ΗΠΑ Στη χώρα που το 92% πιστεύει στο Θεό, ερευνητές και επιστήμονες έρχονται να κλονίσουν την πίστη σ' ένα Υπέρτατο Ον
Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς είναι ένθερμος οπαδός της θεωρίας της εξέλιξης. Σε πολυάριθμα βιβλία του έχει διατυπώσει τις απόψεις του κι έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα. Το τελευταίο κυκλοφόρησε προσφάτως στην αγγλόφωνη αγορά με τίτλο «Η ψευδαίσθηση του Θεού»· κι όπως φαίνεται, σκοπός του είναι να εκριζώσει από τους ανθρώπους την πίστη τους σ' ένα Υπέρτατο Ον. Μάλιστα, σε πρόσφατη συνάθροιση στη First Parish Church, στο αμερικανικό Κέμπριτζ, ο 65χρονος ζωολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης χαρακτήρισε τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης «μισογύνη, ρατσιστή, φονιά των λαών, σαδομαζοχιστή κι απρόβλεπτων αντιδράσεων μοχθηρόν τύραννο».
Το τελευταίο βιβλίο του Ντόκινς βρίσκει τεράστια ανταπόκριση σε Βρετανία και Καναδά κι επιπλέον εμφανίζεται σε μια εποχή στην οποία οι θρησκείες του κόσμου αντιμάχονται αλλήλους με εχθρικές διαθέσεις. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του περιοδικού «Νιούσγουικ», ποσοστό 92% των Αμερικανών πιστεύουν σ' έναν Θεό και συγχρόνως η προεδρία του Τζ. Μπους είναι «η πρώτη προσανατολισμένη προς τη θρησκεία κυβέρνηση στην αμερικανική ιστορία», όπως διατύπωσε ο ιστορικός Αρθουρ Σλέσινγκερ. «Με τη βοήθεια του Θεού» ο Μπους δεν οδήγησε μόνον τη χώρα του σ' έναν αποτυχημένο πόλεμο εναντίον του Ιράκ, αλλά κι ο αντιαμερικανισμός που ανθεί σ' όλο τον κόσμο οφείλεται -κατά μεγάλο μέρος- στο γεγονός πως πολλοί δεν ανέχονται πλέον την «αδιαλλαξία» όσων αυτοχαρακτηρίζονται «αναγεννημένοι Χριστιανοί».
Ο Αγγλος επιστήμονας δεν είναι ο μοναδικός από τον χώρο των φυσικών επιστημών που τελευταίως αποκαλύπτει κινδύνους κι ασυναρτησίες των θρησκευτικών πεποιθήσεων κι αναμιγνύεται στην πολιτική. Αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο Σαμ Χάρις, δρ Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, συνέγραψε ένα «αιρετικό» βιβλίο, σύμφωνα με το οποίο «οι μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες δεν είναι δυνατόν να συνενωθούν, αντιθέτως πρόκειται ν' αναζωπυρώσουν τις συγκρούσεις και να παρεμποδίσουν την εμφάνιση ενός χρήσιμου παγκόσμιου πολιτισμού».
Ο Σ. Χάρις καταθέτει την άποψή του, πως οι συνθήκες στην πατρίδα του είναι φρικιαστικές και πως η άσκηση κριτικής στην πίστη ενός συμπολίτη είναι ηθικός περιορισμός (ταμπού) -με μοιραίες συνέπειες.
Ως παράδειγμα αναφέρονται νεαροί μουσουλμάνοι «που πιλοτάρουν αεροσκάφη καταπάνω σε ουρανοξύστες ή Αμερικανοί χριστιανοί που ανατινάσσουν κλινικές όπου πραγματοποιούνται αμβλώσεις». Κατά την άποψη του Σ. Χάρις, δεν πρόκειται για εξτρεμιστές, που έχουν παρανοήσει τα δεδομένα της θρησκείας τους, αλλά, αντιθέτως, για άτομα που εφάρμοσαν κατά γράμμα τις εκάστοτε ιερές τους γραφές, αφού «αυτές δεν ήσαν παρά ανθολογίες βίας, εκδίκησης και διατάγματα» πως οι άπιστοι πρέπει να πεθάνουν.
Το πρώτο έργο του Χάρις -«Το Τέλος της Πίστης»- έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από το αμερικανικό κοινό, ενώ το βιβλίο του που κυκλοφόρησε προσφάτως βρίσκεται επίσης στον κατάλογο των μπεστ σέλερ. Σ' αυτό ο Αμερικανός επιστήμονας συγκρίνει τις οργανωμένες θρησκείες με πράξεις βιασμών «κι αν είχε την εξουσία να επιλέξει ανάμεσα στα δύο, θα καταργούσε αυτές».
