Θρησκεία και Επιστήμη

Στις 14 Μαρτίου 2011 έγινε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων η παρουσίαση ενός βιβλίου του συγγραφέα Σπυρίδωνος Τσιτσίγκου (Δρ. Θεολογίας και Δρ. Ψυχολογίας), με τίτλο «Θρησκεία και Επιστήμη». Δεν παρακολούθησα ζωντανά τις τοποθετήσεις των ομιλητών παρά μόνο στο βίντεο που ακολουθεί… Έχω λοιπόν να κάνω τις εξής παρατηρήσεις:

Το θέμα για σχέση θρησκείας και επιστήμης είναι τελείως εξωπραγματικό και τραβηγμένο από τα μαλλιά! Για να δικαιολογηθεί όμως μία τέτοια σχέση, ορίζονται από τους απολογητές αυθαίρετα και ουρανοκατέβατα ο θεός και η (μονοθεϊστική) θρησκεία με τον αναπόδεικτο  συλλογισμό: υπάρχουν κτιστά και άκτιστα πράγματα στον κόσμο. Κτιστά είναι όλα αυτά που αντιλαμβανόμαστε, άκτιστο είναι ο θεός… Με την ίδια λογική μπορείς να εισαγάγεις ό,τι άλλο επιθυμείς, π.χ. την περιφερόμενη τσαγιέρα του Ράσελ ή το ιερό ιπτάμενο μακαρονοτέρας, αφού κανείς δεν είναι σε θέση να σε επιβεβαιώσει ή διαψεύσει.

Επειδή όμως δεν αρκεί να επικαλεστούν οι απολογητές κάποιον αόριστο θεό, χωρίς σαφείς ιδιότητες και επιθυμίες του ιδίου, επιλέγουν και ένα «ιερό σύγγραμμα», αυτό που είναι διαδεδομένο στη χώρα που γεννήθηκαν: Π.Δ. ή Π.Δ. και Κ.Δ. ή Κοράνι. Υπάρχει έτσι διαθέσιμη μια αμφίβολη ιστορική και κατασκευασμένη συναισθηματική περιγραφή για το θεό και τη θρησκεία που αυτός δήθεν καθόρισε να ισχύει και κάποιοι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν.

Το πρόβλημα για τα ιερατεία είναι ότι τα συγγράμματα αυτά είναι «θεόπνευστα», άρα αναλλοίωτα. Όμως οι εποχές αλλάζουν και οι κοινωνίες πρέπει να αντιμετωπίσουν μεταβαλλόμενες προκλήσεις. Έτσι αρχίζει να λειτουργεί η «θεολογία», μια παραμυθολογία, η οποία προσπαθεί με ερμηνείες, προσαρμογές και αλλοιώσεις εννοιών να προσαρμόσει τους αρχικούς μύθους με τις πάμπολλες αντιφάσεις, στην εκάστοτε γεωγραφική και χρονική πραγματικότητα – αλλιώς στη Νότια Αμερική, αλλιώς στη Ρωσία, αλλιώς στην Αυστραλία και, ως προς το Ισλάμ, αλλιώς στην Ινδονησία, αλλιώς στην Τουρκία και αλλιώς στο Μαρόκο.

Με αυτά τα ετοιμόρροπα  εφόδια αρχίζουν οι θεοκράτες τις συγκρίσεις με τις επιστήμες, κυρίως τις φυσικομαθηματικές, και διατυπώνουν εξ υπαρχής επιθετικές θέσεις, ίσως  επειδή ελπίζουν ότι θα υποχωρήσουν οι φυσιοκράτες. Πρώτη «κατηγορία» είναι ότι η επιστήμη έχει εξελιχθεί σε θρησκεία με ιερατεία κτλ. Δεύτερη «κατηγορία» ότι η επιστήμη διαρκώς αλλάζει, ενώ η θρησκεία είναι σταθερή… Προφανώς και τα δύο είναι ανοησίες!

Η κατηγορία από τη θρησκεία και τους απολογητές της ότι κάποιος άλλος τρόπος σκέψης έχει εξελιχθεί επίσης σε θρησκεία, πέρα από την ανακρίβεια, μόνο ως ζηλοφθονία λόγω ισχυρού ανταγωνισμού μπορεί να ερμηνευτεί… Η επιστήμη δεν έχει χαρακτηριστικά θρησκείας, δεν έχει αναλλοίωτα δόγματα, πολλά από τα οποία των θρησκειών είναι έτσι κι αλλιώς γελοία, όπως η παρθενογένεση κ.ο.κ.,  έχει όμως η επιστήμη αξιώματα ή αρχές που λειτουργούν ως αξιώματα. 

