της Καίτης Βασιλάκου, ketivasilakou.blogspot.com, 22/4/2015
Ο χριστιανικός κόσμος που προέκυψε μετά την πτώση της Ρώμης επιφύλαξε χείριστη μεταχείριση στη μνήμη του Νέρωνα, πράγμα που έκανε άλλωστε σε όλους τους Ρωμαίους αυτοκράτορες που εξαπέλυσαν διωγμούς εναντίον τους.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν ωστόσο διαφορετική άποψη και αμφισβητούν την αξιοπιστία των αρχαίων πηγών, όταν αναφέρονται στις τυραννικές πράξεις του.
Αλλά και ο Νέρων, όταν έγινε αυτοκράτορας, ήταν έφηβος δεκαεπτά χρονών. Γεννήθηκε το 37 μΧ, ανέβηκε στο θρόνο το 54 και βασίλεψε 14 χρόνια, μέχρι το έτος 68, όταν έχασε τον θρόνο και μαζί και τη ζωή του στα 32 του χρόνια.
Εμείς βέβαια για ένα μόνο πράγμα τον θυμόμαστε: ότι έκαψε τη Ρώμη για να απολαύσει από το παλάτι του το θέαμα της γιγάντιας φωτιάς παίζοντας λύρα και τραγουδώντας. Και ότι μετά κατηγόρησε τους Χριστιανούς, τους οποίους στη συνέχεια κατεδίωξε και πολλούς από αυτούς τους εκτέλεσε μαρτυρικά.
Μερικοί θυμόμαστε επίσης ότι σκότωσε τη μητέρα του Αγριππίνα και τη δεύτερη γυναίκα του Ποππαία Σαβίνα. Την τελευταία μάλιστα λέγεται ότι τη σκότωσε δίνοντάς της μια κλοτσιά στην κοιλιά, ενώ ήταν έγκυος στο παιδί του. Κάποιοι επίσης θυμόμαστε ότι ήταν ψωνισμένος με τη μουσική, ότι έλαβε μέρος σε μουσικούς και αθλητικούς αγώνες στην Ελλάδα, όπου και πήρε το πρώτο βραβείο – τι να έκαναν και οι Ελλανοδίκες, αυτοκράτορας ήταν αυτός – και επίσης ότι υποχρέωσε τον σοφό του δάσκαλο Σενέκα να αυτοκτονήσει. Γενικά όλοι πιστεύουμε ότι υπήρξε ένα τέρας με μορφή ανθρώπου, ένας πραγματικός Αντίχριστος.
Ο Νέρων ωστόσο δεν υπήρξε ούτε καλύτερος ούτε χειρότερος από τους συναδέλφους του αυτοκράτορες στο θέμα της εξολόθρευσης των εχθρών του και των απαιτητών του θρόνου. Κατά πάγια τακτική όλων των αυτοκρατόρων, τακτική που συνεχίστηκε και στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, απομάκρυνε ή εκτέλεσε όσους θεώρησε επικίνδυνους για την εξουσία του.
Η μητέρα του Αγριππίνα, μια θηριώδης γυναίκα, αδίστακτη και φιλόδοξη, που ήθελε να κυβερνά μέσω του γιου της, έπεσε σε δυσμένεια, όταν ο Νέρων βαρέθηκε την πρώτη του γυναίκα Οκταβία και ερωτεύτηκε μια απελεύθερη, την Ακτή. Η Αγριππίνα ανακατεύτηκε στην υπόθεση υπέρ της Οκταβίας, αλλά ο Νέρων είχε αρχίσει να ενοχλείται με τις παρεμβάσεις της στην προσωπική του ζωή και την απομάκρυνε από το παλάτι. Η Αγριππίνα τότε στράφηκε στον προγονό της Βρετανικό, γιο του προηγούμενου αυτοκράτορα Κλαύδιου, και άρχισε να τον προωθεί για τον θρόνο. Ο Νέρων, εφόσον είδε ότι κινδύνευε, έκανε αυτό που ήταν πολύ συνηθισμένο εκείνα τα χρόνια: έβαλε να σκοτώσουν τον Βρετανικό και τη μητέρα του.