Θρησκευτικές έννοιες και παιδιά
Γιατί, όμως, έχουν σχεδόν όλες οι ανθρώπινες φυλές μια θρησκεία; Κατά τους αθεϊστές, η στροφή προς το υπερφυσικό δεν είναι παρά ένα υποπροϊόν της εξέλιξης. Ο 64χρονος φιλόσοφος Ντάνιελ Ντένετ από το Πανεπιστήμιο Ταφτς της Μασαχουσέτης ισχυρίζεται πως «ο εγκέφαλός μας έχει περιπλεχθεί από τη διαδικασία της εξέλιξης σε σημείο ώστε οι θρησκευτικές ιστορίες εξαπλώνονται στις ανθρώπινες ομάδες όπως τα επιτυχή βιολογικά είδη».
Ειδικώς οι παιδικοί εγκέφαλοι είναι δεκτικότεροι στις θρησκευτικές έννοιες, πιστεύει ο Ντόκινς, αφού οι βλαστοί που υπακούουν στις γονικές εντολές έχουν πλεονεκτήματα στη διαδικασία της φυσικής επιλογής. Επομένως, τα μικρά παιδιά είναι από τη Φύση προγραμματισμένα να μην αμφισβητούν τις γονικές οδηγίες, τις οποίες μεταβιβάζουν αργότερα, στους δικούς τους απογόνους. Συνέπειες αυτής της λειτουργίας: οι μολυσμένοι από θρησκευτικό υλικό άνθρωποι δεν προσεγγίζονται πλέον με λογικά επιχειρήματα και δεν αυτο-αμφισβητούνται.
Κατά τον Ντένετ «η ιταμότης των θρησκολήπτων είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα στον σύγχρονο κόσμο». Οι αθεϊστές βάζουν στο ίδιο «καζάνι» τον Τζ. Μπους και τον Μπιν Λάντεν: κι οι δύο ζουν σ' έναν κόσμο πίστης και βίας εναντίον της λογικής και του διαλόγου.
Ντένετ και Ντόκινς αντλούν την επιχειρηματολογία τους από τη θεωρία της εξέλιξης.
Ο Ρίτσ. Ντόκινς έγινε γνωστός στα τέλη της δεκαετίας του '70 με το βιβλίο «Το Εγωιστικό Γονίδιο», όπου υποστηρίζει πως στην εξελικτική διαδικασία οι μάχες δεν διεξάγονται μόνο για την επικράτηση του είδους -η κινητήρια δύναμη της επιλογής είναι το γονίδιο. Αυτό χρησιμοποιεί τον οργανισμό μόνο για να πολλαπλασιαστεί, δηλαδή όλα τα ζωικά είδη -και ο άνθρωπος- είναι μηχανές επιβίωσης για τα εγωιστικά γονίδια.
Η επίδραση της θεωρίας της εξέλιξης στη θρησκεία εξακολουθεί να γοητεύει τον Ντόκινς. Κατ' αυτόν η ύπαρξη πολύπλοκου σχεδιασμού στον κόσμο ήταν για χιλιάδες χρόνια η αιτία που οι άνθρωποι πίστευαν σ' έναν Θεό-Δημιουργό.
Μετά ήρθε ο Δαρβίνος, που υποστήριξε τη φυσική επιλογή -«ο σχεδιασμός στη Φύση δημιουργείται στην πραγματικότητα από τις άψυχες δυνάμεις της εξέλιξης, έτσι ώστε από απλές αμοιβάδες μπορούν να προκύψουν σε διάστημα εκατ. χρόνων εξαιρετικά πολύπλοκα θηλαστικά».
Η άποψη, πως ψυχή και σώμα του ανθρώπου είναι ξεχωριστές ενότητες, έχει εν τω μεταξύ ξεπεραστεί, σύμφωνα με διαπιστώσεις της νευροβιολογίας. Οι σκέψεις δημιουργούνται από μόρια, πρωτεΐνες κι ένζυμα, και ο φιλόσοφος Ντένετ υποστηρίζει ότι «οι άνθρωποι μπορεί να διαθέτουμε ψυχή, αλλά αυτή αποτελείται από πολλά μικρά ρομπότ».
Το ζευγάρι των δαρβινιστών δεν αρκούνται στην αποκήρυξη της θεϊκής ύπαρξης, αλλά επικρίνουν και την άποψη πως ακόμη κι αν δεν υπάρχει Θεός, η θρησκεία χρησιμεύει προβάλλοντας στον άνθρωπο ηθικές αξίες.
