Το «Ναυάγιο των Αντικυθήρων» στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Καθημερινή, 20/3/2012 Ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της τρέχουσας χρονιάς, η έκθεση για το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, εγκαινιάζεται στις 5 Απριλίου 2012 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ). Με διάρκεια ενός έτους, δηλαδή έως τις 28 Απριλίου 2013, το αφιέρωμα στο συγκλονιστικό ναυάγιο θα παρουσιάζει για πρώτη φορά σχεδόν το σύνολο των αρχαιοτήτων, που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα των Αντικυθήρων. Το ναυάγιο εντόπισαν σφουγγαράδες από τη Σύμη, η δε μερική ανέλκυσή του συνιστά την πρώτη μεγάλης έκτασης ενάλια έρευνα παγκοσμίως. Κατά την πρώτη φάση (1900-1901), την επιχείρηση ανέλαβαν οι Σύμιοι σφουγγαράδες με τη συνδρομή πλοίων του Βασιλικού Ναυτικού. Η δεύτερη φάση (1976) πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία με τη βοήθεια του ωκεανογραφικού πλοίου του J.Y. Cousteau «Καλυψώ». Ως «ένα κέλυφος διεπιστημονικής έρευνας διαχρονικά» θα μπορούσε να οριστεί επιγραμματικά το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, καθώς τα ευρήματά του δεν αποτελούν ένα κλειστό σύνολο, αφού το φορτίο του χρονολογείται από τον 4ο έως και τον 1ο αι. π.Χ., η ανέλκυσή του σηματοδοτεί την αυγή των ενάλιων ερευνών παγκοσμίως, ο δε μηχανισμός εκπλήσσει διαρκώς τους ειδικούς που τον μελετούν. Τα 378 εκθέματα της έκθεσης, λόγω των παραπάνω ιδιαιτεροτήτων, εντάχθηκαν σε τέσσερις ενότητες, μέσα από τις οποίες τίθενται, αλλά και απαντώνται ερωτήματα. Η πρώτη ενότητα αφορά το ιστορικό της ανέλκυσης και έχει τίτλο «H Αυγή της ενάλιας αρχαιολογίας». Στην εισαγωγική αυτή ενότητα παρουσιάζονται το χρονικό των επιχειρήσεων της ανέλκυσης και των πρώτων συντηρήσεων των πολύτιμων αρχαιοτήτων, καθώς και σχετικά κρατικά έγγραφα και δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής. Η δεύτερη ενότητα είναι υπό τον τίτλο «Το πλοίο του ναυαγίου. Το μέγεθός του, το πλήρωμα και οι επιβάτες του». Παρουσιάζονται σπαράγματα από το κύτος του πλοίου με τη μολύβδινη επένδυση στο εξωτερικό του, καθώς και άλλα εξαρτήματα από τον εξοπλισμό του (σύστημα παροχέτευσης νερού από το κύτος, μετρητές-ανιχνευτές βυθού κλπ.). Από τα σωζόμενα λείψανα, αλλά και από το φορτίο του, προκύπτει ότι πρόκειται για φορτηγό πλοίο (αρχ. ολκάς, λατ. navis oneraria), εκτιμώμενης χωρητικότητας 300 τόνων. Εκτίθενται επίσης αντικείμενα που ήταν στην υπηρεσία του πληρώματος και των επιβατών του (π.χ. αγγεία, λυχνάρια, παιχνίδια), τα οποία ανακαλούν την καθημερινότητα και τις συνήθειες των ανθρώπων του πλοίου. Η τρίτη ενότητα «Η πορεία και το φορτίο του πλοίου» θα προσπαθήσει να απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν το είδος των προϊόντων που μετέφερε η ολκάδα, τον τόπο από τον οποίο ξεκίνησε, πού φορτώθηκε, καθώς και το μέρος προορισμού της. Τα χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, τα γυάλινα αγγεία και τα χάλκινα σκεύη, καθώς και τα χρυσά κοσμήματα που εκτίθενται στην ενότητα αυτή, είναι αντιπροσωπευτικά των έργων που ανασύρθηκαν από το ναυάγιο και αποτελούν ένα μέρος μόνο του φορτίου του. Το υπόλοιπο φορτίο καταποντίστηκε μαζί με το πλοίο σε πολύ μεγάλο βάθος. Τα έργα αυτά μαρτυρούν τις αισθητικές προτιμήσεις των παραγγελιοδοτών ή υποψήφιων αγοραστών, αλλά