Τα αξιώματα αποτελούν θέσεις κοινώς αποδεκτές ή πειραματικά επιβεβαιούμενες. Για παράδειγμα στην Ευκλείδεια Γεωμετρία «Από δύο σημεία διέρχεται μία μόνο ευθεία» ή στη Φυσική ότι «Το αλγεβρικό άθροισμα όλων των μορφών ενέργειας που εμφανίζονται σε ένα απομονωμένο σύστημα διατηρείται σταθερό».

Α) Κι αν για κάποιο λόγο θεωρήσουμε στην Ευκλείδεια Γεωμετρία ότι από δύο διαφορετικά σημεία διέρχονται περισσότερες από μια ευθείες, πάλι μπορεί ο επιστήμονας να συγκροτήσει μια διαφορετική γεωμετρία, με δικά της θεωρήματα και πορίσματα, η οποία Γεωμετρία πιθανόν να εξυπηρετεί κάποιες φιλοσοφικές ή τεχνικές θεωρήσεις. Αν δεν εξυπηρετεί τίποτα συγκεκριμένο, θα πρόκειται για science pour la science και τίποτα παραπάνω! Υπάρχουν εξ άλλου πολλές μη ευκλείδειες γεωμετρίες και μπορεί καθένας να διαπιστώσει που αξιοποιούνται και τι σημασία έχουν.
Β) Η αρχή διατηρήσεως της ενέργειας έχει επιβεβαιωθεί τα τελευταία 120-140 χρόνια με πολλά εκατομμύρια υπολογισμούς και μετρήσεις από ανεξάρτητους επιστήμονες σε διαφορετικά εργαστήρια και κέντρα ερευνών, άρα δεν συντρέχει λόγος να αμφισβητηθεί. Το πολύ να αντικατασταθεί κάποτε με μια άλλη αρχή, η οποία επίσης θα επιβεβαιώνεται με κάθε υπολογισμό και κάθε μέτρηση.

Σε αντίθεση με αυτά, κάποια ανατροπή ή προσαμογή θρησκευτικών δογμάτων (ή ας τα ονομάσουμε επίσης αξιώματα) αποτελεί αιτία πολέμου και σοβαρότατος λόγος για καταδίκη και αναθεματισμό του ανεβλαβούς που τόλμησε να αμφισβητήσει την παρθενογένεση του Μίθρα ή του Ιησού ή την ημιθεΐα του Ηρακλή. Εξ άλλου αυτές οι προσκολλήσεις σε διαφορετικές εκδοχές των «δογμάτων» έχουν οδηγήσει στη δημιουργία των διαφορετικών θρησκειών και των πολλαπλών υποδοαιρέσεών τους…

Έτσι, είναι παντελώς άτοπο να συγκρίνονται δύο άσχετα μεταξύ τους αντικείμενα, η θρησκεία και η επιστήμη, που διαφέρουν ήδη στη θεμελίωσή τους…

Το δεύτερο «επιχείρημα» είναι ότι οι (φυσικές) επιστήμες αλλάζουν, ενώ η θρησκεία παραμένει σταθερή! Αυτό κι αν είναι παραποίηση της πραγματικότητας…

Οι επιστημονικά άσχετοι δεν έχουν διδαχθεί συστηματικά τα σχετικά αντικείμενα και ενημερώνονται μόνο από εφημερίδες ή δημοσιογραφικά κείμενα στο Internet για ερευνητικές εικασίες στο μέτωπο της επιστημονικής προόδου, π.χ. τη φύση των «μαύρων τρυπών» στο σύμπαν, την προέλευση των γαλαξιών, τη σημασία της τάδε πρωτεΐνης στην εξέλιξη των καρκινικών όγκων κ.ο.κ. Αυτά βέβαια αποτελούν συνήθως εικασίες (όχι θεωρίες!) και τα δίνουν οι ερευνητές σκοπίμως στη δημοσιότητα, όχι για να πάρουν επιστημονικές ιδέες από τους αδαείς, αλλά κυρίως για να προετοιμάσουν ευνοϊκά την κοινή γνώμη και να προκαταλάβουν τυχόν αρνητικές αντιδράσεις σε αιτήματα χρηματοδότησης ερευνητικών προγραμμάτων.

