Κράτος και Εκκλησία παραμένουν αγκαλιασμένοι

της Αργυρώς Μποζώνη, Lifo, 14/1/2015

Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου τόλμησε να τα βάλει με την Εκκλησία, ο αστικός μύθος λέει ότι ο τότε Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ του θύμισε ότι η Εκκλησία είναι μαγαζί-γωνία. Αυτή και μόνο η φράση αρκεί για να εξηγήσει γιατί –με εξαίρεση το Ιράν– σε κανένα άλλο κράτος του κόσμου δεν υπάρχει τόσο στενή σχέση, αλληλεπίδραση κι αλληλοεπιρροή μεταξύ κράτους και Εκκλησίας, όσο στην Ελλάδα. Οι εικόνες του Χριστού κοσμούν τις αίθουσες των δικαστηρίων, οι βουλευτές σηκώνουν το χέρι για να ορκιστούν ενώπιον ιερέων, «άγια φώτα» παραλαμβάνονται από αεροδρόμια με πομπές και τιμές αρχηγού κράτους.

Στο καθόλου μακρινό 1982 ο τότε μητροπολίτης Πειραιά Καλλίνικος και ο Φλώρινας Καντιώτης απειλούσαν, και προχώρησαν σε αφορισμούς αυτών που θα έκαναν πολιτικό γάμο. Πριν προβληθεί ο Τελευταίος Πειρασμός του Σκορσέζε το 1988, ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ έστειλε επιστολές σε αρμοδίους απαιτώντας την απαγόρευσή του, διότι «προσκρούει ευθέως στην ομοιογενή ευαισθησία του λαού». Ρασοφόροι διαδήλωναν ωρυόμενοι κι επικαλούμενοι τον 666-Αντίχριστο για τις ταυτότητες. Ο ελληνικός κλήρος απαίτησε από τη διοίκηση του Μουσείου της Ακρόπολης να κοπεί σκηνή από φιλμ του Κώστα Γαβρά η οποία δείχνει βάρβαρους παλαιοχριστιανούς να ξηλώνουν τα γλυπτά που κοσμούσαν το αέτωμα του Παρθενώνα.

Ο διαχωρισμός κράτους-Εκκλησίας δεν θα συμβεί ποτέ, γιατί καμία κυβέρνηση δεν θα άντεχε σε ένα διαζύγιο που μόνο «βελούδινο» δεν θα μπορούσε να αποκαλέσει κάποιος. Όλες οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις και προοδευτικές δυνάμεις είχαν πάντα το χωρισμό κράτους-Εκκλησίας στο κέντρο των εξαγγελιών τους. Αλλά καμία δεν προχώρησε ποτέ.

Κάθε φορά μια ομάδα βουλευτών ετοίμαζε προτάσεις και νομοσχέδια, που όταν έφτανε η ώρα να ψηφιστούν, συνέβαιναν με μαθηματική ακρίβεια δύο πράγματα: το πρώτο ήταν η σύγκρουση του εκάστοτε πρωθυπουργού με τον Αρχιεπίσκοπο και το δεύτερο η οπισθοχώρηση και η απόσυρση του νομοσχεδίου. Ο λόγος είναι απλός: η Εκκλησία έχει πολλές ψήφους. Γι' αυτό, κάθε φορά ο πολιτικός αυτής της χώρας, προοδευτικός ή συντηρητικός –δεν έχει καμία σημασία–, πριν μπει στον προεκλογικό αγώνα θα φιλήσει το χέρι του παπά. Ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή, από τα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Τι σημαίνει διαχωρισμός 
κράτους-Εκκλησίας;