Στη συνέχεια απομάκρυνε και τους συμβούλους του (μεταξύ των οποίων ήταν και ο Σενέκας) και στηρίχτηκε στις δικές του δυνάμεις. Χώρισε και εξόρισε την Οκταβία με τη δικαιολογία ότι ήταν στείρα και παντρεύτηκε την Ποππαία. Αργότερα ανακάλεσε την Οκταβία από την εξορία και την εκτέλεσε.
Την Ποππαία όμως φαίνεται ότι την είχε ερωτευτεί σφοδρά και οι σύγχρονοι ιστορικοί αμφισβητούν ότι τη σκότωσε κλοτσώντας την στην κοιλιά. Μάλλον η Ποππαία πέθανε από επιπλοκές της εγκυμοσύνης ή κατά τον τοκετό και ο Νέρων θρήνησε τον θάνατό της και δεν την ξέχασε ποτέ. Αργότερα παντρεύτηκε τη Στατιλία Μεσσαλίνα (όχι τη γνωστή και διαβόητη) και ένα χρόνο μετά έκανε και έναν άλλο, πολύ αντισυμβατικό, θα λέγαμε σήμερα, γάμο με ένα νεαρό απελεύθερο, τον Σπόρο, αφού πρώτα τον ευνούχισε και τον έντυσε γυναίκα. Του είχε ιδιαίτερη αδυναμία, λένε οι πηγές, επειδή έμοιαζε στην Ποππαία και συχνά τον φώναζε με το όνομά της
Αισχρότητες μάς φαντάζουν όλα αυτά, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι μια εποχή με άλλο κώδικα ηθικής, ειδικά, αν πρόκειται για τον αυτοκράτορα του πιο ισχυρού κράτους του τότε γνωστού κόσμου. Οι ευνούχοι αφθονούσαν εκείνα τα χρόνια και οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις ούτε σπάνιες ήταν ούτε είχαν τη χροιά της αμαρτίας που αργότερα τους προσέδωσε ο χριστιανισμός.
Όσο για τον δάσκαλο και σύμβουλό του Σενέκα, ο Νέρων τον διέταξε να αυτοκτονήσει, όταν αποκαλύφθηκε ο ύποπτος ρόλος του στη συνωμοσία του Πείσωνα. Κατά τον Δίωνα Κάσσιο ο Σενέκας ήταν αρχηγός της συνωμοσίας , κατ’ άλλους στη συνωμοσία συμμετείχε ο ανιψιός του Σενέκα, ο ποιητής Λουκανός, ο δε Σενέκας ήταν αμέτοχος, αλλά όμως είχε παραδεχτεί ότι είχε συζητήσει με τους συνωμότες.
Και φτάνουμε στη μεγαλύτερη κατηγορία εναντίον του, ότι έβαλε φωτιά τη νύχτα της18ης Ιουλίου του 64 και έκαψε τη Ρώμη.
Η φωτιά ξεκίνησε από τη νοτιοανατολική συνοικία της πόλης, εκεί που βρίσκονταν πολλά μαγαζιά που πουλούσαν εύφλεκτα προϊόντα. Σύμφωνα με τον Τάκιτο εξαπλώθηκε γρήγορα και για πέντε μέρες η πόλη καιγόταν. Τρεις από τις δέκα τέσσερις συνοικίες της Ρώμης καταστράφηκαν ολοσχερώς και άλλες επτά υπέστησαν σοβαρές ζημιές.
Ο Τάκιτος αναφέρει ότι ο Νέρων δεν βρισκόταν στη Ρώμη εκείνη τη νύχτα αλλά στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Άντιο, και αυτό που λέγεται, ότι δηλαδή απολάμβανε από το παλάτι του το θέαμα τραγουδώντας, ενώ οι φλόγες κατάπιναν τα κτήρια, το ένα μετά το άλλο, είναι απλώς φήμες.
