Τεχνητή Νοημοσύνη,

θα εξαφανίσει την ανθρωπότητα;;

Ανθή Παναγιωτάκη, @anthi

Αυξάνονται οι φωνές των διακεκριμένων προσώπων από την βιομηχανία της τεχνολογίας που λένε πως η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να απειλήσει την ύπαρξη της ανθρωπότητας και να οδηγήσει ακόμα και στην εξαφάνισή της. 

Την ανησυχία αυτή εκφράζουν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, μεταξύ άλλων, οι Στίβεν Χόκινγκ, Έλον Μασκ, Σερ Σινκλαίρ, αλλά και ο Μπιλ Γκέιτς. Ο επικεφαλής του τμήματος έρευνας της Microsoft, που βραβεύτηκε για το έργο του στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, εμφανίζεται καθησυχαστικός. «Δεν θα μας σκοτώσει η AI», επιμένει.

Ο κοσμολόγος Στίβεν Χόκινγκ έχει πει σε συνέντευξή του στο BBC ότι «οι μηχανές με συνείδηση θα αναπτύσσονται με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό, από την στιγμή που θα αποκτήσουν την δυνατότητα να ανασχεδιάζουν εαυτόν. Ο άνθρωπος, περιορισμένος στην βιολογική εξέλιξη, δεν θα μπορεί να τις ανταγωνιστεί και θα αντικατασταθεί», προειδοποιεί ο μεγάλος φυσικός.

Ως απειλή για την ύπαρξη της ανθρωπότητας περιγράφει την τεχνητή νοημοσύνη και ο Έλον Μασκ, ο μεγιστάνας της υψηλής τεχνολογίας που έχει συνδέσει το όνομά του με ένα εναλλακτικό σύστημα μετακίνησης στις πόλεις, το εξωγήινο διαστημόπλοιό του και άλλα φιλόδοξα πρότζεκτ. Μιλώντας σε φοιτητές τον Οκτώβριο του 2014, είχε χαρακτηριστικά πει ότι με την τεχνητή νοημοσύνη «καλούμε τους δαίμονες» και σε αυτές τις ιστορίες, ο τύπος με τον αγιασμό έχει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να τους ελέγξει. «Δεν τα καταφέρνει, όμως», είπε ο οραματιστής επιχειρηματίας.

Το BBC αναφέρεται επίσης στα λόγια του Σερ Κλάιβ Σινκλαίρ, τον δημιουργό του Spectrum, ο οποίος μάλιστα θεωρεί αναπόφευκτη αυτή την εξέλιξη - Η ΑΙ «θα εξαφανίσει την ανθρωπότητα, είναι αναπόφευκτο», έχει πει ο Σινκλαίρ.

Από την άλλη, ο επικεφαλής του τμήματος έρευνας της Microsoft -υπό την εποπτεία του οποίου εργάζονται χίλιοι μηχανικοί στον τομέα της AI- και βραβευμένος για το έργο του στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, μοιάζει να υποβαθμίζει  τον κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Ο Έρικ Χόρβιτς, μιλώντας στο BBC, αναγνώρισε ότι υπάρχει αυτή η ανησυχία, κυρίως σε ότι αφορά στην απώλεια του ελέγχου από τους ανθρώπους. «Δεν πιστεύω ότι θα συμβεί», είπε, «επειδή θα είμαστε προσεκτικοί». Ο Χόρβιτς αναφέρθηκε στην τρέχουσα κατάσταση στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης στην βιομηχανία και τον ανταγωνισμό που αναπτύσσεται ξεκινώντας από τις περίφημες ψηφιακές βοηθούς -την Cortana της Microsoft, τo Siri, το Google Now. Τα συστήματα αυτά μπορούν να σκέπτονται, να ακούνε και να συλλέγουν δεδομένα από χιλιάδες εμπειρίες του ανθρώπου, δυνατότητες που μεταφράζονται σε εξαιρετικά χρήσιμες υπηρεσίες σε πολλούς τομείς, από την επιστημονική έρευνα, την εκπαίδευση, την οικονομία έως την καθημερινή μας ζωή. Δείτε ένα βίντεο στο οποίο ο Έρικ Χόρβιτς αναλύει την άποψή του για την τεχνητή νοημοσύνη, με αφορμή της βράβευσή του με το AAAI Feigenbaum Prize.

