Το σινικό τείχος και διάφορες μυθοπλασίες

...

Το σινικό τείχος είναι ένα παλιό οχυρωματικό έργο στα βόρεια της Κίνας και αποτελεί το μεγαλύτερο οικοδόμημα στον κόσμο. Το συνολικό μήκος του φτάνει τα 6.350 km, από τα οποία περίπου τα 2.400 km είναι συνεχόμενα. Πρόκειται για ένα σύστημα επιμέρους τειχών, τα οποία δεν συνδέονται μεταξύ τους και έχουν κατασκευαστεί σε ένα χρονικό διάστημα περίπου 2.000 ετών με διαφορετικές τεχνικές.

Οι πρώτες προσπάθειες για κατασκευή ενός προστατευτικού τείχους στη συνοριακή περιοχή της Κίνας πρέπει να άρχισε στο δεύτερο μισό του 5^ου π.Χ. αιώνα, όταν εξελίσσονταν πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ κινέζικων φυλών. Σ' αυτή την αρχική φάση τα πρώτα κομμάτια του τείχους κατασκευάστηκαν από συμπιεσμένο πηλό που περιείχε ως συνδετικά υλικά άχυρα και φρύγανα.

Το έτος 214 π.Χ. έδωσε εντολή ο πρώτος βασιλιάς της Κίνας, Κιν Σι Χουανγκντί, μετά την επέκταση της χώρας πέρα από τον Κίτρινο Ποταμό, να κατασκευαστούν πιο ανθεκτικά τείχη, με τα οποία θα προστατεύονταν τα νέα εδάφη από επιθέσεις βορείων γειτόνων. Σε αντίθεση με το αρχικό τείχος, τα νέα τμήματα κατασκευάστηκαν στις κορυφογραμμές των βουνών και όχι πια στις πεδιάδες. Επειδή σ' αυτές τις ορεινές περιοχές δεν ήταν διαθέσιμος πηλός, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή πλάκες από τους βράχους. Από εκείνη την εποχή συνεχιζόταν σταδιακά η επέκταση και η βελτίωση του τείχους.

Η μορφή του τείχους που γνωρίζουμε σήμερα, δόθηκε κατά την εποχή της δυναστείας των Μινγκ. Το έτος 1473 άρχισε η κατασκευή του τείχους των Μινγκ για προστασία από τους Μογγόλους. Η διαδρομή του τείχους πάνω στις κορυφογραμμές διατηρήθηκε και σ' αυτή την περίοδο, μια επιλογή που αποδείχθηκε για την κατασκευή ιδιαίτερα χρονοβόρα και υψηλού κόστους. Ως κατασκευαστικό υλικό χρησιμοποιήθηκαν τώρα, εκτός από κομμάτια βράχου, και ψημένα τούβλα. Η συνδετική λάσπη ήταν από ασβέστη και ένα χυλό ρυζιού που δρούσε συγκολλητικά. Για τα εσωτερικά τμήματα χρησιμοποιήθηκε χαλίκι με λάσπη από πηλό και άμμο.

Το πλάτος των τειχών δεν είναι σταθερό σ' όλη τη διαδρομή. Στην περιοχή του Πεκίνου, όπου συνήθως επισκέπτονται το τείχος οι τουρίστες, το πλάτος είναι 7-8 μέτρα στη βάση και περίπου 5 μέτρα στην κορυφή, η οποία βρίσκεται 6-9 μέτρα πάνω από τη βάση. Σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων έχουν κατασκευαστεί πύργοι, με ύψος περί τα 12 μέτρα, οι οποίοι χρησίμευαν ως παρατηρητήρια, στρατώνες και αποθήκες οπλισμού. Συνολικά έχουν κατασκευαστεί περίπου 25.000 πύργοι ως αποθήκες και στρατώνες και άλλοι 15.000 ως παρατηρητήρια.

Ο λόγος, για τον οποίο κατασκευάστηκε το τείχος, δηλαδή η αποτροπή των επιδρομών κατά της Κίνας, δεν επετεύχθη τελικά. Κύριος λόγος γι' αυτό ήταν η ύπαρξη πολλών ασυνεχειών στη δομή του, τις οποίες εκμεταλλεύονταν οι επιδρομείς και περνούσαν στο εσωτερικό της χώρας.

Το σινικό τείχος δεν διακρίνεται κατά κανόνα από τα διαστημόπλοια, όπως γράφεται καμιά φορά στις εφημερίδες. Μία σχετική φωτογραφία από το διάστημα που έχει δημοσιευτεί, αφήνει να υποπτευθούμε την ύπαρξη του τείχους, επειδή κατά τη φωτογράφηση βρισκόταν ο ήλιος πολύ χαμηλά και ένα τμήμα του τείχους έριχνε μεγάλη σκιά. Ο ταϊκοναύτης (Κινέζος αστροναύτης), Γιανγκ Λιβάι, που εκτοξεύτηκε τον Οκτώβριο του 2003 στο διάστημα, δήλωσε όταν επέστρεψε, ότι η Κίνα φαίνεται πολύ όμορφη από ψηλά, αλλά το «μεγάλο τείχος» δεν μπόρεσε να το διακρίνει. Ο λόγος είναι προφανής: Από το διάστημα και σε απόσταση περί τα 10.000 μέτρα, ένα τείχος στην επιφάνεια της Γης με πλάτος 5-10 μέτρα διακρίνεται, όσο μια κλωστή από απόσταση 500 μέτρων!

Άλλες φωτογραφίες από το σινικό τείχος βρίσκονται εδώ!

(Από την Ιστορία της Τεχνολογίας)

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Ονειρικές δημιουργίες III

...
Κι άλλες δημιουργίες...
















Ακόμα δεν έμαθα το όνομα του δημιουργού αυτών των εικόνων!

Κορυφαίοι ερευνητές-πολιτικοί

...
Gaspard Monge comte de Péluse (1746-1818)

Ο κόμης Γκασπάρ Μόνζ του Πελύζ, ήταν ένας σημαντικός Μαθηματικός και Φυσικός. Οι τεχνικοί γνωρίζουν το όνομά του από τις εξισώσεις Monge-Ampere και από το «τεχνικό σχέδιο». Το 1762 απέκτησε ο Μονζ, σε ηλικία 16 ετών, το δικαίωμα διδασκαλίας και διορίστηκε στη Σχολή Πυροβολικού (πολυτεχνείο) κοντά στο Mezieres. Δίδαξε Μαθηματικά και αργότερα Φυσική.


Ο Μονζ αναδείχθηκε σε σημαντικό ερευνητή και θεωρείται πρόδρομος του Gauss στη μαθηματική επιστήμη. Είχε μια διαδρομή στη ζωή του με μεγάλα σκαμπανεβάσματα, όπως και πολλοί άλλοι επιφανείς Γάλλοι στα χρόνια της επανάστασης και της ναπολεόντειας περιόδου.


Το 1780 έγινε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και στη συνέχεια καθηγητής Υδροδυναμικής στο Παρίσι. Φλογερός οπαδός της επανάστασης και φίλος του Βοναπάρτη, συμμετείχε ο ίδιος, αφενός σε όλες τις προσπάθειες της εποχής για τη δημιουργία συγκροτημένου εκπαιδευτικού συστήματος, αφετέρου σε όλες τις πολιτικές επιλογές και σε μερικές εκστρατείες του Ναπολέοντα. Το 1792 έγινε υπουργός ναυτικού της Δημοκρατίας (Rebuplique) και με αυτή την ιδιότητα ήταν αρμόδιος να εκτελέσει την θανατική ποινή του Λουδοβίκου XVI. Λίγο αργότερα παραιτήθηκε λόγω διαφωνιών με τις πολιτικές εξελίξεις.


Το 1794 ίδρυσε ο Μονζ, μαζί με άλλους επιφανείς επιστήμονες, την Ecole Polytechnique στο Παρίσι και ανέλαβε ο ίδιος την έδρα των Μαθηματικών. Το έτος 1795 παρουσίασε ένα βιβλίο με τίτλο «Geometrie Descriptive», εγκαινιάζοντας με αυτό τον κλάδο του τεχνικού σχεδίου στην Ευρώπη. Οι στρατιωτικοί εκτίμησαν ότι αυτή η ιδέα του Μονζ πρέπει να θεωρηθεί κρατικό μυστικό, γιατί έδινε προβάδισμα στους Γάλλους στην καταγραφή τεχνικών λεπτομερειών και στην επικοινωνία μεταξύ τεχνικών. Παρ' όλες τις προσπάθειες μυστικότητας, η ιδέα του τεχνικού σχεδίου διαδόθηκε γρήγορα στην Ευρώπη. Στην Αγγλία προτιμήθηκε αρχικά η εμπειρική καταχώριση των στοιχείων, χωρίς ακριβείς κανόνες. Αργότερα δημιουργήθηκε κι εκεί, και κατ' επέκταση στην Αμερική, ένα σύνολο κανόνων τεχνικού σχεδίου, το οποίο σε ορισμένα σημεία του διαφέρει από το ευρωπαϊκό. Το τεχνικό σχέδιο εξελίχθηκε μέχρι τις ημέρες μας σε μεγάλο βαθμό και αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες εφαρμογές των υπολογιστών στον τεχνικό τομέα.


Μετά την αποκατάσταση των Βουρβόνων στη γαλλική εξουσία, αφαιρέθηκαν από τον Μονζ όλα τα ακαδημαϊκά αξιώματα και εκδιώχθηκε από την Ακαδημία. Έζησε ακόμα 2 χρόνια σε απόλυτη φτώχια και μοναξιά.


Rudolf Ludwig Carl Virchow (1821 - 1902)


O Βίρχο γεννήθηκε στην Πομερανία (τώρα Πολωνία) και το έτος 1843 ολοκλήρωσε τις ιατρικές σπουδές του. Διορίστηκε σε νοσοκομείο του Βερολίνου, όπου εκτελούσε τις τομές στα μαθήματα ανατομίας. Λόγω των αντιμοναρχικών φρονημάτων του και της συμμετοχής του στην επανάσταση του 1848, απολύθηκε από το νοσοκομείο και εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Βερολίνο. Διορίστηκε το 1849 καθηγητής Παθολογικής Ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Wuerzburg και ανέπτυξε τις θεμελιώδεις αρχές της κυταρικής παθολογίας.


Το 1856 επέστρεψε ο Βίρχο στο Βερολίνο και διορίστηκε διευθυντής του νέου Παθολογικού Ινστιτούτου. Το 1858 δημοσίευσε τη θέση ότι οι ασθένειες οφείλονται σε διαταραχές των κυτάρων, κάτι που τον έκανε γνωστό σε όλους τους ιατρικούς ερευνητές. Αρχικά ήταν ο Βίρχο πολύ σκεπτικός για την αναπτυσσόμενη βακτηριολογία του Κοχ (Koch), ήταν όμως πρωτεργάτης και στυλοβάτης της ιατρικής υγιεινής. Έκανε εισηγήσεις στην πολιτική ηγεσία της πόλης για εγκατάσταση αποχετευτικού δικτύου κ.ά.


Οι κοινωνικο-ιατρικές θέσεις του Βίρχο θεωρούνταν στην εποχή του επαναστατικές: «Η Ιατρική είναι μια κοινωνική επιστήμη και η Πολιτική δεν είναι παρά Ιατρική μεγάλης κλίμακας». Με δικές του πρωτοβουλίες, ως γιατρός και ως δημοτικός σύμβουλος επί 40 χρόνια, ιδρύθηκαν διάφορα νοσοκομεία στο Βερολίνο (Friedrichshain, Moabit, Urban κ.ά.)


