Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ΙΙ

Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψης του μηχανισμού των Αντικυθήρων θεωρήθηκε, λόγω των επιγραφών και των διαβαθμίσεων σε τροχούς, ότι επρόκειτο για μια συσκευή για αστρονομικές εφαρμογές. Μερικοί μελετητές εκτιμούσαν ότι επρόκειτο για ένα αστρολάβο που βοηθούσε στις θαλασσοπορίες, άλλοι ότι επρόκειτο για ένα μικρό πλανητάριο, όπως εκείνο που λέγεται ότι είχε κατασκευάσει ο Αρχιμήδης. Το 1958 έγινε η πρώτη συστηματική μελέτη του μηχανισμού από τον Βρετανό Derek del Solla Price (Πράις, 1922-1985), μετέπειτα καθηγητή της Ιστορίας των Επιστημών στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο Yale. Ο συγκεκριμένος ερευνητής υποστήριζε ότι κατασκευαστής του μηχανισμού των Αντικυθήρων πρέπει να ήταν ο Γέμινος ο Ρόδιος (110-40 π.Χ.), στωικός φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος.

Ο Πράις ήταν ενθουσιασμένος με το μηχανισμό των Αντικυθήρων γιατί, όπως δήλωνε, δεν είχε ανακαλυφθεί ποτέ μέχρι τους νεότερους χρόνους ένα όμοιο κατασκεύασμα και δεν υπάρχει στις αρχαίες πηγές οποιαδήποτε τεχνική περιγραφή, από την οποία να προέκυπτε η πολυπλοκότητα αυτών των μηχανισμών. Σύμφωνα με τις σύγχρονες γνώσεις μας για την τεχνολογία της ελληνιστικής εποχής, δεν θεωρήθηκε δυνατόν να έχει κατασκευαστεί ένας τέτοιος μηχανισμός στην Αρχαιότητα. Αυτό μπορεί να σημαίνει βέβαια επίσης ότι είχαν επιτευχθεί μεν εκείνη την εποχή κι άλλες κατασκευές ανάλογης πολυπλοκότητας, οι οποίες όμως παραμένουν ακόμα άγνωστες γιατί δεν έχουν εντοπιστεί τα υπολείμματά τους ή δεν έχουν βρεθεί έγγραφες αναφορές.

(click)

Παρά τις πολλαπλές προσπάθειές του δεν κατάφερε ο Πράις μέχρι το έτος 1971 να ανασχεδιάσει το μηχανισμό από τα λιγοστά ευρήματα του ναυαγίου. Το έτος αυτό αξιοποιήθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα που δινόταν με τις ακτινοβολίες του ελληνικού Κέντρου Πυρηνικής Ενέργειας «Δημόκριτος». Με χρήση ακτίνων Χ και γ «διαχωρίστηκαν» οπτικά τα διάφορα επίπεδα λειτουργίας και τα επιμέρους γρανάζια του μηχανισμού. Σταδιακά εντοπίστηκαν τα διάφορα λειτουργικά εξαρτήματα και διευκρινίστηκε ο ρόλος τους, ώστε να είναι τελικά δυνατή μια σύνθεση.

Έτσι γνωρίζουμε σήμερα ότι, ο δίσκος ενδείξεων της πρόσοψης περιέχει δύο κυκλικές κλίμακες: η εξωτερική περιλαμβάνει τους μήνες του έτους και η εσωτερική τους ζωδιακούς αστερισμούς. Και οι δύο κλίμακες έχουν βαθμονομήσεις σε μοίρες. Η πρόσοψη του περιβλήματος βρίσκεται πάνω από το κινητήριο γρανάζι, το οποίο κινούσε, κατά τα φαινόμενα, ένα δείκτη σε εκκεντρικό τύμπανο. Με συσχετισμό ίδιων γραμμάτων του αλφαβήτου που περιέχονται στην πρόσοψη και στο ημερολόγιο, συμπεραίνουμε ότι ο χρήστης του μηχανισμού διάβαζε σ' αυτόν τις ώρες ανατολής και δύσης του Ήλιου.

Οι χαραγμένες ενδείξεις στην οπίσθια όψη του περιβλήματος είναι πιο σύνθετες αλλά και δυσανάγνωστες, λόγω της διάβρωσης. Καταρχάς περιέχονται δύο δίσκοι ενδείξεων: ο κάτω δίσκος περιλαμβάνει 3 κινητούς τροχούς, ο πάνω δίσκος τέσσερις. Κάθε δίσκος περιλαμβάνει επιπλέον μια μικρή κλίμακα ενδείξεων, ανάλογη με αυτή των δευτερολέπτων του ρολογιού. Καθένας από τους μεγάλους δίσκους ενδείξεων έχει βαθμονόμηση ανά 6^ο και ανάμεσα στις διαχωριστικές γραμμές περιέχονται γράμματα του αλφαβήτου και αριθμοί. Στον κάτω δίσκο φαίνεται ο συνδυασμός γραμμάτων και αριθμών που σημαίνουν «Σελήνη, τόσες ώρες, Ήλιος, τόσες ώρες». Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι βαθμονόμηση σ’ αυτό το δίσκο αναφέρονται στις φάσεις της Σελήνης και στις ώρες ανατολής και δύσης του Ήλιου.

Στον πάνω δίσκο είναι οι βαθμονομήσεις πολύ πυκνότερα χαραγμένες και δίνουν πιθανόν πληροφορίες για ανατολή, δύση και φάσεις των τότε γνωστών πλανητών του ηλιακού συστήματος.

(συνεχίζεται)

Το πρώτο μέρος του άρθρου βρίσκεται εδώ

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων Ι

...

Ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά κατασκευάσματα της Αρχαιότητας είναι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (~8O π.Χ.), ένας μηχανικός υπολογιστής με 30-32 μεταλλικά γρανάζια, προοριζόμενος πιθανόν για αστρονομικές μελέτες. Εκτιμάται ότι με αυτό το μηχανισμό υπολογίζονταν οι θέσεις του ήλιου, της σελήνης και των πέντε ορατών με γυμνό μάτι πλανητών, οι φάσεις της σελήνης, η παρέλευση των μηνών και των ετών και προβλεπόταν η πιθανότητα να συμβεί μια έκλειψη. Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί υλική μαρτυρία μιας πολύπλοκης λεπτοκατασκευής από την ελληνιστική περίοδο.

Ο αριθμός και η ποικιλία των γραναζιών του, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται κι ένα διαφορικό, η ακρίβεια της κατασκευής σε συνδυασμό με την απουσία παρόμοιων ευρημάτων της ίδιας εποχής καθιστούν αυτό το μηχανισμό μοναδικό. Βρέθηκε το έτος 1901 κοντά στα Αντικύθηρα (αρχαία ονομασία: Αιγιλία), σε ναυάγιο πλοίου προερχόμενου πιθανόν από τη Ρόδο ή από τα παράλια της Μικράς Ασίας, και θεωρήθηκε αρχικά ότι ήταν αστρολάβος. Μία παρόμοια συσκευή είχε περιγράψει ο Ρωμαίος φιλόσοφος και πολιτικός Cicero Marcus Tullius (Κικέρων, 106-43 π.Χ.), ο οποίος είχε επισκεφτεί τη Ρόδο. Το σχέδιο κατασκευής φαίνεται να ακολουθεί την παράδοση των πλανηταρίων του Αρχιμήδη και να σχετίζεται με τα ηλιακά ρολόγια.

Οι υπολογισμοί που εικάζεται ότι εκτελούσε ο μηχανισμός προκύπτουν από τις επιγραφές στην επιφάνειά του. Σ’ αυτές τις επιγραφές γίνεται αναφορά στο ημερολόγιο που χρησιμοποιείτο στον ελληνόφωνο χώρο κατά τον τελευταίο αιώνα π.Χ., στον Ήλιο, τη Σελήνη και τους πέντε τότε γνωστούς πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, 'Αρης, Δίας, Κρόνος).

Στα διαβρωμένα υπολείμματα του μηχανισμού που παρέμειναν 20 και πλέον αιώνες στη θάλασσα, φαίνονται ακόμα κλίμακες με βαθμονομήσεις κατά το ζωδιακό κύκλο της Αστρολογίας και τα ελληνικά ονόματα των μηνών που χρησιμοποιούνταν τότε. Στην πίσω πλευρά του μηχανισμού υπάρχουν τέσσερις περιστρεφόμενοι ομόκεντροι τροχοί (δακτυλίδια), με τους οποίους υπολογίζονταν θέσεις και φαινόμενα των γνωστών πλανητών και άλλων ουράνιων σωμάτων.

Ο κύριος μηχανισμός περιλαμβάνει γρανάζια με δόντια που έχουν κοπεί με κλίση 60^ο, καθώς επίσης ένα διαφορικό σύστημα για την εκτέλεση αφαιρέσεων, κάτι που δηλώθηκε για ευρεσιτεχνία στην Αγγλία το έτος 1832. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η κλίση των 60^ο στα δόντια των γραναζιών δεν παρέχει καλό βαθμό αποδόσεως, προκαλεί όμως μεγάλη εντύπωση ως γεγονός η ύπαρξη τέτοιων γραναζιών. Δεδομένου ότι αυτά τα μηχανολογικά στοιχεία ήταν μεν γνωστά κατά την Αρχαιότητα, όχι όμως σε λεπτομηχανισμούς, αλλά μόνο σε ογκώδη μορφή για τη μετάδοση της κίνησης υπό γωνία 90^ο, π.χ. σε υδρόμυλους. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πού, πότε και από ποιον επινοήθηκαν τα πρώτα γρανάζια^. ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε γρανάζια περί το έτος 330 π.Χ., ο δε Φίλων εκ Βυζαντίου (~260-200 π.Χ.) είναι ο πρώτος που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα ότι τα έχει χρησιμοποιήσει.

Είναι επίσης γνωστό ότι ο Αρχιμήδης κατασκεύαζε πολύπλοκους μηχανισμούς, οι οποίοι αναπαριστούσαν με μηχανικό τρόπο τις κινήσεις ουράνιων σωμάτων, δεν έχουν διασωθεί όμως τεχνικές περιγραφές γι' αυτούς τους μηχανισμούς. Εικάζεται ότι ο τρόπος λειτουργίας τους πρέπει να ήταν παρόμοιος με αυτόν του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Κατασκευές του Αρχιμήδη έχουν αναφέρει σε έργα τους, μεταξύ άλλων, οι Πάππος, Πρόκλος, Σέξτος Εμπείρικος, Μαρτιανός, Οβίδιος, καθώς επίσης ο Κικέρων (Cicero Marcus Tullius, 106-43 π.Χ.). Αυτός ο Ρωμαίος πολιτικός και φιλόσοφος είχε επισκεφτεί τη Ρόδο στα έτη 79-78 π.Χ. και έχει αναφερθεί επίσης σε ένα μηχανισμό όμοιο με αυτόν των Αντικυθήρων του Ποσειδώνειου Απαμέα (135-50 π.Χ.), αστρονόμου, γεωγράφου και γεωλόγου που ζούσε στη Ρόδο.

Γράφει ο Κικέρων: «Πρόσφατα κατασκεύασε ο φίλος μας Ποσειδώνιος μια συσκευή, η οποία σε κάθε περιστροφή αναπαράγει τις ίδιες κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνας και των πέντε πλανητών.» Ο στρατηγός Μάρκελλος, ο κατακτητής των Συρακουσών, είχε μεταφέρει τους μηχανισμούς του Αρχιμήδη, μετά τη δολοφονία του τελευταίου, και τους τοποθέτησε στον ναό της Αρετής στη Ρώμη, όπου παρέμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Ποσειδώνιος, στον οποίο γίνεται αναφορά από τον Κικέρωνα, είχε ζήσει για ένα διάστημα στη Ρώμη ως πρέσβης της Ρόδου, και φαίνεται ότι είχε μελετήσει τους μηχανισμούς του Αρχιμήδη, οπότε κατασκεύασε κάτι παρόμοιο.