Μ' αυτό το επιχείρημα ασχολείται ο Ντόκινς στο νέο του βιβλίο, τονίζοντας ότι στο όνομα της θρησκείας έχει χυθεί τόσο αίμα. Για τον Αγγλο ζωολόγο, οι ίδιοι οι κανόνες του δαρβινισμού εξηγούν γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι συμπεριφέρονται ηθικά, αφού στη φύση υπάρχουν πολλά παραδείγματα αλτρουισμού.
Ορισμένα είδη μυρμηγκιών, τερμιτών, μελισσών και σφηκών θυσιάζονται για ομοειδή τους και η δαρβινική εξήγηση είναι πως οι «ήρωες» αλλά και οι «ευεργετούμενοι» είναι στενοί συγγενείς. Ετσι κι ο άνθρωπος αντί για δικά του παιδιά, αναθρέφει ανίψια, εξασφαλίζοντας σε συγγενικά του γονίδια το πέρασμα στην επόμενη γενεά.
Βεβαίως, στη φύση ισχύει κι ο λεγόμενος «αμοιβαίος αλτρουισμός» -«αν σε βοηθήσω, θα με βοηθήσεις»-, τα ζώα θυμούνται πολύ καλά ποιο μέλος της κοινότητας μοιράστηκε την τροφή μαζί τους κι ανταποδίδουν. Αυτό πιστεύει ο Ντόκινς πως συνέβη και με τους προϊστορικούς ανθρώπους -ζούσαν σε ελεγχόμενες ομάδες κι αλληλοβοηθούνταν. Και όμοια με τη γενετήσια ορμή, η εξέλιξη εντύπωσε στον ανθρώπινο εγκέφαλο και την αυτοθυσία, πράγμα που εξηγεί γιατί ο άνθρωπος υιοθετεί ξένα παιδιά.
Ο ειδικός της εξελικτικής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, Μαρκ Χάουζερ, μελέτησε την ηθική συμπεριφορά ανθρώπων θρησκευόμενων και μη από διαφορετικούς πολιτιστικούς κύκλους και κατέληξε στο συμπέρασμα, πως όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν μια «καθολική ηθική γραμματική, μια πνευματική ικανότητα που σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών -από τη διαδικασία της εξέλιξης, χωρίς οιαδήποτε θεϊκή παρέμβαση».
Δαρβίνος και 11η Σεπτεμβρίου
Οι διαπιστώσεις των δαρβινιστών αποτελούν τον σύγχρονο οπλισμό σε μια διαμάχη που μαίνεται, ιδίως στις ΗΠΑ, ανάμεσα στη λογική και τη θρησκεία, κι οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου απέβησαν προς όφελος των χριστιανών φονταμενταλιστών. Γκάλοπ του περσινού Οκτωβρίου έδειξε πως 53% των Αμερικανών (ΗΠΑ) είναι «creationists» -οπαδοί της Γένεσης της Παλ. Διαθήκης- και πιστεύουν ότι η Γη δημιουργήθηκε πριν 6.000 χρόνια, ενώ οι φυσικοί υπολογίζουν την ηλικία της Γης σε 4,6 δισ. χρόνια.
Ωστόσο, όποιος στις ΗΠΑ αγωνίζεται εναντίον του «creationism» ή παραδέχεται πως είναι αθεϊστής, κατατάσσεται αυτομάτως σε μια μειονότητα άξια περιφρόνησης από το περιβάλλον. Ο Χάρις έχει προσλάβει σωματοφύλακες, ο Ντένετ λαμβάνει επιστολές από «χριστιανούς» που τον καταριούνται να πάει στην κόλαση.
Το 37% των Αμερικανών μπορούν -σύμφωνα με την έρευνα του «Νιούσγουικ»- να φανταστούν την εκλογή ενός άθρησκου προέδρου, ωστόσο η κοινωνιολόγος Πένυ Εντζελ (Πανεπιστήμιο Μινεσότας) τονίζει πως «μεγάλη μερίδα της αμερικανικής κοινής γνώμης αντιμετωπίζει τους αθεϊστές ως απειλή του αμερικανικού τρόπου ζωής». Γι' αυτό τα επίσημα μέλη των «Αμερικανών Αθεϊστών» αριθμούν μόλις 2.500 άτομα σ' έναν πληθυσμό 300 εκατομμυρίων.
(Απόδοση: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 04/11/2006)
