του Δημήτρη Ρηγόπουλου, Καθημερινή, 3/5/2015
Το σχέδιο ήταν ακριβές και καλά μελετημένο: ένα σύνταγμα θα περικύκλωνε το νότιο μέρος της πόλης, ένα δεύτερο τις νοτιοανατολικές συνοικίες, ενώ ένα τρίτο θα δημιουργούσε ένα θύλακα ανάμεσα στις ελληνικές και τις τουρκικές περιοχές προκειμένου να αποφευχθούν εθνοτικές συγκρούσεις.
Ξημερώνει 15 Μαΐου του 1919 και μια εντυπωσιακή νηοπομπή με 18 ελληνικά πλοία και περίπου 13.000 άνδρες αποβιβάζεται στο λιμάνι της Σμύρνης. Στις 7.30 το πρωί το μεγάλο επιβατηγό «Πατρίς» πλευρίζει την προβλήτα, ακολουθούν τα πλοία «Αβέρωφ», «Ατρόμητος», «Λεωνίδας». Στην προκυμαία στρατιώτες και Έλληνες της Σμύρνης γίνονται ένα, ο ενθουσιασμός είναι ασυγκράτητος, φαντάροι σχηματίζουν κύκλους γύρω από τον οπλισμό τους και το ρίχνουν στον χορό.
Για τους πιο ψύχραιμους παρατηρητές, οι εικόνες αυτές δεν προοιωνίζονταν τίποτα καλό: στον «Χαμένο Παράδεισο» του Τζάιλς Μίλτον (εκδόσεις Μίνωας) οι μαρτυρίες Σμυρνιών διαφορετικής εθνικότητας είναι ενδεικτικές. Ο Ρόμπερτ Μπέρι, κυβερνήτης του αμερικανικού πλοίου «Μάνλεϋ» σημειώνει ότι «οι Έλληνες δεν επέδειξαν ίχνος λεπτότητας στη μεταχείριση ενός λαού για τον οποίο η κατοχή εδαφών ήταν το πιο πικρό ποτήρι».
Με το πατριωτικό μεθύσι να βρίσκεται στο ζενίθ ήταν αναμενόμενο το αρχικό σχέδιο να πάει περίπατο. Οι Ελληνες στρατιώτες θα έπρεπε να είχαν αποκλείσει την οδό Προφήτη Ηλία, η οποία συνόρευε με την τουρκική συνοικία. «Αντί γι’ αυτό», σημειώνει ο Μίλτον, «συνέχισαν την παρέλασή τους προς νότο, κατά μήκος της προκυμαίας, ακολουθώντας μια διαδρομή που περνούσε μπροστά από τους στρατώνες που στέγαζαν τα τουρκικά στρατεύματα».
Μια σπίθα αρκούσε για να προκληθεί χάος, κι αυτό έγινε. Μόλις το σύνταγμα των ευζώνων πέρασε μπροστά από τον τουρκικό στρατώνα, κάποιος πυροβόλησε. Μέσα στην έξαψη της στιγμής ήταν μάλλον αναμενόμενο να στοχοποιηθούν οι Τούρκοι. Η αντίδραση των Ελλήνων ήταν καταιγιστική, καθώς «εξαπέλυσαν μια φοβερή ομοβροντία προς τον στρατώνα, τα καφενεία και το Διοικητήριο», σύμφωνα με τον Λεβαντίνο Ντόναλντ Ουίταλ.
Πενήντα έως εκατό άμαχοι υπολογίζεται ότι έπεσαν νεκροί. Οταν τα πνεύματα ηρέμησαν οι Τούρκοι αιχμάλωτοι βγήκαν από τον στρατώνα για να υποστούν στην συνέχεια ταπεινώσεις στη διαδρομή προς την προκυμαία και το «Πατρίς», το προσωρινό τους κρατητήριο. «Τους έσκισαν τα φέσια και τους έσπρωχναν», γράφει ο Ιαν Σμιθ, ο Βρετανός στρατιωτικός διοικητής της Σμύρνης. Εγιναν και πολύ χειρότερα, οι πιο άτυχοι εκτελέσθηκαν εν ψυχρώ.
Ο απολογισμός τρομακτικός: 300-400 Τούρκοι έπεσαν νεκροί, όπως και περίπου 100 Έλληνες. Μια ζοφερή προειδοποίηση για όσα θα ζούσε η πόλη λίγα χρόνια αργότερα.