• Google: Στο μέλλον, οι μηχανές θα μας καταλαβαίνουν καλύτερα από τους ανθρώπους

Ανάμεσα σε εκείνους που «φυσικά ανησυχούν» τι θα συμβεί όχι στο άμεσο μέλλον, μετά από μερικές δεκαετίες συγκαταλέγεται και ο Μπιλ Γκέιτς. Σε μια συζήτηση Ask Me Anything στο Reddit, ο ιδρυτής της Microsoft είπε ότι «οι μηχανές μπορούν να κάνουν πολλά για τον άνθρωπο και θα έχουν υπερυψηλή νοημοσύνη -αυτό θα είναι καλό εάν το διαχειριστούμε σωστά. Εντούτοις, μερικές δεκαετίες αργότερα η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει ωριμάσει τόσο ώστε να προκαλεί ανησυχία. Συμμερίζομαι την άποψη του Έλον Μασκ και κάποιων άλλων σε αυτό, και δεν καταλαβαίνω γιατί ορισμένοι δεν το συμμερίζονται», έγραψε ο Γκέιτς. 

• Τι είδαν όσοι φόρεσαν τα HoloLens, τα Γυαλιά της Microsoft

Αναφερόμενος στα HoloLens, τα Γυαλιά AI που παρουσίασε για πρώτη φορά η Microsoft στις 21 Ιανουαρίου 2015, ο Γκέιτς τα χαρακτήρισε «εκπληκτικά», είπε όμως ότι η τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα, ότι προκαλεί ζαλάδα και ναυτία και έτσι θα χρειαστεί χρόνος («μερικά χρόνια») για να αξιοποιηθεί πλήρως από εφαρμογές λογισμικού. Ανάλογη θέση είχε εκφραστεί και από τους εκπροσώπους της Oculus, η οποία μάλιστα επεσήμανε αυτά τα προβλήματα απευθυνόμενη στην Sony.

• Oculus: Sony, μεταξύ μας, «τα γυαλιά VR δεν πρέπει να προκαλούν ζαλάδα»

Ταινίες για τις ανησυχίες που προκαλεί η τεχνητή νοημοσύνη

Το περιοδικό Forbes παραπέμπει σε ένα βιβλίο το οποίο έχει επίσης προτείνει ο Έλον Μάσκ, το Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies του Νικ Μπόστρομ, ως μια ολοκληρωμένη θεώρηση του τοπίου στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.

Μερικές από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας που αναφέρονται στην απειλή από την τεχνητή νοημοσύνη και έχουν ήδη κυκλοφορήσει ή αναμένονται μέσα στο 2015 είναι οι 

• Ex Machina,
• Transcendence (Κυριαρχία, με τον Τζόνι Ντεπ),
• Avengers: Age of Ultron (Οι Εκδικητές: Η εποχή του Ultron),
• Chappie
• Terminator Genisys
• καθώς και η δημοφιλής βρετανική σειρά Black Mirror.
• Ο Χόρβιτς προτιμά το Her.

Περί παραδόσεων και εθίμων

του Δημήτρη Φύσσα, athensvoice.gr, 27/1/2015

Οι παραδόσεις και τα έθιμα είναι για να σπάνε. Το αξίωμα αυτό επιβεβαιώθηκε τη μετεκλογική Δευτέρα, 26 του Γενάρη. Μόνο που η σύγκριση είναι συντριπτική για τον άνθρωπο του χτες

Ο κ. Αντώνης Σαμαράς έδωσε εντολή στην (απελθούσα) εκπρόσωπό του κ. Μαρία Σπυράκη ν΄ αποδοκιμάσει τον πρωθυπουργό κ. Αλέξη Τσίπρα, που είχε ήδη προαναγγείλει την πολιτική του ορκωμοσία. Και, σα να μην έφτανε αυτό, δεν εμφανίστηκε στο Μέγαρο Μαξίμου για να παραδώσει στο διάδοχό του. Η παράδοση – παραλαβή έγινε ανάμεσα στους διευθυντές των γραφείων τους.

Έσπασε έτσι μια θετική παράδοση «πολιτικού πολιτισμού», όπως έσπευσε να σημειώσει ο (καραμανλικός) κ. Αντώναρος, συμπληρώνοντας ότι ελπίζει πως τουλάχιστον η παράδοση των υπουργείων θα γίνει κανονικά την Τρίτη. Με απλά λόγια: «πολιτική ορκωμοσία εσύ, δε σου παραδίδω πρωθυπουργία εγώ». Η απόφαση αυτή ήταν στην ίδια κατεύθυνση των προεκλογικών του δηλώσεων, ότι οι θρησκευτικές εικόνες δε θα κατέβουν «ποτέ» από κανένα δημόσιο κτίριο. Κατά τα άλλα, ο παλαιοδεξιός ή και ακροδεξιός κ. Σαμαράς, του οποίου θίχτηκαν τα αγνά θρησκευτικά αισθήματα, ήταν (είναι ακόμα…) ο ηγέτης ενός κόμματος που εμφανίζεται ως …φιλελεύθερο.

