του Τάκη Θεοδωρόπουλου, Καθημερινή, 12/08/2021
Ο Στάικος είχε τρία χαρίσματα. Ήταν αρχειοφάγος, ρωτούσε, έψαχνε, διασταύρωνε. Hταν δεινός αφηγητής. Και δεν ήταν πανεπιστημιακός. Κοινώς, δεν έγραφε φορώντας τον κορσέ της «πειθαρχίας», που αποχυμώνει τη γραφή. Επιπλέον, πίστευε ότι η ύπαρξη δεν κρίνεται από τις ιδεολογίες, αλλά από τους ανθρώπινους χαρακτήρες, και ότι μπορεί τα πιο ποταπά αισθήματα, όπως ο φθόνος, να αποδειχθούν ισχυρότερα και από τα πιο εξοπλισμένα προγράμματα. Oταν πρωτοδιάβασα τον «Μαλτέζο» του, στο γραφείο μου στην Ωκεανίδα, πριν από την έκδοσή του, κατάλαβα πόσο ρόλο έπαιξε στην Ιστορία μας ο φθόνος απέναντι στους χαρισματικούς χαρακτήρες. Στη δεκαετία του ’20 ο Iων Δραγούμης, στη δεκαετία του ’30 ο Συκουτρής, στη δεκαετία του ’40 ο Κίτσος Μαλτέζος. Διαφορετικοί, όμως χαρισματικοί και οι τρεις.
Όταν εκδόθηκε το βιβλίο, το 2000, η ατμόσφαιρα δεν έμοιαζε έτοιμη να το υποδεχθεί. Για πολλές δεκαετίες η έκφραση «εθνική συμφιλίωση» σήμαινε πολύ απλά την πλήρη αποδοχή των μύθων που είχε επιβάλει η Αριστερά για την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Η πανεπιστημιακή κοινότητα, ως επί το πλείστον, εργαζόταν για να μετατρέψει τον μύθο σε ιστορική αλήθεια. Το «Χρονικό» του Ρούφου είχε ξεχαστεί στην πρώτη του έκδοση από τον Κέδρο.
Ο Στάικος, όμως, στηριζόταν στην αυτοπεποίθηση που του προσέφερε η έρευνά του και, όπως είπα, δεν ήταν πανεπιστημιακός. Δεν κινδύνευε να μην τον ψηφίσουν στις επόμενες εκλογές του τομέα. Και το βιβλίο έγινε εμπορική επιτυχία. Απόδειξη ότι δεν γίνεται εμπορική επιτυχία μόνον η χαμηλή ποιότητα. Ένδειξη, επίσης, ότι κάτι άρχιζε να αλλάζει στην ατμόσφαιρα. Ήταν τα χρόνια που δημοσίευαν και οι «αναθεωρητές» ιστορικοί, ο Καλύβας και ο Μαραντζίδης.
Έχω εκδώσει τρία βιβλία του Στάικου ως συνεργάτης της Λουίζας Ζαούση στην Ωκεανίδα. Έφυγε ένας χαρισματικός συγγραφέας. Είχε πολλά να δώσει ακόμη.
Το αυτοκαταστροφικό πείσμα ενός ιδιαίτερου δεξιού.
Ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος γράφει για τον Πέτρο Μακρή-Στάικο, ο οποίος πέθανε πριν από λίγες ημέρες. Καθημερινή, 13/8/2021
Πώς είναι δυνατόν να είσαι δεξιός στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 και του ’70 και ταυτόχρονα αντιχουντικός, πολέμιος της μοναρχίας και αντικληρικαλιστής (για να μην πω άθεος); Πολύ περισσότερο όταν, μετά τον εξευτελισμό όχι μόνο του αντικομμουνισμού, αλλά και του άλλου ιδρυτικού πυλώνα της ιδεολογίας σου, του εθνικισμού, από τους συνταγματάρχες, διαπιστώνεις, το 1974, πόσο μόνος είσαι;
Σε αυτήν ακριβώς την παραζάλη βρέθηκε ο Πέτρος Μακρής - Στάικος, το καλοκαίρι της μεταπολίτευσης. Φρέσκος πτυχιούχος Νομικής, εργαζόταν τότε στο γραφείο που μόλις είχε ανασυστήσει στην οδό Δημοκρίτου, στην Αθήνα, ο Αλέξανδρος Λυκουρέζος. Μαζί του μάλιστα συνέταξε την πολύκροτη μήνυση κατά των πραξικοπηματιών. Φίλοι από τα εφηβικά μας χρόνια, μαθητής στη Σχολή Παναγιωτοπούλου εκείνος, στο Πειραματικό εγώ, συνδεθήκαμε στο Γαλλικό Ινστιτούτο, όταν μια εμπνευσμένη Γαλλίδα καθηγήτρια, φανατική γκωλική, η Ελένη Καλαντζή, χήρα ενός αγωνιστή της Αριστεράς από τον Βόλο, μας έμαθε να σκεπτόμαστε πολιτικά: ο στρατηγός, επειδή το έλεγε η ψυχή του, έσωσε την τιμή της Γαλλίας το 1940 και τη δημοκρατία της το 1958. Στοιχηματίζω ότι το πρότυπο του μοναχικού ηγέτη, που θυσιάζει όλα τα εγκόσμια για έναν ευγενή σκοπό, θα πρέπει να τον ενέπνευσε από τότε.
