Alexandre Yersin (Υερσέν, 1863-1943)
...
Πόσοι γνωρίζουν ποιος ήταν ο Υερσέν; Ποιος ξέρει ότι πρόκειται για έναν από τους ευεργέτες της Ανθρωπότητας ο οποίος, άγνωστος στους περισσότερους εξ ημών, απάλλαξε με επίμονη και μοναχική μελέτη και έρευνα τους σύγχρονους ανθρώπους από τη φοβερή ασθένεια της πανούκλας; Γεννήθηκε στο Lavaux της Ελβετίας και πέθανε στο Suoi Giao του σημερινού Βιετνάμ. Ο πατέρας του πέθανε νωρίς και η μητέρα του διηύθυνε ένα παρθεναγωγείο. Ο ίδιος άρχισε από μικρός να ενδιαφέρεται για τα φυτά και τα έντομα της πατρίδας του.Το 1884 εγκαταστάθηκε ο Υερσέν στο Marburg της Γερμανίας για να σπουδάσει Ιατρική. Ήδη το 1885 πήγε όμως στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές, επειδή τον ενδιέφερε περισσότερο η εφαρμοσμένη κατεύθυνση των Γάλλων, έναντι της θεωρητικής των Γερμανών. Η διδακτορική του διατριβή παρουσιάστηκε στο «Ινστιτούτο Pasteur» και αφορούσε το θέμα της φυματίωσης. Στη συνέχεια εργάστηκε ως ερευνητής στο Ινστιτούτο, όπου μαζί με τον συνεργάτη του Παστέρ, Roux, ανακάλυψε την τοξίνη της διφθερίτιδας. Το 1888 παρακολούθησε μαθήματα βακτηριολογίας στο Ινστιτούτο Υγιεινής «Robert Koch» στο Βερολίνο.
Για να μπορεί να εργαστεί ο Υερσέν ως γιατρός στη Γαλλία, πήρε την υπηκοότητα της χώρας και στη συνέχεια άρχισε να ταξιδεύει ως ναυτικός γιατρός. Στα χρόνια 1890-1891 βρέθηκε στη γαλλική αποικία της Ινδοκίνας, όπου εξερεύνησε την άγνωστη μέχρι τότε ενδοχώρα. Το 1894 ξέσπασε στη νότια Κίνα μια επιδημία, η οποία επηρέασε και όλες τις γύρω περιοχές. Ο Υερσέν πήρε εντολή να μελετήσει την επιδημία στο Χονγκ Κονγκ, όπου πολύ σύντομα ανακάλυψε το βακτήριο της πανώλους (πανούκλας, λοιμού) που ονομάστηκε αργότερα προς τιμήν του, yersinia pestis. Ο Υερσέν εντόπισε επίσης τον κύριο φορέα του βακτηρίου που ήταν οι αρουραίοι και οι ψύλλοι στη γούνα των αρουραίων. Παράλληλα με τον Υερσέν, αυμβολή στην καταπολέμηση της πανούκλας είχε και ο Ιάπωνας ερευνητής Shibasaburo Kitasato που μελετούσε επίσης την προέλευση και τον τρόπο εξάπλωσης της επιδημίας.
Το 1895 βρέθηκε ο Υερσέν πάλι στο «Ινστιτούτο Παστέρ» του Παρισιού, ερευνώντας με τους Roux, Calmette και Borrel για ένα εμβόλιο για την πανούκλα, το οποίο δοκιμάστηκε το 1896 με επιτυχία και σε ανθρώπους. Έτσι απαλλάχθηκε σταδιακά η Ανθρωπότητα από μία φοβερή επιδημική ασθένεια, η οποία σε παλαιότερες εποχές είχε αφανίσει δεκάδες εκατομμύρια ζωές (μαύρος θάνατος!)
Από το 1895 ασχολήθηκε ο Υερσέν στην Ινδοκίνα με βακτηριολογικές και άλλες συναφείς έρευνες και δημιούργησε φυτικές διασταυρώσεις, από τις οποίες έπαιρνε κινίνο. Πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στην Ινδοκίνα, όπου πέθανε απομονωμένος.