Από την άλλη, ο κ. Αλέξης Τσίπρας, αφού πρώτα πέρασε από τον αρχιεπίσκοπο και του εξήγησε τι και γιατί πρόκειται να κάνει, πήγε στον πρόεδρο της Δημοκρατίας χωρίς γραβάτα (όπως και όλοι οι συνεργάτες του) κι έδωσε πολιτικό όρκο (λάθος όρος, ουσιαστικά υπόσχεση) «στην τιμή και στη συνείδησή του».

Έσπασε έτσι μια αναχρονιστική παράδοση που κράταγε από το 19ο αιώνα, και που ήταν υπερώριμη να σπάσει, στην κατεύθυνση του ελπιζόμενου μελλοντικού χωρισμού κράτους – ορθόδοξης εκκλησίας.

Εξού και η ανακοίνωση της Ένωσης των Άθεων, που «χαιρετίζει με ιδιαίτερη χαρά την πρώτη πολιτική ορκωμοσία πρωθυπουργού της Ελληνικής Δημοκρατίας, και εύχεται σύντομα να ακολουθήσουν αυτό το βήμα και άλλα, ουσιαστικά βήματα, προς την εκκοσμίκευση της πολιτείας».

Επικούρειοι εναντίον κυνικών

της Κατερίνας Σχινά, Καθημερινή, 19/1/2015

Δημήτρης Ποταμιάνος: ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ, εκδ. Ποταμός

Ρ​​ομάν α κλεφ ονομάζει το νέο του μυθιστόρημα ο καθηγητής Δημήτρης Ποταμιάνος – και είναι: ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει τα πραγματικά πρόσωπα πίσω από τη μυθοπλαστική μεταμφίεση που τους επιφυλάσσει ο συγγραφέας, πολλές φορές μάλιστα ιδιαιτέρως ισχνή, με προφανή στόχο τον άμεσο εντοπισμό τους. Ωστόσο, μολονότι η αιχμηρή και παιγνιώδης του γλώσσα καταφέρνει να δώσει εξαιρετικά πνευματώδη πορτρέτα των πολλών προσώπων του δημόσιου βίου μας που εποικούν τις σελίδες του, οι ήρωές του συνιστούν στην ουσία ανθρώπινους τύπους, πολύ πέρα από την ατομική περίπτωση που περιγράφεται στο βιβλίο. Και στην κατηγορία αυτή εντάσσονται επίσης η Ευανθία, κεντρική ηρωίδα, οι δευτεραγωνιστές Αλκαίος, Άννα, Ανδριανή, και ασφαλώς η Λεόντιον, η αγαπημένη φίλη, σύντροφος και συνένοχος του κεντρικού ήρωα και αφηγητή Γεράσιμου Κλαουδάτου. Χαρακτηριστικό το όνομα, βεβαίως, αφού ο Κλαουδάτος, κατ’ επάγγελμα επίκουρος καθηγητής και κατά βιοτικήν επιλογή επικούρειος, δεν θα μπορούσε παρά με ένα τέτοιο μόνο παρατσούκλι να στολίσει την αγαπημένη του. Γιατί η Λεόντιον υπήρξε θελκτικοτάτη εταίρα, μία από τις προσφιλείς μαθήτριες του φιλοσόφου Επίκουρου, ενσάρκωση του οποίου στη σύγχρονη εποχή αποτελεί τρόπον τινά ο Κλαουδάτος.

Την ιστορία θα την αφηγηθεί, λοιπόν, ο καθηγητής Κλαουδάτος, που περιγράφεται με ιδιαίτερη συμπάθεια από τον συγγραφέα: αντιδεσποτικός, λάτρης των απολαύσεων –αλλά μάλλον των ευπόριστων, που φαιδρύνουν πνεύμα και σώμα– πράος, ανεκτικός, καρτερικός, καλόγνωμος, λάτρης των τελετουργιών (στο φαγητό, στον έρωτα, στη δημιουργία) που ξορκίζουν το χάσμα και φέρνουν κοντά τους ανθρώπους, πρόμαχος της ευγενούς μετριοπάθειας. Και καθώς είναι δομημένος στο πρότυπο του προσφιλούς του στοχαστή, του Επίκουρου, δεν θα μπορούσε παρά να ασχολείται και με την κηπουρική, αφού και ο αρχαίος φιλόσοφος, όταν ήρθε από τη Σάμο στην Αθήνα αγόρασε ένα κήπο και «εδίδασκεν εκεί πλείστους όσους οσημέραι οπαδούς προσελκύων», οπαδούς που στη συνέχεια θα ονομάζονταν «οι από των κήπων». Κήπο διαθέτει και ο Κλαουδάτος, και μάλιστα μέσα στα ωραία ερείπια της αρχαίας αγοράς, αφού η πίσω βεράντα του σπιτιού του στην Πλάκα βγάζει κατευθείαν στον αρχαιολογικό χώρο, και τις αρχές του Επίκουρου πασχίζει να μεταγγίσει στους φοιτητές του, θεωρώντας, όπως και ο αρχαίος φιλόσοφος, ότι το ύψιστο αγαθό είναι η ζωή η ίδια, ότι αυτό στο οποίο αξίζει να προσβλέπουμε είναι η γαλήνη της ψυχής, η μετρημένη απόλαυση των αγαθών και ότι η ανθρώπινη τελείωση επιτυγχάνεται, όσο αυτό είναι εφικτό, μέσα από τη συνεργασία και την αλληλεγγύη.