Ως συνιδρυτής του Γερμανικού Προοδευτικού Κόμματος (1861) και μέλος της γερμανικής Βουλής (1880-93) ήταν αποφασιστικός αντίπαλος του Μπίσμαρκ. Παράλληλα με την Ιατρική και την πολιτική, ο Βίρχο ήταν αναγνωρισμένος ερευνητής της Ανθρωπολογίας και πρόεδρος της «Ανθρωπολογικής Εταιρίας».


Jean-Baptiste Baron de Fourier (1768-1830)


Ο Φουριέ γεννήθηκε στις 21 Μαρτίου 1768 στο Auxerre (Γαλλία). Παιδί ενός φτωχού ράπτη παρακολούθησε αρχικά μια στρατιωτική σχολή στη γενέτειρα πόλη και στη συνέχεια τη σχολή ενός μοναστηριού στο St.-Benoit-sur-Loire. Πριν γίνει 30 ετών διορίστηκε καθηγητής στο Παρίσι, στην Ecole Normale (1795) και στην Ecole Polytechnique (1796-1798).


Στα χρόνια της επαναστάσεως βρισκόταν ο Φουριέ στο Auxerre και ήταν, άλλοτε φυλακισμένος υπόδικος και άλλοτε ελεύθερος και πρόεδρος του επαναστατικού συμβουλίου! Για το χρονικό διάστημα 1798-1801 τοποθετήθηκε από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη στο επιστημονικό επιτελείο της εκστρατείας στην Αίγυπτο. Με την ξαφνική και μυστική αποχώρηση του Ναπολέοντα από την Αίγυπτο, συνελήφθη ο Φουριέ από τους Εγγλέζους αλλά απελευθερώθηκε αργότερα με όλο το εκστρατευτικό σώμα. Το 1802 διορίστηκε στη Grenoble έπαρχος του Departement Isere. Από αυτή τη θέση κατάφερε να πραγματοποιήσει, μετά από πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες, την αποξήρανση ελών γύρω από τη Lyon, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί η ελονοσία.


Το 1808 πήρε ο Φουριέ τον τίτλο του βαρώνου. Με την καθαίρεση και στη συνέχεια την επάνοδο του Ναπολέοντα στην εξουσία, βρέθηκε όμως πάλι σε περιπέτειες. Μετά την αποκατάσταση των Βουρβόνων στο θρόνο το 1815, αποσύρθηκε ο Φουριέ από τη δημόσια διοίκηση και αφοσιώθηκε στις επιστημονικές μελέτες. Το 1816 υπέβαλε ο Λουδοβίκος 18ος ένσταση κατά της εκλογής αυτού του σημαντικού ερευνητή στην Academie des Sciences, τελικά έγινε όμως το 1822 μόνιμος γραμματέας της. Το 1827 έγινε δε δεκτός και στην Academie Francaise.


Η φήμη του Φουριέ στηρίζεται κυρίως στις μελέτες του στα Μαθηματικά και τη Μαθηματική Φυσική. Με την εργασία του «Αναλυτική θεωρία της Θερμότητας» διατύπωσε την ιδέα να χρησιμοποιηθούν τριγωνομετρικές σειρές, την οποία ιδέα μεταγενέστεροι μαθηματικοί ανέπτυξαν στη μαθηματική μέθοδο που ονομάζεται σήμερα «Σειρές Fourier». Με αυτές τις επινοήσεις του αναδείχθηκε ο Fourier σε πρωτοπόρο του κλάδου της Θεωρητικής και Μαθηματικής Φυσικής. Κατά τις μελέτες του στη θερμότητα εισήγαγε τον όρο l’effet de serre που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα ως «φαινόμενο του θερμοκηπίου». Πέθανε στο Παρίσι.Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

D. C. Dennett και κίνημα Bright

...

Ο Daniel C. Dennett έχει διδάξει Φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια της Καλιφόρνιας, του Πίτσμπουργκ και του Χάρβαρντ. Σήμερα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Tufts της Μασαχουσέτης. Είναι ένας από τους μέγιστους θεωρητικούς του νέου κλάδου της Γνωσιακής Επιστήμης και ηγετική φυσιογνωμία στο κίνημα Bright.

Επιχρωματισμένα εκμαγεία στο αρχαιολογικό μουσείο

...

Έντονα χρώματα: κόκκινο, πράσινο, μπλε και κίτρινο τυφλώνουν τον επισκέπτη της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου στήνονται οι «Πολύχρωμοι θεοί» από το Μόναχο. Μα είναι δυνατόν; Η πεπλοφόρος κόρη όχι όπως τη θαυμάζουμε, λιτή, στο μουσείο της Ακρόπολης, αλλά πλουμιστά χρωματισμένη! Σαν το δυτικό αέτωμα του ναού της Αθηνάς Αφαίας στην Αίγινα, ο κορμός θωρακοφόρου από την Ακρόπολη, ο Λέων του Λουτρακίου, η ανατολική ζωφόρος των Σιφνίων... Το ίδιο και η επιτύμβια στήλη του Αριστίωνος. Αυτη όμως είναι σε αντιπαράθεση με την πρωτότυπη.

Από την ερχόμενη Τρίτη (τα εγκαίνια θα γίνουν το βράδυ της Δευτέρας), βάλτε μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο στο πρόγραμμά σας. Μέχρι τις 24 Μαρτίου, δεν μπορεί, θα σας φέρει ο δρόμος ώς την οδό Πατησίων. Η καινούργια έκθεση του πρώτου μουσείου της χώρας είναι σίγουρο πως θα συζητηθεί. Οχι μόνο για τον εκπαιδευτικό της χαρακτήρα, αλλά και για το χρώμα της. Ηταν πράγματι έτσι τα αρχαία γλυπτά;

Η έκθεση δεν είναι καινούργια στο εξωτερικό. Παρουσιάστηκε το 2004 για πρώτη φορά στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου και επί δυο χρόνια σε άλλες χώρες. Η ιδέα γεννήθηκε πριν από 17 χρόνια και στηρίχθηκε στις έρευνες που έκανε το Πανεπιστήμιο του Μονάχου από το 1982 σχετικά με τον επιχρωματισμό των αρχαίων γλυπτών. Με αναλύσεις και δουλειά συλλογική. Η εικόνα σίγουρα δεν θυμίζει αυτήν των αγαλμάτων όπως διασώζονται από την αρχαιολογική σκαπάνη ούτε αργότερα που στήνονται με το φωτισμένο λευκό να ξεχωριζει στις προθήκες των μουσείων. Ακόμη κι εκείνα που διατηρούν αποσπασματικά ίχνη χρωμάτων σε τμήματα της επιφάνειάς τους, δεν παρουσιάζουν αυτό το αποτέλεσμα.

«Για την ανίχνευση χρωματικών κατάλοιπων σε αρχαία γλυτπά αναπτύχθηκαν νέες ερευνητικές μέθοδοι και ακολουθήθηκαν πολύ προσεκτικές αναλύσεις, προκειμένου να ανασυσταθούν τα αρχικά χρώματα με αρκετή ασφάλεια. Οταν αυτό κατέστη δυνατόν, αποδόθηκαν σε εκμαγεία γνωστών γλυπτών της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας τα χρώματα που σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας κοσμούσαν αρχικά τα γλυπτά, αλλά δεν διασώθηκαν έως τις μέρες μας», εξηγεί ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, κ. Καλτσάς (συνέχεια κειμένου>>>).

(της Γιώτας Συκκά, Καθημερινή, 27/1/2007)

Το έτος 2004 βρέθηκα στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου (ένα μουσείο γεμάτο με κλεμμένα, πολλά ελληνικά και λίγα ρωμαϊκά γλυπτά) και είδα αρκετά από τα επιχρωματισμένα εκμαγεία αγαλμάτων. Είναι πράγματι πολύ ενδιαφέρον να δει κάποιος, πώς αντίκρυζαν οι Αρχαίοι τα αγάλματα και τους ναούς και ποια εντύπωση μπορεί να αποκόμιζαν από αυτή τη θέαση.

Οι επόμενες φωτογραφίες είναι δικές μου από το μουσείο. Άλλες φωτογραφίες από το ίδιο μουσείο βρίσκονται εδώ!

(click)

(βλέπε επίσης >>>)

Ονειρικές δημιουργίες II

...
Κι άλλες δημιουργίες...

Οι κορυφαίοι του Ηλεκτρομαγνητισμού

Η επιστήμη του Ηλεκτρομαγνητισμού (Η/Μ) ξεκίνησε το έτος 1600, όταν ο William Gilbert (1544-1603) παρουσίασε το βιβλίο του de Magnete, με το οποίο εξηγούσε τη φύση του γήινου μαγνητισμού και των μαγνητικών φαινομένων γενικότερα, διαχωρίζοντάς τα από τα ηλεκτρικά. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτός ο διαχωρισμός δεν ήταν σωστός! Έκτοτε, η μελέτη του Η/Μ προχώρησε και τον 19o αιώνα πήρε αυτός ο γνωστικός τομέας τις διαστάσεις αυτοτελούς τεχνολογίας και επιστήμης.

Σ' αυτή την πορεία μελέτης τεσσάρων αιώνων, μέχρι σήμερα, αναδείχθηκαν τέσσερις κορυφαίοι επιστήμονες, στων οποίων τη συμβολή στηρίζεται η γνώση μας για τα Η/Μ φαινόμενα. Πρόκειται για τους Ampere, Faraday, Maxwell και Hertz.

Σημειώνουμε ακόμα ότι ο Η/Μ είναι ο μόνος τομέας των φυσικών επιστημών, ο οποίος περιγράφεται πλήρως από 4 θεμελιώδεις εξισώσεις.


Andre Marie Ampere (1775-1836)


Ο Αμπέρ (διαβάζεται αμ-πέρ) εργάστηκε σε πλήθος επιστημονικών θεμάτων της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Φιλοσοφίας, της Βιολογίας, της Γλωσσολογίας, της Ανατομίας κ.ά., αλλά όχι πάντα με ευδιάκριτα και αξιόλογα αποτελέσματα, κυρίως λόγω του άστατου χαρακτήρα του. Γεννήθηκε στη Lyon, ο πατέρας του δολοφονήθηκε στα χρόνια της μεγάλης επαναστάσεως.

Ο Αμπέρ έδειξε εντυπωσιακή ευφυία ήδη σε μικρή ηλικία. Λέγεται ότι έμαθε λατινικά, τα οποία αποτελούσαν την «επίσημη» γλώσσα της επιστήμης εκείνη την εποχή, μέσα σε δύο εβδομάδες. Είναι επίσης γνωστό ότι ήδη σε ηλικία 14 ετών διάβαζε τα περίπλοκα έργα των Bernoulli και του Euler. Το 1804 ο Αμπέρ έγινε, σε ηλικία 29 ετών, καθηγητής στο Πολυτεχνείο, φαινόμενο περίπου πρωτοφανές για την εποχή του. Ασχολήθηκε με προβλήματα της Χημείας και συναγωνιζόταν με τον Avogadro σε θέματα της ατομικής θεωρίας εκείνης της εποχής. Στα επόμενα πέντε χρόνια ασχολείται, αν και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών ως μαθηματικός, με ζητήματα Ψυχολογίας και Μεταφυσικής.