Το φαινόμενο των επιδημικών ασθενειών δείχνει σε ποιο καταστροφικό αδιέξοδο είχε οδηγηθεί η Ανθρωπότητα με την εγκατάλειψη του επιστημονικού ορθολογισμού της ελληνο-ρωμαϊκής Αρχαιότητας -έστω με τα ακόμα περιορισμένα αποτελέσματα που ήταν αυτός σε θέση να προσφέρει- και τον εναγκαλισμό της με το πνεύμα της θεοπληξίας, το οποίο εκμεταλλεύονταν οι θρησκευτικοί μηχανισμοί για ποδηγέτηση και ελεγχόμενη κοινωνική πορεία. Οι άνθρωποι είχαν επί αιώνες εθιστεί να κοιτάζουν, κυριολεκτικά, σε λάθος κατεύθυνση: με το άκουσμα για την έλευση της ασθένειας έστρεφαν όλοι με δέος τα μάτια στους ουρανούς, προσμένοντας θεϊκή βοήθεια, αντί να παρατηρούν κάτω και δίπλα τους στην πραγματική ζωή, τους αρουραίους και τους ψύλλους.
Ο Albert Camus παρουσιάζει στο βιβλίο του «Η πανούκλα» τον πανικό και την υστερία που καταλάμβανε τους κατοίκους των πόλεων στο άκουσμα και μόνο για εξάπλωση αυτής της θανατηφόρας ασθένειας. Σ' αυτό το μυθιστόρημα περιγράφονται δύο κατηγορίες ανθρώπων, αφενός οι μοιρολάτρες και αδύναμοι μπροστά στο ακατανόητο φαινόμενο της μάστιγας, την οποία κανένας δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει και, αφετέρου, εκείνοι που ενεργοποιούνται και μάχονται την ασθένεια, διασώζοντας έτσι την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Καταρχάς οι επιδημικές ασθένειες και ειδικότερα η πανούκλα έχουν πανάρχαια ιστορία. Ακριβώς σ' αυτή την ασθένεια αποδίδονται πολλές επιδημίες κατά την Αρχαιότητα, σύμφωνα με περιγραφές π.χ. στο Έπος του Γκιλγκάμες, στην Παλαιά Διαθήκη, στην Αινιάδα, στις Θουκυδίδου Ξυγγραφές, όπου περιγράφεται ο πελοποννησιακός πόλεμος κ.ά. Ήδη εκείνες τις εποχές υπήρχε η υποψία ότι η διάδοση των επιδημιών σχετίζεται με τη συσσώρευση ανθρώπων στον περιορισμένο χώρο των πόλεων, όπως συμβαίνει αυτό σταδιακά με την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη και απότομα σε εποχές πολέμων και φυσικών καταστροφών.
Πανούκλα ήταν πιθανόν και η επιδημία στη Ρώμη κατά την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου, την οποία φαίνεται ότι μετέφεραν στρατιώτες που πήραν μέρος στο σκυθικό πόλεμο. Σ' όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι όμως βέβαιο, για ποια επιδημική ασθένεια επρόκειτο κάθε φορά, πανώλη, ευλογιά, χολέρα ή κάποια άλλη. Η πανδημία πανούκλας του 542 μ.Χ. στο Βυζάντιο επί Ιουστινιανού φαίνεται να ακύρωσε πολλά στρατιωτικά και πολιτικά σχέδια και να προκάλεσε μια μεγάλη κρίση στο κράτος, όπως γράφει ο ιστορικός Προκόπιος.
Μεταξύ των ετών 1347 και 1353 διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη μια νέα επιδημία πανούκλας (βουβωνική πανώλη) η οποία, προερχόμενη από το Βυζάντιο και τη Μέση Ανατολή, αποδεκάτισε το μισό ευρωπαϊκό πληθυσμό και το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού και άλλαξε ριζικά την κοινωνική και πολιτική ζωή. Αυτή η επιδημία πέρασε από το Βυζάντιο την εποχή των εμφύλιων πολέμων του Ιωάννη Καντακουζηνού που διεκδικούσε το θρόνο από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' και είναι προφανές ότι προκάλεσε τεράστια δημογραφική, οικονομική και κοινωνική υποβάθμιση. Αυτός ο εμφύλιος πόλεμος και η λειψανδρία που προέκυψε από την επιδημία οδήγησαν, αφενός τον Καντακουζηνό να φέρει για βοήθειά του οθωμανικά στρατεύματα στην Ευρώπη, αφετέρου τον Ιωάννη Ε' να συμμαχήσει με Σέρβους και Βουλγάρους για τη δική του ενίσχυση. Έκτοτε βρίσκονται ανελλιπώς οι Οθωμανοί σε ευρωπαϊκό έδαφος, ενώ οι βόρειοι γείτονες τού Βυζαντίου, αντιστάσεως μη ούσης, αποσπούσαν και ενσωμάτωναν στο κράτος τους τη μια μετά την άλλη ελλαδικές επαρχίες του βυζαντινού κράτους.