Ο Κλαουδάτος διαγκωνίζεται ως προς τον ρόλο του κεντρικού ήρωα, με τον καθηγητή και φίλο του Ανδρέα Φούσκο – τον μέγα κυνικό του βιβλίου, τον μαιτρ της παρωδίας, τυπικό δείγμα διανοούμενου που αναιρεί το θετικό περιεχόμενο της θεωρίας ή της φιλοσοφίας για να το χρησιμοποιήσει κατά βούληση με μόνο σκοπό την προσαρμογή σε ένα παρόν, από το οποίο μπορεί να αποκομίσει τα οφέλη που η ακόρεστη για αναγνώριση καρδιά του ποθεί. Οσο για την τρίτη βασική ηρωίδα, την Ευανθία, υπερευαίσθητη φοιτήτρια με εξημμένο ψυχισμό, εκείνη θα ενστερνιστεί, στο τέρμα της πολυδαίδαλης πνευματικής της περιπέτειας και αφού έχει απομακρυνθεί από την επίδραση του Φούσκου, τις ιδέες και τις αξίες της Συλλογικότητας, της Συνδημιουργίας και της Συνεργατικής έφεσης που της εμπνέει ο Κλαουδάτος.

Δεν θα ήταν άτοπο να υποστηρίξω ότι το βιβλίο του Δημήτρη Ποταμιάνου είναι μάλλον φιλοσοφικό μυθιστόρημα, ή μυθιστόρημα ιδεών, και όχι κάμπους νόβελ, όπως μοιάζει αρχικά. Υπάρχει βεβαίως και αυτή η διάσταση. Το ήπιο σκώμμα του Δ. Ποταμιάνου, η λεπτή όσο και τσουχτερή ειρωνεία του εστιάζουν στο χάλι της ανώτατης εκπαίδευσης και στις ανελέητες φαγωμάρες των διαπρεπών μελών της, αλλά και στις αθλιότητες της πολιτικής σκηνής και τη διαπλοκή της με πρόσωπα του ακαδημαϊκού ή του δημοσιογραφικού σιναφιού. Ομως, στους αντίποδες αυτής της κριτικής η, διάστικτη από αναφορές στους στοχαστές του συνεργατισμού, πλοκή του βιβλίου συγκροτεί ένα όραμα που στοιχηματίζει υπέρ της τιθάσευσης των επιθετικών και κακόβουλων ορμών μας και της αξιοποίησης του περίσσιου αποθέματος ευγένειας που υπάρχει επίσης μέσα μας.

Οι φυσικοί δεν είναι πιο έξυπνοι...

της Χριστίνας Σανούδου, Καθημερινή, 18/1/2015

Πρωτοπόρος ερευνητής με δεκάδες δημοσιεύσεις, ο Τζιμ Αλ-Καλίλι θα μπορούσε να ζει κλεισμένος στο εργαστήριό του, να μοιράζεται τα αποτελέσματα της δουλειάς του με μία ελίτ «μυημένων» ή, έστω, να αρκείται στη διδασκαλία των φοιτητών, που καταφέρνουν να εξασφαλίσουν μία θέση στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου του Σάρεϊ. Αντίθετα, ο διακεκριμένος φυσικός έχει αφιερώσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην επικοινωνία της επιστήμης, πεπεισμένος πως κάθε άνθρωπος έχει όχι μόνο δικαίωμα πρόσβασης στη γνώση, αλλά και την ικανότητα να συλλάβει ακόμη και τις πιο σύνθετες έννοιες της κβαντικής θεωρίας, όπως το πολυσύμπαν, η αντιύλη ή η «απρόβλεπτη» συμπεριφορά των υποατομικών σωματιδίων.

Συγγραφέας 10 εκλαϊκευμένων βιβλίων και πολυάριθμων άρθρων σε εφημερίδες, παρουσιαστής της ραδιοφωνικής εκπομπής «The life scientific» στο BBC, δημιουργός τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ και επικεφαλής στον τομέα διάδοσης της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ, έχει βραβευθεί για το έργο του με το μετάλλιο Φάραντεϊ της Βασιλικής Εταιρείας, το Βραβείο Κέλβιν του Βρετανικού Ινστιτούτου Φυσικής κ.ά.