Το 1820, όταν πληροφορήθηκε την ανακάλυψη του Oersted (επίδραση ρεύματος στον προσανατολισμό μαγνητικής βελόνας), ο Αμπέρ ενδιαφέρεται για τον Ηλεκτρομαγνητισμό. Ήδη μετά από μελέτη μερικών εβδομάδων θεμελιώνει την άποψή του ότι οι μαγνητικές δράσεις προκαλούνται από το κινούμενο και όχι από το ακίνητο ηλεκτρικό φορτίο. Μέχρι το 1826 επεξεργάζεται την αντίληψή του για την αλληλένδετη εμφάνιση του ΜΠ με το ηλεκτρικό ρεύμα που οδηγεί στο «νόμο του διαρρεύματος». Αυτός ο νόμος αναγνωρίστηκε αργότερα από τον Maxwell ως υποπερίπτωση της λεγόμενης σήμερα «πρώτης εξισώσεως Maxwell». Τους επιστημονικούς κύκλους της εποχής είχε εντυπωσιάσει η αντιδικία του Αμπέρ με τους Biot και Savart για την ορθότητα του νόμου τους σε σύγκριση με τo δικό του. Τελικά αποδείχθηκε ότι και οι δύο νόμοι περιγράφουν με διαφορετικό τρόπο την ίδια πραγματικότητα.

Ο Αμπέρ αναγνωρίζει επίσης το σωληνοειδές πηνίο ως μαγνητικά ισοδύναμο με τη ράβδο μόνιμου μαγνήτη. Ανακαλύπτει ακόμα την ενισχυτική δράση στο ΜΠ που δημιουργεί η εισαγωγή σιδήρου στο σωληνοειδές πηνίο. Επίσης, εισάγει τις ασαφείς για εκείνη την εποχή έννοιες της ηλεκτρικής τάσης και του ηλεκτρικού ρεύματος για να διακρίνει «τις μορφές, με τις οποίες παρουσιάζεται η ηλεκτρομαγνητική δράση», όπως εξηγούσε σε μία ανακοίνωσή του στην Ακαδημία. Το 1926 γίνεται ο ιδιοφυής ερευνητής καθηγητής σε έδρα Φυσικής, οπότε παύει να ασχολείται με αυτή την επιστήμη και επιδίδεται σε άλλες μελέτες, αρχικά φιλοσοφικού περιεχομένου, αργότερα με θέματα από τη Βιολογία, την Ανατομία κ.ά.

Michael Faraday (1791-1867)

Ο Φαρανταίυ γεννήθηκε στο Λονδίνο σε φτωχή οικογένεια ενός πεταλωτή αλόγων. Επαγγελματική του απασχόληση ήταν η πώληση εφημερίδων, αργότερα εκπαιδεύτηκε στη βιβλιοδετική. Επιστημονικά ήταν αυτοδίδακτος. Παρακολούθησε διαλέξεις του H. Davy και τις κατέγραψε με τέτοια πληρότητα και γνώση του αντικειμένου, ώστε προσελήφθη σε θέση παρασκευαστή Χημείου. Οι πρώτες εργασίες του ήταν «Η περιστροφή του ρεύματος γύρω από ένα μαγνήτη και η περιστροφή ενός μαγνήτη γύρω από ένα ρεύμα», με την οποία προαναγγέλονται ουσιαστικά οι στροβιλισμοί στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, καθώς επίσης «Η υγροποίηση αέριου χλωρίου».

Η σοβαρότητα αυτών και άλλων εργασιών έφεραν τον Φαρανταίυ στη Βρετανική Ακαδημία Επιστημών (Royal Society). Το 1832 άρχισε η δημοσίευση των «Experimental Researches». Οι ανακαλύψεις του Φαρανταίυ εκτείνονται σε πολλούς τομείς της Φυσικής της Ηλεκτροχημείας και της επιστήμης των υλικών. Οι σπουδαιότερες ανακαλύψεις του στο πλαίσιο του Η/M ήταν: Ο νόμος της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής (1831), η διηλεκτρική σταθερά (σήμερα: επιτρεπτότητα), η παρα- και δια-μαγνητική συμπεριφορά των υλικών, οι εικόνες των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδιακών γραμμών κ.ά.

Ειδικότερα, η εισαγωγή των πεδιακών γραμμών ή των γραμμών μαγνητικής δυνάμεως, όπως ονομάζονταν τότε, οδήγησε τον Φαρανταίυ στο συμπέρασμα, ότι πρέπει αυτές να διαχέονται σε όλο το χώρο με άπειρη ταχύτητα. Αυτό αποτελεί μία πρώτη, τελείως διαισθητική βέβαια, σύλληψη για την ύπαρξη των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Γεγονός είναι πάντως ότι ακόμα και διάσημοι επιστήμονες της εποχής αμφισβήτησαν αυτή την ιδέα, μέχρι που έγινε γενικά αποδεκτή από την H/M θεωρία που διατύπωσε ο Maxwell.

Σημαντικές είναι επίσης οι ανακαλύψεις του Faraday στον τομέα της μαγνητοοπτικής. Ίσως λόγω της χρόνιας δηλητηριάσεως από ατμούς υδραργύρου στο εργαστήριό του, πιθανόν όμως και λόγω της υπερβολικής προσπάθειας για συγκέντρωση και μελέτη, παρουσιάστηκαν στον λαμπρό αυτό ερευνητή διαλείψεις στη μνήμη, με αποτέλεσμα να προβληματίζεται και να ερευνά θέματα που είχε ήδη προ πολλού ανακαλύψει ο ίδιος. Ο τρόπος εργασίας του ήταν καθαρά διαισθητικός, αφού δεν διέθετε μαθηματική προπαίδεια για να διευκολυνθεί στις μελέτες του.

Μετά το θάνατό του σε ηλικία 76 ετών βρέθηκαν στα συρτάρια του κάπου 95 τιμητικά διπλώματα διαφόρων επιστημονικών και άλλων οργανώσεων, όλα ιδιόχειρα δεμένα με την ικανότητα του έμπειρου βιβλιοδέτη.

James Clerk-Maxwell (1831-1879)

Ο Μάξγουελ καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Σκωτίας. Το πατρώνυμό του ήταν Clerk, έγινε όμως διάσημος με το επώνυμο Maxwell της μητέρας του. Λόγω της οικονομικής ανέσεως της οικογένειάς του, ο Μάξγουελ είχε πολυετή και πλήρη κλασική και φυσικομαθηματική μόρφωση.

Ήδη το 1855 δημοσίευσε την εργασία «On Faraday's Lines of Force», με την οποία μαθηματικοποίησε τις εικόνες των πεδιακών γραμμών του Faraday.

Ο ίδιος ο Faraday, διάσημος ερευνητής πια, τον ενεθάρρυνε σ' αυτές τις εργασίες του. Το 1872 δημοσιεύτηκε το βιβλίο που έκανε τον Μάξγουελ διάσημο, «A Treatise on Electricity and Magnetism», στο οποίο παρουσιάζονται οι ονομαζόμενες έκτοτε «Maxwell Equations» (Εξισώσεις Μάξγουελ). Σ' αυτή την εργασία, η οποία είναι καρπός περίπου πενταετούς εργασίας σε εθελοντική απομόνωση, μεταξύ άλλων:

1. συνενώνονται όλες οι γνώσεις της εποχής περί Η/Μ (δηλαδή τα πορίσματα μίας περιόδου πειραματισμών και εμπειρικής γνώσης 150 ετών, σε μία ομάδα απλών εξισώσεων (Ampere, Gauss, Faraday),
2. θεμελιώνεται θεωρητικά για πρώτη φορά η ύπαρξη του φυσικού φαινομένου που σήμερα ονομάζουμε «ηλεκτρομαγνητικά κύματα»,
3. γίνεται υπολογισμός της ταχύτητας του φωτός και εξηγείται η διάδοσή του ως ηλεκτρομαγνητικό κύμα.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι την εποχή εκείνη δεν είχαν ακόμα αναπτυχθεί οι μαθηματικοί συμβολισμοί (διανυσματική ανάλυση κτλ.), γι' αυτό οι εξισώσεις Μάξγουελ δεν είχαν την απλή μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Οι φυσικοί νόμοι δίνονταν με τις συνιστώσες των διανυσμάτων, πράγμα που μόνο εξειδικευμένοι και έμπειροι μαθηματικοί ήταν σε θέση να διαβάσουν και να κατανοήσουν. Ένας εξ αυτών, ο Boltzmann, λέγεται ότι αναφώνησε, όταν μελέτησε τις πολυπλοκότατες μαθηματικές παραστάσεις στο βιβλίο του Μάξγουελ: «Αυτές τις εξισώσεις μόνο ένας θεός μπορεί να τις έγραψε». Αλλά και γενικότερα, η αναγνώριση του ως θεμελιωτή της θεωρίας του Η/Μ ήταν καθολική. Σε δημοσίευση της εποχής αναφέρεται, ότι «το έργο του Μάξγουελ προβλέπει τις αρχές για όλα τα ηλεκτρομαγνητικά μηχανήματα»!



Σε ανάλογο βαθμό σημαντικές με την ηλεκτρομαγνητική θεωρία είναι και οι εργασίες του Μάξγουελ για την κινητική θεωρία των αερίων, τη γενική Στατιστική κτλ. Αλλά και καθαρά μαθηματικές εργασίες έχει δημοσιεύσει ο Μάξγουελ, όπως για τη θεωρία κινήσεως της σβούρας, την επιφάνεια κυκλιδών κ.ά. Πέθανε σε ηλικία 48 ετών στο Καίμπριτζ, όπου δίδασκε ως καθηγητής.

Heinrich Rudolf Hertz (1857-1894)

Ο Χέρτς γεννήθηκε στο Αμβούργο, σπούδασε αρχικά μηχανικός στο Μόναχο και αργότερα ασχολήθηκε με τη Φυσική. Έγινε βοηθός πανεπιστημίου (Assistent) δίπλα στον Helmholtz, ο οποίος και υπέδειξε στον να ασχοληθεί με την Η/Μ θεωρία του Maxwell. Το αρχικό πρόβλημα προς διευκρίνιση ήταν, αν «η ηλεκτρική δύναμη οδεύει με απεριόριστη ταχύτητα», όπως υπεστήριζε ο Βέμπερ (Weber), ή συμπεριφερόταν «ως κύμα», όπως έλεγε ο Maxwell. Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας ήταν να επιβεβαιωθεί πειραματικά η H/M θεωρία και η ύπαρξη H/M κυμάτων.

Για την ολοκλήρωση των ερευνών του παρήγαγε ο Χέρτς με τα πρωτόγονα μέσα της εποχής H/M κύματα με συχνότητες μέχρι 1 GHz! Οι σχετικές δημοσιεύσεις έγιναν το 1888. Στο πλαίσιο των ίδιων ερευνών διαπιστώθηκε ότι τα H/M κύματα ανακλώνται σε μεταλλικές επιφάνειες, αλλά «διαπερνούν ξύλινες πόρτες», όπως γράφτηκε τότε εντυπωσιακά στις εφημερίδες.

Πολλά από τα ερευνητικά θέματα των πρωτοπόρων αποτελούν βέβαια για τον 21^ο αιώνα γραφικότητες, πρέπει όμως να σκεφτούμε ότι θεμέλιο των δορυφορικών επικοινωνιών, της κινητής τηλεφωνίας, των δικτύων Η/Υ, της εγγραφής/ανάγνωσης με ακτίνες Laser και ό,τι άλλο σχετικό προκύψει μελλοντικά, είναι οι εργασίες ιδιοφυών ανθρώπων του 19^ο αιώνα.

Ο Χέρτς είχε εντυπωσιακή ικανότητα να συνδυάζει τη θεωρία με το πείραμα. Δημοσίευσε δε σημαντικές εργασίες για πολλά θέματα Ηλεκτρομαγνητισμού, καθώς επίσης για θέματα Θερμότητας και Μηχανικής. Δίδαξε για μικρό χρονικό διάστημα στο Κίελο και μετά έγινε καθηγητής στην Καρλσρούη. To 1889 έγινε καθηγητής στη Βόννη, όπου και δημοσίευσε το βιβλίο «Αρχές Μηχανικής». Πέθανε την πρωτοχρονιά του 1894 σε ηλικία μόλις 37 ετών! (Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Ονειρικές δημιουργίες I

...
Επεξεργασμένες φωτογραφίες.













(Μόλις πληροφορηθώ το όνομα του καλλιτέχνη θα το αναφέρω εδώ!)

Από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση

Οι αλλαγές και οι ανατροπές στην Ευρώπη είχαν πάρει κατά το 15ο αιώνα απρόβλεπτη μορφή. Δεν επρόκειτο πια για μεμονωμένες βελτιώσεις, αλλά για συνολική μεταλλαγή της βασικής δομής της δυτικής κοινωνίας, η οποία από αμιγώς γεωργική στον πρώιμο Μεσαίωνα και εμπορική αστική μετά την αλλαγή της χιλιετίας, αποδέχεται τώρα νέα πρότυπα και νέους προσανατολισμούς: Ο μηχανικός και ο τεχνικός-καλλιτέχνης έχουν εισβάλει στο προσκήνιο και διαμορφώνουν την καθημερινότητα. Η περιέργεια και η φιλομάθεια τούς μετατρέπει σε οραματιστές νέων μηχανών, συστημάτων και διατάξεων που θα ελαφρύνουν τη σωματική καταπόνηση, θα αυξήσουν και θα βελτιώσουν την παραγωγή, θα οδηγήσουν τον εαυτό τους, την οικογένεια τους και τους συμπολίτες τους σε θέσεις εργασίας, σε ευημερία και σε νέες γνώσεις. Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο όραμα και την πραγματικότητα γίνεται η μελέτη, ο υπολογισμός, η επιστήμη. Αυτή την εποχή περνάει η Ευρώπη σταδιακά από την Τεχνική στην Τεχνολογία, δηλαδή από την απλή αξιοποίηση κάποιων συσκευών και διατάξεων για τις ανάγκες του ανθρώπου στη συστηματική εφαρμογή μεθόδων για παραγωγή προϊόντων ή άλλων συσκευών και διατάξεων. Τα χρονικά όρια αυτής της μεταλλαγής είναι προφανώς ασαφή, αλλά η ποιοτική διαφορά είναι εμφανής!

Φωτεινό παράδειγμα μηχανικού, επιστήμονα και καλλιτέχνη αυτής της εποχής και ολόκληρης της χιλιετίας είναι ένας μεγαλοφυής άνθρωπος, ο Φλωρεντίνος Leonardo da Vinci (ντα Βίντσι, 1452-1519), ζωγράφoς, αρχιτέκτονας, γλύπτης, μουσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, συγγραφέας, φιλόσοφος, μελετητής της ανατομίας, της ιατρικής, της βοτανικής, της ορυκτολογίας, των φαινομένων και των στοιχείων της φύσης. O Λεονάρντο εργάζεται στα τέλη του 15^ου αιώνα στην Αυλή των Σφόρτσα στο Μιλάνο και πραγματοποιεί έρευνες, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα: από την αναζήτηση της τελειότητας στη ζωγραφική έκφραση, μέχρι τη μελέτη της πτήσης και των οπτικών φαινομένων, από τα μαθηματικά μέχρι την υδραυλική και τη μηχανική, από τους πειραματισμούς πάνω στα υλικά μέχρι τις μεθόδους κατασκευής, από το μικρόκοσμο του ανθρώπινου σώματος μέχρι το μακρόκοσμο του σύμπαντος.

Ειδικότερα στον τεχνικό τομέα ο μεγάλος αυτός διανοητής, ο οποίος ενσαρκώνει το θρύλο του αναγεννησιακού homo universalis, αυτό που στα ελληνικά αποδίδεται με το χαρακτηρισμό μεγαλοφυής άνθρωπος, μελετάει και σχεδιάζει κάθε μορφής και προορισμού έργα και κατασκευές, όπως υδραυλικούς τροχούς, πύργους, ναούς, μαγγανοπήγαδα, τροχαλίες, αλεξίπτωτα, ελικόπτερα και άλλα πολλά^. μερικά από αυτά τα σχέδιά του έχουν κατασκευαστεί σε ομοιότυπα για να αντιληφθούν οι σύγχρονοι μελετητές, ποιες ιδέες είχε στο μυαλό του ο μεγάλος αυτός τεχνικός, καλλιτέχνης και εφευρέτης. Ξεκινώντας ο ντα Βίντσι από την ίδια του την εμπειρία, από την προσωπική του επαφή με τη φύση, από τη μελέτη του κόσμου που τον περιβάλλει και έχοντας, παράλληλα, τα εφόδια μιας ευρείας και εκλεκτικής μόρφωσης, συνδυάζει άμεσα τέχνη, επιστήμη και τεχνική, γεμάτος αυτοπεποίθηση για τη δύναμη, τις ικανότητες και την ευφυΐα του, όντας ωστόσο πάντα ανικανοποίητος, αντιφατικός, περίπλοκος, απόμακρος και ακατανόητος για τους συμπολίτες του (Γιάννης Μπόλης: «Οι θαυμαστές "μηχανές" του Λεονάρντο», Ένθετο εφημερίδας Καθημερινή «Επτά Ημέρες», Τέχνη και Τεχνολογία, Φεβρ. 2005)

Ο Λεονάρντο γράφει ότι «Η μηχανική είναι ο παράδεισος των μαθηματικών, γιατί αποτελεί πεδίο εφαρμογής τους» και περιγράφει τη νέα εποχή, η οποία θα απαρτίζεται από ένα κόσμο, όπου ο μαθηματικός, ο αρχιτέκτονας, ο μηχανικός, ο τυπογράφος, ο καλλιτέχνης και ο έμπορος θα υπολογίζουν, θα κατασκευάζουν, θα εμπορεύονται το προϊόν της σκέψης και των χεριών τους. Φυσικά, σε ένα τέτοιο κόσμο δεν είναι δυνατόν να σταθεί πια το φεουδαρχικό σύστημα διακυβέρνησης, ενώ ο εκκλησιαστικός μηχανισμός καταλήγει να αγωνίζεται, συχνά με εγκληματικά μέσα, για να διατηρήσει για ιδιοτελείς σκοπούς τον έλεγχο και τη χειραγώγηση της κοινωνίας.

Αυτή η αλλαγή προς μία νέα εποχή δεν άγγιξε καθόλου την Ανατολή, πέρα από σημερινά ιδεολογήματα περί «Βυζαντινής Αναγέννησης», της οποίας Ανατολής οι ηγετικοί κύκλοι διαχειρίζονταν την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση με το χειρότερο δυνατό τρόπο, αντιμετώπιζαν δε ταυτόχρονα τη Δύση και τους διανοούμενους της εποχής με, από σημερινή σκοπιά, ακατανόητη αλαζονεία και έπαρση (Παν. Κανελλόπουλος: «Γεννήθηκα στο 1402»). Ο Θεόδωρος Μετοχίτης (1270-1332), λόγιος, συγγραφέας και αυλικός από τη Βιθυνία, έγραφε ότι ο ελληνικός πολιτισμός δεν είχε πια ανάγκη να δανείζεται από άλλους πολιτισμούς (Runciman), σε μια ιστορική εποχή που η νομοθεσία της χώρας ήταν ρωμαϊκή, η θρησκεία ιουδαϊκή και το αυλικό τελετουργικό περσικό έως και κινέζικο. Σήμερα μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι η έλλειψη συστηματικής επικοινωνίας, η απουσία επαρκούς αριθμού μορφωμένων ανθρώπων στην Ανατολή, η οικονομική και κατά το 13^ο αιώνα για περίπου 60 έτη στρατιωτική υποταγή στις δυνάμεις της Δ' Σταυροφορίας, αλλά και η πολύχρονη πολιτική και θρησκευτική λυσσώδης αντιπαλότητα μεταξύ των οπαδών των δύο χριστιανικών δογμάτων, οδηγούσε τις ηγετικές δυνάμεις του Βυζαντίου σε παραπλανητικά συμπεράσματα.

Οι Οθωμανοί Τούρκοι προσέγγιζαν σταδιακά την πρωτεύουσα, ενώ στο εσωτερικό του κράτους αντικείμενα προβληματισμού και αντιπαραθέσεων ήταν τα «πρωτεία» του πάπα στον εκκλησιαστικό μηχανισμό και διάφορα ψευδοδιλήμματα, όπως το άζυμο ψωμί, το filioque κ.ά., Κύριος στόχος ήταν βέβαια η χειραγώγηση του όχλου που προερχόταν από τον «κόσμο της καλύβας»^. το πλήθος των αμόρφωτων και θρησκόληπτων ανθρώπων που καθοδηγείτο συστηματικά στην αποδοχή της ηγεμονίας των Τούρκων ως το μη χείρον κακό! Οι τεχνικές εξελίξεις που βελτίωναν το εμπόριο και την οικονομία στη Δύση, έμεναν άγνωστες και αναξιοποίητες στην Ανατολή, η οποία είχε απολέσει προ πολλού το κληροδοτημένο από την ελληνική και ελληνιστική εποχή πολιτισμικό προβάδισμα.

Σήμερα επιχειρείται και πάλι μια συσκότηση από καθοδηγούμενους συγγραφείς: επειδή ο καταστροφικός ρόλος του εκκλησιαστικού μηχανισμού στην οριστική διάλυση του Βυζαντίου και ο δωσιλογισμός του στη μετέπειτα μακραίωνη διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι αυταπόδεικτος, επινοήθηκε η επανεκτίμηση των γεγονότων με προσπάθεια ανάδειξης ως κεντρικού εξ αυτών την κατάληψη της Κω/πολης το έτος 1204 από τους Λατίνους της Δ' Σταυροφορίας. Όλα τα επόμενα ιστορικά γεγονότα καταγράφονται σ' αυτή την εκδοχή της Ιστορίας ως αναπόδραστες, μη αναστρέψιμες εξελίξεις, με ανομολόγητους στόχους, αφενός να παρουσιαστούν οι υπεύθυνοι και ωφελημένοι από την τουρκοκρατία ως θύματα, αφετέρου να υπάρξουν επιχειρήματα για κάποιες σημερινές αντιδυτικές θέσεις.

Μία από τις σημαντικές μορφές της βυζαντινής ηγετικής τάξης κατά τον ύστερο Μεσαίωνα αλλά και της ιταλικής Αναγέννησης, ο μητροπολίτης Νικαίας Βησσαρίων (1403-1472), ο οποίος αργότερα εγκαταστάθηκε στην Ιταλία και έγινε καρδινάλιος της καθολικής εκκλησίας, πίστευε ότι δεν έπρεπε να απουσιάζουν οι Έλληνες από τον πολιτισμικό οργασμό που εξελισσόταν στην Ιταλία και ονομάστηκε αργότερα Αναγέννηση (Runciman). Ο ίδιος έγραφε το έτος 1444 στον Κων/νο Παλαιολόγο, τότε ακόμα δεσπότη του Μυστρά ότι, οι νέες μηχανικές επινοήσεις στην Ιταλία, όπως τα υδροκίνητα πριονιστήρια, μείωναν στο ελάχιστο τη χειρωνακτική εργασία. Οι ξυλουργικές κατασκευές γίνονταν τόσο γρήγορα και καθαρά, όσο μπορεί να φανταστεί ο άνθρωπος! Στα χυτήρια σιδήρου χρησιμοποιούσαν δερμάτινα φυσερά, τα οποία φούσκωναν και ξεφούσκωναν «χωρίς να τα αγγίζει ανθρώπινο χέρι» (Σπ. Βρυώνης: «Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού...»).

Ο Παν. Κανελλόπουλος αναφέρει στο βιβλίο του ότι, κατά το μακρύ χρόνο των συσκέψεων στη Φεράρα και στη Φλωρεντία για μια πιθανή ένωση των εκκλησιών, οι Βυζαντινοί απεσταλμένοι άκουγαν στις καθολικές εκκλησίες τους (πολυφωνικούς) ψαλμούς και το εκκλησιαστικό όργανο και περιέγραφαν με υπερβάλλοντα θαυμασμό τα υπέροχα συναισθήματα που προκαλούσαν αυτές οι δημιουργίες. Τα μουσικά (Leonin, Perotin, de Machaut , Dufay, Ockeghem, Josquin κ.ά.) και τα εικαστικά έργα τέχνης (Giotto, Pisano, Masaccio, Cimabue, Angelico, Donatello, van Eyck κ.ά.), καθώς και τα συγγράμματα (Dante Alighieri, Francesco Petrarcha, Giovanni Boccaccio κ.ά.), αλλά και οι σημαντικές πρόοδοι στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία (ιταλικές και γερμανικές πόλεις) 

δεν φαίνεται να έγιναν μέχρι την οριστική κατάληξη του βυζαντινού κράτους ευρύτερα γνωστά στην Ανατολή. Ο τύπος στις τέχνες (μουσική, ζωγραφική, γλυπτική κ.ά.) που ανανεωνόταν στη Δύση για να εκφράσει καλύτερα το (κατά κανόνα θρησκευτικό) περιεχόμενο, παρέμεινε στην Ανατολή στατικός για να εξασφαλιστεί η «συνέχεια του μηνύματος» και να αυτοπροστατευθεί ο καλλιτέχνης από τυχόν παρερμηνείες και συκοφαντίες. 

Ο Lemerle συμπεραίνει ότι η βυζαντινή κοινωνία ήταν «κλεισμένη σ' ένα κόσμο δίχως δυνατότητα επικοινωνίας, στον κλειστό κόσμο του ακούραστου και μονότονα επαναλαμβανόμενου θεολογικού λόγου». Γι' αυτό οι περισσότεροι από τους, έτσι κι αλλιώς λίγους διανοούμενους του ύστερου Βυζαντίου, έκριναν τους Δυτικούς από τις ιδεοληψίες της προηγούμενης χιλιετίας, με αποτέλεσμα να τους θεωρούν συλλήβδην «βάρβαρους και αγροίκους», αλλά πρωτίστως «αιρετικούς» (Norwich).

Από αυτές τις περιγραφές και εκτιμήσεις είναι προφανές ότι, όσοι Βυζαντινοί έρχονταν σε επαφή με τη Δύση, αντιμετώπιζαν ένα νέο πολιτισμό που έμενε ακόμα άγνωστος στην ανατολική κοινωνία. Η οξυδέρκεια που χαρακτήριζε ορισμένους διανοούμενους του καταρρέοντος Βυζαντίου, τους οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι ο δυτικός κόσμος θα κυριαρχήσει οικονομικά και πολιτισμικά. Γι' αυτό ο Βησσαρίων έκλεινε την επιστολή του προς τον Παλαιολόγο με την παρότρυνση να υιοθετήσει το Βυζάντιο αυτές τις καινοτομίες και τους νεωτερισμούς, να στείλει ο ηγεμόνας νέους στην Ιταλία για να μάθουν τα νέα επαγγέλματα και τις νέες τέχνες, ώστε να ωφεληθούν η κοινωνία και το κράτος. Τα πράγματα μεθοδεύτηκαν και εξελίχθηκαν τελικά έτσι, ώστε η ηγεσία του ελληνόφωνου χώρου να καταφέρει μεν να «στείλει» στη Δύση νέους για εκπαίδευση, αλλά μόνο μετά από 4-5 αιώνες.

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)(Από την Ιστορία της Τεχνολογίας)

Οικολογική θεολογία

(του Πάσχου Μανδραβέλη στην Καθημερινή, 20/1/2007 και 21/1/2007)

Ο Τζέιμς Λάβλοκ, γιατρός στην εκπαίδευση, είναι εξέχουσα μορφή του οικολογικού κινήματος. Έχρισε εαυτόν «πλανητικό ιατρό» και διατύπωσε μαζί με την Λιν Μάργκουλις τη θεωρία της «Γαίας». Σύμφωνα μ’ αυτή ο πλανήτης λειτουργεί ως ένας τεράστιος ζωντανός οργανισμός, ο οποίος αντιδρά σε όσα συμβαίνουν στην επιφάνειά του και αυτορρυθμίζεται έχοντας ως σκοπό τη διατήρηση της ζωής: Γαία είναι «μια πολύπλοκη οντότητα, η οποία περιλαμβάνει την βιόσφαιρα της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η συνολική δομή συνιστά ένα σύστημα ανάδρασης ή ένα κυβερνητικό σύστημα το οποίο αναζητά το βέλτιστο δυνατό φυσικό και χημικό περιβάλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη». Η αρχική τους θεωρία θα μπορούσε να ονομαστεί «ευφυής σχεδιασμός σε πλανητική κλίμακα» αφού προέβλεπε ότι «η ατμόσφαιρα της Γης είναι κάτι παραπάνω από μια απλή ανωμαλία. Μοιάζει να είναι μια επινόηση ειδικά σχεδιασμένη για έναν αριθμό σκοπών», ή ότι «είναι απίθανο η σύμπτωση από μόνη της να μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι η θερμοκρασία, το pH και η παρουσία μιγμάτων από θρεπτικά συστατικά έχουν υπάρξει, για αχανείς χρονικές περιόδους, ακριβώς στις ευνοϊκές τιμές και ποσότητες για την επιφανειακή ζωή. Μάλλον, ... ξοδεύεται ενέργεια από τα έμβια όντα για να διατηρήσουν ενεργά αυτές τις βέλτιστες συνθήκες». (Τζέιμς Λάβλοκ και Λιν Μάργκουλις: «Η υπόθεση Γαία»)

Βέβαια μετά την σφοδρή κριτική που δέχθηκαν από εξέχοντες επιστήμονες, όπως ο Ρίτσαρντ Ντόκινς (ο οποίος τη χαρακτήρισε «δοξασία», επειδή ακριβώς δεν μπορεί μα υπάρξουν πειράματα που να πιστοποιούν το αληθές ή το ψευδές του πράγματος), η θεωρία της Γαίας τροποποιήθηκε για να αποβάλει τα τελεολογικά χαρακτηριστικά της: «Πουθενά στα γραφόμενά μας δεν εκφράζουμε την ιδέα ότι η αυτορρύθμιση του πλανήτη είναι σκόπιμη, ή εμπλέκει πρόνοια ή σχεδιασμό εκ μέρους των βιωτών» έγραψε ο Λάβλοκ το 1990.

Παρ’ όλο που η τελεολογία εγκαταλείφθηκε το θρησκευτικό άρωμα δεν λείπει από τα κείμενα του Λάβλοκ. Στο τελευταίο (αναδημοσιεύτηκε στο «Βήμα» 5.1.2007) ο επιφανής οικολόγος φυσικά γράφει ότι «το ανθρώπινο είδος είναι ένα είδος αρρώστιας του πλανήτη». Όπως οι καλόγεροι του Μεσαίωνα θεωρούσαν ότι υπάρχει μια υπέρτατη τάξη, την οποία κατέστρεφαν οι αμαρτίες των ανθρώπων έτσι και η σύγχρονη οικολογική θεολογία θεωρεί ότι στην Γαία υπάρχει ένα παράσιτο, το οποίο είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Όπως στη Θεολογία υπάρχει η κόλαση που θα πληρώσουμε τα κρίματά μας, έτσι υπάρχει και το φαινόμενο του θερμοκηπίου που θα κάνει τη γη κόλαση. Δεν μας ζητούν βέβαια, όπως στο μεσαίωνα, να αυτομαστιγωθούμε για να εξορκίσουμε το εγγενές προπατορικό αμάρτημα, αλλά να ζήσουμε σε οικολογική αρετή, την οποία καθείς ορίζει όπως νομίζει. Κάποιοι Γάλλοι προτείνουν μέχρι και την απλυσιά («Τα άπλυτα μπλουτζίν κάνουν καλό στον πλανήτη. Πώς ένα παντελόνι μπορεί να μετατραπεί σε οικολογική φρίκη», «Τα Νέα» 17.6.2006) και κάποιοι Βρετανοί συναγωνιστές τους τα έβαλαν με τις επίπεδες οθόνες επειδή καταναλώνουν πολύ ρεύμα! («Τα Νέα» 3.11.2006).

Είναι πολλοί εκείνοι που απολυμαίνουν το παρελθόν από τις κακουχίες για να το νοσταλγήσουν. Μπορεί να είναι ιεράρχες, όπως ο κ. Χριστόδουλος - ο οποίος θέλει να γυρίσουμε «πίσω ολοταχώς» διότι «σε δέκα χρόνια θα έχουν ευτελιστεί τα πάντα. Δεν θα υπάρχει τίποτα όρθιο σ’ αυτόν τον κόσμο και σ’ αυτόν τον τόπο» - μπορεί να είναι και οικολόγοι, όπως ο θεωρητικός της «Γαίας» Τζέιμς Λάβλοκ, ο οποίος μας δίνει δέκα χρόνια να σώσουμε τη γη: «Μέσα σε μία - δύο δεκαετίες, η Γη θα γίνει τόσο θερμή όσο δεν ήταν ποτέ τα τελευταία 5 εκατ. χρόνια, την εποχή που στον Ατλαντικό κολυμπούσαν κροκόδειλοι... Γύρω στο έτος 2025, ο Βόρειος Πόλος θα έχει γίνει τόσο θερμός, που θα μπορεί να πηγαίνει κανείς εκεί με ιστιοφόρο, και το τροπικό δάσος του Αμαζονίου θα έχει γίνει έρημος». Η νοσταλγία του εγγεγραμμένη: «δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στον οδυνηρά όμορφο κόσμο του 1800, όταν η ανθρωπότητα αποτελείτο από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους».

Η αλήθεια είναι πως το 1800 ήταν συνάμα όμορφο και οδυνηρό. Όμορφο για λίγους φεουδάρχες, πασάδες, βιομήχανους και προύχοντες και οδυνηρό για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που είχαν στη δούλεψή τους. Η διάχυση της ευημερίας ήταν εκείνη που έφερε οικολογικά προβλήματα. Ήταν διαφορετική η Αθήνα όταν δέκα μεγαλοφαμίλιες είχαν αυτοκίνητο και διαφορετική σήμερα που το 67% των οικογενειών έχει το δικό του μέσο μεταφοράς. Ήταν άλλος ο κόσμος όταν μόνο λίγες δυτικές χώρες χρησιμοποιούσαν βιομηχανικά προϊόντα και γίνεται διαφορετικός τώρα που ένα δισεκατομμύριο Κινέζοι επιχειρούν να υλοποιήσουν το δικό τους καταναλωτικό όνειρο. Μπορεί για πολλούς χορτάτους της Δύσης αυτό το όνειρο να μοιάζει ποταπό, αλλά για έναν Ινδό που μεγαλώνει την οικογένειά του με χίλιες δυο στερήσεις, η απόκτηση ψυγείου ή τηλεόρασης είναι σήμερα το άπαν. Έχουμε κάποιο ηθικό δικαίωμα να του απαγορεύσουμε, έστω για πραγματικούς οικολογικούς λόγους, την ανάπτυξη που επιτύχαμε εμείς; Αλλά και μέσα στις ίδιες τις δυτικές κοινωνίες πρέπει να παγώσουμε την οικονομική εξέλιξη, επειδή φοβόμαστε τη νέμεση της Γαίας;

Τα οικολογικά προβλήματα είναι υπαρκτά. Ακόμη κι αν δεν συμβεί ο Αρμαγεδδών που πολλοί από τους Νοστράδαμους της Δύσης προβλέπουν, σε τοπικό επίπεδο καταστρέφονται ολόκληρες περιοχές (η Αττική είναι ένα καλό παράδειγμα). Αυτό που παρατηρείται όμως είναι ότι η αντιοικολογική οικονομική δραστηριότητα δεν είναι συνακόλουθη της ανάπτυξης. Υπάρχει στο στάδιο της πρωταρχικής συσσώρευσης (για παράδειγμα η Ινδία καταναλώνει 3 φορές περισσότερη ενέργεια και εκπέμπει 4 φορές περισσότερο διοξείδιο για κάθε δολάριο του ΑΕΠ της σε σχέση με τις ΗΠΑ). Από τη στιγμή που οι πληθυσμοί ικανοποιούν τις πρώτες ζωτικές ανάγκες, μετά στοχεύουν στην πραγματική ευημερία, κομμάτι της οποίας είναι το ανθρώπινο περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους «Δείκτες Διατήρησης του Περιβάλλοντος» (Environmental Sustainability Index) οι ανεπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ εμφανίζουν τα καλύτερα αποτελέσματα, ενώ οι ανελεύθερες χώρες (Β. Κορέα, Ταϊβάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν) βρίσκονται στον πάτο.

Τα οικολογικά προβλήματα δεν λύνονται με το πάγωμα της ζωής. Αντιθέτως: η ανάπτυξη δημιουργεί το οικονομικό πλεόνασμα που απαιτείται και για την ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος.

Μισούσε ο Salieri τον Mozart?

...

Ο Antonio Salieri (1750-1825) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες έργων όπερας στο τέλος του 18ου αιώνα. Τα έργα του, 39 όπερες και εκκλησιαστική μουσική, παίζονταν σε όλη την Ευρώπη, από τη Νεάπολη μέχρι την Κοπεγχάγη, από τη Λισσαβόνα μέχρι τη Μόσχα. Στο Παρίσι τον θεωρούσαν άξιο διάδοχο του Gluck. Η όπερα του Παρισιού πραγματοποίησε με έργα του τις καλύτερες εισπράξεις της εποχής. Για τη γενική αποδοχή του είναι χαρακτηριστικό ότι ο Salieri ήταν δημοφιλής στη Γαλλία πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά τη μεγάλη επανάσταση, αρκετό καιρό αφού οι Βουρβόνοι είχαν επανέλθει στο θρόνο. Στη Βιέννη, όπου ο Salieri εγκαταστάθηκε νέος και σπούδασε τη μουσική, έφτασε στη θέση του διευθυντή στην «Ιταλική Όπερα» του εθνικού θεάτρου και του διευθυντή της ορχήστρας της αυτοκρατορικής αυλής. Για πολλά χρόνια αποτελούσε κεντρική φυσιογνωμία της μουσικής ζωής της Βιέννης. Δημιούργησε σημαντική περιουσία από τα έσοδα που απέφερε η εργασία του, χρηματοδοτώντας σε μεγαλύτερη ηλικία άπορους μουσικούς της Βιέννης. Περιζήτητος δάσκαλος, είχε για μαθητές του μεταξύ άλλων τους Μπετόβεν, Σούμπερτ και Λιστ. Ο Salieri ήταν από τους σπουδαιότερους μουσικούς της εποχής του, φυσικά όχι του διαμετρήματος του Mozart, του Haydn ή του Beethoven ...

Κι όμως, το όνομά του έμεινε στην ιστορία, όχι για τη συνολική παρουσία του στη μουσική ζωή της Ευρώπης, αλλά ως αντίζηλος και προσωπικός εχθρός του Mozart, τον οποίο μάλιστα «δολοφόνησε» με δηλητήριο. Η φήμη αυτή κυκλοφορούσε ήδη όσο ζούσε ο Salieri. Στη Βιέννη διαδόθηκε μάλιστα περί το 1823, αφού ο Salieri εισήχθη με γεροντική άνοια στο νοσοκομείο, ότι ο ίδιος εκμυστηρεύτηκε σε ένα ή δύο νοσοκόμους ότι πριν από 32 χρόνια είχε δολοφονήσει τον Mozart. Το 1830, πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Salieri, έγραψε ο Ρώσος ποιητής Αλέξανδρος Πούσκιν ένα δράμα με τίτλο «Mozart και Salieri», αναπαράγοντας σ' αυτό την ιστορία της δολοφονίας. Ο Salieri ρίχνει επί σκηνής δηλητήριο στο ποτήρι του Mozart, από το οποίο αυτός πίνει κρασί. Αργότερα δημοσιεύτηκαν πολλά άρθρα στις εφημερίδες της Ευρώπης και κυκλοφόρησαν βιβλία με αποκλειστικό θέμα τη δολοφονία του Mozart από τον Salieri. Στις μέρες μας επιτάθηκε αυτός ο μύθος με ένα θεατρικό έργο του Peter Schaffer και ιδιαίτερα με την κινηματογραφική μεταφορά του από τον Milos Forman στην ταινία Amadeus.

Ίσως σ' αυτή την υστερία εναντίον του Salieri να έπαιξε ρόλο η ανθρώπινη αδυναμία, η αδυναμία του κοινού νου να κατανοήσει την «αδικία» να πεθάνει μία ιδιοφυΐα όπως ο Mozart, απρόσμενα σε ηλικία 35 ετών. Οι κατήγοροι του Salieri εκφράζουν με το έργο τους το συλλογικό υποσυνείδητο, δημιουργώντας ένα αποδιοπομπαίο τράγο, μια και η «ζωή», η «κακιά μοίρα» ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να κατηγορήσει κανείς για τον άδικο χαμό του Mozart, δεν είναι απτό.

Αν εξετάσει κάποιος τα ιστορικά γεγονότα αντικειμενικά και αναζητήσει ερμηνείες για διάφορα περιστατικά, θα διαπιστώσει ότι δεν τεκμηριώνεται, όχι δολοφονία του Mozart από τον Salieri, αλλά ούτε καν αντιζηλία, πέρα από τις συνήθεις τριβές που παρουσιάζονται σε χώρους εργασίας, ιδιαίτερα μεταξύ των καλλιτεχνών, όπου οι κρίσεις και τα πρότυπα είναι εκ των πραγμάτων υποκειμενικά και ρευστά.

Σημειώνουμε ότι ο Mozart και ο Salieri ακολουθούσαν τελείως διαφορετικούς δρόμους μουσικής δημιουργίας: Ο Salieri έγραφε σχεδόν αποκλειστικά όπερες του τότε κλασικού τύπου και εκκλησιαστική μουσική. Ο Mozart συνέθετε συμφωνίες, κοντσέρτα για πιάνο, για βιολί και για πνευστά, μουσική για μικρότερα σύνολα, παλαιότερα στο Salzburg εκκλησιαστική μουσική και στη Βιέννη μερικές όπερες τελείως διαφορετικού στυλ από εκείνο του Salieri. Γι' αυτό δεν τεκμηριώνεται λόγος επαγγελματικής αντιζηλίας, πέρα από, όπως προαναφέρθηκε, τις συνήθεις τριβές μεταξύ των καλλιτεχνών - διεκδίκηση μιας θέσης ή ενός καλοπληρωτή μαθητή.

Στη βιβλιογραφία αναφέρεται πλήθος λεπτομερειών που απενοχοποιούν τον Salieri. Μεταφέρουμε εδώ τα σημαντικότερα στοιχεία:

• Ο Πούσκιν θαύμαζε τον Μότσαρτ, δεν γνώριζε όμως τις συνθήκες ζωής και τα γεγονότα στη Βιέννη, αφού τον περισσότερο χρόνο της ζωής του βρισκόταν ο ίδιος στην εξορία. Αποδεδειγμένα δεν είχε παρακολουθήσει όπερα του Salieri, πιθανόν να μην είχε πληροφορίες για την προσωπικότητά του και είναι γνωστό ότι δεν ταξίδεψε ποτέ στη Δυτική Ευρώπη. Επειδή πέθανε σχετικά νέος (38 ετών, από τραύμα σε μονομαχία), δεν του δόθηκε η ευκαιρία να εξηγήσει αργότερα, με τη δέουσα απόσταση χρόνου τις προθέσεις που είχε κατά τη συγγραφή του έργου «Mozart και Salieri». Σίγουρα δεν επρόκειτο για αστυνομική καταγραφή γεγονότων. Ο αναγνώστης του έργου αποκομίζει την εντύπωση ότι κύριος στόχος του Πούσκιν είναι ο προβληματισμός για τη μοίρα των ιδιοφυών ανθρώπων στη ζωή. Πιθανόν ο θαυμασμός του για τον Mozart και οι ελλιπείς ή εσφαλμένες πληροφορίες του για τις συνθήκες θανάτου του μεγάλου συνθέτη να έδωσαν στον Πούσκιν την πρώτη ύλη για την πλοκή του δράματος και, ίσως άθελά του, για τη θεμελίωση σε λογοτεχνικό επίπεδο του μύθου για την ευθύνη του Salieri.
• Όταν κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Salieri ομολόγησε σε κατάσταση πνευματικής συγχύσεως σε νοσοκόμους τη δολοφονία του Mozart, αναζητήθηκαν αυτοί οι μάρτυρες από φίλους του Salieri και της οικογένειας Mozart. Υπάρχουν δημοσιεύσεις σε εφημερίδες της εποχής (1823-25, οι εφημερίδες σώζονται σε βιβλιοθήκες της Βιέννης) ότι κανένας μάρτυρας δεν επιβεβαίωσε τις φήμες για ομολογία του Salieri. Οι νοσοκόμοι που ανευρέθησαν δεν ήξεραν τίποτα και άλλοι πιθανοί μάρτυρες είχαν μετοικήσει εντωμεταξύ σε άλλες πόλεις της αυτοκρατορίας κτλ.
• Ένας μαθητής του Salieri, ο συνθέτης Ignaz Moscheles, που τον επισκέφθηκε στο νοσοκομείο και έτυχε να τον συναντήσει σε κατάσταση πνευματικής αναλαμπής, περιέγραψε σε άρθρο του σε εφημερίδα το δάσκαλό του να οδύρεται για τις φήμες που έλεγαν ότι ήταν δράστης δολοφονίας: «Έχετε ακούσει Moscheles για τις θλιβερές φήμες, ξέρετε, για τον Mozart, λένε ότι τον έχω δηλητηριάσει» Ο ίδιος ο Moscheles γράφει στη συνέχεια ότι είναι τελείως αστήρικτη η κατηγορία κατά του Salieri, αν και, υποστηρίζει, σίγουρα ο ετοιμοθάνατος θα είχε πικράνει πριν από 30-40 χρόνια μερικές φορές το μεγάλο συνθέτη και βιρτουόζο πιανίστα ...
• Στα τετράδια επικοινωνίας του Beethoven (επειδή με την πάροδο του χρόνου κουφάθηκε ολοκληρωτικά, επικοινωνούσε με φίλους του γραπτά σε τετράδια, μερικές εκατοντάδες από τα οποία έχουν διασωθεί) βρίσκονται σημειώσεις για τις φήμες κατά του Salieri και σχόλια του Beethoven ότι αυτές οι φήμες είναι αστήρικτες.
• Στο θεατρικό έργο Amadeus του Peter Schaffer (1979) δεν υποστηρίζεται ότι ο Salieri δολοφόνησε τον Mozart. Κεντρικός πυρήνας του έργου είναι ο φθόνος του Βενετσιάνου απέναντι στο «θεϊκό» Mozart. Ο Salieri παρουσιάζεται στο έργο σαν μεταμορφωμένος εωσφόρος που παραγγέλνει στον Mozart μία επιμνημόσυνη ακολουθία, ένα Requiem, με απώτερο σκοπό να το εκτελέσει σαν δικό του στην κηδεία του Mozart. Βέβαια, ιστορικά είναι αποδεδειγμένο ότι η παραγγελία του Requiem είχε γίνει ανώνυμα από τον κόμη Franz Walsegg-Stuppach, ο οποίος, ερασιτέχνης μουσικός και φλαουτίστας ο ίδιος, ήθελε να εκτελέσει το Requiem στη μνήμη της πεθαμένης συζύγου του. Ο κόμης είχε ρωτήσει και παλαιότερα τον Mozart, φανερά όμως, πόσο θα κόστιζε να γράψει ο συνθέτης για λογαριασμό του ορισμένα κουαρτέτα. Λέγεται ότι είχε και σε άλλη περίπτωση παρουσιάσει έργο άλλου συνθέτη ως δικό του. Όταν, αρκετά μετά το θάνατο του Mozart θέλησε η χήρα του, Konstanze, να δημοσιεύσει την παρτιτούρα του Requiem, παρουσιάστηκε ο κόμης Walsegg και διεκδίκησε τα έσοδα από τη δημοσίευση, αφού αυτός είχε πληρώσει για το έργο και ήταν δικό του (πνευματικά δικαιώματα του καλλιτέχνη και των κληρονόμων στο έργο του με τη σημερινή έννοια ήταν άγνωστα τότε). Παρ' όλα αυτά, ο Schaffer παρουσιάζει τον Salieri ως σκοτεινό αγγελιοφόρο, ενώ αυτός αποδεδειγμένα δεν έχει καμία σχέση με αυτά τα γεγονότα.
• Ούτε στην ταινία Amadeus του Milos Forman (1983), στην οποία πρωταγωνιστεί ο Salieri και όχι ο Mozart, φαίνεται να δολοφονείται ο μεγάλος συνθέτης. Το έργο ξεκινάει με μία «αίτηση συγγνώμης» του Salieri, επειδή «σκότωσε» τον Mozart και με μία απόπειρα αυτοκτονίας του - αμφότερα τελείως φανταστικά περιστατικά. Στη συνέχεια προβάλλεται δε μία «ομολογία» του Salieri ότι είχε πρόθεση να δολοφονήσει τον αντίζηλό του και να οικειοποιηθεί το έργο του, χωρίς όμως να το πετύχει, αφού, όπως εξελίσσεται η πλοκή του έργου, ο Mozart πεθαίνει από φυσικά αίτια και η χήρα του βγάζει έξω από το σπίτι τον Salieri, απομακρύνοντάς τον από τις παρτιτούρες του Ρέκβιεμ. Κι αυτά τα περιστατικά είναι βέβαια τελείως φανταστικά. Όμως, η εντύπωση της έγχρωμης εικόνας στους φαινομενικά ίδιους χώρους που έζησαν οι πρωταγωνιστές (οι εξωτερικές σκηνές του φιλμ γυρίστηκαν στην Τσεχία), είναι ασύγκριτα πιο επιβλητική και πειστική από οποιαδήποτε ψύχραιμη μελέτη και ανάλυση των πραγματικών περιστατικών. Ο θεατής είναι «βέβαιος» ότι έτσι ακριβώς έγιναν τα πράγματα.