Όταν το έτος 1902 ανακοίνωσε ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης τις πρώτες εκτιμήσεις του για την προέλευση και τη χρήση του μηχανισμού, αμφισβητήθηκαν τα στοιχεία του, γιατί δεν θεωρήθηκε τότε δυνατόν να έχει κατασκευαστεί στην Αρχαιότητα λεπτομηχανικός μηχανισμός με την ακρίβεια που απαιτεί ένα πλανητάριο. Ο ακριβής προορισμός του μηχανισμού παρέμεινε άγνωστος για χρόνια, μέχρι που εξετάστηκε το εύρημα στο ελληνικό ερευνητικό κέντρο «Δημόκριτος» (Χ. Καράκαλος) με ακτίνες Χ και γ, και διαπιστώθηκε ότι διαθέτει έναν εντυπωσιακά περίπλοκο μηχανισμό, απροσδόκητο για την Αρχαιότητα, σύμφωνα με τις σημερινές γνώσεις μας.

Παρόμοιος μηχανισμός εκείνης της εποχής, σαν αυτόν των Αντικυθήρων, δεν έχει βρεθεί οπουδήποτε αλλού μέχρι σήμερα. Αργότερα, κατά τον 5^ο ή 6^ο αιώνα, φαίνεται να κατασκευάστηκε στο Βυζάντιο ένας μηχανισμός, αρκετά απλούστερος αλλά με όμοιο προορισμό, άγνωστο από ποιον τεχνικό. Μερικούς αιώνες μετά κατασκευάστηκε επίσης ένας απλός μηχανισμός από τον Πέρση φιλόσοφο, μαθηματικό και αστρονόμο Αλ Μπιρουνί (Abu-Reyhan Birouni, 973-1048), μεταφραστή των έργων του Ευκλείδη στη σανσκριτική γλώσσα.

Συμπληρωματικές έρευνες και μελέτες έδειξαν όμως ότι πράγματι ο μηχανισμός αυτός πρέπει να κατασκευάστηκε περί το 80 π.Χ. Σ’ αυτές τις έρευνες επιβεβαιώθηκε ακόμα ότι ο μηχανισμός δεν ήταν απλά ένα ομοίωμα αλλά βρισκόταν σε λειτουργία, όταν ναυάγησε το πλοίο. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι είχαν γίνει δύο επιδιορθώσεις στο μηχανισμό και συγκεκριμένα, είχαν αντικατασταθεί ένα δόντι γραναζιού και η ακτίνα ενός τροχού που είχαν σπάσει, ίσως λόγω κακού χειρισμού, ίσως και λόγω ατελούς κατασκευής.

Σήμερα θεωρείται ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ως η πιο περίπλοκη μηχανική δημιουργία μέχρι το 14^ο αιώνα, οπότε κατασκευάστηκαν τα πρώτα μηχανικά ρολόγια. Εκτιμάται ότι, αν είχε αξιοποιηθεί ήδη τον 1^ο αιώνα π.Χ. αυτή η τεχνογνωσία σε ένα φιλομαθές και προοδευτικό κοινωνικό περιβάλλον, πιθανότατα να είχε κατασκευαστεί ήδη τότε το πρώτο μηχανικό ρολόι και να είχε αρχίσει, έστω με διαφορετικές συνθήκες κοινωνικο-οικονομικών δομών και γεωγραφικού χώρου, η εξέλιξη της λεπτομηχανικής και γενικότερα της τεχνολογίας, όπως αυτό συνέβη περίπου 1.400 χρόνια μετά. Σ' αυτή την περίπτωση πιθανόν να είχε αποφευχθεί η οπισθοδρόμηση και παρακμή της μεσαιωνικής εποχής.

(συνεχίζεται)

Θαλής & Φίλοι

Λέσχες ανάγνωσης μαθηματικού βιβλίου

Η ιδέα των λεσχών ανάγνωσης δεν είναι ούτε καινούρια ούτε πρωτότυπη. Θα πρέπει να αναζητήσουμε τις ρίζες της στα λογοτεχνικά σαλόνια της εποχής του Διαφωτισμού, τότε που οι δυναμικές salonnieres άνοιγαν σε προκαθορισμένες μέρες τα σπίτια τους στους κάθε λογής δημιουργούς, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τα έργα τους και να τα συζητήσουν με τους άλλους καλεσμένους. Εκεί έγιναν οι πρώτες δημόσιες αναγνώσεις πολλών έργων του Βολτέρου, του Μολιέρου, του Ντ' Αλαμπέρ, του Μοπερτουί. Η παράδοση διατηρήθηκε στις βεγγέρες του 19ου αιώνα και σήμερα μπορεί κανείς να βρει λέσχες ανάγνωσης, με ποικίλη σύνθεση και θεματολογία, λίγο-πολύ παντού.

Τα τελευταία χρόνια, η κυκλοφορία ενός μεγάλου αριθμού βιβλίων σχετικών με τα Μαθηματικά έδωσε την ιδέα μιας εναλλακτικής προσέγγισης της γνώσης μέσα από παρέες μαθητών που με τη βοήθεια ενός ή περισσότερων εκπαιδευτικών διαβάζουν κάποιο βιβλίο και συναντιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να το κουβεντιάσουν. Πρόκειται για μια χαλαρή, άτυπη προσέγγιση ενός γνωστικού αντικειμένου που στην παραδοσιακή μορφή μετάδοσής του αποτέλεσε τον εφιάλτη τόσων και τόσων γενεών. Φυσικά η συλλογική ανάγνωση ενός βιβλίου σχετικά με τον Αρχιμήδη ή με τους πρώτους αριθμούς, έστω και αν συνοδεύεται από μια σειρά συναφείς δραστηριότητες, δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσει την οργανωμένη, δομημένη μαθηματική διδασκαλία. Μπορεί ωστόσο να λειτουργήσει συμπληρωματικά, να κινητοποιήσει άτομα που διάκεινται εχθρικά ή έστω αδιάφορα προς την παραδοσιακή διδασκαλία, να συμβάλει στο ξεπέρασμα της έμφυτης ή επίκτητης μαθηματικοφοβίας.

Η ομάδα «Θαλής + Φίλοι», που δραστηριοποιείται εδώ και δύο χρόνια στον ελληνικό και τον διεθνή χώρο με στόχο το γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα στα Μαθηματικά και τον υπόλοιπο πολιτισμό, διατυπώνει μια συγκροτημένη πρόταση προς την εκπαιδευτική κοινότητα για την οργάνωση λεσχών ανάγνωσης (παρα)μαθηματικού βιβλίου. Η ομάδα αναλαμβάνει να ενισχύσει τις προσπάθειες όσων εκπαιδευτικών ενδιαφέρονται να ιδρύσουν στα σχολεία τους λέσχες ανάγνωσης παρέχοντάς τους υλικό, εκπαίδευση και στήριξη τόσο μέσα από την ιστοσελίδα της όσο και με σεμινάρια, εργαστήρια και συνέδρια που οργανώνει.

Ηδη, ύστερα από έναν χρόνο λειτουργίας, έχουν δημιουργηθεί σε πολλά σχολεία τέτοιες λέσχες ανάγνωσης και σύμφωνα με τις μαρτυρίες όσων συμμετέχουν έχουν συνεισφέρει θετικά τόσο στις σχέσεις μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών όσο και στην ενθάρρυνση των παιδιών να στραφούν στο καλό εξωσχολικό βιβλίο.

Το καλοκαίρι που μας πέρασε οργανώθηκε στην Πάρο, με συμμετοχή περίπου 120 ατόμων, ένα εργαστήρι λεσχών ανάγνωσης, όπου, από τη μια, προσεγγίστηκαν θεωρητικά τα θέματα της εκλαΐκευσης και της μαθηματικής λογοτεχνίας και από την άλλη, παρουσιάστηκαν με ολοκληρωμένο τρόπο δέκα από τα βιβλία που προτείνονται συνοδευόμενα από έναν πλήρη φάκελο προτάσεων για δραστηριότητες που μπορούν να πλαισιώσουν την ανάγνωση. Το υλικό της Πάρου αλλά και πολλές άλλες σχετικές εργασίες και ανακοινώσεις είναι διαθέσιμα μέσω της ιστοσελίδας www.thalesandfriends.org.

(Από τη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 24/11/2006)

Μαθηματικά και λογοτεχνικό έργο

...

(Από τη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 24/11/2006)

Ζητήσαμε από τέσσερις συγγραφείς, των οποίων το έργο σχετίζεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με τα Μαθηματικά, να σχολιάσουν τη δουλειά τους απαντώντας μας σε δύο σύντομα ερωτήματα. Μας απάντησαν ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Denis Guedj (Ντενί Γκετζ), ο Τεύκρος Μιχαηλίδης και ο Αργύρης Παυλιώτης.

1. Πώς επηρέασαν τα Μαθηματικά το λογοτεχνικό σας έργο;

Απόστολος Δοξιάδης: Ανεξαρτήτως του θέματος, τα Μαθηματικά επηρέασαν τον τρόπο της γραφής μου διδάσκοντάς με κάτι για το μέτρο, την οικονομία και τη δομή. Από την άλλη μεριά, όποτε τα Μαθηματικά υπάρχουν στο έργο και θεματικά, θέλω πάντα η μαθηματική δομή να είναι εναργής αφηγηματικά.

Denis Guedj: Οι λεγόμενες φυσικές επιστήμες (Φυσική, Βιολογία, Χημεία...) παρουσιάζονται ως τομείς της γνώσης που αναφέρονται σε κόσμους που είναι έξω από αυτές: είναι η «πραγματικότητα» που επιχειρούν να περιγράψουν «με την καλύτερη δυνατή προσέγγιση», με στόχο να διατυπώσουν θέσεις που θα τεθούν υπό δοκιμασία στην πράξη, αναζητώντας την «επικύρωση του πραγματικού». Με τα Μαθηματικά τα πράγματα είναι ολότελα διαφορετικά. Αυτό που αφηγούνται τα Μαθηματικά και η λογοτεχνία δεν αναφέρεται σε κάποιον εξωτερικό κόσμο. Δεν οφείλουν να λογοδοτήσουν στην έννοια του πραγματικού. Ο κύριος στόχος ενός μυθιστορήματος ή μιας μαθηματικής θεωρίας είναι να παραγάγουν ένα σύμπαν που να είναι αύταρκες και από το οποίο το μόνο που απαιτείται είναι η συνέπεια. Αυτό που περιμένουμε από ένα μυθιστόρημα δεν είναι να είναι συμβατό με τον κόσμο, αλλά να δημιουργεί ή μάλλον να αποτελεί έναν δικό του κόσμο. Από αυτό τον κόσμο ζητείται να είναι ανεκτός και βιώσιμος. Ενα μυθιστόρημα, έστω και ρεαλιστικό, αποτελεί πάντοτε μια αποστασιοποίηση από τον χώρο, τα όντα, τις καταστάσεις. Μπορεί βέβαια να εμπνέεται από αυτές, αλλά το πώς τις διαχειρίζεται είναι υπόθεση των μυθοπλαστικών επιλογών του δημιουργού. Αυτή η αποστασιοποίηση μοιάζει πολύ με την αφαίρεση που είναι απαραίτητη στην άσκηση των Μαθηματικών, που αποτελεί την πράξη δημιουργίας της μαθηματικής διαδικασίας. Απαιτείται ακόμα αυτά που συμβαίνουν -τα γεγονότα- να είναι αναπόφευκτα, αν και όχι υποχρεωτικά προβλέψιμα. Οφείλουν να μας εκπλήσσουν όταν συμβαίνουν ΚΑΙ να μας πείθουν ότι είχαν λόγο να συμβούν. Από τις προηγούμενες διαπιστώσεις προκύπτει ότι οι λέξεις αποτελούν την πραγματικότητα, την πρώτη ύλη τόσο της λογοτεχνίας όσο και των Μαθηματικών. Είναι γεγονός ότι στα Μαθηματικά δεν σταματούμε ποτέ να παίζουμε με τις λέξεις.