«Αρχισα να ασχολούμαι με την επικοινωνία της επιστήμης γιατί μου προσέφερε τεράστια ικανοποίηση – το να εξηγώ σύνθετες έννοιες με ευχαριστεί τόσο όσο και το να προχωρώ την έρευνά μου», λέει στην «Κ». «Στη Βρετανία σήμερα, ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων ασχολείται με τη διάδοση της επιστήμης σε ένα ευρύτερο ακροατήριο. Στο δικό μας τμήμα Φυσικής, για παράδειγμα, υπολογίζω ότι από το ένα τρίτο έως το 50% του διδακτικού προσωπικού έχει δώσει διαλέξεις σε παιδιά σχολικής ηλικίας, έχει δημοσιεύσει εκλαϊκευμένα άρθρα ή έχει μιλήσει με δημοσιογράφους», συνεχίζει, υπογραμμίζοντας ότι τα βρετανικά πανεπιστήμια στηρίζουν αυτού του είδους τις δράσεις. «Επιτέλους, τα πανεπιστήμια αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι οι επιστήμονες δεν μπορούν απλώς να συζητούν μεταξύ τους μέσα στους γυάλινους πύργους τους. Οτι έχουν την ηθική ευθύνη να εξηγούν τη δουλειά τους στο ευρύ κοινό, είτε για να εμπνεύσουν την επόμενη γενιά, να ικανοποιήσουν τη δίψα του κόσμου για γνώση και να συμβάλουν στην επιστημονική εκπαίδευση του πληθυσμού, είτε απλούστατα διότι το κοινό χρηματοδοτεί την έρευνά μας μέσω της φορολογίας».

Γνώση για όλους

Χρησιμοποιώντας εύληπτες φράσεις και ολοζώντανες μεταφορές, ο καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής καταφέρνει να διατηρεί αμείωτη την προσοχή των αναγνωστών, των ακροατών ή των τηλεθεατών, οδηγώντας τους αργά αλλά σταθερά προς την κατανόηση ζητημάτων που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν απλησίαστα. Ο ίδιος, ωστόσο, δεν θεωρεί πως διαθέτει κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο. «Φυσικά, δεν θέλουν όλοι οι επιστήμονες να μιλήσουν στα ΜΜΕ ή να γράψουν εκλαϊκευμένα βιβλία. Επομένως, η επικοινωνία της επιστήμης δεν είναι κάτι που μπορεί να κάνει ο καθένας, όμως δεν θεωρώ ότι οι απαιτούμενες ικανότητες είναι τόσο σπάνιες.

Βασική προϋπόθεση είναι να αντιμετωπίζεται ως μία αξιοσέβαστη δραστηριότητα, με την οποία μπορούν να ασχοληθούν οι σοβαροί ερευνητές». Αντίστοιχα, υποστηρίζει ότι η ενασχόληση με την επιστήμη δεν απαιτεί υψηλή ευφυΐα ούτε κάποια έμφυτη κλίση, παρά μόνον σκληρή δουλειά.

«Θα ήθελα να τονίσω ότι οι φυσικοί δεν είναι πιο έξυπνοι από την υπόλοιπη ανθρωπότητα, όσο κολακευτικό και αν είναι να μας αντιμετωπίζουν ως κατά κάποιον τρόπο ξεχωριστούς και ανώτερους από όλους τους άλλους», αναφέρει. «Ενας φυσικός απλούστατα έχει το προσόν της πολυετούς εξάσκησης με ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος, αν ενδιαφέρεται, έχει την ικανότητα να καταλάβει, αλλά συχνά παίρνει χρόνο - χρόνια, σε ορισμένες περιπτώσεις. Εφόσον έχω αφιερώσει πολλά χρόνια μελέτης προσπαθώντας να κατανοήσω την κβαντομηχανική, να εξοικειωθώ με τα απαραίτητα μαθηματικά εργαλεία και να συλλάβω αυτές τις παράξενες έννοιες, πώς γίνεται ένας μη επιστήμονας να συλλάβει τα πάντα παρακολουθώντας ένα ντοκιμαντέρ ή διαβάζοντας ένα εκλαϊκευμένο επιστημονικό βιβλίο;».