Πάντα σύμφωνα με τον ίδιο ιστορικό, ο Νέρων, μόλις πληροφορήθηκε τα νέα, επέστρεψε στη Ρώμη για να αντιμετωπίσει την καταστροφή και να ανακουφίσει τους κατοίκους. Έλαβε μέρος προσωπικά στην έρευνα και τη διάσωσή τους και μετά άνοιξε τις πύλες του ανακτόρου του για τους άστεγους. Επίσης φρόντισε για τη διανομή τροφίμων σε όσους είχαν πληγεί από την πυρκαγιά πληρώνοντας ο ίδιος με δικά του χρήματα
Ποιος προκάλεσε λοιπόν αυτή την καταστροφή; Τίποτε δεν είναι βέβαιο. Το βέβαιο είναι ότι στη Ρώμη κάθε τρεις και λίγο ξεσπούσαν πυρκαγιές, καθώς ο κόσμος ζούσε συνωστισμένος σε μικρά διαμερίσματα πολυκατοικιών, όπου άναβαν φωτιές για να μαγειρέψουν και να ζεσταθούν.
Σύμφωνα με τον Τάκιτο, ο λαός χρειαζόταν έναν αποδιοπομπαίο τράγο γι’ αυτή την τραγωδία και εξαπλώθηκε η φήμη ότι υπεύθυνος ήταν ο Νέρων. Αυτός με τη σειρά του κατηγόρησε τους Χριστιανούς για να αποσείσει τις κατηγορίες από πάνω του. Εξάλλου, στα χρόνια του Νέρωνα οι Χριστιανοί ακόμα ήταν μια εβραϊκή σέχτα και μάλιστα πολύ αντιπαθής στον κόσμο. Φαίνεται μάλιστα ότι κάποιοι Χριστιανοί που συνελήφθησαν ομολόγησαν ότι είχαν βάλει εκείνοι τη φωτιά, αυτό όμως μάλλον έγινε μετά από βασανιστήρια.
Μετά την καταστροφή της Ρώμης ο Νέρων φρόντισε για την ανοικοδόμησή της και τότε ήταν που έχτισε ένα μεγαλόπρεπο παλάτι για τον εαυτό του που το ονόμασε Χρυσό Οίκο (Domus Aurea). Το κόστος της ανοικοδόμησης της πόλης ήταν τεράστιο, γι’ αυτό αναγκάστηκε να υποτιμήσει το ρωμαϊκό νόμισμα. Οι αρχαίοι ιστορικοί τον κατηγορούν ότι άδειασε το θησαυροφυλάκιο, άφησε την Ιταλία εξαντλημένη από τις βαριές χρηματικές εισφορές και κατέστρεψε τις επαρχίες. Οι σύγχρονοι ιστορικοί αντίθετα δίνουν έμφαση στο ότι ο Νέρων με την ανοικοδόμηση έδωσε πολλές θέσεις εργασίας και ξόδεψε πολλά χρήματα για να ανακουφίσει τον κόσμο από τα οικονομικά του προβλήματα. Ο λαός τού το αναγνώρισε αυτό, ενώ η ανώτερη τάξη όχι.
Φαίνεται ότι ο Νέρων είχε κερδίσει τη λαϊκή συμπάθεια και με πολλές άλλες ενέργειες. Παραδείγματος χάριν, όταν ανέβηκε στον θρόνο, μείωσε τη φορολογία από 4,5% σε 2,5%. Επειδή λάτρευε την ελληνική κουλτούρα και ήθελε να τη μιμηθεί, έχτισε πολλά γυμνάσια και θέατρα. Οργάνωσε πολλά θεάματα με μονομαχίες και γενικά φρόντιζε να δίνει πολλές διασκεδάσεις στο λαό, κάτι που κάποιοι από την ανώτερη τάξη το καταδίκαζαν, γιατί το θεωρούσαν σπατάλη, ο λαός όμως το ευχαριστιόταν και του το αναγνώριζε.