Τεύκρος Μιχαηλίδης: Συχνά ο λιτός, μονοσήμαντος, αποδεικτικός μαθηματικός λόγος αντιδιαστέλλεται προς την αμφισημία, τον υπαινιγμό, τα κρυμμένα νοήματα, τα υπονοούμενα της μυθοπλασίας. Δεν είναι αλήθεια ωστόσο ότι ο μαθηματικός λόγος είναι δογματικός, ότι δεν επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, ότι δεν υπόκειται σε αναθεώρηση. Τα μαθηματικά δημιουργήματα, δημιουργήματα βαθιά ανθρώπινα, δεν υπάρχουν ούτε αιώνια ούτε αυτόνομα· έχουν ιστορία που συχνά συνυφαίνεται και αλληλεπιδρά με την ιστορία των δημιουργών τους. Θέλησα να γράψω γι' αυτά με τον ίδιο τρόπο και ικανοποιώντας την ίδια ανάγκη που χρόνια τώρα με κάνει να μιλώ, να σκέφτομαι, να ταξιδεύω μαζί τους. Τα Μαθηματικά λοιπόν δεν επηρέασαν το έργο μου (λογοτεχνικό ή όχι). Τα όποια -λίγα- Μαθηματικά τολμώ να αφηγηθώ, πιστεύοντας πως τα κατανοώ αρκετά, ΕΙΝΑΙ το έργο μου.

Αργύρης Παυλιώτης: Στο αστυνομικό μυθιστόρημα, με το οποίο κυρίως ασχολούμαι, τα Μαθηματικά με επηρέασαν και συνεχίζουν να με επηρεάζουν στον σχεδιασμό, τη δομή, την τάξη, τη σαφήνεια και τη λιτότητα, στην οικονομία αλλά και στη διαχείριση του χρόνου. Πέρα από αυτά, το ίδιο το αστυνομικό μυθιστόρημα το βλέπω και σαν μαθηματικό πρόβλημα. Με την εγκληματική πράξη διαταράσσεται η Τάξη και επέρχεται το Χάος. Αυτός που αναλαμβάνει την εξιχνίαση, προσπαθεί από το χάος να φέρει τάξη. Ολο το ζήτημα έγκειται στο να βρει την αλήθεια, να αποδείξει δηλαδή ένα μεγάλο θεώρημα. Και αυτό πετυχαίνεται με την απόδειξη μικρότερων θεωρημάτων, τα οποία με τη σειρά τους προκύπτουν από ακόμα πιο μικρά, τα λήμματα. Να λοιπόν που υπάρχει και ένα είδος φράκταλ δομής.

2. Νομίζετε ότι η πληθώρα λογοτεχνικών έργων που σχετίζονται με τα Μαθηματικά σηματοδοτεί τη γέννηση ενός νέου λογοτεχνικού είδους;

Απόστολος Δοξιάδης: Αν και ένα τέτοιο είδος μοιάζει σταδιακά να διαμορφώνεται, προσωπικά δεν πιστεύω σ' αυτήν την κατηγοριοποίηση. Ετσι κι αλλιώς, η υπάρχουσα θεματική δεν είναι αρκετή για να το συντηρήσει. Η επιτυχία των πρώτων έργων της λεγόμενης «μαθηματικής λογοτεχνίας» βασίζεται και στην πρωτοτυπία, αλλά δεν βλέπω να υπάρχουν αρκετά θέματα για να συντηρήσουν μια συνεχή παραγωγή.

Denis Guedj: Οχι. Η προσθήκη ενός προσδιορισμού στη λέξη μυθιστόρημα λειτουργεί ως υποβάθμιση. Ενα μαθηματικό μυθιστόρημα δεν είναι πραγματικά ένα μυθιστόρημα, του αρνούνται τη βασική του υπόσταση. Θα ήταν ίσως τολμηρό να παρατηρήσω ότι τα περισσότερα μυθιστορήματα που χαρακτηρίζονται με αυτόν τον τρόπο είναι μέτριας ποιότητας.

Η δημιουργία ενός έργου που έχει ως αφηγηματικό θέμα τα Μαθηματικά απαιτεί μια συγκεκριμένη εργασία, την οποία περιγράφω ως δραματουργική επιστημολογία και που συνίσταται να αφηγηθεί κανείς το δράμα των εννοιών που αποτελούν το αντικείμενο των Μαθηματικών. Μόνον όταν τα μυθιστορήματα που έχουν ως αντικείμενο τα Μαθηματικά θα αρχίσουν να διαβάζονται σαν όλα τα άλλα θα έχει κερδηθεί το στοίχημα.

Τεύκρος Μιχαηλίδης: Με απλή, μαθηματική λογική, όπως ένα μυθιστόρημα που αντλεί τη θεματολογία του από την ιστορία χαρακτηρίζεται ιστορικό, όπως ένα ποίημα που υμνεί τον έρωτα περιγράφεται ως ερωτικό έτσι κι ένα αφήγημα που εμπνέεται από τα Μαθηματικά ή αναφέρεται με καθοριστικό τρόπο σε αυτά μπορεί να χαρακτηριστεί μαθηματική μυθοπλασία. Οταν μια απόδειξη κατέχει σ' ένα μυθιστόρημα το ρόλο του ιερού Γκράαλ, όταν αποτελεί το κίνητρο ενός εγκλήματος, όταν ένα ολόκληρο μυθιστόρημα χτίζεται ως πρόσχημα για να παρουσιαστεί μια μαθηματική θεωρία, νομίζω ότι μπορούμε σαφώς να μιλάμε για ένα σχετικά αυτόνομο λογοτεχνικό είδος.

Αργύρης Παυλιώτης: Θα αποτελεί νέο λογοτεχνικό είδος αν έχει συνέχεια. Και θα έχει, και να γιατί: Τα λεγόμενα εφαρμοσμένα Μαθηματικά, που αναπτύσσονται και διευρύνονται με τρομακτικούς ρυθμούς, εφαρμόζονται σε όλο και περισσότερες επιστήμες και ανθρώπινες δραστηριότητες. Επομένως θα υπάρχει πάντα πολύτιμο υλικό, για να τροφοδοτεί πλουσιοπάροχα τη λογοτεχνία.

Εικόνες του σύμπαντος...

...
Με τη συμπλήρωση 15ετίας από την εκτόξευση στο διάστημα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble (Χάμπλ), έγινε απολογισμός έργου και τα αποτελέσματα είναι από εκπληκτικά μέχρι απίστευτα. Η γνώση του ανθρώπου για το σύμπαν αυξήθηκε στα 15 αυτά χρόνια περισσότερο από όσο όλους τους προηγούμενους αιώνες, από τον Γαλιλαίο μέχρι το 1990, οπότε εκτοξεύτηκε το Χαμπλ. Ακολουθούν μερικές από τις φωτογραφίες που έφερε αυτό το εντυπωσιακό τεχνολογικό προϊόν στη Γη. Περισσότερες θα βρει κάθε ενδιαφερόμενος στις διευθύνσεις

http://www.spacetelescope.org και http://hubblesite.org

(click στις εικόνες για μεγαλύτερες).

	Νεαρό σύμπαν: Με το διαστημικό τηλεσκόπιο φωτογραφήθηκαν νεφελώματα που είχαν δημιουργηθεί μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μετά τη μεγάλη έκρηξη (big bang).
Σύγκρουση γαλαξιών: Οι δύο εικονιζόμενοι γαλαξίες άρχισαν να συγκρούονται πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια. Κατά την εξέλιξη αυτή καταστράφηκαν και ανασυγκροτήθηκαν πολλά άστρα (ήλιοι) και τα δορυφορικά τους συστήματα. Τα νέα άστρα έχουν στη φωτογραφία χρώμα μπλε και προφανώς δείχνουν την κατάσταση που επικρατούσε εκεί, όταν ξεκίνησε το φως στην κατεύθυνση της Γης.
	Οι στύλοι του σύμπαντος: Μία από τις πιο εντυπωσιακές φωτογραφίες που έχουμε δει από το σύμπαν. Το νεφέλωμα του Αετού (Α16) συγκροτείται από τρεις στύλους που αποτελούνται από υδρογόνο και σκόνη. Στο εσωτερικό τους δημιουργούνται έα άστρα και το ύψος των στύλων είναι της τάξης αρκετών εκατομμυρίων ετών φωτός. 1-2 λαμπρά άστρα που φαίνονται στη φωτογραφία, ανήκουν στο δικό μας γαλαξία.
Γαλαξίας σομπρέρο: Πρόκειται για σπειροειδή γαλαξία στον αστερισμό της Παρθένου και έχει στον κατάλογο Messier τον αριθμό Μ104. Λόγω της γωνίας από την οποία βλέπουμε αυτό το γαλαξία, δεν διακρίνονται επαρκώς οι σπειροειδείς βραχίονές του. Το όνομά του προκύπτει προφανώς από το σχήμα του. Βρίσκεται σε απόσταση 28 εκατομμ. ετών φωτός από τη Γη και εκτιμάται ότι έχει διπλάσιο μέγεθος από τον γαλαξία της Ανδρομέδας και τρεις φορές μεγαλύτερος από το δικό μας. Η σκοτεινή ζώνη γύρω από τον γαλαξία που του δίνει τη χαρακτηριστική μορφή του σομπρέρο, αποτελείται από σκόνη.
	Νεφελώματα: Τα υπολείμματα γιγαντιαίου άστρου, το οποίο βρίσκεται στα τελευταία στάδια της ζωής του και εξακοντίζει τα εξωτερικά αέρια στρώματά του στο διάστημα. Κανένα νεφέλωμα δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο, καθένα έχει μια διαφορετική προϊσταρία και διαφορετική κατάληξη. Η συνολική διάμετρος του νεφελώματος είναι της τάξης των εκατομμυρίων ετών φωτός. Οι εξωτερικές στοιβάδες φαίνονται μόνο στο υπέρυθρο φάσμα και έχουν επιπροστεθεί στην εικόνα.
Ο πρώτος εξωπλανήτης: Είναι ο πρώτος πλανήτης (HD 209458b) που ανακαλύφθηκε από το Hubble, ο οποίος δεν ανήκει στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Η δυνατότητα παρατήρησής του με διαστημικά τηλεσκόπια και οι μετρήσεις των συστατικών της ατμόσφαιράς του δείχνουν ότι σε κάποιες δεκάδες χιλιάδες χρόνια, με τη βελτίωση της τεχνολογίας, θα είναι δυνατή η μετανάστευση σε κατάλληλους εξωπλανήτες, όταν πολύ αργότερα οι συνθήκες διαβίωσης στο δικό μας ηλιακό σύστημα δεν είναι πια κατάλληλες.

Piatigorski plays Faure

...

Ο Grigorij Piatigorski (1903-1976) είναι από τους σημαντικότερους τσελίστες του 20ου αιώνα. Πριν γίνει 20 ετών, σχεδόν ακόμα «παιδί θαύμα», έπαιξε σόλο τσέλο με μοναδικό ακροατή του τον Λένιν. Λίγο καιρό μετά εγκατέλειψε τη Ρωσία προς την Πολωνία, κολυμπώντας σε ένα παραμεθόριο ποταμό - μαζί το τσέλο του, το οποίο τον βοήθησε να επιπλεύσει. Έκτοτε, συμπλήρωσε τις σπουδές του και άρχισε να περιέρχεται τον κόσμο δίνοντας συναυλίες, συχνά με άλλους διάσημους σολίστες (Rubinstein, Heifetz κ.ά.) Ο πανύψηλος Πιατιγκόρσκι έγραψε ένα σύντομο βιογραφικό βιβλίο, στο οποίο περιγράφει αισιόδοξα τη ζωή του, παρά τις απέραντες δυσκολίες στο φτωχικό ρώσικο περιβάλλον, τις ταλαιπωρίες του εμιγκρέ καλλιτέχνη στην Ευρώπη και τη νομαδική ζωή των διάσημων οργανοπαικτών που χάνονται από το καλλιτεχνικό στερέωμα, αν δεν ταξιδεύουν ακατάπαυστα στις περιοχές του κόσμου που υπάρχει το πολυάριθμο φιλόμουσο κοινό. Στο βίντεο που ακολουθεί, ερμηνεύει ο Πιατιγκόρσκι μία ελεγεία του Gabriel Faure (Φορέ, 1845-1924).