Προφανώς, καμία στρατηγική για τη διάχυση της γνώσης δεν μπορεί να έχει επιτυχία αν το κοινό δεν ενδιαφέρεται, κατ’ αρχάς, να μάθει περισσότερα. Επομένως, οτιδήποτε κεντρίζει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για επιστημονικά ζητήματα είναι ευπρόσδεκτο, ακόμη κι αν πρόκειται για μία ταινία μυθοπλασίας, υπογραμμίζει ο καθηγητής. «Πιστεύω ότι η επιστημονική φαντασία έχει ένα ρόλο να παίξει», επισημαίνει και παραδέχεται ότι λάτρεψε το Ιnterstellar. «Το θέμα είναι πως πρόκειται για επιστημονική φαντασία, όχι για ντοκιμαντέρ. Δεν φιλοδοξεί να είναι επιστημονικά έγκυρο. Και γιατί θα έπρεπε; Είναι μία ψυχαγωγική ταινία.

Φυσικά, είναι εντυπωσιακό όταν η επιστημονική φαντασία δίνει σημασία στις λεπτομέρειες και προσπαθεί να είναι επιστημονικά έγκυρη. Ομως δεν ανήκω στην κατηγορία των φυσικών που εξαγριώνονται αν μία ταινία περιέχει επιστημονικές ανακρίβειες. Δεν θεωρώ ότι μας παραπληροφορούν, γιατί η δουλειά τους δεν είναι να μας εκπαιδεύσουν. Και αν μεταδίδουν τη συγκίνηση και το θαύμα της επιστήμης, ώστε να εμπνεύσουν ένα νέο άτομο να ακολουθήσει επιστημονική καριέρα, αυτό είναι υπέροχο».

Γεννημένος στη Βαγδάτη το 1962 από Ιρακινό πατέρα και Αγγλίδα μητέρα, ο Τζιμ Αλ-Καλίλι εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Μεγάλη Βρετανία σε ηλικία 15 ετών. Παρά την πρώιμη εξοικείωσή του με δύο μεγάλες θρησκείες –ή ίσως εξαιτίας της–, δηλώνει άθεος και από το 2013 είναι πρόεδρος της Βρετανικής Ενωσης Ουμανιστών. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι πολλοί άνθρωποι αναζητούν στη θρησκεία τις απαντήσεις που μέχρι στιγμής δεν έχει κατορθώσει να προσφέρει η επιστήμη. «Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από ένα μεγάλο σκοπό, ένα σχέδιο για τα πάντα, επειδή δεν αντέχουν στη σκέψη πως όλα όσα συμβαίνουν είναι τυχαία και υπόκεινται μόνο στους νόμους της Φυσικής. Αλλά κάτι τέτοιο προϋποθέτει ότι υπάρχει μία εξήγηση και ένας σκοπός για όλα. Η επιστημονική μου εκπαίδευση με διδάσκει ότι δεν βρίσκομαι στη Γη για κάποιο σκοπό ούτε το Σύμπαν υπάρχει για κάποιο σκοπό. Απλά υπάρχει. Και εγώ υπάρχω εξαιτίας ενός ευτυχούς ατυχήματος», υποστηρίζει.

Κβαντική βιολογία

Επί του παρόντος, το ερευνητικό ενδιαφέρον του Τζιμ Αλ-Καλίλι είναι εστιασμένο σε ένα ανεξερεύνητο, αν και πολλά υποσχόμενο πεδίο: την κβαντική βιολογία, δηλαδή την αξιοποίηση της κβαντικής θεωρίας για την κατανόηση φαινομένων που συντελούνται μέσα στα κύτταρα. «Είναι ένα συναρπαστικό πεδίο, γεμάτο υποσχέσεις και δυνατότητες», αναφέρει, τονίζοντας ότι είναι πολύ νωρίς για συμπεράσματα. «Είναι σαν ένα βρέφος, που κάνει τα πρώτα του διερευνητικά βήματα. Θα ήταν αφελές εκ μέρους μου να υποστηρίξω ότι θα μεταμορφώσει τις αντιλήψεις μας για τη ζωή και θα ανοίξει νέες ευκαιρίες στον χώρο της ιατρικής. Φυσικά, μπορεί να το κάνει. Για παράδειγμα, αν κατανοούσαμε πώς τα ένζυμα αξιοποιούν τα τρικ της κβαντομηχανικής, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε πιο αποτελεσματικές μεθόδους χορήγησης φαρμάκων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον τρόπο με τον οποίο οι χημικές ουσίες απορροφούνται από τα ζωντανά κύτταρα. 

Αντίστοιχα, αν ανακαλύπταμε ότι οι γενετικές μεταλλάξεις έχουν κβαντική καταγωγή, θα μπορούσαμε να συλλάβουμε τα βαθύτερα αίτια που ωθούν ένα κύτταρο να γίνει καρκινικό. Αλλά θα ήταν ανόητο το να ισχυριστούμε ότι η κβαντο-βιολογία είναι ο δρόμος προς τη θεραπεία του καρκίνου. Είναι πραγματικά πολύ νωρίς για να διακρίνουμε πού μας οδηγεί. Οταν το βρέφος ακόμη μαθαίνει να περπατά, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν όταν μεγαλώσει θα γίνει αθλητής των Ολυμπιακών Αγώνων».