Η ταινία αυτή ήταν από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του κινηματογράφου. Ο πρωταγωνιστής F. Murray Abraham που υποδύεται τον Salieri, πήρε γι' αυτό το ρόλο βραβείο Oscar. Υπολογίζεται ότι έχουν παρακολουθήσει την ταινία, που παίζεται συχνά από τηλεοράσεις σε όλο τον κόσμο και κυκλοφορεί σε DVD, πάνω από 30 εκατομμύρια θεατές. Ο συγγραφέας του σεναρίου της ταινίας επιχειρεί, εκτός από τη συκοφάντηση του Salieri και τη γελοιοποίηση του, παρουσιάζοντάς τον να καταλήγει στην παραδοχή ότι δεν ήταν αυτός ιδιοφυής, αλλά ο «αντίζηλός» του, ο Mozart. Συγκεκριμένα ο Salieri παρουσιάζεται να καλεί στην ταινία, κατά το πέρασμά του στη μεγάλη αίθουσα του τρελοκομείου, «όλους τους μέτριους» του κόσμου να τον αναγνωρίσουν ως αρχηγό τους (ας πούμε ως αρχιμέτριο) και να τον ακολουθήσουν...

Είναι βέβαιο ότι ένας δημιουργός σαν τον Salieri, σίγουρα πολύ πάνω από το μέσο όρο της δικής του, αλλά και της δικής μας εποχής, γνώριζε πολύ καλά ότι ένας ιδιοφυής άνθρωπος έχει δεδομένη την ανωτερότητά του και δεν τη διεκδικεί στην πορεία της ζωής από τον περίγυρό του, ούτε έχει νόημα να «αντιδικεί» με το Θεό, επειδή έδωσε την εύνοιά του στον Mozart και όχι σ' αυτό τον ίδιο. Και φυσικά ο Salieri καταλάβαινε επίσης ότι «μέτριοι» -με πολλές εσωτερικές διαβαθμίσεις- είναι το 99,9% των ανθρώπων, ιδιοφυείς μόνο 4-5 άτομα σε κάθε εποχή. Δεν είναι γελοίος κάποιος -σ' αυτό το ερώτημα καθοδηγεί το θεατή ο συγγραφέας- που βάζει στη ζωή του ως στόχο να ανήκει στους 4-5;
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

---

W.A.Mozart, Συμφωνία αρ. 39, μέρος I

Διάσπαση ατόμου και πυρηνική βόμβα, μέρος II

(Το πρώτο μέρος βρίσκεται εδώ!)

Το έτος 1942 πέτυχε ο Ιταλός φυσικός Enrico Fermi (Φέρμι, 1901-1954) την πρώτη ελεγχόμενη πυρηνική αλυσωτή αντίδραση σε ένα πυρηνικό αντιδραστήρα στο Σικάγο. Ο Φέρμι είχε ανακαλύψει ήδη το έτος 1934 ότι με βομβαρδισμό των πυρήνων με νετρόνια (ουδετερόνια) εξελίσσονται οι πυρηνικές διεργασίες πολύ αποδοτικότερα. Το 1938 είχε απονεμηθεί στον Φέρμι το βραβείο Νόμπελ φυσικής.

Από την ανακοίνωση του Niels Bohr στις αρχές του 1939 στην επιστημονική κοινότητα του πανεπιστημίου Princeton και των ΗΠΑ γενικότερα, ότι πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία διάσπαση πυρήνων ουρανίου, μόλις το έτος 1942 ανατέθηκε από την αμερικάνικη κυβέρνηση το Σχέδιο Manhattan στον Αμερικάνο φυσικό J. Robert Oppenheimer (Οπενχάιμερ, 1904-1967). Λίγο αργότερα συζητήθηκε σε μια συνάντηση επιστημόνων και υπηρεσιακών παραγόντων της αμερικάνικης κυβέρνησης η σημασία και οι επιπτώσεις αυτού του επιστημονικού εγχειρήματος.

Οι Ούγγροι πυρηνικοί φυσικοί Leo Szilard, Edward Teller και Eugene Wigner που είχαν διαφύγει στην Αμερική από το φιλοναζιστικό καθεστώς στη χώρα τους, ήταν βέβαιοι ότι οι Γερμανοί θα αξιοποιούσαν τη διάσπαση για την κατασκευή ατομικών όπλων. Έπεισαν έτσι και τον Einstein που ήταν τότε ο σημαντικότερος εν ζωή φυσικός, να συνυπογράψει μία επιστολή στον πρόεδρο των ΗΠΑ, με την οποία θα εξηγούνταν οι πιθανές επιπτώσεις από την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας για πολεμικούς σκοπούς και ο κίνδυνος να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα πρώτος ο στρατιωτικός μηχανισμός του γερμανικού ναζιστικού καθεστώτος.

Αν και η αμερικάνικη κυβέρνηση συμφώνησε να προωθηθεί το σχέδιο για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, οι οργανωτικές και τεχνικές εργασίες προχωρούσαν αργά, μέχρι που το καλοκαίρι του 1941, δυόμισι χρόνια μετά την ενημέρωση από τον Bohr, έφτασαν από την Αγγλία οι υπολογισμοί των Otto Frisch και Fritz Peierls, οι οποίοι αποδείκνυαν ότι η εκρηκτική δύναμη της διάσπασης μιας μικρής ποσότητας του ισοτόπου ουρανίου, U-235, αντιστοιχεί με μερικές χιλιάδες τόνους ΤΝΤ (=τρινιτρο-τολουόλης). Μέχρι την άνοιξη του 1942 έγιναν πολλές συναντήσεις και συνεννοήσεις για τη δυνατότητα και τις απαιτήσεις της κατασκευής ατομικής βόμβας, τόσο ως προς τη φυσική διεργασία, όσο και ως προς τις απαιτούμενες τεχνικές εγκαταστάσεις.

Στο θεωρητικό τομέα προέκυψε, μετά από πολλές συσκέψεις, ότι είναι δυνατή η κατασκευή μίας βόμβας που λειτουργεί με την αρχή της πυρηνικής διάσπασης, και ότι για την εκκίνηση της αλυσωτής αντίδρασης απαιτείται μια κρίσιμη μάζα ραδιενεργού υλικού. Το πρόβλημα που έπρεπε ακόμα να λυθεί ήταν η ελεγχόμενη εκκίνηση της αλυσωτής αντίδρασης. Αυτό ήταν δυνατόν να γίνει, είτε με τη βίαιη συνένωση δύο υποκρίσιμων μαζών U-235 ή με τη συμπίεση μιας υποκρίσιμης μάζας πλουτωνίου, η οποία επιτυγχάνεται με γειτονική έκρηξη συμβατικού εκρηκτικού υλικού.

Ο Edward Teller υπέβαλε μια πιο προχωρημένη πρόταση: Να επενδυθεί η κρίσιμη μάζα με κέλυφος δευτερίου ή τριτίου (ισότοπα του υδρογόνου), ώστε να εξομοιωθεί η λειτουργία καύσης στον πυρήνα των άστρων. Αυτές οι ιδέες θεωρήθηκαν αρχικά πρακτικά ανεφάρμοστες, μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο υλοποιήθηκαν όμως ως σύντηξη πυρήνων και οδήγησαν στην κατασκευή της λεγόμενης υδρογονοβόμβας.

Το καλοκαίρι του 1942 διαπιστώθηκε μια αύξηση της παραγωγής δευτερίου και τριτίου σε εργοστάσιο της Νορβηγίας, η οποία ήταν υπό γερμανική κατοχή. Αυτό προκάλεσε υποψίες στους Αμερικάνους ερευνητές για την πιθανότητα να προηγηθούν οι Γερμανοί ερευνητές υπό την καθοδήγηση του ναζιστικού καθεστώτος στην κατασκευή της ατομικής βόμβας. Λόγω δε του γεγονότος ότι είχαν απλωθεί στην Αμερική οι συζητήσεις, οι μελέτες και τα πειράματα σε όλη τη χώρα, παρά τα σημαντικά μέτρα μυστικότητας που είχαν ληφθεί, κρίθηκε αναγκαία η συγκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων σε μία ελεγχόμενη περιοχή της χώρας. Έτσι αποφασίστηκε η δημιουργία ενός κέντρου ανάπτυξης της ατομικής βόμβας στο Los Alamos, στην έρημο του Νέου Μεξικού.

Υπό τη γενική διεύθυνση του Οπενχάιμερ δημιουργήθηκε έτσι το ερευνητικό και κατασκευαστικό κέντρο στην έρημο, για το οποίο αξιοποιήθηκαν όλοι σχεδόν οι σχετικοί ερευνητές και τεχνικοί που βρίσκονταν στις ΗΠΑ, έστω και εξ αποστάσεως ως σύμβουλοι. Συνολικά εργάστηκαν για την κατασκευή της ατομικής βόμβας περί τα 100.000 άτομα. Όταν, τελικά, έγινε στις 16 Ιουλίου 1945 η πρώτη δοκιμαστική έκρηξη μιας βόμβας πλουτωνίου στο Alamogordo, κοντά στο Los Alamos, με εκρηκτική ισχύ 21 χιλιάδων τόνων ΤΝΤ, είχε επιτευχθεί ο στόχος του σχεδίου Manhattan και είχε αρχίσει η εποχή των πυρηνικών όπλων στην υφήλιο.

Ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε όμως ήδη τελειώσει με τη συνθηκολόγηση των δυνάμεων του άξονα το Μάιο του 1945, οπότε δεν χρειάστηκε να δοκιμαστεί αυτή η νέα βόμβα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η Ιαπωνία δεν είχε όμως ακόμα συνθηκολογήσει, αν και τυπικά ο πόλεμος είχε λήξει, οπότε η αμερικάνικη κυβέρνηση έκρινε σκόπιμο, χωρίς σοβαρό στρατιωτικό λόγο, να ρίξει στις 6 Αυγούστου 1945 μία βόμβα ουρανίου-235 στη Χιροσίμα και στις 9 Αυγούστου 1945 μία βόμβα πλουτωνίου-239 στο Ναγκασάκι. Προφανέστατα, επρόκειτο για δοκιμή του νέου όπλου σε ζωντανούς στόχους! Αμέσως μετά υποχώρησε το ιαπωνικό καθεστώς αφού πήρε επίσημη διαβεβαίωση από τους Αμερικάνους, όχι ότι δεν θα ρίξουν άλλες ατομικές βόμβες, αλλά ότι θα επιτρέψουν να συνεχιστεί η αυτοκρατορική δυναστεία στην Ιαπωνία, η οποία επιβιώνει μέχρι τις αρχές του 21^ου αιώνα.

Οι εκρήξεις των δύο ατομικών βομβών και η ενημέρωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τις τεράστιες καταστροφές σε ζωές και υλικά μέσα που αυτές προκάλεσαν, οδήγησαν σε ένα προβληματισμό για τις επιπτώσεις της απελευθέρωσης της πυρηνικής ενέργειας που δεν έχει κλείσει ακόμα και δεν φαίνεται να κλείνει και τις επόμενες δεκαετίες. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές αυτού του έργου άρχισαν να μετανοιώνουν για τα αποτελέσματα των εργασιών τους. Ο Οπενχάιμερ έπεσε σε κατάθλιψη και δήλωσε δημόσια «Έγινα ο θάνατος, ο καταστροφέας του κόσμου»^. στη συνέχεια μετατράπηκε σε φιλειρηνιστή και δεν δέχθηκε να συμμετάσχει στην ανάπτυξη της υδρογονο-βόμβας. Το στρατιωτικό κατεστημένο των ΗΠΑ θεώρησε τον Οπενχάιμερ επικίνδυνο για την κρατική ασφάλεια, δεδομένου ότι είχε αρχίσει ο «ψυχρός πόλεμος» με τα κομμουνιστικά κράτη, τα οποία ενδιαφέρονταν να πληροφορηθούν τεχνολογικά μυστικά για την κατασκευή

Η δήλωση του Oppenheimer για το
καταστροφικό του έργο.

δικών τους πυρηνικών όπλων. Το έτος 1954, την εποχή του μακαρθισμού στις ΗΠΑ, δόθηκε εντολή να διακοπεί κάθε σχέση του Οπενχάιμερ με κυβερνητικά έργα στρατιωτικού χαρακτήρα.

Στο γερμανόφωνο χώρο συζητήθηκε μετά τον πόλεμο με δραστικές διατυπώσεις η συμβολή Γερμανών ερευνητών στις προσπάθειες για την κατασκευή ατομικής βόμβας, με την οποία το ναζιστικό καθεστώς θα σταθεροποιούσε τη θέση και την εγκληματική πολιτική του στην Ευρώπη και τον κόσμο. Ο Χάιζενμπεργκ, δεν μπόρεσε να δικαιολογήσει ποτέ την «απάθειά» του, όταν διέφευγαν στην αυτοεξορία, μπροστά στον κίνδυνο να εξοντωθούν, ο Einstein, ο Schroedinger, η Meitner και άλλοι νεότεροι σημαντικοί ερευνητές, μερικοί από τους οποίους ήταν συνεργάτες και μαθητές του. Ο Χάιζενμπεργκ δεν ήταν ένας απλός δημόσιος υπάλληλος, αλλά ήδη ένας διάσημος ερευνητής, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ από το έτος 1932 και, αν δεν ήταν ο ίδιος υπερσυντηρητικός στη νοοτροπία και στις αντιλήψεις, θα μπορούσε να είχε δείξει την έντονη διαφωνία του με τις πρακτικές της εξόντωσης για πολιτικούς και ρατσιστικούς λόγους.

Φυσικά, κανείς δεν κατηγόρησε τον Χάιζενμπεργκ ποτέ για συμπάθεια προς το ναζιστικό καθεστώς, το οποίο μάλιστα του επέρριπτε ευθύνες ότι μάζευε γύρω του «Εβραίους» ερευνητές και γι' αυτό τού αρνήθηκε μία πανεπιστημιακή έδρα στο Μόναχο. Σίγουρα, όμως, ο Χάιζενμπεργκ δεν αντιτάχθηκε ποτέ και ανάλογα με το ανάστημα και το κύρος του στην προσπάθεια του ναζιστικού καθεστώτος και πολλών συνοδοιπόρων και συνεταίρων να «καθαρίσουν» την κβαντική φυσική από την «εβραϊκή υπονόμευση». Επίσης, ο Χάιζενμπεργκ δεν έδωσε ποτέ επαρκείς εξηγήσεις για τους λόγους που συνεργάστηκε στο σχέδιο ανάπτυξης ναζιστικών πυρηνικών όπλων. Ο ίδιος και η σύζυγός του ήταν παιδιά πανεπιστημιακών καθηγητών, άρα είχαν την απαραίτητη οικογενειακή παιδεία για να αντιληφθούν τη σημασία κάθε ενέργειας ή παράληψης στη ζωής τους. Έτσι, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος ερευνητής επέδειξε, όπως και πολλοί άλλοι εξ άλλου, στην καλύτερη περίπτωση για την υστεροφημία του, υπερβάλλοντα καιροσκοπισμό.

Ο Χάιζενμπεργκ, αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς του 20^ου αιώνα, ανέπτυξε στη μεταπολεμική Γερμανία δραστηριότητες υπερσυντηρητικές και εθνικιστικές, επεκτεινόμενος ταυτόχρονα και σε θρησκόληπτες φιλοσοφικές θεωρήσεις. Κάποια εποχή δε, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν είχε αρχίσει η εξέγερση των φοιτητών στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια για την ανανέωση της εκπαίδευσης και της κοινωνίας (Μάης 1968 κ.ά.), δήλωνε ο Χάιζενμπεργκ ότι οι φοιτητικές κινητοποιήσεις τού θύμιζαν τις ενέργειες της παλιάς ναζιστικής νεολαίας, για τις οποίες όμως δεν είχε πει ποτέ δημόσια κάτι αρνητικό, την εποχή που έπρεπε και όταν θα είχε σημασία η γνώμη του...

Ο Carl Friedrich von Weizsaecker (Βαϊτσζέκερ), έτερος σημαντικός εταίρος στη γερμανική ομάδα για δημιουργία ναζιστικών πυρηνικών όπλων, ο οποίος είχε υποβάλει κατά τη διάρκεια του β' παγκόσμιου πολέμου και εισηγήσεις στις ναζιστικές στρατιωτικές αρχές για την κατασκευή βόμβας πλουτωνίου, δικαιολογήθηκε μεταπολεμικά ότι απέβλεπε στην άσκηση επιρροής σε στρατιωτικό επίπεδο και στη μεταστροφή του καθεστώτος προς «δημοκρατική κατεύθυνση»! Η καταγωγή του Βαϊτσζέκερ από μία παλαιά αριστοκρατική οικογένεια (ο ίδιος έχει στο όνομά του τον τίτλο Freiherr = Βαρώνος) και η ανατροφή του σε οικογενειακό περιβάλλον πολλών πανεπιστημιακών καθηγητών, έπρεπε να αποτελεί επαρκές εχέγγυο για πνευματική και οικονομική ανεξαρτησία απέναντι στο εγκληματικό χιτλερικό καθεστώς.

Ο Βαϊτσζέκερ αντικατέστησε όμως την προσωπική ευθύνη τού επιστήμονα με υπερφυσικές πρόνοιες και θεώρησε, μετά τον πόλεμο, ότι μόνο «η χάρις του θεού έσωσε τον κόσμο από τον κίνδυνο να αποκτήσουν οι Ναζί πυρηνικά όπλα»^. πρόκειται προφανώς για τον βολικό σε τέτοιες περιπτώσεις από μηχανής θεό, ο οποίος αφενός γλύτωσε τον ίδιο τον Βαϊτσζέκερ από τον «κίνδυνο» να γίνει (και) αυτός δήμιος του κόσμου, αφετέρου του εξασφάλισε την απαλλαγή από τις ηθικές ευθύνες για όλες τις ενέργειες και παραλήψεις του. Από το έτος 1957 ανέλαβε ο κατά τα άλλα πολύ σημαντικός αυτός επιστήμονας (περιέγραψε μαζί με τον Hans Bethe τις πυρηνικές διεργασίες στον ήλιο και τα άστρα του σύμπαντος), μία έδρα φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου, όπου επιδόθηκε σε ηθικοπλαστικά και φιλειρηνικά μηνύματα με θρησκευτικό στίγμα, ενώ παράλληλα ήταν μέλος του προεδρείου της γερμανικής Ένωσης Ευαγγελικών Εκκλησιών. Ζει ακόμα, περίπου 95 ετών τώρα, στη βόρεια Γερμανία.

Το έτος 1955 υπογράφηκε και κυκλοφόρησε στο Λονδίνο το «μανιφέστο Russell-Einstein», το οποίο ενημέρωνε την κοινή γνώμη για τη σημασία και τις επιπτώσεις των πυρηνικών όπλων στον ανθρώπινο πολιτισμό. Μαζί με τους δύο αυτούς επιφανείς επιστήμονες υπέγραψαν το μανιφέστο και οι Max Born, Percy Williams Bridgman, Leopold Infeld, Frederic Joliot-Curie, Hermann Joseph Muller, Linus Carl Pauling, Cecil Powell, Jozef Rotblat, Hideki Yukawa, οι οποίοι πήραν μέρος, μαζί με άλλους, στη «Σύσκεψη ειρήνης και αφοπλισμού του Pugwash». Ο Χάιζενμπεργκ και ο Βαϊτσζέκερ απουσίαζαν προφανώς από αυτή τη σύσκεψη... (Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)

(Από την «Ιστορία της Τεχνολογίας»)