H παραπλάνηση ως εργαλείο διακυβέρνησης

Βιβλία, βιβλία

του Θανάση Βασιλείου, Καθημερινή, 22/3/2015

ΜΑΡΟΥΛΗΣ-ΣΑΚΛΑΜΠΑΝΗΣ-ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ
Μαζί τα είπανε: Ανθολόγιο εξαπάτησης
εκδ. Λιβάνης, 2014

Από την Ιστορία μαθαίνουμε ότι τίποτα δεν γίνεται τυχαία, και ότι όλα έχουν τις αιτίες τους. Ο λόγος εδώ για την οξεία παθολογία της ελληνικής –και όχι μόνον– πολιτικής ζωής: την κυκλοφορία του ψεύδους, την απόκρυψη της αλήθειας, την τεχνική της παραπλάνησης. Και όλα αυτά, για το μέγα τρόπαιο: τη λαϊκή αποδοχή και την ψήφο. Παρότι η εξαπάτηση δεν ζει επί μακρόν –και αυτό απεδείχθη από τις βραχύβιες κυβερνήσεις των τελευταίων έξι ετών– η ανθεκτικότητα της ψευδολογίας και της ανέξοδης κουβέντας μένει εντυπωσιακή.

Οι δημοσιογράφοι Δημήτρης Μαρούλης, Λεωνίδας Σακλαμπάνης και Βασίλης Κουφόπουλος έστησαν το βιβλίο «Μαζί τα είπανε», με τον σαφέστερο υπότιτλο «Ανθολόγιο εξαπάτησης», το οποίο στην ουσία γράφτηκε από τις κατά καιρούς δηλώσεις Ελλήνων πολιτικών αλλά και επιφανών αξιωματούχων της Ε.Ε. Η έρευνά τους βασίστηκε σε οπτικοακουστικό υλικό διαφόρων πηγών (εφημερίδες, Διαδίκτυο, ραδιόφωνο, τηλεόραση).

Αυτό που προκύπτει από το βιβλίο είναι το στίγμα ενός έμμονου συμπτώματος της καθ’ ημάς πολιτικής, ήτοι, η ήττα της πολιτικής, το πρωτείο της επικοινωνιακής διαχείρισης των όποιων προβλημάτων και, βέβαια, η αντίστροφη σχέση μιας άλλης σταθεράς του ελληνικού τρόπου: της ανευθυνότητας και του θράσους των πολιτικών, από τη μια, και της συλλογικής δυσφορίας, αβεβαιότητας, αστάθειας και της απουσίας σχεδιασμού, από την άλλη. Το αποτέλεσμα είναι το μεγάλο κάδρο: ευάλωτοι στα ψέματα και στα απρόοπτα, απαράσκευοι στα δύσκολα· με την Ελλάδα σαν ρευστή χώρα, με κοινωνικές παραμορφώσεις, χάσμα εμπιστοσύνης πολιτικών-πολιτών, κλίμα συλλογικής αποσάθρωσης, δίχως γραμμές και όρια κοινωνικής άμυνας.

Ιδού ορισμένα από τα τρανταχτά παραδείγματα του «Ανθολογίου εξαπάτησης»: 

• Γ. Παπανδρέου: «Δεν υπάρχει περίπτωση να προσφύγουμε στο ΔΝΤ. Δεν το έχουμε ανάγκη» (13/1/2010). 
• Αντ. Σαμαράς: «Προσπάθησαν να πείσουν τους Έλληνες ότι με το Μνημόνιο θα βγει η Ελλάδα από την κρίση…» (17/10/2010). 
• Ευάγγελος Βενιζέλος: «Δεν είναι οι λογαριασμοί της ΔΕΗ ο μοχλός για να εισπράττεις τέλη ή φόρους…» (23/6/2011). 
• Φώτης Κουβέλης: «Η ΔΗΜΑΡ σε καμία περίπτωση δεν θα έχει την οποιαδήποτε συμμετοχή σε μια συγκυβέρνηση ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ.» (2/4/2012). 

Αλλά και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι: 

• Χ. Αλμούνια: «Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι ο μέσος όρος της Ευρωζώνης…» (18/2/2009) κ.λπ., κ.λπ.

Ενδιαφέρον είχαν οι αντιδράσεις των ίδιων των πολιτικών. Ορισμένοι προνοητικοί απέσυραν από τις διαδικτυακές τους σελίδες όλες τις βαρύγδουπες δηλώσεις που σήμερα τους εκθέτουν. Αλλοι, σε δημόσιες και ιδιωτικές συζητήσεις, υποστήριξαν ότι οι δηλώσεις τους είχαν ισχύ μόνο στο χρονικό πλαίσιο που έγιναν και κάτω από τα συγκεκριμένα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Ομιλούν, δηλαδή, για δημόσιο λόγο με ημερομηνία λήξης και δίχως αξία αμέσως μετά την απομάκρυνση από… την κάλπη.

Θα ήταν παραμυθητικό, βέβαια, να θυμίσουμε τους παροιμιώδεις δεσμούς του ψεύδους και της εξαπάτησης με την πολιτική και τους πολιτικούς. Ο Τζόναθαν Σουίφτ στη θαυμάσια πραγματεία του «Περί της τέχνης της πολιτικής ψευδολογίας» υποστήριξε ότι «ψευδολογία είναι η τέχνη του να κάνεις τον λαό να πιστεύει ευεργετικά ψεύδη και να το κάνεις για καλό σκοπό». Σε αντίστοιχο πνεύμα κινήθηκε η πραγματεία του Νικολά ντε Κοντορσέ, το «Είναι χρήσιμο να εξαπατά κανείς τον λαό;». Παρά το γεγονός ότι τα δύο κείμενα γράφτηκαν τον 18ο αιώνα, αυτό που εκθέτουν ο Σουίφτ και ο Κοντορσέ παραμένει απολύτως επίκαιρο. Οι υποψιασμένοι αναγνώστες ας θυμηθούν τη μελέτη με τίτλο «Γιατί οι πολιτικοί λένε ψέματα» του Αμερικανού Τζον Μιρσχάιμερ, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σικάγου, αλλά και την πικρή παραδοχή του αείμνηστου νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου: «Η ανθρωπότητα έχει περάσει από διάφορες ηλικίες –τη λίθινη εποχή, την εποχή του Χαλκού και ούτω καθεξής–, μέχρι σήμερα, την Εποχή του Ψεύδους».

Το ερώτημα, αν και σε ποιες περιπτώσεις είναι ορθό να λέγονται ψέματα, είναι μάλλον διαχρονικό. Εξ αφορμής, καλούμεθα να αντιμετωπίσουμε όσοι δεχόμαστε, ανοιχτά ή όχι, ότι η πολιτική ψευδολογία έχει αγγίξει τα όρια της χυδαιότητας και, συνειδητά ή λιγότερο συνειδητά, ότι υπάρχουν ηθικοί φραγμοί στην επίτευξη πολιτικών στόχων ή ιδιοτελών επιδιώξεων. Το «Ανθολόγιο εξαπάτησης», βέβαια, δεν έχει τόσο υψηλούς στόχους, αλλά σίγουρα τους υπηρετεί.