Piatigorsky plays Faure Elegie

Είμαστε όλοι ξεχωριστοί

...

Βρετανοί και Αμερικανοί ερευνητές, που με την εργασία τους ανοίγουν μια νέα σελίδα στη Γενετική, αναφέρουν ότι είμαστε πολύ πιο διαφορετικοί απ' ό,τι αρχικώς νομίζαμε. Οπως διαπίστωσαν, οι διαφορές που έχει το γονιδίωμα του ενός ανθρώπου από τον άλλον είναι δέκα φορές περισσότερες απ' όσες πιστεύαμε μέχρι σήμερα και αφορούν όχι μόνο μεμονωμένα γονίδια, αλλά μεγάλες περιοχές του DNA, που είτε απλώς διαφέρουν είτε λείπουν.

Ο γενετικός κώδικας κάθε ανθρώπου διαφέρει, τουλάχιστον, κατά 10% από τους υπόλοιπους, αναφέρουν Αμερικανοί και Βρετανοί ερευνητές καταρρίπτοντας την επικρατούσα άποψη σύμφωνα με την οποία είμαστε όλοι κατά 99,9% όμοιοι. Οπως αναφέρει δημοσίευμα του περιοδικού Νature, η νέα εκδοχή του «Βιβλίου της Ζωής», του χάρτη του ανθρωπίνου γονιδιώματος, είναι πληρέστερη από κάθε άλλη και επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα γονίδια εμπλέκονται στην εμφάνιση των ασθενειών (πλήρες κείμενο>>>).

Το πραξικόπημα του χριστιανισμού..

Ο Μισέλ Ονφρέ στην Αθήνα

(click)
















ΤΟ ΒΗΜΑ 24/11/2006

Ο κόσμος της αδελφοσύνης

...

Άφησα να τρέξει πολλές φορές και παρακολούθησα το βίντεο με το διπλό κοντσέρτο του Bach, όχι τόσο λόγω ευχαρίστησης για τη μουσική, όσο για να παρατηρήσω το μεγάλο πλήθος που παίζει σε παράταξη, ψηλές-κοντές κυρίες, άσπροι μαύροι, Κινέζοι και Ινδοί, μεγάλοι και μικροί σε ηλικία, όλοι και όλες μια ομάδα πειθαρχημένη για να αποδώσουν ένα μουσικό έργο με τις συνήθεις δυσκολίες της μουσικής μπαρόκ. Κάπου μετά από 1:30’ λεπτά, φαίνεται ένας ηλικιωμένο κύριος, ασπρομάλλης, παχουλός και προφανώς έμπειρος βιολονίστας (είναι ο διάσημος βιολονίστας ουκρανικής καταγωγής Isaac Stern) να κοιτάει με έκπληξη δίπλα του μια μικρή, ίσως 10-12 ετών, η οποία παίζει αμέριμνα. Παρακολουθείστε τις κινήσεις που κάνουν τα δοξάρια και των δύο, σxεδόν ίδιες - που σημαίνει ότι προσφέρουν περίπου ισοδύναμα στο σύνολο - με την επιφύλαξη της διαφοράς στην πείρα.

Ο κόσμος της μουσικής είναι ένας κόσμος αδελφοσύνης και αλληλεγγύης και είναι εξ ορισμού αντίθετος με το διαχωρισμό φυλών, πολιτικών πεποιθήσεων, οικονομικής κατάστασης και θρησκειών, ένας κόσμος αντιρατσιστικός. Είναι ο κόσμος για τον οποίο έγραψε ο Schiller και μελοποίησε στην 9η συμφωνία ο Beethoven: Seid umschlungen Millionen... Αγκαλιαστείτε εκατομμύρια... () Δεν είναι ο μόνος χώρος, ο οποίος δεν διαφοροποιεί τους ανθρώπους: έτσι είναι ολόκληρος ο κόσμος της τέχνης, αλλά και της επιστήμης και του αθλητισμού κλπ. Έτσι είναι ο κόσμος του πολιτισμού.

(Αφήστε το βίντεο να κατέβει, αν έχετε αργό δίκτυο, ώστε να ακούσετε το κομμάτι και να παρακολουθήσετε τους οργανοπαίκτες ενιαία)

---

Bach, διπλό κοντσέρτο, 1ο μέρος, Roberta Guaspari

Bach Double Concerto (movt. 1)

Μονοτονικό και κουτσή υποστήριξη...

...
Από την Καθημερινή:

Σαράντος Καργάκος: Οι τόνοι και τα πνεύματα για τη γλώσσα είναι ό,τι τα κοσμήματα για την όμορφη γυναίκα. Η απλουστευμένη μορφή του μονοτονικού συστήματος έχει μειώσει σημαντικά τη γοητεία της γραπτής ελληνικής γλώσσας. Το φιλί είναι μια περισπωμένη στο ρήμα αγαπώ.

Αναρωτιέμαι, με τέτοια επιχειρήματα, είναι δυνατόν να υποστηριχθεί το μονοτονικό σύστημα, αν είχα λόγο να το υπερασπιστώ;

Ασύρματη παροχή ενέργειας...

...
Το θέμα συζητήθηκε ήδη από ημερών σε διάφορα κείμενα φίλων, τώρα φαίνεται να ξεκαθαρίζει ότι δεν πρόκειται για γενική παροχή ενέργειας μέσω του αέρα, αλλά για φόρτιση μπαταριών σε μικρές αποστάσεις από κάποια διάταξη που είναι σε θέση να γεφυρώσει το κενό και να παρέχει μικρές ισχείς - προς το παρόν!
Η προοπτική της συνεχούς φόρτισης κινούμενων οχημάτων κλπ. που αναφέρει ο ερενητής, δείχνει τις επεκτάσεις και προοπτικές που μπορεί να έχει αυτή η τεχνολογία στο μέλλον.
Αααααχ, φαίνεται ότι γεννηθήκαμε νωρίς, σε 100 χρόνια θα είναι όλα καλύτερα

(click)

Θερμοπυρηνική σύντηξη

...

ΕΠΤΑ διεθνείς εταίροι, η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Ευρωπαϊκή Ενωση, η Νότια Κορέα και η Ρωσία, υπέγραψαν σήμερα στο Παρίσι τη συνθήκη Iter, το σχέδιο του πειραματικού αντιδραστήρα θερμοπυρηνικής σύντηξης, που φιλοδοξεί να παραγάγει τις επόμενες δεκαετίες καθαρή και ανεξάντλητη ενέργεια.

Η συμφωνία, ύψους 10 δισεκατομμυρίων ευρώ, υπεγράφη στο μέγαρο των Ηλυσίων και είναι προϊόν πολυετών εντατικών διεθνών διαπραγματεύσεων που κατέληξαν τον Ιούνιο του 2005 στην επιλογή του γαλλικού σταθμού του Κανταράς, στη νοτιο-ανατολική Γαλλία.

Η κατασκευή του αντιδραστήρα Iter (Διεθνής Θερμοπυρηνικός Πειραματικός Αντιδραστήρας) θα αρχίσει το 2008 και θα ολοκληρωθεί σε μία δεκαετία. Η εκμετάλλευσή του τοποθετείται στο 2018.

Η ελεγχόμενη πυρηνική σύντηξη που βρίσκεται στο κέντρο του προγράμματος εντάσσεται στην αναζήτηση μιας περισσότερο καθαρής και ανεξάντλητης πηγής πυρηνικής ενέργειας. Ως λύση που θα αντικαταστήσει την πυρηνική σχάση, η ελεγχόμενη θερμοπυρηνική σύντηξη θα αποτελέσει αντικείμενο μακράς έρευνας εντός του αντιδραστήρα Iter. Στόχος είναι η αναπαραγωγή αυτού που συμβαίνει στο κέντρο του Ηλιου.

(Καθημερινή, 21/11/2006)

χινόπωρο

...
Έφτασε οριστικά το φθινόπωρο και στις εσωτερικές συνοικίες της Αθήνας...

Αναζητώντας τη μεταχριστιανική ηθική

...

Ο «νιτσεϊκός αριστερός» φιλόσοφος Μισέλ Ονφρέ, με τριάντα βιβλία μεταφρασμένα σε είκοσι γλώσσες και με πολυάριθμες διαλέξεις ανά τον κόσμο στο ενεργητικό του, μιλάει για τη θρησκεία, τη σεξουαλικότητα και την ατομική ελευθερία, κάνοντας μια σύνθεση της φιλοσοφικής ηδονιστικής πρότασής του

- Στην Πραγματεία περί αθεολογίας, απαντάτε έμμεσα στον Νίτσε, λέγοντας ότι «ο Θεός δεν είναι ούτε νεκρός ούτε ετοιμοθάνατος (...), γιατί δεν είναι θνητός. Ενα δημιούργημα της φαντασίας δεν πεθαίνει, μια ψευδαίσθηση δεν παύει ποτέ να υπάρχει, ένα παιδικό παραμύθι δεν αναιρείται». Αν ο Θεός είναι μια ψευδαίσθηση,πρέπει να αναγνωρίσουμε πως επηρεάζει σημαντικά την πραγματικότητα...

«Ναι, οι άνθρωποι έχουν μια φοβερή δύναμη να διατηρούν ψευδαισθήσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι πιστεύουν ότι ένας Θεός μπορεί να χωρίσει στα δύο τη θάλασσα για να περάσει ο λαός του, ότι ένας άνθρωπος μπορεί να πεθάνει και να αναστηθεί την τρίτη ημέρα, ότι αν σκοτώσεις έναν κακοποιό ανοίγουν για σένα οι πόρτες του Παραδείσου, όπου σε περιμένουν δεκάδες νεαρές παρθένες... Ολα αυτά δεν είναι παραμύθια για παιδιά; Εκατομμύρια άνθρωποι χτίζουν τις ζωές τους σύμφωνα με αυτά τα δημιουργήματα της φαντασίας, που επηρεάζουν την πραγματικότητα...».

- Ποιος είναι για σας ο ορισμός του άθεου;

«Αθεος είναι αυτός που δηλώνει πως ο Θεός δεν υπάρχει, ότι είναι δημιούργημα της φαντασίας των ανθρώπων που θέλουν να πιστεύουν ότι θα συνεχίσουν να ζουν μετά τον θάνατο. Ο άθεος δηλώνει πως δεν υπάρχει άλλος κόσμος πέρα από τον δικό μας και ότι δεν πρέπει να ζητάμε αποδείξεις από αυτούς που λένε ότι κάτι δεν υπάρχει αλλά από αυτούς που ισχυρίζονται πως αυτό το κάτι υπάρχει» (πλήρες κείμενο>>>).

(Το ΒΗΜΑ, 19/11/2006)

Το «κυνήγι μαγισσών» κατά το Μεσαίωνα III

Το πρώτο μέρος βρίσκεται εδώ και το δεύτερο μέρος εδώ

...