Ο πλήρης και οριστικός διαχωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος (συνταγματικώς και νομικώς) έχει πολλές παραμέτρους, όπως η κατάργηση της προσευχής και του εκκλησιασμού στα σχολεία, η αντικατάσταση της ορθόδοξης κατήχησης (Θρησκευτικά) από ένα μάθημα θρησκειολογίας, η απομάκρυνση θρησκευτικών συμβόλων από δημόσια κτίρια και υπηρεσίες (σχολεία, δικαστήρια). Επίσης, θα πρέπει να καταργηθεί ο αγιασμός στο Βουλευτήριο και να αλλάξει ο τρόπος ορκωμοσίας του Προέδρου της Δημοκρατίας, της κυβέρνησης και των λοιπών Αρχών. Θα πρέπει να διακανονιστούν οι οικονομικές εκκρεμότητες και οι απαιτήσεις που έχει κατά καιρούς εγείρει η Εκκλησία. Ακόμη, θα πρέπει να καταργηθούν όλες οι διοικητικές αρμοδιότητες της Εκκλησίας (πλην της ονοματοδοσίας με το βάπτισμα και της τέλεσης θρησκευτικού γάμου).

Έτσι, η Εκκλησία θα γίνει Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και θα χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τις εισφορές των πιστών της (παγκάρια κ.λπ.), οι οποίες θα φορολογούνται κανονικά με τις διατάξεις περί φόρου δωρεάς.  

Το χρονολόγιο μιας ταραγμένης, 
αλλά σταθερής σχέσης

«Διαχωρίζεται οριστικά η Εκκλησία από το κράτος και κοινωνικοποιείται η μοναστηριακή περιουσία». Το παραπάνω περιλαμβάνεται στην ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτεμβρίου. Η πρώτη συζήτηση για τη σχέση κράτους-Εκκλησίας αφορούσε τα οικονομικά. Ξεκίνησε το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Η έμφαση τότε είχε δοθεί στο θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποποινικοποιεί, το 1982, τη μοιχεία και καθιερώνει τον πολιτικό γάμο ως ισόκυρο του θρησκευτικού. Το 1987, επί υπουργίας Τρίτση, η μεγάλη ρήξη δημιουργείται για το χρήμα. Τη δημιουργεί η συζήτηση για τη μοναστηριακή περιουσία και την κοινωνικοποίησή της. Ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Σεραφείμ διαβουλεύονται για έναν συμβιβαστικό διακανονισμό μεταξύ Δημοσίου κι ενός αριθμού μονών. Ο διακανονισμός αυτός μένει μέχρι σήμερα ανενεργός. Το 1991 η Νέα Δημοκρατία δημιουργεί επτά προσωρινές και προσωποπαγείς μητροπόλεις καθώς και νέες θέσεις βοηθών επισκόπων, χαροποιώντας κλήρο και χριστεπώνυμο πλήθος.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος από το ΠΑΣΟΚ το 1993, που είναι πάλι στην εξουσία, αφήνει ανέπαφες τις διατάξεις που αφορούν τις σχέσεις κράτους-Εκκλησίας. Ο Χριστόδουλος ανέρχεται στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη ψηφίζεται η μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, εν μέσω διαδηλώσεων και ενός γενικού χαμού και με τη ΝΔ να αποχωρεί από την αίθουσα, χαροποιώντας (ξανά) κλήρο και χριστεπώνυμο πλήθος. Αυτός που έχει κάνει τις περισσότερες διακηρύξεις για τον διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας και τη φορολόγηση της δεύτερης είναι ο Γ. Παπανδρέου. Επί πρωθυπουργίας του δεν έφτασε τίποτα στη Βουλή.

Το 2008 το ΚΚΕ καταθέτει την πιο ολοκληρωμένη πρόταση για τον πλήρη διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας. Η πρόταση περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα:  

●   Η Εκκλησία της Ελλάδος και τα εξαρτώμενα από αυτήν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (μητροπόλεις, ενορίες κ.ά.) μετατρέπονται σε Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. 

