(του Στέφανου Κασιμάτη,
Καθημερινή, 10/2/2011)
Πρέπει να παραδεχθώ ότι ορισμένοι εξ ημών, που εκτιμούμε την ψυχαγωγική διάσταση του δημοσίου βίου με την ευρεία έννοια του και ανήκουμε στο «φαν κλαμπ» του Αγίου Θεσσαλονίκης, ανησυχήσαμε όταν στο κήρυγμα της Κυριακής 30 Ιανουαρίου (μεταδίδεται πάντα από την ΕΤ-3) δεν έκανε οιαδήποτε αναφορά στο ντοκιμαντέρ «1821» του ΣΚΑΪ, το πρώτο επεισόδιο του οποίου είχε προβληθεί μόλις την προηγουμένη Τρίτη και είχε ήδη προκαλέσει ζωηρές συζητήσεις. Ηταν δυνατόν ο Σεβασμιώτατος να αντιπαρέρχεται τέτοια πρώτης τάξεως ευκαιρία;
Προς στιγμήν, απέδωσα την παράλειψη στον γενικότερο αποσυντονισμό του Αγίου, εξαιτίας του κλονισμού που υπέστη με την εκλογή του Γιάννη Μπουτάρη. Φαίνεται όμως ότι, απλώς, δεν έτυχε να είχε παρακολουθήσει το επεισόδιο (δεν τον είχαν ενημερώσει, δεν είχε πάρει είδηση, ποιος να ξέρει...). Διότι την επομένη Κυριακή στις 6 Φεβρουαρίου άστραψε και βρόντηξε από άμβωνος, ταυτιζόμενος απολύτως με τη γραμμή Καρατζαφέρη στο επίμαχο θέμα. «Διαστροφή, ανατροπή, νόθευση της Ιστορίας», ήταν η ετυμηγορία του μητροπολίτη.
Ποια «Ιστορία» όμως έχει υπ’ όψιν του, όταν διαπιστώνει τη διαστροφή και τη νόθευση της; Ο Βρετανός ιστορικός Ε. Χ. Καρ, σε μια σειρά διαλέξεων με θέμα «Τι είναι η Ιστορία;», τις οποίες έδωσε στο Κέιμπριτζ και συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο το 1961 (στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Γνώση», 1999), ξεκινάει το κεφάλαιο όπου πραγματεύεται την έννοια της προόδου στην Ιστορία παραθέτοντας τα λόγια με τα οποία ένας άλλος καθηγητής, στη δεκαετία του 1930, ο F. Powicke, συνήθιζε να ξεκινάει την πρώτη παράδοσή του κάθε χρόνο: «Η επιθυμία για ερμηνεία της Ιστορίας έχει τόσο βαθιές ρίζες, ώστε αν δεν διαθέτουμε συγκροτημένη άποψη για το παρελθόν ωθούμαστε είτε στον μυστικισμό είτε στον κυνισμό». Παρακάτω, ο Καρ ερμηνεύει την έννοια του μυστικισμού ως «την άποψη ότι το νόημα της Ιστορίας βρίσκεται έξω απ’ αυτήν, στο πεδίο της θεολογίας ή της εσχατολογίας», ενώ ως κυνισμό «την άποψη ότι η Ιστορία δεν έχει νόημα, ή έχει πολλά (εξίσου έγκυρα ή μη) νοήματα, ή έχει το νόημα που εμείς αυθαίρετα αποφασίζουμε να της δώσουμε».