Στο χώρο του Βυζαντίου είχε «θωρακιστεί» η Εκκλησία με νόμους της αυτοκρατορίας και δεν χρειαζόταν άλλους μηχανισμούς. Οι δίκες και καταδίκες των «αιρετικών» εξελίσσονταν ως γεγονότα της κοινής ποινικής δικαιοσύνης. Ο νόμος 407 του Ιουστινιανού «κατά Μανιχαίων» ορίζει τη θρησκευτική αίρεση ως έγκλημα και προβλέπει για τους παραβάτες θανατική ποινή: «Μαθών δε ο βασιλεύς (εννοεί τον Ιουστινιανό) εκέλευσεν πάντας ... ανακριθήναι και τους εμείναντας τη πλάνη πυρί παραδοθήναι.» (=Πληροφορηθείς ο βασιλιάς τα καθέκαστα διέταξε να ανακριθούν όλοι και όσοι επέμειναν στην πλάνη τους να παραδοθούν στη φωτιά, σύμφωνα με αναφορά του Πέτρου Σικελιώτη). Ο δε Πατριάρχης Φώτιος γράφει επ' αυτού: «Ιουστινιανός δε...τους αμεταμελήτως έχοντας (αιρετικούς)...τον δια πυρός υποστήναι προσέταξε θάνατον» (Ed. Travaux Memoires, κεφ. 4 και 71.)

Εκτός του προαναφερόμενου περιστατικού, γνωρίζουμε ακόμη τη μαζική εξόντωση Βογομίλων, συγκεκριμένα ότι «Ο Αλέξιος Α' θα ανακρίνει το έτος 1118 τον ηγέτη των Βογομίλων Βασίλειο για την πίστη του, με φρικτά βασανιστήρια και θα τον θανατώσει στην πυρά. Την ίδια τύχη έχουν πιθανόν μερικοί μαθητές του Βασιλείου» (Τ.Λουγγή: Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας). Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός ήταν πολύ κοντά στον αυτοκράτορα, ο οποίος αναλάμβανε με την κρατική διοίκηση τη δίωξη, πέρα από τους κάθε είδους «αιρετικούς», και «μάγους, αστρολόγους, μαθηματικούς» κ.ά., όπως αναφέρεται στην ΞΕ' Νεαρά του Λέοντος Σοφού και στους Κανόνες της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου. Από διάφορες εποχές του Βυζαντίου υπάρχουν επίσης περιγραφές για σφαγές κατά εθνικών, άθεων ή «αιρετικών» (Κρήτη, Λακωνία κ.ά.), όπως επίσης και γραπτές οδηγίες του Γεώργιου Σχολάριου και μετέπειτα υπότουρκου πατριάρχη Γεννάδιου προς τον κυβερνήτη Πελοποννήσου για την αντιμετώπιση των «Ελληνιστών»: «... τους γουν δυσσεβείς και αλάστορας Ελληνιστάς και πυρί και σιδήρω και ύδατι και πάσι τρόποις εξαγάγετε τής παρούσης ζωής ... ράβδιζε, είργε, είτα γλώτταν αφαίρει, είτα χείρα απότεμνε καν και ούτω μένη κακός, θαλάττης πέμπε βυθώ» («Παλαιολόγια - Πελοποννησιακά» από τον Σ. Λάμπρου).

Από ενέργειες τέτοιου είδους φαίνεται να έλειπε η μαζικότητα που χαρακτηρίζει τις διώξεις στη Δύση ή δεν έχουν διασωθεί στοιχεία που να προδίδουν μια συστηματική μεθοδολογία και, επιπλέον, αυτές είχαν στόχο συγκεκριμένες ομάδες διανοουμένων που αμφισβητούσαν, σε βάθος χρόνου την κεντρική επιλογή του εκκλησιαστικού μηχανισμού για συκοφάντηση και εξαφάνιση του ελληνικού πολιτισμού και, βραχυπρόθεσμα, την επιλογή της εκκλησιαστικής ηγεσίας για υποδούλωση στους Οθωμανούς αντί της συνδιαλλαγής με την καθολική εκκλησία και τη Δύση γενικότερα.

Τέτοιες διαστροφές με κατάληξη μαζικές δολοφονίες δεν είναι βέβαια μοναδικές στην ιστορία. Στη νεότερη εποχή γνωρίζουμε ότι πολλά ολοκληρωτικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν ή χρησιμοποιούν ακόμα όμοιες μεθόδους, αν και με πιο συγκεκριμένες κατηγορίες (προδοσία, συνωμοσία, κατασκοπία κ.ά.) Συναφή συστηματικά εγκλήματα με τεχνοκρατική μεθόδευση είναι αναμφισβήτητα,

• αφενός η δολοφονία Εβραίων, Τσιγγάνων και αριστερών διανοητών κατά τη (σχετικά) σύντομη κυριαρχία των Ναζιστών στην Ευρώπη και
  
• αφετέρου, οι σταλινικές και μαοϊκές διώξεις για λόγους πολιτικής επικράτησης στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό κατά τα μέσα του 20^ου αιώνα.
  

Η δολοφονία με μεθοδικό τρόπο και με τελείως φανταστικές κατηγορίες εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων για πολλούς αιώνες, όπως πραγματοποιήθηκε από την κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία του ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, μόνο με αυτά τα ναζιστικά και μαο-σταλινικά εγκλήματα θα μπορούσε να συγκριθεί!

Είναι γεγονός ότι μερικά φωτεινά πνεύματα που έζησαν αυτούς τους αιώνες, γιατροί, ερευνητές, φιλόσοφοι και κληρικοί, διαφωνούσαν με τις αντιλήψεις περί «μαγισσών» και με τις δολοφονίες ανύποπτων πολιτών, οι οποίες δολοφονίες είχαν επεκταθεί σε όλη την Ευρώπη. Στο τέλος του 16ου αιώνα κατάσχονται στην Ολλανδία τα έργα του πανεπιστημιακού καθηγητή Cornelius Loos (Λους, 1546-1595), ο οποίος είχε αμφισβητήσει την ύπαρξη «μαγισσών» και «σεξουαλικών σχέσεων» μεταξύ κατηγορούμενων γυναικών και του σατανά και είχε αποκαλέσει «τυράννους» τους ηγέτες της κίνησης κατά των «μαγισσών». Ο Λους κρατήθηκε φυλακισμένος μέχρι να ζητήσει γονατιστός συγγνώμη από τις εκκλησιαστικές αρχές (δήλωση μετανοίας).

Ο συνάδελφος του Λους, καθηγητής Dietrich Flade (Φλάντε, 1534-1589), αρχιδικαστής, θεωρήθηκε ύποπτος για τις ελαφρές ποινές που επέβαλε σε κατηγορούμενες ως «μάγισσες». Συλλαμβάνεται από τις εκκλησιαστικές αρχές με την κατηγορία ότι έχει «πουλήσει την ψυχή του στο σατανά», υποβάλλεται σε βασανιστήρια και αφού «ομολογεί» ότι ήταν πράκτορας του σατανά και όλα όσα ήθελαν να ακούσουν οι ιεροεξεταστές, θανατώνεται με στραγγαλισμό. Στη συνέχεια καίγεται το πτώμα του για εξαγνισμό! Ο Φλάντε θεωρείται ακόμα ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα εφαρμογής των αρχών της «θρησκείας της αγάπης».

Γνωστότερος από τους κληρικούς αντιπάλους της μεθοδευμένης υστερίας έγινε ο μοναχός Friedrich Spee von Langenfeld (φον Λάνγκενφελτ, 1592-1635), ο οποίος συνόδεψε ως ιερωμένος πάμπολλες φορές καταδικασμένους σε πυρπόληση. Το έτος 1631 δημοσίευσε ο Langenfeld με ψευδώνυμο ένα βιβλίο με τίτλο «Cautio Criminalis», στο οποίο εξιστορούνταν περιστατικά σε δίκες «μαγισσών». Ο πραγματικός συγγραφέας έγινε σύντομα γνωστός και ήταν αναμενόμενη η σύλληψη και καταδίκη του, αλλά προέκυψε απρόβλεπτα ο πόλεμος των γερμανικών χωρών (Wallenstein) με τη Σουηδία, οπότε αναβλήθηκαν οι ιεροεξεταστικές δραστηριότητες στην περιοχή για ευθετότερο χρόνο. Τέσσερα χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του πέθανε ο Langenfeld από την πανώλη που διαπέρασε για άλλη μια φορά την κεντρική Ευρώπη. Παρ' όλα αυτά, το βιβλίο του Σπεε υπήρξε αφορμή ή πρόσχημα για πολλούς ηγεμόνες του γερμανόφωνου χώρου να απαγορεύσουν οριστικά τη λειτουργία της εγκληματικής «Ιεράς Εξέτασης».

Ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα είχε αρχίσει να υποχωρεί η υστερία, κυρίως με την άνοδο και διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού. Η πίστη υποκαταστάθηκε από την ορθή σκέψη και τον ορθό λόγο, τα βασανιστήρια απαγορεύτηκαν, το ποινικό δίκαιο και η δικονομία εξανθρωπίστηκαν σταδιακά. Πιστεύεται ότι μία από τις τελευταίες εκτελέσεις «μάγισσας», ήταν αυτή της υπηρέτριας Anna Goeldi, που έγινε στην περιοχή Glarus της Ελβετίας το έτος 1782, επτά χρόνια πριν από την κατάληψη της Βαστίλης.

Με τη γαλλική επανάσταση και τις ανακατατάξεις που προκλήθηκαν από τους πολέμους στην Ευρώπη, ανατράπηκαν τα κέντρα εξουσίας, κυρίως οι επισκοπές και τα μοναστήρια, που καθοδηγούσαν και έλεγχαν τους εγκληματικούς μηχανισμούς. Με αυτό ακριβώς το εγκληματικό παρελθόν του εκκλησιαστικού μηχανισμού δικαιολογούσαν οι Γάλλοι επαναστάτες τις σφαγές σε βάρος των κληρικών και μοναχών: ανταπέδιδαν τις δολοφονίες που είχαν γίνει «στο όνομα του θεού» με δολοφονίες «στο όνομα του λαού»!

Η Εκκλησία, ιδίως η καθολική που είχε για αιώνες πρωταγωνιστικό ρόλο στο «κυνήγι των μαγισσών», προβάλλει σήμερα, απολογούμενη, το πάγιο αντεπιχείρημα ότι, δεν επιτρέπεται να κρίνεται μια παρελθούσα εποχή με σημερινά μέτρα και σταθμά. Κατ' αρχάς ισχύει επ' αυτού το απόφθεγμα του καθολικού και ορθόδοξου άγιου Αυγουστίνου: «Εμείς είμαστε οι εποχές. Όπως είμαστε εμείς, έτσι είναι και οι εποχές μας». Πέρα απ' αυτό, όσο σωστή μπορεί να είναι η γενική παρατήρηση περί παρελθουσών εποχών, άλλο τόσο σωστό είναι να ξεκαθαριστεί ότι πρώτον, τα μαζικά αυτά εγκλήματα έγιναν με βάση μία θρησκεία, η οποία διακηρύσσει την «αγάπη προς το συνάνθρωπο» - κατά κύριο λόγο τον «αμαρτωλό συνάνθρωπο», γιατί ο όποιος αναμάρτητος δεν έχει ανάγκη υποστήριξης. Και δεύτερον ότι, σε καμιά περίοδο του ανθρώπινου πολιτισμού δεν ήταν ηθικά αποδεκτό να δολοφονούνται άνθρωποι με ανύπαρκτες, φανταστικές κατηγορίες, άρα για καμία εποχή δεν δικαιολογούνται τέτοια μαζικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε καιρό ειρήνης.