●  Αντιμετωπίζεται το αναχρονιστικό καθεστώς που διέπει τις σχέσεις κράτους και μουσουλμανικής μειονότητας. Οι μουφτήδες σταματούν να ασκούν δικαιοδοτικές αρμοδιότητες και οι μουσουλμάνοι απευθύνονται για τις οικογενειακές διαφορές τους μόνο στην τακτική Δικαιοσύνη.  

●   Αντί των απαρχαιωμένων ρυθμίσεων οι οποίες εμπλέκουν τον επιχώριο ορθόδοξο μητροπολίτη στην ανέγερση ναού κάθε δόγματος, προτείνεται την άδεια οικοδομής (καθώς και την αναθεώρησή της) να εκδίδει η αρμόδια Πολεοδομία.    

●  Προβλέπεται η μετατροπή του μαθήματος των Θρησκευτικών από ομολογιακό σε θρησκειολογικό.   Καταργείται ο θρησκευτικός όρκος. Διατηρείται προσωρινά ο θεσμός του όρκου, με περιεχόμενο ωστόσο βεβαίωσης του ορκιζομένου στην τιμή και στη συνείδησή του.  

●  Θεσμοθετείται ως μόνος έγκυρος τρόπος τέλεσης του γάμου ο πολιτικός.   Καθιερώνεται ως μοναδικός τύπος ονοματοδοσίας η από κοινού δήλωση των γονέων του παιδιού στον ληξίαρχο.  

●   Προτείνεται η απαγόρευση της ανάρτησης θρησκευτικών συμβόλων στις δημόσιες υπηρεσίες, καθώς επίσης και της υποχρεωτικής προσευχής, αλλά και του υποχρεωτικού εκκλησιασμού.    

●  Το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων μετονομάζεται σε υπουργείο Παιδείας, ενώ καταργούνται η Γενική Γραμματεία και η Γενική Διεύθυνση Θρησκευμάτων.  

●    Καταργούνται οι οργανικές θέσεις ιερέων –και οι αντίστοιχες υπηρεσιακές μονάδες– στις Ένοπλες Δυνάμεις, τα Σώματα Ασφαλείας και στα σωφρονιστήρια, και λαμβάνεται ειδική μέριμνα για την απορρόφηση σε άλλες υπηρεσίες των υπηρετούντων σήμερα σε αυτές.  

●    Θεσμοθέτηση της καύσης των νεκρών.

Από όλα όσα έχουν εξαγγελθεί ή προταθεί μέχρι σήμερα, το μόνο που ψηφίστηκε και βρίσκεται πια στην αρμοδιότητα των δήμων είναι η καύση των νεκρών.

Κορυφαία συνθήκη για να αλλάξει το καθεστώς των σχέσεων κράτους-Εκκλησίας είναι η συνταγματική αναθεώρηση. Μέσω αυτής και μόνο μπορεί να καταργηθούν τα παρακάτω:

●  H αναφορά του Συντάγματος «στο όνομα της Αγίας Τριάδας».

●  Ο ορισμός της ορθόδοξης ως της κρατούσας θρησκείας.

●  Ο θρησκευτικός όρκος του Προέδρου της Δημοκρατίας και των βουλευτών.

Όμως, σε προεκλογική περίοδο κανένα κόμμα δεν μιλά στον δημόσιο διάλογο που γίνεται για τον διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας, αφού το χριστεπώνυμο πλήθος είναι και εκλογικό σώμα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει προτείνει στο πρόγραμμά του τον συνταγματικό διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας, αλλά οι τελευταίες επίσημες δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα μιλούν για «εξορθολογισμό» των σχέσεων αυτών. Και μετά ήρθαν τα πουλιά των Θεοφανίων...

Στις θέσεις του Ποταμιού υπάρχει ένα εντελώς γενικό κείμενο, στο οποίο προτείνεται η ιδέα του διαχωρισμού της Εκκλησίας και του θρησκευτικού τυπικού από τις κοσμικές κρατικές λειτουργίες.