Θεοί και βασιλιάδες της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Χαραγμένοι σε πήλινα πινακίδια με τη σφηνοειδή γραφή των Σουμερίων, την αρχαιότερη γραφή που γνωρίζουμε, οι σουμεριακοί μύθοι έγιναν γνωστοί γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Ηταν η εποχή που οι αρχαιολογικές σχολές της Δύσης διεξήγαν τις μεγάλες ανασκαφές στη Μεσοποταμία. Τότε ανάμεσα στα πολλά ευρήματα που έφερε στο φως ο βρετανός αρχαιολόγος Layard στην ανασκαφή της Νινευή, βρέθηκαν οι πινακίδες με την άγνωστη εκείνη την εποχή σφηνοειδή γραφή. Οι πινακίδες μαζί με τα άλλα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο για να συντηρηθούν και να μελετηθούν. Κατά την αποκρυπτογράφησή τους, που έγινε μερικά χρόνια αργότερα, ήρθαν στο φως τα γραπτά ποιήματα των Σουμερίων, που σήμερα θεωρούνται τα αρχαιότερα λογοτεχνικά κείμενα που έφθασαν στις μέρες μας.
Από τις πινακίδες που αποκρυπτογραφήθηκαν βρέθηκαν επικά ποιήματα που αναφέρονται σε ήρωες που «έζησαν» στα τέλη της 4ης και στις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ., μεταξύ των οποίων είναι και ο Γκιλγκαμές, ο πρόδρομος του δικού μας Ηρακλή, καθώς και βασιλείς και θεοί του σουμεριακού πανθέου. Γύρω στα τέλη της 3ης χιλιετίας το βασίλειο των Σουμερίων κατελήφθη από γειτονικούς λαούς και χάθηκε. Διατηρήθηκε μόνο η γλώσσα τους, που χρησιμοποιήθηκε από τους κατακτητές ως θρησκευτική και λογοτεχνική.
Οι μύθοι χωρίζονται σε θεϊκούς και σε βασιλικούς. Οι πρώτοι είναι άσματα αφιερωμένα στους θεούς και οι δεύτεροι εξαίρουν τα προτερήματα των βασιλέων της 3ης Δυναστείας της Ουρ που βασίλεψε τους δύο τελευταίους αιώνες της τρίτης χιλιετίας π.Χ. Ανάμεσα στα ποιήματα αυτά υπάρχει ένα μεγάλο που αποτελείται από 400 στίχους και θρηνεί την καταστροφή της Ουρ, ένα άλλο που είναι αφιερωμένο στην καταστροφή της Νιππούρ και ένα ακόμη που αναφέρεται στην καταστροφή όλης της Σουμερίας. Παροιμίες και αφορισμοί είναι ένα άλλο είδος λογοτεχνίας των Σουμερίων και ορισμένοι από τους μύθους αυτούς θυμίζουν μύθους του Αισώπου, παρ' όλο που γράφτηκαν κάπου 1.000 χρόνια νωρίτερα. Πάντως απ' όλες τις αντίστοιχες γειτονικές λογοτεχνίες, η λογοτεχνία των Σουμερίων έφθασε στις μέρες μας αυτούσια, χωρίς να υποστεί επεξεργασία ή διορθώσεις. Τα κείμενα έφθασαν σε μας έτσι όπως χαράχτηκαν από τους γραφιάδες στις πήλινες πινακίδες πριν από 4.000 χρόνια και μας μιλάνε για τη φύση, για το δέος του ανθρώπου που προσπαθεί να ερμηνεύσει το Σύμπαν και για τους θεούς του, που έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με εκείνον.Η απόδοση του βιβλίου «Σουμεριακοί μύθοι» από την Αύρα Ward, εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 2006, σε σύγχρονη και ρέουσα γλώσσα, συνοδεύεται από χαριτωμένα σκίτσα από το βιβλίο της Tessa Richards «Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia», έκδοση του Βρετανικού Μουσείου. Συγκρίσεις με μύθους ελληνικούς ή και εβραϊκούς μπορούν να γίνουν πολλές, όπως στην περίπτωση που ο θεός του αιθέρα Ενλίλ διαλέγει ανάμεσα σε δύο αδέλφια (όπως στον μύθο του Κάιν και του Αβελ) αυτόν που κάνει τα δέντρα να καρποφορήσουν και τα ζώα να γεννοβολούν (όπως στον μύθο της Αθηνάς και του Ποσειδώνα). Διαλέγει, μ' άλλα λόγια, τον θεό αγρότη. Και εδώ, όπως στους μύθους των ολύμπιων θεών, οι αιμομιξίες, οι πατροκτονίες ή παιδοκτονίες δίνουν και παίρνουν, ενώ δαίμονες και τέρατα κατατρέχουν τους ανθρώπους. Και εδώ, όπως σε όλες τις παλιές μυθολογίες, υπάρχουν μύθοι του κατακλυσμού και μύθοι που εξηγούν τα φυσικά φαινόμενα, από τα απλούστερα, όπως η διαδρομή του Ηλίου και της Σελήνης, ως τα πιο... δύσκολα, όπως είναι ο θάνατος. Αλλοι μύθοι χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και άλλοι από επαναλήψεις, η «διαδρομή» ωστόσο που μας προτείνει η Αύρα Ward με αυτό το βιβλίο είναι βέβαιο ότι μας ανοίγει παλιούς ορίζοντες που πάνε πίσω 4.000 και περισσότερα χρόνια. Και είναι μια «διαδρομή» συναρπαστική.
(Χαρά Κιοσσέ, Το ΒΗΜΑ, 15/04/2007)
Κι εδώ μια προσφορά του blog: το ψευδώνυμο sfrang στα ιερογλυφικά:
