tinanatsou.blogspot.com, 8/3/2019
Από τη «Γέννηση των άστρων» (το πρώτο σας βιβλίο στην ελληνική βιβλιογραφία, το 1996) μέχρι την «Άνοιξη του Σύμπαντος», πόσο η ελληνική κοινωνία και η εκπαιδευτική κοινότητα έχουν κάνει βήματα μπροστά ως προς το ενδιαφέρον και την ενημέρωσή τους για το Σύμπαν;
Δεν έχω ούτε μπορώ να έχω ιδίαν αντίληψη για την πρόοδο της ελληνικής κοινωνίας ως προς το ενδιαφέρον και την ενημέρωσή της για τα τεκταινόμενα στο Σύμπαν. Εκείνο που μπορώ να σας πω είναι ότι τα τελευταία 25 χρόνια από τις διάφορες ερωτήσεις που μου έχουν κάνει στις εκατοντάδες ομιλίες μου σ’ ολόκληρη τη χώρα, φαίνεται ότι και η τηλεόραση, αλλά κυρίως το διαδίκτυο, έχουν βοηθήσει πολύ στην εξάπλωση αυτών των γνώσεων. Δυστυχώς στην εκπαιδευτική κοινότητα τα πράγματα εξελίχθηκαν από το κακό στο χειρότερο. Δεν λέω να γίνουν οι μαθητές αστροφυσικοί ή έστω ερασιτέχνες αστρονόμοι, αλλά υπάρχουν ορισμένες βασικές επιστημονικές έννοιες που πρέπει όλοι να γνωρίζουν, οποιαδήποτε κι αν είναι τα μελλοντικά τους επαγγελματικά σχέδια. Ούτε θεωρώ ότι είναι αναγκαστικά απαραίτητο ένα ξεχωριστό μάθημα Αστρονομίας, αλλά ένα μάθημα βασικών τουλάχιστον γνώσεων φυσικών επιστημών (αστρονομίας και γεωφυσικής-γεωλογίας) που θα έπρεπε οπωσδήποτε να περιλαμβάνεται στα μαθήματα της Α’ Λυκείου, ενώ η διδασκαλία του θα πρέπει να γίνεται με έναν τρόπο εποπτικό και εν πολλοίς από τους ίδιους τους μαθητές κάτω από την εποπτεία του καθηγητή. Σε τελική πάντως ανάλυση δεν θα με ενοχλούσε τόσο πολύ η αποβολή του μαθήματος της Αστρονομίας, εφόσον η όποια «μεταρρύθμιση» κατόρθωνε να μάθει στους μαθητές «πώς να σκέφτονται»!
Πρώτα απ’ όλα να ξεκαθαρίσουμε κάτι που, αν και αυτονόητο, συνήθως δεν είναι! Στο Ίδρυμα Ευγενίδου, όλα αυτά τα χρόνια έχουμε εργαστεί περίπου 400-500 άτομα, καθένα από τα οποία συνεισέφερε με τον δικό του τρόπο και στον δικό του τομέα στο όλο έργο και τις δραστηριότητες του Ιδρύματος. Θα πρέπει επίσης να επισημάνω εδώ ότι για όλες του τις δραστηριότητες το Ίδρυμα δεν έχει επιβαρύνει ούτε κατά μία δραχμή ή ένα ευρώ την πολιτεία και τον Έλληνα φορολογούμενο, χάρη στα κληροδοτήματα που άφησαν οι αείμνηστοι εθνικοί μας ευεργέτες Ευγένιος Ευγενίδης και Μαριάνθη Σίμου, αδελφή του Ευγενίδη. Στη δεκαετία του ’80 το Πλανητάριο επέκτεινε τις δραστηριότητές του και πέρα από το κτιριακό του συγκρότημα, με επιμορφωτικά άρθρα και συνεντεύξεις στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, με επιμορφωτικές διαλέξεις σε όλη τη χώρα και με εκπομπές εκλαϊκευμένης επιστήμης στην τηλεόραση που παρακολούθησαν συνολικά εκατομμύρια μικροί και μεγάλοι θεατές. Από τις εκπομπές αυτές επηρεάστηκαν χιλιάδες μαθητές με τελικό αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς σήμερα να διαπρέπουν σε διάφορα ακαδημαϊκά και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έτσι, ξεκίνησε η διαδικασία υλοποίησης του οράματος για ένα Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, το οποίο ύστερα από τέσσερα χρόνια κατασκευής άνοιξε τις πύλες του στο κοινό στις 3 Νοεμβρίου 2003. Από τότε και μέχρι σήμερα, το Πλανητάριο μετατράπηκε σε ένα από τα πλέον δημοφιλή αξιοθέατα ολόκληρης της χώρας, αφού στα 15χρόνια της λειτουργίας του υποδέχτηκε πάνω από 4.500.000 θεατές.
Το Σύμπαν βρίσκεται στην άνοιξή του, όπως διαβάζουμε και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας. Γιατί για τον δικό μας πλανήτη έχουμε τόσα καταστροφικά σενάρια;
Γιατί απλούστατα το Σύμπαν δεν δίνει ούτε μια πεντάρα για τις δικές μας δραστηριότητες. Κι όχι μόνο το Σύμπαν, αλλά και ο ίδιος μας ο πλανήτης. Γιατί ό,τι και να κάνουμε, όποιες καταστροφές και αν επιφέρουμε στη Γη, σε τελική ανάλυση σε 1.000, σε 1.000.000 χρόνια από σήμερα, θα μας έχει ξεχάσει και θα έχει ανακάμψει από οποιεσδήποτε καταστροφές.
Αλήθεια, πόσο μικροί πρέπει να αισθανόμαστε μπροστά στο άπειρο του Σύμπαντος;
Πάρα πολύ μικροί! Να φανταστείτε ότι βρισκόμαστε πάνω σ’ έναν μικροσκοπικό πλανήτη, γύρω από ένα μικροσκοπικό άστρο, τον Ήλιο, σε μια αστρική πολιτεία, τον Γαλαξία μας, 200 δισεκατομμυρίων άστρων, σ’ ένα Σύμπαν που αποτελείται από ένα τρισεκατομμύριο άλλους γαλαξίες, ηλικία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών κι ένα μέλλον που εκτείνεται σε τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων χρόνια! Αν μπορούσαμε να σμικρύνουμε το Ηλιακό μας Σύστημα κατά ένα τρισεκατομμύριο φορές, τότε θα είχε το μέγεθος ενός μεγάλου δωματίου και ο Ήλιος μας το μέγεθος του κεφαλιού μιας καρφίτσας, ενώ το πλησιέστερο σ’ εμάς άστρο (ο εγγύτατος του Κενταύρου) θα βρίσκονταν σε απόσταση 40 περίπου χιλιομέτρων. Στην ίδια σμίκρυνση ο Γαλαξίας μας θα είχε διάμετρο 1.000.000 χιλιομέτρων, ενώ σε όλη του την έκταση θα στολίζονταν από 200 δισεκατομμύρια άστρα καθένα με μέσο μέγεθος όσο το κεφάλι μιας καρφίτσας που θα βρίσκονταν σε αποστάσεις 40 περίπου χιλιομέτρων το ένα από τ’ άλλο. Και ενδιάμεσα το κενό!
Το νέο σας βιβλίο έχει άμεση σχέση, αλλά και δική του αυτοτέλεια από το προηγούμενό σας, το «Είμαστε αστρόσκονη». Θέλετε να σχολιάσετε;
Άμεση σχέση, με την έννοια ότι περιγράφουν θέματα αστροφυσικής, ναι. Αλλά αυτή είναι και η μόνη τους σύνδεση. Κι ενώ το τελευταίο μου βιβλίο ασχολείται με την περιγραφή της γέννησης και της εξέλιξης του Σύμπαντος τα τελευταία 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, στην άνοιξη κυριολεκτικά της ύπαρξής του, στα πρώτα του δηλαδή βήματα, το «Είμαστε αστρόσκονη» περιορίζεται στο να περιγράψει τις διαδικασίες γέννησης, εξέλιξης και θανάτου των άστρων. Και τα δύο όμως βιβλία δεν περιορίζονται στις περιγραφές όσων γνωρίζουμε, αλλά επίσης και στους τρόπους που φτάσαμε σ’ αυτές τις γνώσεις.
Η ενασχόληση με τη δική σας επιστήμη θεωρούνταν ανδρική υπόθεση. Πώς κρίνετε το γεγονός ότι υπάρχει πια μεγάλο ενδιαφέρον και από τον γυναικείο πληθυσμό;
Καιρός ήταν. Η αστροφυσική, όπως και κάθε άλλη ανθρώπινη ενασχόληση, δεν θα ’πρεπε να θεωρείται προνόμιο κανενός.