πρωτίστως αντικατοπτρίζουν το νέο ιστορικό φαινόμενο της εμπορίας έργων τέχνης, της πρώτης στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Η μελέτη του φορτίου θα συνεισφέρει σημαντικά στην έρευνα για το θαλάσσιο εμπόριο και τη διακίνηση έργων ελληνικής τέχνης στο τέλος της ελληνιστικής εποχής και της δημοκρατικής περιόδου της Ρώμης, υπό το φως των εμπορικών δραστηριοτήτων και των αισθητικών επιλογών της ανερχόμενης ρωμαϊκής αριστοκρατίας. Η τέταρτη ενότητα αφορά τον «Μηχανισμό». Το ένα τρίτο της έκθεσης αφιερώνεται σε αυτήν την εκπληκτική, μοναδική και παγκοσμίου ενδιαφέροντος συσκευή μαθηματικής και αστρονομικής επιστήμης. Πρόκειται για ένα αστρονομικό υπολογιστικό μηχάνημα (computer), ένα αστρονομικό δηλαδή ημερολόγιο, που προσδιόριζε τον χρόνο με βάση τις κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και τις μεταξύ τους σχέσεις, δηλαδή τις εκλείψεις και τις κινήσεις άλλων γνωστών για την εποχή πλανητών. Στην ενότητα αυτή θα εκτεθούν όλα τα σωζόμενα θραύσματα, 82 στον αριθμό, συμπεριλαμβανομένων των τριών γνωστών και μεγαλύτερων τμημάτων του, ήδη εκτεθειμένων στη μόνιμη έκθεση. Θα πλαισιώνεται και με εποπτικό υλικό που θα αναφέρεται στην ιστορία της ταύτισης και τα έως τώρα συμπεράσματα της διεπιστημονικής μελέτης του, τα σχέδια, τις ραδιογραφίες, τις τομογραφίες, τις ψηφιοποιημένες προσομοιώσεις, καθώς και στα αντίγραφα των κατά καιρούς προτεινόμενων ανακατασκευών του. Στο τέλος της ενότητας θα προβάλλεται ολιγόλεπτη 3D ταινία, παραγωγής του Ph. Nocolet. Επιπλέον, στο αμφιθέατρο του Μουσείου θα προβάλλεται σε καθορισμένες ημέρες και ώρες το ντοκιμαντέρ για το ναυάγιο και το μηχανισμό, παραγωγής Images First Ltd., σε συνεργασία με την ΕΡΤ και την Arte. Στην έκθεση συμμετέχουν με εκθέματα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, το Νομισματικό Μουσείο, η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, καθώς και το Πρόγραμμα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των Επιστημών και της Τεχνολογίας του ΕΙΕ. Επίσης, θα εκτεθούν ομοιώματα του Μηχανισμού που δημιούργησαν η Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, η Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και ο Μάικλ Ράιτ, πρώην έφορος μηχανολογίας μηχανικής του Μουσείου της Επιστήμης του Λονδίνου. Η έκθεση συνοδεύεται από ειδικό κατάλογο-μονογραφία, στον οποίο διακεκριμένοι Έλληνες αρχαιολόγοι και επιστήμονες των φυσικών επιστημών παρουσιάζουν κείμενα, τόσο των ενοτήτων της έκθεσης όσο και επιμέρους θεμάτων σχετικών με το ναυάγιο. Ο κατάλογος περιλαμβάνει, επίσης, τις φωτογραφίες και τα λήμματα των αντικειμένων. Επίσης, με τη χορηγία της Alpha Bank δημιουργήθηκαν και θα διεξάγονται από το Μουσείο καθ' όλη τη διάρκεια της έκθεσης εκπαιδευτικά προγράμματα -κατόπιν τηλεφωνικής συνεννόησης- για μαθητές της Πρωτοβάθμιας και των πρώτων τάξεων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ένα τρίτο πρόγραμμα για εφήβους προγραμματίζεται να ξεκινήσει από τις 2 Οκτωβρίου 2012, με τη μορφή διαδικτυακού διαγωνισμού/έρευνας, το οποίο θα εστιάζει στον Μηχανισμό και τις λειτουργίες του και θα συνδυάζει γνώσεις από την Αστρονομία και τη Μηχανική. Tη δημιουργία του έχει αναλάβει το «Πρόγραμμα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των Επιστημών και της Τεχνολογίας». (βλέπε επίσης >>>)