(του ΑΝΔΡΕΑ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ, Ελευθεροτυπία, 9/2/2010)
Χθες βράδυ είδα την ταινία του Alejandro Amenabar «Agora». Σπάνια γράφω για τις ταινίες που βλέπω, αλλά αυτή μού γαργάλησε κάτι βαθύτερο και νομίζω πως το ίδιο θα συμβεί και σε σας· γι' αυτό την προτείνω.
Ο Amenabar, με μια ακριβή παραγωγή χρησιμοποιώντας πλήθη κομπάρσων και πολύ πετυχημένα σκηνικά που αναπαριστούν την αρχαία πόλη, καταφέρνει να αποδώσει το κλίμα της ύστερης ελληνιστικής εποχής στην Αλεξάνδρεια, που τον 4ο μ.Χ. αιώνα η Υπατία, η τελευταία παγανίστρια, επιστήμων του δυτικού κόσμου, ακολουθεί τον δρόμο της ανεξαρτησίας και έρχεται σε σύγκρουση με τον θρησκευτικό φανατισμό, τις προκαταλήψεις και το ανδροκρατούμενο κατεστημένο. Για δεκαπέντε αιώνες η Υπατία θεωρείται ότι ήταν η μόνη γυναίκα επιστήμονας στην ιστορία των μαθηματικών και της αστρονομίας και η πιο διάσημη Ελληνίδα φιλόσοφος.
Η Υπατία, στην ταινία την υποδύεται η γλυκύτατη Rachel Weisz, έγραψε 13 βιβλία για την αριθμητική του Διόφαντου, ασχολήθηκε με τον αστρονομικό κανόνα του Πτολεμαίου και έκανε διατριβή σε 8 βιβλία-παπύρους περί των Κωνικών Τόμων του Απολλώνιου εκ Πέργης του γεωμέτρη, ο οποίος προσπάθησε να εξηγήσει τον 3ο αιώνα τις ασυνήθιστες τροχιές των πλανητών. Οι κωνικές τομές αγνοήθηκαν μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα όταν οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι τροχιές των πλανητών, περιγράφονταν με τις καμπύλες που προκύπτουν από τις κωνικές τομές.
ΓΙΑ χίλια χρόνια μετά τη δολοφονία της δεν υπήρξε σημαντική πρόοδος στα μαθηματικά, την αστρονομία και τη φυσική, γι' αυτό και η Υπατία, εκτός των άλλων, συμβολίζει το τέλος της αρχαίας επιστήμης, της οποίας ένα μεγάλο μέρος δεν έφτασε ώς εμάς εξαιτίας της πυρκαγιάς της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Από την άλλη συμβολίζει το αρχαίο πνεύμα το αθάνατο, την έρευνα, την αμφιβολία, τον πολιτισμό και την ανεξιθρησκεία. Η ίδια, αν και τηρούσε πιστά τις αρχές της νεοπλατωνικής σχολής -που ήταν ασκητική και παρέπεμπε στον Πυθαγόρα, ο οποίος δίδαξε πως η σοφία επιτυγχάνεται μέσω της... αποχής-, δεν απαιτούσε το ίδιο από τους μαθητές της, που ασπάζονταν διαφορετικές θρησκείες.
Ο αυτοκρατορικός έπαρχος της Αιγύπτου, Ορέστης, ήταν μαθητής της και την είχε φίλη και γκουρού. Ολοι τη σέβονταν και τη συμβουλεύονταν. Ο Κύριλλος όμως ξεκίνησε αγώνα για την «καθαρότητα της χριστιανικής πίστεως», τη συκοφάντησε ότι ασκούσε μαύρη μαγεία και τη στοχοποίησε. Στόχος του φυσικά ήταν η εξουσία που είχε ο Ορέστης.
ΣΤΗΝ ταινία δολοφονείται με λιθοβολισμό, η κυρίαρχη εκδοχή όμως είναι ότι ο χριστιανικός όχλος την έσυρε στην εκκλησία Καισάρειον, της κομμάτιασαν το σώμα με όστρακα, περιέφεραν τα κομμάτια της σε ολόκληρη την πόλη και τα κάψανε στην πυρά στη θέση Κίναρον, έξω από την Αλεξάνδρεια.