Το πάθος του Νέρωνα ήταν ως γνωστόν η μουσική. Η εντύπωση που έχουμε σήμερα είναι ότι ο άνθρωπος ήταν μάλλον ατάλαντος, αλλά ο περίγυρός του τον παρέσυρε παραπλανώντας τον με κολακείες , επαίνους και χειροκροτήματα.
Αν δεν ήταν αυτοκράτορας αλλά ένας απλός άνθρωπος, θα μπορούσε να χαρεί τη μουσική και την ποίηση με την ησυχία του, σε κάποιους ίσως να άρεσε, σε κάποιους άλλους όχι. Με το να είναι όμως ο αυτοκράτορας, όλοι συνωστίζονταν ποιος θα τον χειροκροτήσει πρώτος και το αποτέλεσμα είναι γνωστό: Ο Νέρων έχασε το μέτρο, όπως συμβαίνει σε πολλούς που θεραπεύουν τις τέχνες και κάποιοι για τους δικούς τους λόγους τούς ζαλίζουν στις κολακείες. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς αυτοκράτορας για να το πάθει. Αρκεί να κοιτάξουμε γύρω μας και να δούμε πόσοι καλλιτέχνες ή «καλλιτέχνες» πιστεύουν ακράδαντα ότι παράγουν αριστουργήματα.
Ο Νέρων συνέθετε τραγούδια που τα παρουσίαζε σε δημόσιες εκδηλώσεις και εισέπραττε φυσικά ατελείωτο θαυμασμό. Η φωνή του δεν ήταν σπουδαία, αλλά τα τραγούδια του είχαν κάποια χάρη.
Υπήρξε λάτρης της ελληνικής τέχνης και φιλέλληνας. Το 66 επισκέφθηκε την Ελλάδα και πήρε μέρος σε μουσικούς αγώνες, όπου εννοείται πήρε το πρώτο βραβείο. Συμμετείχε και στους Ολυμπιακούς αγώνες, όπου για πρώτη φορά θεσμοθετήθηκαν βραβεία μουσικής και υποκριτικής τέχνης. Και εδώ φυσικά πήρε το πρώτο βραβείο. Με τη διαφορά ότι ο Νέρων δεν υπήρξε γελοίος, όπως θέλουν να τον παρουσιάζουν οι πηγές. Απλώς οι Έλληνες πολύ διακριτικά τον έβαλαν να συναγωνισθεί με καλλιτέχνες μέτριους και κατώτερούς του, ώστε η βράβευσή του να θεωρηθεί αυτονόητη.
Την αγάπη του για τους Έλληνες την απέδειξε έμπρακτα: έδωσε την ελευθερία στη ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας (δηλαδή στη νότια Ελλάδα), πράγμα το οποίο στην πράξη σήμαινε ότι οι Έλληνες απαλλάσσονταν από την επαχθή φορολογία.
Ο Νέρων αυτοκτόνησε στις 9 Ιουνίου του 68 στην έπαυλη του απελεύθερου Φάωνος, όπου είχε καταφύγει για να αποφύγει τους διώκτες του. Είχαν ήδη αποσκιρτήσει οι γαλατικές και ισπανικές επαρχίες και ο Γάλβας προαλειφόταν για αυτοκράτορας.
Ο θάνατός του έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τη σύγκλητο και τις ανώτερες τάξεις αλλά με θλίψη από τον λαό. Οι μεν πρώτοι τον αντιπαθούσαν και τον κατηγορούσαν για αλόγιστες σπατάλες και υπερβολικές παραχωρήσεις στο λαό, ο δε λαός τον αγαπούσε ακριβώς για τον ίδιο λόγο, για τις λαϊκές παροχές του, για τα δώρα του και για τις αρένες και τα θέατρα που είχε χτίσει για τη λαϊκή ψυχαγωγία. Οι ανατολικές επαρχίες επίσης θρήνησαν τον θάνατό του.
