαθεί από το χάος να φέρει τάξη. Ολο το ζήτημα έγκειται στο να βρει την αλήθεια, να αποδείξει δηλαδή ένα μεγάλο θεώρημα. Και αυτό πετυχαίνεται με την απόδειξη μικρότερων θεωρημάτων, τα οποία με τη σειρά τους προκύπτουν από ακόμα πιο μικρά, τα λήμματα. Να λοιπόν που υπάρχει και ένα είδος φράκταλ δομής.
2. Νομίζετε ότι η πληθώρα λογοτεχνικών έργων που σχετίζονται με τα Μαθηματικά σηματοδοτεί τη γέννηση ενός νέου λογοτεχνικού είδους;
Απόστολος Δοξιάδης: Αν και ένα τέτοιο είδος μοιάζει σταδιακά να διαμορφώνεται, προσωπικά δεν πιστεύω σ' αυτήν την κατηγοριοποίηση. Ετσι κι αλλιώς, η υπάρχουσα θεματική δεν είναι αρκετή για να το συντηρήσει. Η επιτυχία των πρώτων έργων της λεγόμενης «μαθηματικής λογοτεχνίας» βασίζεται και στην πρωτοτυπία, αλλά δεν βλέπω να υπάρχουν αρκετά θέματα για να συντηρήσουν μια συνεχή παραγωγή.
Denis Guedj: Οχι. Η προσθήκη ενός προσδιορισμού στη λέξη μυθιστόρημα λειτουργεί ως υποβάθμιση. Ενα μαθηματικό μυθιστόρημα δεν είναι πραγματικά ένα μυθιστόρημα, του αρνούνται τη βασική του υπόσταση. Θα ήταν ίσως τολμηρό να παρατηρήσω ότι τα περισσότερα μυθιστορήματα που χαρακτηρίζονται με αυτόν τον τρόπο είναι μέτριας ποιότητας.
Η δημιουργία ενός έργου που έχει ως αφηγηματικό θέμα τα Μαθηματικά απαιτεί μια συγκεκριμένη εργασία, την οποία περιγράφω ως δραματουργική επιστημολογία και που συνίσταται να αφηγηθεί κανείς το δράμα των εννοιών που αποτελούν το αντικείμενο των Μαθηματικών. Μόνον όταν τα μυθιστορήματα που έχουν ως αντικείμενο τα Μαθηματικά θα αρχίσουν να διαβάζονται σαν όλα τα άλλα θα έχει κερδηθεί το στοίχημα.
Τεύκρος Μιχαηλίδης: Με απλή, μαθηματική λογική, όπως ένα μυθιστόρημα που αντλεί τη θεματολογία του από την ιστορία χαρακτηρίζεται ιστορικό, όπως ένα ποίημα που υμνεί τον έρωτα περιγράφεται ως ερωτικό έτσι κι ένα αφήγημα που εμπνέεται από τα Μαθηματικά ή αναφέρεται με καθοριστικό τρόπο σε αυτά μπορεί να χαρακτηριστεί μαθηματική μυθοπλασία. Οταν μια απόδειξη κατέχει σ' ένα μυθιστόρημα το ρόλο του ιερού Γκράαλ, όταν αποτελεί το κίνητρο ενός εγκλήματος, όταν ένα ολόκληρο μυθιστόρημα χτίζεται ως πρόσχημα για να παρουσιαστεί μια μαθηματική θεωρία, νομίζω ότι μπορούμε σαφώς να μιλάμε για ένα σχετικά αυτόνομο λογοτεχνικό είδος.
Αργύρης Παυλιώτης: Θα αποτελεί νέο λογοτεχνικό είδος αν έχει συνέχεια. Και θα έχει, και να γιατί: Τα λεγόμενα εφαρμοσμένα Μαθηματικά, που αναπτύσσονται και διευρύνονται με τρομακτικούς ρυθμούς, εφαρμόζονται σε όλο και περισσότερες επιστήμες και ανθρώπινες δραστηριότητες. Επομένως θα υπάρχει πάντα πολύτιμο υλικό, για να τροφοδοτεί πλουσιοπάροχα τη λογοτεχνία.