Περίπου έναν αιώνα αργότερα, λίγο πριν από την πτώση της Κων/πολης, διαπέρασε το υπόλειμμα του βυζαντινού κράτους (περίπου τη σημερινή ανατολική Θράκη) ένα νέο κύμα πανούκλας, με το οποίο μειώθηκε ο πληθυσμός σχεδόν στο ένα δέκατο. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που στα τελευταία χρόνια ανεξαρτησίας της Πόλης δεν υπήρχαν διαθέσιμοι μάχιμοι υπερασπιστές, δεδομένου ότι, η μεγάλη πλειοψηφία όσων είχαν επιβιώσει, βρίσκονταν (και εν αναμονή των πολεμικών εξελίξεων) στα μοναστήρια για ευχαριστήριες προσευχές.
Οι χριστιανοί κληρικοί του Μεσαίωνα στη Δύση απέδιδαν τα κύματα πανούκλας σε θεϊκή τιμωρία λόγω της αμαρτωλής ζωής των ανθρώπων, αλλά και σε μαγικές ενέργειες που προέρχονταν από τους Εβραίους, τις μάγισσες, τους αιρετικούς κλπ. Αποτέλεσμα ήταν να εντατικοποιούνται οι αντισημιτικές διώξεις και κατασχέσεις περιουσιών (αυτός ήταν και ο κύριος στόχος!) και να πληθαίνουν οι καταδίκες και εκτελέσεις «μαγισσών» και «αιρετικών» - δηλαδή κάθε ενοχλητικού και περίεργου γείτονα. Στη μεγάλη πανδημία του 14ου αιώνα διαδόθηκε στη δυτική Ευρώπη η συνήθεια να αυτομαστιγώνονται δημόσια όσοι άνθρωποι δεν είχαν ακόμα προσβληθεί, δείχνοντας έτσι έμπρακτα τη μεταμέλεια για τις αμαρτίες τους - κάτι ανάλογο με αυτό που γίνεται τελετουργικά ακόμα σήμερα από τα μέλη κάποιων μουσουλμανικών αιρέσεων. Ο πάπας Clemens VI προσπάθησε να ελέγξει τη λαϊκή υστερία που είχε υποδαυλίσει αρχικά και για πολλές δεκαετίες η Εκκλησία και απαγόρευσε το έτος 1348 το αυτομαστίγωμα, αλλά δεν εισακούστηκε.
Βέβαια, το γεγονός ότι πέθαιναν και μωρά από την πανούκλα, τα οποία δεν είχαν καν την ευκαιρία να «αμαρτήσουν» στη σύντομη ζωή τους, αποτελούσε ασήμαντη λεπτομέρεια μπροστά στην παραπληροφόρηση, την εκμετάλλευση και την εξαπάτηση που εφάρμοζε παραδοσιακά ο εκκλησιαστικός μηχανισμός. Μερικές εβδομάδες ή μερικούς μήνες μετά την έξαρση κάθε κύματος της επιδημίας καλούσαν οι κληρικοί τους πιστούς, όσους είχαν επιζήσει, να οργανώσουν λιτανείες και μαζικές προσευχές. Έτσι, όταν σταδιακά μειώνονταν οι θάνατοι, αποδιδόταν αυτό στη θεία εύνοια και οι αρχές τοποθετούσαν στο κέντρο των μεγάλων πόλεων «ευχαριστήριες στήλες» ή «στήλες πανούκλας», όπως λέγονται ακόμα.Με τον εντοπισμό του αίτιου για την πανούκλα και τις άλλες όμοιες επιδημικές ασθένειες και την εξάλειψή τους με ιατρικά μέσα ξεχάστηκαν, όπως είναι κατανοητό, οι δεήσεις, οι λιτανείες, τα τάματα αλλά και όλα τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν για «εξευμενισμό» του θεού. Στην κεντρική Ευρώπη έμειναν όμως μέχρι σήμερα αυτές οι στήλες για να θυμίζουν άλλη μια σκοτεινή πτυχή της θρησκοληψίας. Ενώ δε οι περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι αγνοούν ακόμα και για ποιο λόγο είχαν στηθεί αυτές οι στήλες, προς τιμή του Υερσέν που απάλλαξε την Ανθρωπότητα από αυτή τη φοβερή επιδημία, δεν υπάρχει ούτε και στο χωριό που γεννήθηκε ένα μικρό άγαλμα! Στην πρωτεύουσα Χανόι του Βιετνάμ υπάρχει πάντως εδώ και πολλές δεκαετίες μία «Λεωφόρος Υερσέν»! (Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