Όπου και όποτε συνέβησαν τέτοια εγκλήματα, οι απολογητές τους προσπαθούσαν ή προσπαθούν ακόμα σήμερα, είτε να τα διαψεύσουν είτε να ελαχιστοποιήσουν τη σημασία τους, προβάλλοντας τις καλές προθέσεις για κατάκτηση (δια των εγκλημάτων!) ενός δήθεν ανώτερου αγαθού, π.χ. τη σωτηρία της πατρίδας, του έθνους, του πολιτισμού, του λαού, του καθεστώτος κ.ο.κ. Για τις δολοφονίες των «μαγισσών» αναγνωρίζουν όλοι ως μοναδική κινητήρια δύναμη την εγκληματική διαστροφή, δεν συνάγουν όμως τα απαραίτητα προφανή συμπεράσματα για την ιδεολογία και το πνευματικό υπόβαθρο, πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν αυτές οι δολοφονικές δραστηριότητες.

Από εκκλησιαστικούς κύκλους χρησιμοποιείται ενίοτε επίσης το επιχείρημα ότι το «κυνήγι των μαγισσών» γινόταν κατά βάσιν από τον (αγράμματο) λαό και η χριστιανική Εκκλησία μαζί με την κοσμική εξουσία αναγκάζονταν να συμμετέχουν για να μην έρθουν αντιμέτωπες με τη θέληση του κόσμου! Καταρχάς είναι ενδιαφέρον ότι ο «λαός» δεν έχει αξιοποιηθεί σε καμιά άλλη περίπτωση από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό, παρά μόνο ως συνένοχος γι' αυτά τα συλλογικά εγκλήματα!

Η ουσία είναι όμως ότι, οι παραδοξολογίες περί μάγων και μαγισσών καλλιεργούνταν στα πλαίσια των προλήψεων για το σατανά και τους διάφορους δαίμονες μόνο από την Εκκλησία, ώστε ο λαός, τον οποίο κρατούσαν συστηματικά στην αγραμματοσύνη και την εξάρτηση, να αποπροσανατολίζεται και να θεωρεί «περίεργους» γείτονες ή άγνωστους διερχόμενους από το χωριό ως υπεύθυνους για όλα τα δεινά που τον έπλητταν. Να σημειώσουμε δε ότι η καλλιέργεια της αμάθειας, της θαυματολαγνείας και των δεισιδαιμονιών εκ μέρους του εκκλησιαστικού μηχανισμού συνεχίζεται μέχρι των ημερών μας.

Από τις αρχές του έτους 1998 έχουν ανοιχτεί τα αρχεία της «Ιεράς Εξέτασης» στο Βατικανό για τους ειδικούς μελετητές.

(δεκτό κάθε διορθωτικό, βελτιωτικό, απορριπτικό κλπ. σχόλιο)(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Ο κόσμος μας μετά μισόν αιώνα

...

Οπως τον προβλέπει για το 2056 η αμερικανική επιστημονική επιθεώρηση New Scientist

Παρέα με τους ... εξωγήινους θα υποδεχθούμε το 2056 σύμφωνα με την επιστημονική επιθεώρηση New Scientist, η οποία επί τη ευκαιρία της 50ής επετείου από την κυκλοφορία της, θέλησε να χαρίσει στο αναγνωστικό κοινό μια κλεφτή ματιά στο μέλλον. Ετσι σε μισό αιώνα από σήμερα δεν αποκλείεται να εντοπίσουμε εξωγήινους οργανισμούς, που αυτήν τη στιγμή βρίσκονται κάτω από τη μύτη μας, αλλά προς το παρόν αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε. «Οταν όμως βρούμε τις πρώτες αποδείξεις για την ύπαρξή τους, η μία ανακάλυψη θα διαδέχεται την άλλη», προβλέπουν οι επιστήμονες.

Παράλληλα θα έχουμε -εν είδει αυτοκινήτων- ανταλλακτικά για κάθε όργανο που υπολειτουργεί, καθώς θα υπάρχουν τεράστια εργαστήρια, τα οποία θα δημιουργούν ανθρώπινα μέλη ή όργανα. Επιπλέον με τα κατάλληλα φάρμακα θα έχουμε τη δυνατότητα να προκαλούμε την ανάπλαση κάποιου άκρου ή οργάνου. Οι γυναίκες θα είναι γόνιμες για μία δεκαετία παραπάνω και θα αυξηθούν σημαντικά οι γνώσεις μας για τη σεξουαλική ικανοποίηση και υγεία. Η σεξουαλική βία και η κακοποίηση θα εκλείψουν, όπως και οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. Τέλος, μπορεί να μη βρούμε το ελιξίριο της μακροζωίας, αλλά θα ζούμε πολλά και καλά χρόνια: ακόμη και αιωνόβιοι θα σφύζουν από ενέργεια και υγεία, σαν τους σημερινούς εξηντάρηδες.

(Καθημερινή, 17/11/2006)

Βέβαια, η πείρα μας από μελλοντολογίες και προβλέψεις είναι αρνητικές:
Όλες ήταν οικτρά αποτυχημένες - βλέπε εδώ, για να μην επαναλαμβανόμαστε. Ας περιμένουμε λοιπόν μέχρι το 2056 -καλά νάμαστε- και θα δούμε τι άξιζαν και αυτές οι προβλέψεις! Ενδιαφέρουσα, πάντως, είναι στη μελέτη του New Scientist η διαπίστωση ότι οι σημερινοί εξηντάρηδες σφύζουν από ενέργεια και υγεία...

Φυσικό τοπίο...

μια επαναστατική άποψη του Ρενουάρ

Ο Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ έχει αποτυπωθεί στην κοινή συνείδηση ως ο ζωγράφος ζαχαρένιων σκηνών, όλο ρόδινα και γαλάζια, και πορτρέτων γυναικών με πλουσιοπάροχα σάρκινα κάλλη, ντυμένα ή όχι, και με πλούσια ξανθά μαλλιά, τα οποία τρέχουν σε ώμους και στήθη σαν χρυσοί καταρράκτες. Είναι όμως μόνον αυτό; Μια προσεχής έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης στο Λονδίνο επιχειρεί να καταδείξει ότι ήταν ένα επαναστατικός καλλιτέχνης.

Με τίτλο «Τα τοπία του Ρενουάρ» ανοίγει τις πύλες της τον Φεβρουάριο και θα παρουσιάσει συγκεντρωμένους, στις αίθουσες που σήμερα κατέχει η μεγάλη έκθεση του Βελάσκεθ, περί τους 70 πίνακες του ζωγράφου. Πιο συγκεκριμένα, κατά τα λεγόμενα της εκ των οργανωτών της έκθεσης Νάνσι Αϊρσον, θα αποκαλύψει τις επαναστατικές αλλαγές που έφερε ο Ρενουάρ στην τέχνη του καιρού του. Τούτη θα είναι η πρώτη έκθεση αφιερωμένη αποκλειστικά στα τοπία του Ρενουάρ και η πρώτη του Γάλλου ζωγράφου στη Βρετανία, εδώ και 20 χρόνια. «Θα είναι μια ανακάλυψη και επανανακάλυψη του πολύ φημισμένου ζωγράφου».

Το νήμα που δένει τα έργα της έκθεσης είναι χρονολογικό και καλύπτει 20 χρόνια της δημιουργίας του, αρχίζοντας από το 1865, όταν ο 25χρονος καλλιτέχνης από τη Λιμόζ, που είχε ξεκινήσει ζωγραφίζοντας πορσελάνες σε ένα εργοστάσιο αγγειοπλαστικής, ολοκλήρωσε ένα πίνακα με τίτλο «Ξέφωτο στο δάσος». Είναι ένα έργο σχετικά συντηρητικό ως σύλληψη, μια και τότε ο Ρενουάρ παρουσίαζε έργα καμωμένα στο αποδεκτό, συμβατικό στυλ πριν να προσχωρήσει στο κίνημα των ιμπρεσιονιστών. Ομως, εμπεριέχει στοιχεία που δείχνουν τι θα επακολουθήσει. Τρία χρόνια αργότερα δούλευε με ένα πιο ελεύθερο και συνάμα πυκνό ύφος, όπως δείχνει το έργο «Μπάνιο στην Γκρενουγιέρ», άποψη μιας δημοφιλούς όχθης του Σηκουάνα, που τη ζωγράφισε δίπλα στον φίλο του Κλοντ Μονέ. Η συνεργασία τους ήταν μια αδιάκοπη γιορτή, που στο διάστημά της ουδέποτε κατάφερε να ολοκληρώσει ένα πίνακα.

Καθώς λούζει το φως

Σύντομα, στο σχεδόν αφαιρετικό «Ανοιξιάτικο τοπίο» (1875) φαίνεται πως πειραματίζεται τολμηρά ? το φύλλωμα είναι καμωμένο με ελεύθερες πινελιές και είναι πολύ ζωντανό. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι σύμφωνα με τη Νάνσι Αϊρσον «φως, κίνηση και χρώμα», που μεταφέρουν το αίσθημα του να βρίσκεσαι μέσα σ’ αυτό το τοπίο. Μιλάμε για τον αισθησιασμό του Ρενουάρ όταν βλέπουμε πώς αποδίδει το δέρμα, το θερμό άγγιγμα που μοιάζουν να φέρουν οι ερωτικές γυναίκες του. Το ίδιο άγγιγμα, όμως, η ίδια θέρμη μοιάζει να εμποτίζει και τα τοπία του. «Σε αυτά, το άγγιγμα τούτο διαπερνάει με θέρμη τη φύση, είναι το ηλιόφωτο, καθώς διασχίζει τα δέντρα», λέει η ειδικός, αναφερόμενη σε ένα από τα ωραιότερα τοπία του Ρενουάρ, το σπανίως παρουσιαζόμενο «Αλέα στο δάσος» (1878-79) που ανήκει σε ιδιωτική συλλογή και παραχωρήθηκε ως δάνειο.

Στο έργο τούτο, με πολλή ακρίβεια αποδομένες ηλιαχτίδες του καλοκαιριού, ξεχύνονται μέσα από τα φυλλώματα των δέντρων. Αργότερα, το 1881, ζωγράφισε ένα παρόμοιο έργο στο Αλγέρι, σε εκείνο όμως το εκτυφλωτικό άσπρο φως του νότου διασχίζει τα κλωνάρια μιας φοινικιάς. Οι «Κήποι Τεστ» (1881) ανήκουν στον Στιβ Γουίν, τον Αμερικανό δισεκατομμυριούχο ιδιοκτήτη ακίνητης περιουσίας και καζίνο στο Λας Βέγκας, ο οποίος προσφάτως έγινε θέμα, καθώς έσκισε σπρώχνοντας απρόσεχτα με τον ώμο του την «Μαρί Τερέζ Βαλτέρ» του Πικάσο, που μόλις είχε συμφωνήσει να πουλήσει αντί 75 εκατομμυρίων στερλινών, γεγονός που θα τον καθιστούσε τον ακριβότερο πίνακα, ο οποίος αγοράστηκε ποτέ στον κόσμο. Προφανώς, η Εθνική Πινακοθήκη ελπίζει ότι οι «Κήποι Τεστ» δεν θα συναντήσουν παρόμοια τύχη. Είναι η πρώτη φορά που η Πινακοθήκη θα δανειστεί έργο από καζίνο. Οι «Κήποι Τεστ» συνήθως βρίσκονται αναρτημένοι στην ιδιωτική πινακοθήκη του Στιβ Γουίν, στο Καζίνο Μπελάτζιο όπου γυρίστηκε η ταινία «Η συμμορία των 11».

Κήποι της πόλης

Ο Ρενουάρ έστρεψε την προσοχή του και στα αστικά τοπία, τις μεγάλες λεωφόρους του Οσμάν, αλλά και τη Μονμάρτρη. Η δική του όμως Μονμάρτρη είναι διαφορετική από εκείνη που ζωγράφισαν άλλοι ομότεχνοι του Ρενουάρ. Δεν υπάρχει ίχνος από τη νυχτερινή ζωή της γειτονιάς με τους περιθωριακούς τύπους ούτε δείγμα μποέμικης ζωής. Αντίθετα, ο Ρενουάρ ζωγραφίζει τους δικούς του ειδυλλιακούς κήπους, λουσμένους με τη λαμπρή δόξα του καλοκαιριού και γεμάτους κόκκινες και πορτοκαλιές ντάλιες.

Με τούτη την έκθεση η Εθνική Πινακοθήκη προσβλέπει σε μιαν άλλη μεγάλη επιτυχία. Η τρέχουσα έκθεση του Βελάσκεθ άνοιξε με πρωτοφανή αριθμό εκ των προτέρων αγορασμένων εισιτηρίων από το κοινό. Την επισκέπτονται περί τα 3 χιλιάδες άτομα κάθε ημέρα, γεγονός που αν συνεχιστεί θα καταστήσει τούτη την έκθεση Βελάσκεθ την πιο δημοφιλή έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης, ξεπερνώντας την έκθεση του Τιτσιάνο την Ανοιξη του 2003, που την επισκέφθηκαν 267.900 άτομα, του Ραφαήλ το 2004 που προσείλκυσε 230.649 επισκέπτες και του Καραβάτζιο πέρυσι, την οποία επισκέφθηκαν 244.955 άτομα.

(Τhe Guardian, Καθημερινή,15/11/2006)

Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Νο. 4 του L.v.Beethoven με τον A.Rubinstein, α' μέρος

....
Rubinstein playing Beethoven piano concerto No 4, 1st mov. in 1967

Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας,

Τα αναπάντητα ερωτήματα, αναπάντητα, επιστρέφουν.

Παγκόσμια Ημέρα της Φιλοσοφίας, πολλοί είναι αυτοί που αμφισβητούν τη χρησιμότητά της, την ίδια της την υπόσταση. Η σχέση, όμως, που διατηρεί στο διάβα των αιώνων με τις ιδέες την κρατά ζωντανή και ζωτική για τον άνθρωπο του σήμερα, αυτόν που τόσο εύστοχα κινηματογράφησαν να είναι χαμένος στη μετάφραση. Ο έρωτάς της με τις ιδέες γεννιέται με τη δημιουργία τους, εκδηλώνεται με την αμφισβήτησή τους, κορυφώνεται με την ανάλυση και κατανόησή τους και καρπός της συνύπαρξής τους είναι η επιστροφή στην ίδια την ιδέα, καθάρια και σχηματοποιημένη.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η φιλοσοφία εδρεύει στον κόσμο των ιδεών. Εκεί αναπνέει, εκεί αναπτύσσεται, εκεί προσεγγίζεται. Για να δοθεί, λοιπόν, μία πειστική απάντηση στο ερώτημα «ποια η χρησιμότητα της φιλοσοφίας;» πρέπει να προσεγγιστεί ο κόσμος των ιδεών, έτσι όπως εμφανίστηκε μέσα από το ανθρώπινο πνεύμα. Μία μικρή και σύντομη περιήγηση στον πνευματικό κόσμο του Σωκράτη, του Αριστοτέλη, του Ζαν Ζακ Ρουσό, του Νίτσε δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για την αναγκαιότητά της και τη σημασία της. Οι θέσεις και οι απόψεις που εξέφρασαν, όχι μόνο δημιούργησαν νέα πεδία ιδεολογικής ανάπτυξης αλλά μετέβαλλαν ουσιαστικά και πρακτικά τον κόσμο γύρω τους. Ο Σωκράτης υπεράσπισε τις θέσεις του και την ηθική του με την ίδια του τη ζωή. Η σκέψη του Αριστοτέλη αποτέλεσε δομικό υλικό του πολιτισμού της Δύσης ενώ το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσό αποτέλεσε το ιδεολογικό όπλο της Γαλλικής Επανάστασης.

Το ζήτημα, λοιπόν, που γεννάται δεν είναι αν η φιλοσοφία είναι χρήσιμη στο σημερινό άνθρωπο, αλλά γιατί αυτός λησμόνησε τη σημασία της. Γιατί δεν γίνεται άμεσα κατανοητή η αξία της, γιατί η κοινωνία εμφανίζεται αποκομμένη από τη φιλοσοφική σκέψη.

Όποια και αν είναι η απάντηση, η Unesco επέλεξε την άμεση δράση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Όρισε τη 16η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας με σκοπό να ενθαρρύνει την ανταλλαγή θέσεων και απόψεων, τη διάχυση του φιλοσοφικού πλούτου έξω από τα εθνικά όριά του, την καθημερινή διερώτηση και εξέταση των γεγονότων που βιώνουμε αλλά και την προώθηση της πνευματικής επαφής ανάμεσα στην κοινωνία και τους εκπροσώπους της φιλοσοφίας. Στις 15-18 Νοεμβρίου 2006, το Ραμπάτ, κατόπιν πρωτοβουλίας του Μαρόκου, θα αποτελέσει το επίκεντρο των σχετικών εκδηλώσεων. Μέσα σε μία χώρα όπου συναντιούνται οι θρησκείες, οι κουλτούρες και οι πολιτισμοί δύο ηπείρων θα επιχειρηθεί μέσα από το φιλοσοφικό διάλογο και την λογική εξέταση η προσέγγιση του σύγχρονου κόσμου, η επικοινωνία μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η σύγκρουση των πολιτισμών.

Τα προαναφερθέντα ζητήματα σηματοδοτούν τον 21ο αιώνα και η κατανόησή τους, η ανάλυσή τους και η εξέτασή τους μοιάζει περισσότερο με ζωτική ανάγκη, ανάλογη με αυτή των πρωταρχικών αναπάντητων ερωτημάτων, που παραμένουν αναπάντητα. Άλλωστε, η φιλοσοφία ποτέ δεν αποκόπηκε από τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος αποκόπηκε από αυτήν (πλήρες κείμενο>>>).

(Του Τάσου Οικονόμου, Καθημερινή, 15/11/2006)

Το «κυνήγι μαγισσών» κατά το Μεσαίωνα II

Το πρώτο μέρος βρίσκεται εδώ

Τέλη του 15^ου, αρχές του 16^ου αιώνα επικρατεί σ' όλη την Ευρώπη και πάλι μια βαθιά πολιτική, κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική κρίση. Νέες, άγνωστες μέχρι τότε φρικτές ασθένειες διαδίδονται στην Ευρώπη, οι οποίες φαίνεται να έφτασαν από την Αμερική, μετά τις επισκέψεις του Κολόμβου και των άλλων θαλασσοπόρων. Η πιο φρικτή από αυτές τις «καινούργιες» ασθένειες ήταν η σύφιλις η οποία, μετά από οδυνηρή εξέλιξη 10-20 ετών, παραμόρφωνε τα θύματά της σε απίθανο βαθμό. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα κρίσης, απόγνωσης και υστερίας, άρχισαν στα τέλη του 15^ου αιώνα πάλι οι δίκες από την «Ιερά Εξέταση» με βάση κάποια απόφαση του πάπα Ινοκέντιου Η' έτους από το έτος 1484. Οι δομινικανοί μοναχοί ανέλαβαν και πάλι να «εξυγιάνουν» τον κόσμο και φυσικά απαγορευόταν σε οποιονδήποτε να εμποδίσει το έργο τους.

Οι δύο σημαντικότεροι ιεροεξεταστές στη Γερμανία, δομινικανοί μοναχοί Institoris και Sprenger, έγραψαν ένα βιβλίο με τίτλο «Malleus Maleficarum» (Το σφυρί κατά των μαγισσών), το οποίο περιέγραφε με κείμενα και εικόνες τα υποτιθέμενα έργα και τη δράση των μαγισσών! Το βιβλίο αυτό πρέπει να εκδόθηκε αρχικά το έτος 1486 στην πόλη Speyer. Για 2-3 αιώνες έγιναν πολλές επανεκδόσεις -το 17^ο αιώνα κυκλοφόρησε ήδη η 29^η- και πρέπει να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα βιβλία εκείνης της εποχής!

Λέγεται ότι ο Sprenger είχε αρνηθεί αργότερα ότι συμμετείχε στη συγγραφή και ότι τον είχε συμπεριλάβει ο Institoris (Krammer στο πραγματικό του όνομα) αυθαίρετα. Αυτό φαίνεται λίγο απίθανο, δεδομένου ότι οι συγγραφείς έχαιραν, ως δοκιμασμένοι ιεροεξεταστές, μεγάλης αναγνώρισης. Πιθανότερο είναι να υπήρξε αντιδικία στη διανομή των εσόδων από τις πωλήσεις του βιβλίου και από τις κατασχέσεις περιουσιών σε βάρος των θυμάτων και έτσι να επήλθε διχόνοια στη συμμαχία των «ιερών» δολοφόνων.

Οι δραστηριότητες μιας μάγισσας, σύμφωνα με το «Σφυρί», ήταν συνεργασία, σεξουαλικές σχέσεις και σαββατιάτικες συνεδριάσεις με το σατανά, πτήση στον ουρανό πάνω σε σκούπες, καλάμια κ.ά. Ο σατανάς, εισαγόμενη φιγούρα από την ιουδαϊκή θρησκεία, ανακηρυσσόταν έτσι σε κεντρικό παράγοντα και ρυθμιστή της ζωής των ανθρώπων στην Ευρώπη! Πέρα από αυτά, οι μάγισσες είχαν και διάφορες σατανικές «δυνάμεις», όπως να επηρεάζουν τον καιρό και να προκαλούν καταρρακτώδεις βροχές, χαλάζι, κεραυνούς, παγωνιά και απρόβλεπτες χιονοπτώσεις, να επιφέρουν ξηρασία και πτώση της στάθμης νερού σε ποτάμια και λίμνες, να μεταμορφώνουν ανθρώπους και ζώα και να καταστρέφουν σπίτια με κεραυνούς, να διαδίδουν ασθένειες σε ανθρώπους, να προκαλούν στειρότητα σε άνδρες και γυναίκες και άλλα πολλά. Όλα όσα ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους στην καθημερινή ζωή τους επιρρίπτονταν στους «μάγους» και τις «μάγισσες».

Οι ιεροεξεταστές διαχώρισαν με την πάροδο των δεκαετιών τις υποθέσεις, αφενός σε αμιγώς αιρετικού περιεχομένου που δικάζονταν σε εκκλησιαστικά δικαστήρια και αφετέρου με «μαγικό» περιεχόμενο, για τις οποίες αρμόδια ήταν τα πολιτικά δικαστήρια. Είναι προφανές ότι ένα κατηγορητήριο με τέτοιες φανταστικές παρανομίες δεν ήταν δυνατόν να υποστηριχτεί παρά μόνο με ψευδομάρτυρες και με «ομολογία» των κατηγορουμένων. Διάφοροι ηγεμόνες είχαν εκδώσει διατάγματα, σύμφωνα με τα οποία ήταν υποχρεωμένοι όλοι οι πολίτες να καταγγείλουν μαγικές και συναφείς δραστηριότητες, ακόμα και με απλή υποψία.

Όσοι αμελούσαν να καταγγείλουν «μαγικές» δραστηριότητες, θεωρούνταν συνένοχοι και συνεργοί! Έτσι είχαν ανοίξει οι πύλες για κάθε συκοφαντία που μπορούσε να επινοήσει ένας ιδιοτελής γείτονας. Οι ανακρίσεις σε βάρος κάποιου προσώπου άρχιζαν με απλές προφορικές, ακόμα και ανώνυμες καταγγελίες. Οι μάρτυρες ήταν, είτε κακοί γείτονες που ήθελαν να εκδικηθούν για κάποιο λόγο, είτε μυθομανείς θρησκόληπτοι που εκτελούσαν δήθεν θεάρεστο καθήκον. Οι προδιαγραφές των προβλεπόμενων ποινών δεν έδιναν στους κατηγορούμενους πολλές διεξόδους απαλλαγής:

• Ο δράστης που επικοινωνεί άμεσα με το σατανά και τον προσκυνά, τιμωρείται με θάνατο στην πυρά.
• Ο δράστης που επικοινωνεί έμμεσα με το σατανά, αποκεφαλίζεται πριν από την πυρπόλησή του.
• Ο δράστης που προκαλεί με τα μαγικά του ζημιά στους συμπολίτες του, βασανίζεται με καυτά σίδερα πριν παραδοθεί ολόκληρος στην πυρά.