Ότι υπήρξε αγαπητός στον λαό φαίνεται από το γεγονός ότι και πολύ καιρό μετά τον θάνατό του συνέχιζαν να κατασκευάζουν εικόνες του. Ο αυτοκράτορας Όθων που ανέτρεψε τον Γάλβα ήταν αγαπητός σε πολλούς στρατιώτες, επειδή είχε υπάρξει φίλος του Νέρωνα και επειδή του έμοιαζε κάπως στο ταμπεραμέντο. Ο μέσος Ρωμαίος επίσης χαιρέτησε την άνοδο του Όθωνα στον θρόνο σαν να ήταν ο ίδιος ο Νέρων. Ο δε Όθων χρησιμοποίησε το επίθετο «Νέρων» στο όνομά του και έστησε ξανά πολλά αγάλματα του Νέρωνα. Τέλος ο Βιτέλλιος, που με τη σειρά του έριξε τον Όθωνα, ξεκίνησε τη βασιλεία του με μια μεγαλόπρεπη κηδεία του Νέρωνα γεμάτη με τραγούδια που είχε συνθέσει ο ίδιος ο Νέρων.
Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Νέρων ήταν αγαπητός στον λαό και η ανάμνησή του παρέμενε ζωντανή στις λαϊκές τάξεις.
Αλλά ίσως πιο ενδεικτικό ότι υπήρξε αγαπητός αυτοκράτορας είναι η πίστη που εξαπλώθηκε μετά τον θάνατό του ότι δεν είχε στην πραγματικότητα πεθάνει και ότι κάποια στιγμή θα επέστρεφε στη Ρώμη. Η πίστη αυτή είναι γνωστή ως ο Θρύλος του Αναγεννημένου Νέρωνα (Nero Redivivus), μια πίστη που κράτησε αρκετούς αιώνες, εφόσον ο Αυγουστίνος το 422 την αναφέρει ως πολύ δημοφιλή. (Ας θυμηθούμε ανάλογες πίστεις της εποχής μας, όπως πχ ότι ο Έλβις Πρίσλεϊ δεν έχει πεθάνει, αλλά ζει κάπου απομονωμένος κλπ).
Άλλη μία ένδειξη ότι τον Νέρωνα τον αγαπούσε ο λαός είναι η εμφάνιση τουλάχιστον τριών απατεώνων που δήλωσαν ότι ήταν ο Νέρων και ηγήθηκαν ανταρσιών.
Ο πρώτος που μάλιστα έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε και έμοιαζε φαίνεται στον νεκρό αυτοκράτορα εμφανίστηκε το 69, λίγο μετά δηλαδή από τον θάνατο του Νέρωνα, και έπεισε κάποιους να τον αναγνωρίσουν. Συνελήφθη και εκτελέστηκε.
Επί αυτοκράτορα Τίτου (79-81) ένας άλλος Νέρων εμφανίστηκε στην Ασία. Έμοιαζε κι εκείνος στον νεκρό αυτοκράτορα και τραγουδούσε επίσης με τη συνοδεία λύρας. Εκτελέστηκε κι αυτός.
Είκοσι χρόνια μετά τον θάνατο του Νέρωνα, επί αυτοκράτορα Δομιτιανού, ένας τρίτος Νέρων εμφανίστηκε, ο οποίος μάλιστα υποστηρίχθηκε από τους Πάρθους. Παραλίγο να ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ Πάρθων και Ρωμαίων γι’ αυτό το ζήτημα, αλλά τελικά οι Πάρθοι τον παρέδωσαν στη Ρώμη, πολύ απρόθυμα όμως. (Ο Νέρων με τη διπλωματία του είχε αποκαταστήσει τις σχέσεις της Ρώμης με τους Πάρθους και εκείνοι τον θεωρούσαν φίλο και σύμμαχό τους).
Η μνήμη του Νέρωνα αμαυρώθηκε κυρίως από τους Χριστιανούς, όπως αμαυρώθηκε η μνήμη όλων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων που τους κατεδίωξαν.
Τόσο πολύ μισήθηκε από τους Χριστιανούς, ώστε τον ταύτισαν με τον Αντίχριστο. Κάποιοι μάλιστα σύγχρονοι μελετητές της Βίβλου υποστηρίζουν ότι ο αριθμός 666 στην Αποκάλυψη παραπέμπει στον Νέρωνα, μια άποψη που υποστηρίζεται και από καθολικούς σχολιαστές της Βίβλου.
Αδικήθηκε λοιπόν ο Νέρων από την Ιστορία. Ασφαλώς δεν ήταν πρότυπο ενάρετου άνδρα. Απλώς δεν ήταν ούτε καλύτερος ούτε χειρότερος από τους άλλους αυτοκράτορες. Για το λαό του πάντως ήταν καλός. Και για μας τους Έλληνες.
Ο Σουητώνιος, μολονότι επιμένει να περιγράφει τις αρνητικές πλευρές του Νέρωνα, δεν παραλείπει να μας πληροφορήσει ότι:
- Κατάργησε ή ελάττωσε τις επαχθέστερες πηγές δημοσίων εσόδων.
- Μείωσε στο ένα τέταρτο του προηγούμενου ποσού τις αμοιβές που καταβάλλονταν στους πληροφοριοδότες εναντίον όσων παραβίαζαν τον Πάπιο νόμο.
- Μοίρασε σε κάθε πολίτη 400 σησέρτιους και όρισε για τους πιο διακεκριμένους συγκλητικούς που δεν είχαν εισοδήματα έναν ετήσιο μισθό... ενώ στις πραιτοριανές κοόρτεις πρόσφερε δωρεάν το σιτάρι ενός ολόκληρου μήνα.
- Χαιρετούσε τους άνδρες όλων των τάξεων αμέσως και από μνήμης.
- Παρουσίασε πολλά θεάματα, και μάλιστα διαφόρων ειδών.
- Καθημερινά μοιράζονταν στο λαό ποικίλα δώρα.
- Στις μονομαχίες που είχε διοργανώσει σε ξύλινο αμφιθέατρο δεν εκτέλεσε κανέναν, ούτε καν τους εγκληματίες.
- Έκλεισε τις δύο πύλες του ναού του Ιανού, θέλοντας έτσι να δηλώσει ότι είχε δώσει τέλος στους πολέμους.
- Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του πολλές παρανομίες τιμωρήθηκαν αυστηρά και πατάχθηκαν, ενώ αρκετοί ήταν οι καινούριοι νόμοι που θεσμοθετήθηκαν: συρρικνώθηκαν οι δαπάνες, τα δημόσια συμπόσια περιορίστηκαν μόνο στη διανομή τροφίμων.
- Κατά τη διακυβέρνησή του επινοήθηκε για πρώτη φορά μια μέθοδος προστασίας από τους πλαστογράφους.
- Στην Αχαΐα προσπάθησε να διορύξει τον Ισθμό... και πρώτος αυτός έσκαψε τη γη με την αξίνα και μετέφερε στους ώμους του ένα κοφίνι γεμάτο χώμα.
- Δεν ανεχόταν τίποτε πιο υπομονετικά απ’ όσο τις λοιδορίες του λαού, τη μεγαλύτερη μάλιστα ηπιότητά του την έδειξε απέναντι σε εκείνους που τον είχαν προσβάλει με λόγια ή με στίχους.
Για τα ποιήματα του Νέρωνα ο Σουητώνιος λέει ότι είναι στίχοι «διαμορφωμένοι από άτομο που ολοφάνερα σκέπτεται και δημιουργεί» και ότι «το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική και τη γλυπτική δεν ήταν μικρότερο».
Ο Σουητώνιος κλείνει τη βιογραφία του Νέρωνα αναφέροντας ότι μετά τον θάνατό του «δεν έλειψαν κι εκείνοι που για πολύ καιρό στόλιζαν τον τάφο του με ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά λουλούδια και άλλοτε τοποθετούσαν στο βήμα της Αγοράς αγάλματά του ντυμένα με την περιπόρφυρη εσθήτα, άλλοτε αναρτούσαν τα διατάγματά του, λες και ήταν ζωντανός και σύντομα θα επέστρεφε για να εξολοθρεύσει τους εχθρούς του».