Πόσο εύκολο ήταν για εσάς να καταθέσετε τις επιστημονικές σας γνώσεις ευσύνοπτα και τεκμηριωμένα, αλλά και απευθυνόμενος ταυτόχρονα στον μέσο αναγνώστη;
Ύστερα από την ενασχόλησή μου επί μισό αιώνα με την εκλαΐκευση της επιστήμης το θεωρώ φυσικό επακόλουθο να γράφω με τον τρόπο που το κάνω. Όταν μάλιστα με ρωτάνε πόσο χρόνο μου πήρε για να γράψω ένα νέο βιβλίο, η απάντηση είναι πολύ εύκολη: 50 χρόνια, αν και η πραγματική χρονική διάρκεια της συγγραφής δεν χρειάστηκε πάνω από μερικούς μήνες!
Πώς κρίνετε το πέρασμά μας από τον πλανήτη Γη; Έχετε, ως επιστήμονας, και φιλοσοφικές αναζητήσεις;
Και βέβαια έχω, αλλά κατά τη γνώμη μου ένας επιστήμονας δεν θα έπρεπε να τοποθετείται δημόσια σε θέματα που άπτονται των προσωπικών του πιστεύω και άλλων δοξασιών, γιατί αυτές οι όποιες απόψεις του μπορεί να παρερμηνευτούν. Γιατί κανείς δεν μπορεί να αποδείξει του λόγου το αληθές απλών δοξασιών του οποιουδήποτε. Εάν μάλιστα αναλογιστούμε ότι σήμερα στον πλανήτη μας υπάρχουν περίπου 7,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, με 7,5 δισεκατομμύρια διαφορετικά πιστεύω, δοξασίες και αντιλήψεις, καταλαβαίνετε πόσο αδύνατη είναι μια τέτοια προσπάθεια. Αντίθετα στη Φυσική τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα, επειδή στη Φυσική χρειάζονται και απαιτούνται αποδείξεις. Γι’ αυτό λοιπόν κι εγώ περιορίζομαι μόνο στην επιστήμη, στην οποία, για να είναι κάτι αποδεκτό πρέπει να αποδειχτεί, επανειλημμένα και από διαφορετικούς ερευνητές, είτε με το πείραμα είτε με την παρατήρηση. Θεωρώ, δηλαδή, ότι αφού τα προσωπικά πιστεύω ενός ανθρώπου, εμού ή κάποιου άλλου, δεν μπορούν να αποδειχτούν, και για να μην παρεξηγηθούν και παρανοηθούν οι απόψεις μου, αποφεύγω στον δημόσιο λόγο μου να απαντάω σε τέτοιου είδους ερωτήσεις. Οι όποιες, άλλωστε, προσωπικές μου δοξασίες είναι απόλυτα προσωπική υπόθεση που δεν αφορά, κι ούτε πρέπει να αφορά το ευρύ κοινό.
Ποια αξία θεωρείται αδιαπραγμάτευτη;
Όλες οι αξίες που έχει κάποιος, γι’ αυτόν τουλάχιστον, θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτες! Διαφορετικά τι είδους αξίες είναι;
Συνεχίζετε τη συγγραφική σας δραστηριότητα; Ετοιμάζετε κάποιο νέο βιβλίο;
Ένας συγγραφέας δεν πρέπει να σταματάει ποτέ τη συγγραφική του δραστηριότητα ανεξάρτητα εάν τα κείμενα που γράφει προορίζονται να εκδοθούν ή όχι. Στη δική μου περίπτωση αυτή την περίοδο ασχολούμαι με τη συγγραφή ενός νέου βιβλίου, το οποίο θα περιγράφει τις προσωπικές μου αναμνήσεις από το Πρόγραμμα Απόλλων που έστειλε τους πρώτους ανθρώπους στο φεγγάρι πριν από μισό ακριβώς αιώνα. Ο τίτλος του είναι «Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι. Αναμνήσεις από το Διάστημα». Σ’ αυτό προσπαθώ να καταγράψω τις εμπειρίες μου από τα πρώτα χρόνια του διαστημικού προγράμματος. Η ιδέα ήταν του εκδότη Νώντα Παπαγεωργίου των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, που ήθελε να μάθει πώς «έζησα» το όλο πρόγραμμα με «αυτοβιογραφικά» στοιχεία ανάμεσα στην περιγραφή των διαστημικών αποστολών. Και παρόλο που στην αρχή αυτό το «αυτοβιογραφικό» δεν μου άρεσε καθόλου, καθώς προχωράει το γράψιμο αλλάζω γνώμη και νομίζω ότι θα έχει αρκετό ενδιαφέρον.
Συνέντευξη
Χαριτίνη Μαλισσόβα