Οι επιστημονικές γνώσεις είναι κατοχυρωμένες με δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και βιβλία και τυχόν αναγκαίες αλλαγές μπορεί να επηρεάσουν το πεδίο εφαρμογής τους, αλλά όχι την ουσία τους. Για παράδειγμα, οι εξισώσεις κίνησης του Νεύτωνα περιγράφουν με ακρίβεια δυναμικά φαινόμενα της Μηχανικής. Υπολογίζουμε με οποιαδήποτε ακρίβεια τη θέση που θα βρίσκεται ένα σώμα (μάζα), το οποίο ξεκίνησε από προκαθορισμένο σημείο με δεδομένη ταχύτητα. Θα μπορούσε να ενταχθεί αυτή η θεωρία σε ένα γενικότερο πλαίσιο συσχετισμών, όπως έχει συμβεί με τη Θεωρία της Σχετικότητας, αλλά οι υπολογισμοί για σώματα που κινούνται πάνω στη Γη με τις συνήθεις ταχύτητες, δεν θα αλλάξουν ποτέ! Πάντα ίδιοι θα είναι και θα δίνουν τα ίδια ακριβή αποτελέσματα…

Ένας άλλος επιστημονικός τομέας που περιγράφεται από συγκεκριμένες εξισώσεις, είναι ο Ηλεκτρομαγνητισμός. Οι εξισώσεις Maxwell ισχύουν με σαφείς προϋποθέσεις και περιγράφουν όλα τα ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα στη φύση και την τεχνική. Υπάρχουν και παραλλαγές που δεν είχε σκεφτεί αρχικά ο Maxwell, όταν το μέσο είναι στροβιλιζόμενο ρευστό ή όταν το εξεταζόμενο σύστημα κινείται με μεγάλες ταχύτητες κ.ο.κ. Αλλά οι βασικές εξισώσεις περιγράφουν και σ’ αυτή την περίπτωση τα φαινόμενα, εφόσον προσαρμοστούν κατάλληλα. Οποιαδήποτε θεωρητική αλλαγή στην αντίληψή μας για τα ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα, δεν θα επηρεάσει τους ηλεκτρικούς κινητήρες που θα συνεχίσουν να λειτουργούν, δεν θα επηρεάσει τους υπολογιστές, τα ραδιόφωνα, τους μετασχηματιστές κ.ο.κ.

Ένα άλλο θέμα που θίγεται στη συζήτηση (βίντεο) είναι και οι επικίνδυνες παρεκτροπές της επιστήμης με την πυρηνική ενέργεια που έδειξε στο Τσερνομπίλ και στη Φουκουσίμα πόσους κινδύνους περικλείει κτλ. Εννοείται πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο δεν αντιμετωπίζεται με θεολογικές επικλήσεις και δεν μπορεί να αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης και σύγκρισης θρησκείας και επιστήμης: τα εγκλήματα που έχουν τελεστεί με επίκληση του θεού και τεράστιος αριθμός νεκρών που προκάλεσαν διαχρονικά οι θρησκευτικές αντιδικίες δεν αναμένεται να προσεγγιστεί καν από τις παρεκτροπές των επιστημονικών δημιουργημάτων. Καλό είναι λοιπόν, όταν επικαλούνται τέτοια θέματα συγκριτικά με τη θρησκεία, να είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν τη ζημιά που προκάλεσε στην ανθρωπότητα η επικερδής ιδεοληψία τους.

Εν τέλει, η σύγκριση και ο συσχετισμός των επιστημών με τις θρησκείες, οι οποίες διαφέρουν από δόγμα σε δόγμα και από εποχή σε εποχή και από χώρα σε χώρα και από τη μία στην άλλη κοινωνική ομάδα και, τελικά, από άνθρωπο σε άνθρωπο, είναι άτοπη και τελείως άχρηστη. Αυτός είναι και ο λόγος που ο καθολικός πάπας, ο οποίος δεν επεκτείνεται σε θέματα που αγνοεί ο ίδιος, αλλά έχει για κάθε ζήτημα ειδικές επιτροπές, έλεγε πρόσφατα σε ομάδα επιστημόνων: «Είναι βέβαιο ότι υπάρχει η πραγµατικότητα της επιστήµης, αλλά πρέπει να δεχτούµε ότι υπάρχει και µια ευρύτερη πραγµατικότητα που ξεφεύγει από την επιστήµη και την αντιλαµβάνεται η θεολογία».

Εγώ το καταλαβαίνω αυτό σαν να λέει ο πάπας, αφήστε µας να κάνουµε κι εµείς παιχνίδι, µην µας βγάζετε έτσι ανελέητα από τις χαραµάδες, στις οποίες έχουµε διασώσει την ύπαρξη του θεού, επειδή η επιστήµη δεν ασχολήθηκε µε αυτά τα κενά ή δεν έδωσε ακόµα απάντηση...

Αυτό που λέει ο πάπας περιγράφει  και τη μοναδική σχέση επιστήμης και θρησκείας: η πρώτη επελαύνει τα τελευταία 200-300 χρόνια, η δεύτερη βρίσκεται σε συνεχή υποχώρηση και προσπαθεί να σωθεί με συνάξεις από επαγγελματίες πιστούς με μισθό δημόσιου υπαλλήλου!