Γόνος παλιάς οικογένειας αγωνιστών της Αιτωλοακαρνανίας, μεγαλωμένος ανάμεσα σε σπαθιά, πιστόλες, πίνακες και άπειρα άλλα κειμήλια ενός «ηρωικού» παρελθόντος σε ένα διαμέρισμα της Πατριάρχου Ιωακείμ, θαύμαζε τον πατέρα του, πολιτευτή της ΕΡΕ, τον οποίο, όπως έλεγε, η χούντα ήταν εκείνη που κατέστρεψε στις 21 Απριλίου. Γιατί τον Μάιο του 1967 ήταν βέβαιος ότι θα εκλεγεί. Τίμιος άνθρωπος, ταλαιπωρημένος από την Αριστερά κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, δεν μπορούσε να καταλάβει πώς μερικοί συνοδοιπόροι του από τα χρόνια της Κατοχής, άλλοι στελέχη της ΠΕΑΝ και άλλοι του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, είχαν δεχτεί τώρα, υπουργοποιούμενοι, να υπηρετήσουν τους «άξεστους» χουντικούς.
Στο έτος μας, ο Πέτρος διακρίθηκε πολύ γρήγορα με το νομικό μυαλό και την παρρησία του. Ο Ιωάννης Σόντης –το «επιτελικό» μυαλό της Σχολής μας εκείνα τα χρόνια, στον οποίο τόσο πολλά οφείλουμε δυο τουλάχιστον γενιές καθηγητών– τον ξεχώρισε με τον Τάκη Παπανικολάου, τον μετέπειτα καθηγητή του Αστικού, προσφέροντάς του υποτροφία για τη διάσημη Νομική του Μονάχου. Από εκεί και πέρα ο δρόμος της ανόδου θα ήταν γι’ αυτόν ολάνοιχτος. Τότε άρχισε να μαθαίνει και γερμανικά. Η κακή υγεία της μητέρας του και ο θάνατος του πατέρα του, το 1973, δεν τον άφησαν να κάνει το μεγάλο ταξίδι τότε. Μεγάλα οικογενειακά χρέη και μια ατέλειωτη κτηματική αντιδικία στο Αγρίνιο –που δεν πήγε τελικά καλά– δεν του άφηναν άλλα περιθώρια από τη μαχόμενη δικηγορία.
Έτσι, προτού καλά καλά συμπληρώσει τα τριάντα, ανέλαβε τις αστικές υποθέσεις του γραφείου Λυκουρέζου. Αυτές τον απορρόφησαν τελείως. Κάποια στιγμή θέλησε να συνεχίσει μόνος. Τότε ήταν που αποκάλυψε, με το χαρακτηριστικό πείσμα του, την υπόθεση του «γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού», η οποία, όχι μόνο δεν τον δικαίωσε στους κύκλους της Νέας Δημοκρατίας, αλλά παρ’ ολίγον να του κοστίσει ακριβά: είχε ανακαλύψει ότι αυτοί που κυρίως επωφελήθηκαν από το μεγάλο εκείνο σκάνδαλο, δεν ήταν οι Πασόκοι, όπως όλοι νόμιζαν, αλλά κάποιοι προσκείμενοι στη Ν.Δ.