Ο Μητροπολίτης Ανθιμος, ο πρόεδρος Καρατζαφέρης, ο «Μπουμπούκος» Γεωργιάδης και οι άλλοι εκφραστές της επίσημης «ελληνοχριστιανικής» εκδοχής της εθνικής Ιστορίας μας, οι οποίοι φρίττουν και ωρύονται με την προσέγγιση στην ιστορία του 1821 που επιχειρεί το ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΪ, έχουν το προνόμιο να ανήκουν συγχρόνως και στις δύο κατηγορίες τις οποίες εκθέτει ο Καρ: πιστεύουν σε μια ιστορική αλήθεια, η οποία μας προκύπτει δι’ αποκαλύψεως (δηλαδή, περίπου όπως αποκαλύπτει ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης τους νόμους του στον Μωυσή) και στην οποία, την ίδια στιγμή, καταλήγουμε αυθαίρετα επειδή μας βολεύει -ή, εν πάση περιπτώσει, επειδή κάποτε μας βόλεψε στις εθνικές επιδιώξεις μας και τώρα την έχουμε συνηθίσει. Κατά τούτο, λοιπόν, οι φρικιώντες κατορθώνουν με τη στάση τους να επιδεικνύουν τα όρια του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος, η παραδοξότητα του οποίου δοκιμάζεται όλο και περισσότερο υπό το φως της σύγχρονης ιστορικής έρευνας.
Η συγκεκριμένη κατηγορία των επικριτών της σειράς, αυτοί οι οποίοι αρπάζονται απελπισμένα από γελοία προσχήματα για να τη δαιμονοποιήσουν (π. χ., από μια επιπόλαιη κουβέντα που πέταξε ο παρουσιαστής της σειράς Πέτρος Τατσόπουλος στο μέσο που κατ’ εξοχήν ευνοεί τη διασπορά της επιπολαιότητας, το Facebook) αρνούνται στους πολλούς το δικαίωμα να έχουν τα μέσα ώστε να διαμορφώσουν συγκροτημένη άποψη για το παρελθόν, κατά τη διατύπωση του Powicke. «Και πού ήσαν αυτοί τόσα χρόνια, πού κρύβονταν οι απόψεις αυτές τόσα χρόνια;» αναφωνούσε έμπλεος ιεράς αγανακτήσεως ο Αγιος Θεσσαλονίκης την περασμένη Κυριακή. Μα, στα πανεπιστήμια! Πού αλλού; Η προσέγγιση στα γεγονότα του 1821, την οποία έχουν σήμερα την ευκαιρία να δουν οι πολλοί χάρη στο ντοκιμαντέρ, είναι αυτή την οποία διδάσκονται σήμερα οι φοιτητές! Αυτή ακριβώς είναι η υπηρεσία που προσφέρει το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ: εκλαϊκεύει για τους πολλούς τη γνώση των λίγων.
Φαίνεται όμως ότι αυτό είναι που εξαγριώνει και τους ρέκτες του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος. Θέλουν να προστατεύσουν τον απλό άνθρωπο (που, ενδεχομένως, δεν διαβάζει ούτε εφημερίδα) από την επικίνδυνη γνώση. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια παραλλαγή του σκοταδισμού των ιμάμηδων της Τεχεράνης. Μια στάση, η οποία προϋποθέτει άκρως υποτιμητική γνώμη για τους πολίτες, γιατί τους αντιμετωπίζει σαν τετράχρονα που πρέπει να τα προστατεύσουν από το πορνό, δηλαδή από τη θέα μιας ανθρώπινης συμπεριφοράς την οποία τα νήπια δεν είναι βεβαίως σε θέση να κατανοήσουν.
Οι μουτζαχεντίν της στασιμότητας, όσοι δηλαδή ευαγγελίζονται να συντηρήσουν την αντίληψη μιας «αιωνίου Ελλάδος», που η ουσία της μένει αμετάβλητη ανά τους αιώνες, προσπαθούν να εξοστρακίσουν την έννοια της προόδου από την αντίληψη για την Ιστορία. «Πίστη στην πρόοδο σημαίνει πίστη στη βαθμιαία ανάπτυξη των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και όχι σε αυτόματη ή αναπόδραστη εξελικτική πορεία», γράφει στο βιβλίο του ο Καρ· και οι ανθρώπινες δυνατότητες, στις οποίες αναφέρεται, αναπτύσσονται και με την ιστορική γνώση. Η «συγκροτημένη άποψη για το παρελθόν» ενδυναμώνει την εθνική συνείδηση, την κάνει ανθεκτικότερη στις προκλήσεις της πραγματικότητας. Ο σκοταδισμός της στασιμότητας απλώς καλλιεργεί ένα αίσθημα εθνικής μειονεξίας.