Τις πρώτες δεκαετίες φαίνεται οι καταγγελίες να αφορούσαν κυρίως περιθωριακές γυναίκες σε αγροτικές περιοχές που ζούσαν μόνες και απροστάτευτες για διάφορους λόγους. Από περιγραφές για το παρουσιαστικό που έχουν διασωθεί, διαπιστώνουμε ότι η τυπική «μάγισσα» έχει περίπου την εμφάνιση που μαθαίνουν τα μικρά παιδιά ακόμα και σήμερα στα παραμύθια. Μια ξεδοντιασμένη ηλικιωμένη γυναίκα, αναμαλλιασμένη και ατημέλητη που βγάζει ακατανόητες κραυγές και δεν επικοινωνεί με τους ανθρώπους γύρω της. Σήμερα θα λέγαμε ότι πρόκειται για άτομα με γεροντική άνοια...

Για την απόσπαση ομολογίας των κατηγορουμένων προβλέπονταν βασανιστήρια! Το «Σφυρί» που προαναφέρθηκε, είχε ειδικό κεφάλαιο για τα βασανιστήρια, από κόψιμο δακτύλων, μέχρι διάτρηση χεριών και ποδιών με πυρακτωμένα σίδερα. Και όταν οι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν και δέχονταν να «ομολογήσουν», αυτή η ομολογία τους χρησιμοποιείτο στη δίκη σε βάρος τους, οπότε είχαν σίγουρη καταδίκη. Μάρτυρες ή συνήγοροι υπεράσπισης δεν υπήρχαν, γιατί κατά κανόνα κατηγορούνταν κι αυτοί για συνεργασία με το σατανά. Μάλιστα οι δικαστές, απέφευγαν να συζητούν με το κατηγορούμενο άτομο, μήπως και παρεξηγηθεί κάποια κουβέντα τους ως έκφραση συμπάθειας προς το σατανά!

Οι μάρτυρες κατηγορίας ήταν πολλοί, από κάθε κοινωνική ομάδα και ηλικία, ακόμα και παιδιά. Στις χιλιάδες σελίδες πρακτικών από τέτοιες δίκες που έχουν διασωθεί, αναδύονται φρικιαστικές ιστορίες συκοφαντιών που κατέθεταν ακόμα και επιφανείς πολίτες (συχνά από φόβο), ότι η κατηγορούμενη «μάγισσα» διέσχιζε τον ουρανό καβάλα σε σκούπα (!) πάνω από τα σπίτια τους, ότι η ίδια κατηύθυνε τους κεραυνούς να πέσουν πάνω στο χωριό, ότι πραγματοποιούσε οργιαστικά γλέντια με το σατανά και κάθε άλλη φανταστική ή πραγματική ιστορία, όπου όλα μετρούσαν σε βάρος του κατηγορουμένου! Κάθε σημάδι στο σώμα τους, μια μεγάλη κρεατοελιά, κάποια λεύκη ή άλλοι ασυνήθεις χρωματισμοί στο δέρμα ήταν οφθαλμοφανής απόδειξη για επίδραση του διαβόλου. Τυχόν καλές πράξεις που έκανε ο κατηγορούμενος στο παρελθόν, θεωρούνταν παραπειστικές και δείγμα της διαβολικής του πρόθεσης, τυχόν προστριβές με γείτονες για οικονομικά ή άλλα θέματα, τα οποία σε πολιτισμένες κοινωνίες φτάνουν σήμερα μέχρι τον ειρηνοδίκη, αποτελούσαν τότε χειροπιαστές αποδείξεις σατανικού χαρακτήρα.

Οι κατηγορούμενοι κατέδιδαν συχνά, μέσα στην απόγνωσή τους, ψευδώς κάποιους συγγενείς ή γείτονες για να απαλλαγούν πρόσκαιρα από τα σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια. Τότε άρχιζαν νεότερες ανακρίσεις σε βάρος των νέων «υπόπτων» και έτσι διευρυνόταν ο κύκλος των κατηγορουμένων με σχεδόν βέβαιη κατάληξή τους στην πυρά. Κανένας απολύτως πολίτης δεν ήταν εξασφαλισμένος, όποια δημόσια ή προσωπική συμπεριφορά κι αν επέλεγε. Η ζωή των ανθρώπων ήταν απόλυτα παραδομένη στη μοχθηρή βούληση των κληρικών και λαϊκών ιεροεξεταστών.

Σε όσους κατηγορούμενους δεν ομολογούσαν, παρά τα σκληρά βασανιστήρια, επιβάλλονταν δοκιμασίες, οι οποίες οδηγούσαν έτσι ή αλλιώς στο θάνατο! Με δεμένα χέρια και πόδια ριχνόταν το κατηγορούμενο άτομο, με ρούχα και παπούτσια ή γυμνό, σε ένα ποτάμι ή σε μια λίμνη. Αν επέπλεε, πράγμα σπάνιο βέβαια, ήταν αυτό απόδειξη ότι πρόκειται για συνεργάτη του σατανά και οδηγείτο στην πυρά για «εξαγνισμό». Αν βυθιζόταν στο νερό, έδειχνε ότι δεν υπήρχε επιρροή του διαβόλου, αλλά είχε ήδη πνιγεί. Επιτρεπόταν τότε να κηδευτεί χωρίς να καεί προηγουμένως! Επίσης, μια γνωστή δοκιμασία ήταν το πέταμα στο κενό από ύψωμα. Αν η μάγισσα αιωρείτο, το οποίο προφανέστατα δεν μπορεί να συνέβη ποτέ, θα ήταν απόδειξη της σατανικής φύσης της, αν έπεφτε και σκοτωνόταν, αποδιδόταν αθώα ... στο θάνατο!

Το κάψιμο των καταδικασμένων προσφερόταν ως δημόσιο θέαμα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων και των χωριών! Όταν τύχαινε δε ο καταδικασμένος σε θάνατο από την «Ιερά Εξέταση» να πεθάνει πριν από την εκτέλεση της ποινής, από φυσικά αίτια ή λόγω των βασανιστηρίων, διατασσόταν και πάλι το κάψιμο του πτώματος για να «εξαγνιστεί ο καταδικασθείς και να παραδοθεί στον Κύριο απαλλαγμένος από αμαρτίες». Αν τυχόν είχε δε ενταφιαστεί κρυφά, διατασσόταν εκταφή και κάψιμο!

Για το πλήθος των δολοφονημένων ανθρώπων από τους πολιτικούς και κληρικούς κυνηγούς μαγισσών, υπάρχουν μόνο εκτιμήσεις, αν και έχουν βρεθεί σε μοναστήρια και υπόγεια φρουρίων πολλές αποθήκες με πρακτικά δικών και εκτελέσεων σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Καταρχάς για το φύλο των εκτελεσμένων εκτιμάται ότι ένα ποσοστό περί το 80% ήταν γυναίκες και το υπόλοιπο άντρες και σε μερικές περιπτώσεις παιδιά. Κατά το 16^ο αιώνα εκτελέστηκαν στην πόλη Trier περί τις επτά χιλιάδες, στην Toulouse περί τις τετρακόσιες και στη Βρετανία πάνω από επτακόσιες «μάγισσες»! Ο μεγάλος αριθμός «μαγισσών» στην Trier οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι μεταφέρονταν εκεί κατηγορούμενα άτομα από μια ευρύτερη περιοχή της σημερινής Γερμανίας και Γαλλίας. Το 17^ο αιώνα κάηκαν σ' όλη τη Γερμανία περί τις εκατό χιλιάδες «μάγισσες». Μεταξύ 1560 και 1630 κάηκαν ζωντανοί στη Βαυαρία πάνω από 5.000 άνθρωποι.

Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ καθολικών και προτεσταντικών περιοχών δεν ήταν σημαντικές. Ο Λούθηρος και ο Καλβίνος ήταν επίσης εμπαθείς εχθροί κάθε «μαγικής» νοοτροπίας και συμφωνούσαν με το κυνήγι «μαγισσών» και «αιρετικών». Ο Ισπανός φυσιοδίφης Michael Servetus, ένας πολυμαθής άνθρωπος με φιλελεύθερο πνεύμα, ο οποίος είχε στο ενεργητικό του διάφορες ανακαλύψεις και μελέτες, απειλήθηκε από την «Ιερά Εξέταση» και κατέφυγε στους Προτεστάντες της Γενεύης, νομίζοντας ότι εκεί θα ήταν ασφαλής. Ο Καλβίνος κατέθεσε ως ειδήμων στο δικαστήριο θρησκευτικών φρονημάτων της πόλης που προσήγαγαν τον Servetus και υπέδειξε να τoν καταδικάσουν σε θάνατο λόγω «αιρετικών απόψεων»^. ο Ισπανός διανοούμενος είχε αμφισβητήσει την «Αγία Τριάδα» (De trinitatis erroribus, 1531) και είχε επικρίνει το βάπτισμα των νηπίων και γι' αυτό πέθανε στην πυρά το έτος 1553.

Ο βασιλιάς της Αγγλίας James (Τζαίημς, 1566-1625) νομοθέτησε το έτος 1603, μόλις ανήλθε στο θρόνο, το βασανισμό και τη θανάτωση όλων των «αιρετικών και μάγων» της χώρας του. Ως προς τις εθνικές διαφοροποιήσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στην Ολλανδία εκτελέστηκαν αναλογικά προς τον πληθυσμό λιγότερα άτομα από ότι στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αγγλία.

Στην ιβηρική χερσόνησο (Ισπανία, Πορτογαλία) δεν δόθηκε μεγάλη σημασία στις διώξεις «μαγισσών» όσο σε αυτές εναντίον «αιρετικών». Μάλιστα, οι Ισπανοί συγκρότησαν σώμα ιεροεξεταστών και στις κτήσεις τους στο Μεξικό και στο Περού, εναντίον των ιθαγενών που δεν έδειχναν προθυμία να προσχωρήσουν στην «αληθινή θρησκεία», επαναλαμβάνοντας εκεί ό,τι έκαναν οι πνευματικοί πρόγονοί τους στο παρελθόν εναντίον των Εθνικών, στηριζόμενοι τότε στο ρωμαϊκό στρατό!

Στα τέλη του 17ου αιώνα επινοήθηκαν επεισόδια με δαιμονισμένα νεαρά «κορίτσια», τα οποία προκάλεσαν αναταραχή στην αμερικάνικη αποικία της Αγγλίας στην πόλη του Σάλεμ. Οι δίκες που διεξήχθησαν οδήγησαν στην καταδίκη και θανάτωση περίπου 20 ατόμων, τα οποία προηγουμένως είχαν βασανιστεί, μερικά μάλιστα είχαν παραδεχθεί ότι έκαναν παρέα με τον σατανά! Αρκετά χρόνια αργότερα μια από τις αρχικές κατηγορούμενες που δεν είχε εκτελεστεί, παραδέχθηκε ότι τα κορίτσια κορόιδευαν με τις υστερίες τους και παρέσυραν όλη την πουριτανική κοινωνία του Σάλεμ σε μαζική υστερία και σε κυνήγι «μαγισσών». Τα επεισόδια αυτά έμειναν στην ιστορία από τη λογοτεχνική επεξεργασία τους με τον τίτλο «Οι μάγισσες του Σάλεμ» (Άρθουρ Μίλερ). (συνεχίζεται)

(δεκτό κάθε διορθωτικό, βελτιωτικό, απορριπτικό κλπ. σχόλιο)

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)