Να ήταν η απογοήτευση αυτή που τον έσπρωξε προς τα παλιά ή μήπως η όψιμη συνειδητοποίηση μιας κρυφής φλέβας; Στράφηκε έτσι προς την Ιστορία και μάλιστα όχι όποια κι όποια, αλλά προς τις περιπέτειες της δεκαετίας του 1940. Μια «μυθική» προσωπικότητα για τη γενιά του πατέρα του, ο Κίτσος Μαλτέζος, που τον είχε δολοφονήσει η ΟΠΛΑ επί Κατοχής στο κέντρο της Αθήνας, τράβηξε τότε την προσοχή του.
Ήρωας της «Ρίζας του μύθου» του Ρόδη Ρούφου και της «Τειχομαχίας» του Θεόφιλου Φραγκόπουλου, ο Μαλτέζος, είχε κι αυτός αποφοιτήσει το 1940 από το «Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον» – όπως ονομαζόταν τότε η Σχολή Παναγιωτοπούλου. Προτού αναδειχθεί σε ηγέτη των δεξιών φοιτητών στο Πανεπιστήμιο, δεν είχε απλώς «περάσει», αλλά διαπρέψει στον χώρο της Αριστεράς, στην οποία εντάχθηκε πρώτα. Δεινός ρήτορας, μαγνήτιζε το ακροατήριό του και είχε τεράστιες επιτυχίες στο άλλο φύλο.
Τον ερωτεύτηκαν τότε μερικές από τις γοητευτικότερες Αθηναίες της εποχής. Το ενδιαφέρον είναι ότι, για τη συγγραφή του βιβλίου του –που ήδη κυκλοφορεί σε β΄ έκδοση από τις εκδόσεις της «Εστίας»– ο Μακρής πέρασε άπειρες ώρες στα ΑΣΚΙ, τα αρχεία του ΚΚΕ (εσωτερικού), όπου τον βοήθησαν συναγωνιστές του Μαλτέζου από τον χώρο κυρίως της Αριστεράς (Αλέξανδρος Αργυρίου, Κώστας Φιλίνης, Γρηγόρης Φαράκος και άλλοι). Πρόκειται για ένα βιβλίο υποδειγματικό, καλογραμμένο, χωρίς εμπάθεια και με πολύτιμες πληροφορίες, το οποίο θα μπορούσε να είχε υποστηριχθεί ως διδακτορική διατριβή στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.
Καρπός πολύχρονης και ακόμη συστηματικότερης προσπάθειας ήταν το δεύτερο βιβλίο του Μακρή, ο «Άγγλος πρόξενος». Σε αυτό καταπιάνεται από άλλη σκοπιά με την ιστορία της Κατοχής, έχοντας αυτή τη φορά ως επίκεντρο τη δράση των μυστικών υπηρεσιών των συμμάχων, κυρίως των Βρετανών, στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Οπως ακριβώς είχε συμβεί και με τη βιογραφία του Μαλτέζου, η δουλειά του Μακρή παρασέρνει τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα μιας εποχής μοναδικής, όχι μόνο για τους ηρωισμούς, αλλά και για τις αθλιότητές της. Και αυτό, χωρίς να ενδίδει σε «προερμηνευτικές» επιλογές, ιδεολογικές ή άλλες. Μόνο στον πρόλογο και τον επίλογο ο συγγραφέας αισθάνεται την ανάγκη να μιλήσει για τις «προκαταλήψεις» του, κάτι που θα ήταν γελοίο να μην του αναγνωρίσει κανείς ως αυτονόητο δικαίωμά του. Ακόμη μέμφομαι τον εαυτό μου που, σε μια βιβλιοκρισία που δημοσίευσα όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο, πείραξα δημόσια τον Πέτρο γι’ αυτή την «ομολογία» του. Του θύμισα τότε ένα περιστατικό των φοιτητικών μας χρόνων, χωρίς να φανταστώ πόσο πολύ θα τον πλήγωνα.
Ευφυής, πεισματάρης, αλύγιστος σε ζητήματα ηθικής, ο Πέτρος Μακρής - Στάικος τράβηξε από μικρός τον δικό του δρόμο. Το έκανε, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που αυτό θα είχε, προπάντων για τον ίδιο του τον εαυτό, είτε επρόκειτο για το επαγγελματικό πεδίο είτε για το καθαρά προσωπικό. Δεν είναι συνεπώς τυχαίο ότι πέθανε πάμπτωχος, χωρίς οικογένεια, μόνος με τα γραπτά του. Ένα ιδιαίτερο είδος ανθρώπου μιας άλλης εποχής.
Ο Πέτρος Μακρής Στάικος πέθανε πριν από λίγες μέρες, σε ηλικία 72 ετών.
