και το «τηλέφωνο των πνευμάτων»
Καθημερινή, 6/3/2015
Μία από τις λιγότερο γνωστές φιλοδοξίες του Τόμας Έντισον ήταν η κατασκευή συσκευής, ικανής να αφουγκράζεται τις φωνές των νεκρών, σύμφωνα με μέχρι πρόσφατα χαμένο κεφάλαιο των απομνημονευμάτων του, τα οποία αναδημοσιεύονται αυτή την εβδομάδα στη Γαλλία.
Ο Αμερικανός εφευρέτης, ο οποίος επινόησε τον φωνόγραφο και θεωρείται -εσφαλμένα- ο πρώτος δημιουργός του ηλεκτρικού λαμπτήρα, φιλοδοξούσε να δημιουργήσει ένα είδος «τηλεφώνου των πνευμάτων», που θα κατέγραφε τα λόγια των ψυχών.
Άγνωστη «λογοκρισία»
Ο Έντισον περιγράφει τις προσπάθειές του αυτές στην αυτοβιογραφία του, που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του. Παρότι η πρώτη έκδοση του 1948 (ο Έντισον πέθανε το 1931) περιείχε την προσπάθεια κατασκευής του τηλεφώνου ψυχών στον επίλογό της, κάθε μεταφυσική μνεία αφαιρέθηκε από άγνωστο χέρι στις κατοπινές εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα. Ορισμένοι εκδότες στις ΗΠΑ θεώρησαν μάλλον ότι οι αναφορές στο τηλέφωνο ψυχών υπήρξε κακόγουστο αστείο του συγγραφέα, καθώς κανένα τέτοιο σχέδιο δεν εντοπίσθηκε στα χαρτιά του. Στη Γαλλία, όμως, η μετάφραση του έργου το 1949 διατήρησε το επίμαχο κεφάλαιο.
Το εδάφιο αυτό δείχνει πως ο Έντισον προσπάθησε στα τέλη της δεκαετίας του 1870 να ακούσει τις φωνές από το υπερπέραν, ενισχύοντας τον ήχο των φωνογράφων. Ο εφευρέτης συνήψε μάλιστα συμφωνία με τον βοηθό του, τον μηχανολόγο Ουίλιαμ Ουόλτερ Ντίνουιντι, ότι ο πρώτος που θα πέθαινε θα «προσπαθούσε να στείλει μήνυμα από τον άλλο κόσμο στον επιζήσαντα».
Μεταφυσική του 19ου αιώνα
Ο Έντισον πίστευε ακράδαντα όχι μόνο στην ύπαρξη φαντασμάτων, αλλά και στην ικανότητά τους να συνομιλούν με τους ζωντανούς.
Αν και οι απόψεις αυτές του εφευρέτη μπορεί να προκαλούν σήμερα θυμηδία και αρνητικές εντυπώσεις για τον Έντισον, ο κοινωνικός περίγυρός του καθώς και ορισμένα ιδιαίτερα διαδεδομένα πνευματικά κινήματα της εποχής του προήγαγαν ενεργά τέτοια μεταφυσικά πιστεύω.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αδίστακτη τυχοδιώκτις και ιδρυτής του κινήματος του Θεοσοφισμού, Χελένα Μπλαβάτσκι.
Η μαντάμ Μπλαβάτσκι, όπως ήταν γνωστή τον 19ο αιώνα, ήταν κόρη Ρωσογερμανών ξεπεσμένων ευγενών, που ταξίδεψε σε όλη τη ρωσική αυτοκρατορία μετά τη γέννησή της το 1831, χάρη στον στρατιωτικό πατέρα της και τις πολυάριθμες μεταθέσεις του.
Γύρω στο 1860, η «μαντάμ», έχοντας διαπιστώσει τη δημοτικότητα των μεταφυσικών αναζητήσεων μεταξύ των μελών της ολοένα και πιο πλούσιας αστικής τάξης της Δύσης, ίδρυσε σχολή σκέψης, η οποία συνδύαζε στοιχεία από όλες τις θρησκείες.
Σε μία προσπάθεια να πείσει το κοινό της, εφηύρε φανταστικά ταξίδια στο Θιβέτ -όπου ουδέποτε πήγε- αλλά και εξίσου φανταστικές περιπέτειες σε άλλα μέρη του κόσμου. Η «σχολή» της αξιοποιούσε περίτεχνα τις ανησυχίες της εποχής, όπως τον πόθο των συγχρόνων της για επικοινωνία με το υπερπέραν. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποίησε πολλά «μέντιουμ», αντλώντας γενναία ποσά από αδαείς.
Περί Θεοσοφισμού
Την ίδια στιγμή, επέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της ότι η σχολή σκέψης που ίδρυσε, ο Θεοσοφισμός, δεν αποτελεί θρησκεία παρά μόνο φιλοσοφικό ρεύμα, ικανό να συνδυάζει κάθε πνευματική αναζήτηση και σχολή, από τον Χριστιανισμό και τον Βουδισμό, μέχρι το Νεο-πλατωνισμό και τον μυστικισμό του Γιάκομπ Μπέμε.
Μετά τη μετοίκησή της στη Νέα Υόρκη, η μαντάμ Μπλαβάτσκι βρήκε πρόσφορο έδαφος, αναζητώντας οπαδούς-μαθητές μεταξύ της πάμπλουτης άρχουσας τάξης της εποχής, πάντα έτοιμη να προσφέρει πνευματική διέξοδο σε εύπορους και ταλανιζόμενους από πλήξη ολιγάρχες.
