Η Επιστήμη είναι ένα φάντασμα στον πολιτισμό μας

του Ηλία Μαγκλίνη, Καθημερινή, 12/4/2014

Στο τέταρτο κεφάλαιο του εξαιρετικού «Το φάντασμα της όπερας. Η επιστήμη στον πολιτισμό μας», ο Στέφανος Τραχανάς (διευθυντής και ιθύνων νους των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης – απ’ όπου και κυκλοφορεί το βιβλίο) στέκεται ιδιαίτερα στο έτος 1609 καθώς και στο 1859. Το 1609, ο Γαλιλαίος «έστρεψε το τηλεσκόπιό του στον ουρανό και είδε “εκεί επάνω” πράγματα πολύ διαφορετικά από εκείνα που προέβλεπε το αριστοτελικό “σύστημα του κόσμου”. Μια σελήνη με βουνά και χαράδρες – κάθε άλλο παρά μια αριστοτελική “τέλεια σφαίρα”». Ετσι, κατέστη δυνατή «η οριστική αναγνώριση του εμπειρικού χαρακτήρα της φυσικής επιστήμης. Οτι η παρατήρηση και το πείραμα αποτελούν τη μοναδική πηγή έγκυρης –και πάντα προσωρινής και ατελούς– γνώσης του φυσικού κόσμου».

Το 1859 το ξεχωρίζει ο κ. Τραχανάς, διότι τότε εκδόθηκε η «Καταγωγή των ειδών» του Δαρβίνου. Αν «η γαλιλαιική επανάσταση», γράφει, «αφαίρεσε τους ουρανούς από το “βασίλειο των θεών”, η δαρβινική επανάσταση απέσπασε απ’ εκεί κάτι ακόμα “ιερότερο”. Το ίδιο το φαινόμενο της ζωής. Εδώ η επέκταση των ορίων είναι ακόμα πιο συγκλονιστική. Και, στην πραγματικότητα, η τελευταία. Διότι με την προσθήκη της “ζωντανής ύλης” το πεδίο της φυσικής επιστήμης αγκαλιάζει πλέον το σύνολο του φυσικού κόσμου. Από τα... “μυρμήγκια ώς τ’ αστέρια”, για να παραφράσω τον τίτλο ενός καλού βιβλίου (το «Πάθος για τα μυρμήγκια και τ’ αστέρια» των I. Wolpert - A. Richards, εκδ. Κάτοπτρο).

Ωστόσο σήμερα, το 2014, «βρισκόμαστε μπροστά σε μια μαζική αποτυχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος να εκπληρώσει την παιδευτική αποστολή του. Σε μια εποχή υποτιθέμενου θριάμβου της επιστήμης –ή μήπως μόνο της τεχνολογίας;– ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός πολιτών βγαίνουν από το εκπαιδευτικό σύστημα έτοιμοι να παραδοθούν χωρίς αντίσταση στις πιο ακραίες μορφές ανορθολογισμού και παραεπιστήμης». Το βλέπουμε και στον πολιτικό μας βίο: λογής λογής «ψεκασμένοι», νεοναζιστικά μορφώματα με παραλλαγές αποκρυφισμών και πάει λέγοντας.

Κάπως έτσι, το «φάντασμα της όπερας» στον τίτλο του εξαιρετικού αυτού βιβλίου, λογίζεται, στο δεύτερο μέρος του, η ίδια η επιστήμη: όλοι θαυμάζουν την επιστήμη αλλά «το αληθινό της πρόσωπο –τον θεμελιώδη αντιδογματισμό της, τη βαθύτερη πηγή της δημιουργικότητάς της– προτιμούν να μην το βλέπουν. Ας μένει καλύτερα στο σκοτάδι· στο υπόγειο». Ο,τι μας βολεύει, κοινώς. Και η επιστήμη μονάχα βολική δεν είναι μερικές φορές. Αλλά το πόνημα του κ. Τραχανά θίγει πολλά ακόμα ερεθιστικά ζητήματα. Θα επανέλθουμε με άλλη αφορμή.