ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο
(του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ, Ελευθεροτυπία, 18/9/2010)
«Το μέτωπο είναι ένα κλουβί όπου είσαι υποχρεωμένος να περιμένεις τι θα γίνει. Ζούμε με την αγωνία του άγνωστου. Πάνω μας κρεμιέται η τύχη. Σαν έρχεται μια οβίδα, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να σκύψω για να περάσει. Δεν ξέρω πού θα σκάσει.
Η τύχη είναι που μας κάνει αδιάφορους. Πριν από λίγους μήνες καθόμουν σ' ένα αμπρί κ' έπαιζα χαρτιά. Κάποια στιγμή σηκώθηκα και πήγα να δω κάποιους γνωστούς μου σε κάποιο άλλο αμπρί. Σαν γύρισα δε βρήκα κανέναν από δαύτους. Εσκασε πάνω τους μια μπόμπα. Ξαναγύρισα πάλι στ' άλλο αμπρί κ' έφτασα πάλι στην ώρα για να βοηθήσω να τους ξεχώσουν γιατί χτυπήθηκαν κι αυτοί με τη σειρά τους. Το πώς ζω είναι από τύχη. Οπως μπορεί να με βρει μια σφαίρα, έτσι μπορώ το ίδιο και να ζω. Στο πιο σίγουρο αμπρί μπορείς να γίνεις χίλια κομμάτια και στ' ανοιχτό πεδίο να μην πάθεις τίποτα ύστερα από δέκα ωρών αδιάκοπο σφυροκόπημα.
Ο κάθε φαντάρος χρωστά τη ζωή του σε χίλιες δυο συμπτώσεις. Γι' αυτό και κάθε φαντάρος πιστεύει κ' εμπιστεύεται τον εαυτό του στην τύχη».
Μακελειό
Απόσπασμα από το βιβλίο του Εριχ Μαρία Ρεμάρκ «Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον» (μετ. Κώστα Θρακιώτη, εκδ. «Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος», 1988). Ενα βιβλίο -το πιο γνωστό διεθνώς- για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), τον πιο φονικό, με εκατομμύρια νεκρούς (απροσδιόριστος ο αριθμός τους, αφού αναφέρονται ώς και 80 εκατομμύρια -άμαχοι οι περισσότεροι- συμπεριλαμβανομένων και 5.000 Ελλήνων), τραυματίες και απροσδιόριστες υλικές καταστροφές.
Ενα βιβλίο που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, διαβάστηκε από εκατομμύρια κι έγινε δυο φορές κινηματογραφική ταινία: Η πρώτη το 1930 από τον Λούις Μάιλστοουν (Οσκαρ καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας), η δεύτερη το 1979 από τον Ντέλμπερτ Μαν (Χρυσή Σφαίρα καλύτερης παραγωγής).
Το απόσπασμα που προέταξα έχει τη σημασία του, αφού ο συγγραφέας του ευνοήθηκε από την τύχη (γλίτωσε με τραυματισμό, που ωστόσο τον ταλαιπώρησε σ' όλη τη ζωή του), για να καταγράψει τις εμπειρίες του από αυτό το μακελειό. Να μνημονεύσουμε λοιπόν, αυτόν τον καλό συγγραφέα και το αντιπολεμικό έργο του (επίκαιρο πάντα, αφού οι πόλεμοι δεν λείπουν ούτε στους καιρούς μας), καθώς στις 25 Σεπτεμβρίου συμπληρώνονται 40 χρόνια από τότε (1970) που έφυγε από τη ζωή, στα 72 του.
Ο Εριχ Μαρία Ρεμάρκ (Κράμερ το πραγματικό του επίθετο, αλλά το προτίμησε αναγραμματισμένο), γεννήθηκε το 1898 στο Οσναμπρουκ της Ανω Σαξονίας, από πατέρα γαλλικής καταγωγής και μητέρα γερμανικής. Το 1916 (στα 18 του) στρατεύτηκε, όπως και άλλοι συνομήλικοί του, ως «πρόβατα επί σφαγήν», όπως θα λέγαμε. «Είμαστε δεκαοχτώ χρονών κι αρχίσαμε ν' αγαπάμε τον κόσμο και τη ζωή. Και να που έπρεπε να πυροβολούμε», γράφει ο ίδιος.
Να πυροβολούνε και να δέχονται πυρά. Εφιαλτικές οι εικόνες των συναδέλφων του, που έβλεπε να διαμελίζονται και να ακρωτηριάζονται από τα αντίπαλα πυρά: «Μια διαταγή έκανε αυτούς τους ανθρώπους εχθρούς μας. Μια διαταγή θα μπορούσε ξανά να τους κάνει φίλους μας». Ο παραλογισμός του πολέμου.
«Η ζωή εν τάφω»
Το βιβλίο κυκλοφορεί το 1929 και γνωρίζει παγκόσμια απήχηση. Είναι από τα βιβλία που κάηκαν το 1933 από τους ναζιστές, που ετοίμαζαν τον Β' Παγκόσμιο. Ο Ρεμάρκ αυτοεξορίζεται στην Ελβετία και στη συνέχεια στην Αμερική, όπου παίρνει και την υπηκοότητα. Ο θάνατος, ωστόσο, τον βρίσκει στο Λοκάρνο της Ελβετίας.
Το «Ουδέν νεώτερον» δεν είναι το μόνο βιβλίο του. Εγραψε και άλλα: «Ο μαύρος οβελίσκος», «Η αψίδα του θριάμβου», «Αγάπα τον πλησίον σου», «Ο παράδεισος δεν έχει ευνοούμενους», «Η νύχτα της Λισαβόνας», «Τρεις σύντροφοι», «Ωρες αγάπης, ώρες πολέμου», «Οι εξόριστοι», «Η δύναμη της αγάπης». Επίσης, τον καιρό που ζούσε στην Αμερική έγραψε σενάρια για τον κινηματογράφο.
Αντίστοιχο στα ελληνικά βιβλίο για τον Α' Παγκόσμιο θεωρείται η «Ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη, που είχε κι αυτός ανάλογες εμπειρίες. Σε σημείο κάποιοι να ισχυριστούν ότι επηρεάστηκε από τον Ρεμάρκ. «Η ζωή εν τάφω» όμως προηγήθηκε κατά πέντε χρόνια του βιβλίου του Ρεμάρκ -βγήκε το 1924, ενώ τον προηγούμενο χρόνο είχε δημοσιευθεί σε συνέχειες στην εβδομαδιαία εφημερίδα της Μυτιλήνης «Καμπάνα», που έβγαζε ο ίδιος ο Μυριβήλης.
Κι ας τελειώσω το σημείωμα αυτό με μια γουστόζικη παρατήρηση του Ρεμάρκ σχετικά μ' έναν κομπλεξικό δεκανέα (από αυτούς που ταλαιπωρούν τους στρατευμένους), ο οποίος, επί πλέον, ήταν κοντός: «Αλήθεια, είναι παράξενο που το κακό στον κόσμο καμιά φορά έρχεται από τους κοντούς. Είναι πιο ανυπόφοροι από τους κρεμανταλάδες».