​​Το τελευταίο βιβλίο του Τζιμ Αλ-Καλίλι, «Οι δαίμονες της Φυσικής» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τραυλός. Τα βιβλία του «Σκουληκότρυπες, μαύρες τρύπες και χρονομηχανές» και «Quantικά παράδοξα» κυκλοφορούν επίσης από τον ίδιο εκδοτικό οίκο.

Μια Helleban στη Νέα Υόρκη

του Μανώλη Βασιλάκη, athensreviewofbooks.com, 13/1/2015

Υπάρχει ένα ηλεκτρονικό «περιοδικό», ονόματι «Χρόνος», το οποίο μου ερχόταν τακτικά με e-mail αλλά από καιρό έχω επιλέξει τη ρύθμιση να πηγαίνει κατευθείαν στην «ανεπιθύμητη αλληλογραφία» ώστε να μη χάνω την ώρα μου με τις –κατά κανόνα– φλυαρίες κακής δημοσιογραφίας με επιστημονικό φερετζέ. Όμως ένας διαπρεπής φιλόλογος επέμεινε να διαβάσω ένα Κήρυγμα Μίσους εναντίον της Δύσης, της Νένης Πανουργιά, και μου έστειλε το σχετικό λινκ. Η εν λόγω κυρία είναι, παρακαλώ, επισκέπτρια αναπληρώτρια καθηγήτρια Ανθρωπολογίας στο New School for Social Research και διευθύντρια ενός προγράμματος στο Ινστιτούτο Μελέτης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης.

Το φιλοτρομοκρατικό άρθρο φέρει τον τίτλο «Πρέπει να δολοφονείται η βλακεία;» και είναι το πιο βλακώδες κείμενο που έχω διαβάσει από την εποχή των φιλοταλιμπανικών άρθρων μετά την 11η Σεπτεμβρίου, υπόδειγμα απανθρωπιάς, αδιαντροπιάς, με μια λέξη: βαρβαρότητας.

Παραθέτω μερικά αποσπάσματα. Στην αρχή μαστιγώνει τη Δύση για τα εγκλήματά της (και του παρελθόντος και τα σύγχρονα):

«Νομίζω όμως ότι βρισκόμαστε, ως “Δύση”, ενώπιον μιας πραγματικότητας την οποία ο δυτικός μας, ορθολογικός, αποικιοκρατικός, ηγεμονικός πολιτισμός δεν διείδε – βρισκόμαστε σε ένα σημείο όπου της γης οι κολασμένοι έχουν πια μάθει και αναπαράγουν τις μορφές βίας που τους έχουμε διδάξει διά του παραδείγματος. Ας θυμηθούμε για λίγο την απάντηση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην εξέγερση του 1857 στην Ινδία: ένα μακελειό που δεν υπολόγισε ούτε γυναίκες, ούτε παιδιά, ούτε αθώους, ούτε ενόχους. Ήταν μια βία που χρησιμοποιήθηκε ως τρομοκρατία, για να δείξει στους εξεγερμένους όχι μόνο το τι μπορούσε να κάνει η αποικιοκρατική εξουσία αλλά, πολύ πιο κυνικά, το ότι το έκανε και θα το ξαναέκανε χωρίς κανέναν ενδοιασμό […]

» Αυτό που έγινε στο Παρίσι είναι επίδειξη ισχύος, ίσως (τηρουμένων των αναλογιών) ανάλογη εκείνης των Άγγλων το 1857.»

Και συνεχίζει με την απαγγελία κατηγοριών εναντίον του περιοδικού Charlie Hebdo:

«Τι σημαίνει αυτή η ελευθερία της έκφρασης; Τι έχει δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα; […] Ποιο είναι το δημοκρατικό δικαίωμα και στη μαντίλα και στις βλακώδεις, σεξιστικές, υπέρλευκες και υπεραρσενικές γελοιο-γραφίες του Charlie Hebdo; Εδώ μπαίνει το ερώτημα του δημόσιου χώρου – τι μπορεί να ειπωθεί, να φορεθεί, να επιτελεστεί δημοσίως και ποια είναι η ευθύνη του πολίτη απέναντι στη διατήρηση αυτού του χώρου, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμος και ασφαλής σε όλους και για όλους. […]

» Το Charlie Hebdo, προφανώς, αναλώθηκε στο πρώτο, στην κριτική του άλλου (είτε αυτός ο άλλος ήταν ο αστικός καθωσπρεπισμός, στον οποίο το περιοδικό θεωρούσε ότι δεν ανήκε, είτε ήταν οι διάφορες θρησκείες ή ήταν οι διάφορες μειονοτικές ομάδες) σαν να είχε βρει το αρχιμήδειο σημείο από το οποίο μπορούσε να ασκήσει αυτή την κριτική. […] Πολύ αίμα για μερικές κακόγουστες, γελοίες και κακοσχεδιασμένες γελοιογραφίες. …».

ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΑΚΡΑΙΟΥ ΜΙΣΟΥΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΘΡΩΠΙΑΣ έγραψε η εν λόγωHelleban την ώρα που υπήρχαν 17 άταφα ακόμη πτώματα των δολοφονημένων από τους ισλαμοφασίστες και ενώ η Ευρώπη και όλος ο κόσμος δεν είχε συνέλθει από το σοκ. Την ώρα του πανευρωπαϊκού πένθους.

Έχει δικαίωμα η κυρία Νένη Πανουργιά να μισεί τη Δύση, αλλά οφείλει να αποδείξει ότι όσα γράφει τα εννοεί κιόλας. Αφού λοιπόν πιστεύει όλα αυτά, και για να μην καταπιέζεται, ψωμιζόμενη από τη Δύση, στη μητρόπολη του ιμπεριαλισμού, τη Νέα Υόρκη, τώρα πια έχει τη λύση. Άλλωστε είναι περισσότερο χρήσιμη στον κόσμο του οποίου προφανώς αισθάνεται μέρος: μπορεί να διδάξει περί των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», όπως τα αντιλαμβάνεται, στο Ισλαμικό Χαλιφάτο. Η Athens Review of Books ευχαρίστως της κάνει δώρο ένα one way ticket για όποια πόλη του Ισλαμικού Κράτους επιλέξει.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ. Υπάρχουν βέβαια πολλοί άλλοι Helleban, αλλά αυτοί τουλάχιστον ψωμίζονται από το ανυπότακτο ελληνικό πανεπιστήμιο και από τα ανυπότακτα ελληνικά μέσα «ενημέρωσης», οι οποίοι μιλούν για τον «φανατικό δυτικισμό» της Charlie Hebdo, που λένε πως «η Δύση πλήρωσε πάλι τις αμαρτίες της», «τα επίχειρα της αλαζονείας της, του αναγεννησιακού και διαφωτιστικού πολιτισμού της», ότι «η ορθολογιστική Δύση [του Διαφωτισμού] έχει πνευματικό κενό», η πλήρωση του οποίου θα γίνει μόνο με την «πνευματικότητα της Ανατολής»… Έχουμε τόσους και τόσους που, εδώ, θεωρούνται επιστήμονες και οι οποίοι θα μπορούσαν να στελεχώσουν όλα τα «πανεπιστήμια» και τις θεολογικές σχολές του Ισλαμικού Κράτους – της Μπόκο Χαράμ συμπεριλαμβανομένης.

---

Πρέπει να δολοφονείται η βλακεία;

Νένη Πανουργιά 

Όχι, δεν πρέπει. Κατηγορηματικά και εμφατικά.

Νομίζω όμως ότι βρισκόμαστε, ως «Δύση», ενώπιον μιας πραγματικότητας την οποία ο δυτικός μας, ορθολογικός, αποικιοκρατικός, ηγεμονικός πολιτισμός δεν διείδε – βρισκόμαστε σε ένα σημείο όπου της γης οι κολασμένοι έχουν πια μάθει και αναπαράγουν τις μορφές βίας που τους έχουμε διδάξει διά του παραδείγματος. Ας θυμηθούμε για λίγο την απάντηση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην εξέγερση του 1857 στην Ινδία: ένα μακελειό που δεν υπολόγισε ούτε γυναίκες, ούτε παιδιά, ούτε αθώους, ούτε ενόχους. Ήταν μια βία που χρησιμοποιήθηκε ως τρομοκρατία, για να δείξει στους εξεγερμένους όχι μόνο το τι μπορούσε να κάνει η αποικιοκρατική εξουσία αλλά, πολύ πιο κυνικά, το ότι το έκανε και θα το ξαναέκανε χωρίς κανέναν ενδοιασμό (όπως είδαν μισό αιώνα αργότερα οι Μπόερ στη Νότια Αφρική, οι «Μάου Μάου» στην Κένυα, οι κομμουνιστές στη Μαλαισία, για να δώσω μερικά μόνο παραδείγματα). 

Ή, ας σκεφτούμε την εικόνα που μας δίνει ο Φανόν από την Αλγερία – τα βασανιστήρια (πολύ συχνά παιδιών μπροστά στους γονείς τους ή το αντίστροφο), την καταστολή, τις δημόσιες εκτελέσεις. Ο Φανόν μας προειδοποίησε τότε ότι οι επιπτώσεις της αποικιοκρατίας θα φαίνονταν αργότερα και θα διαρκούσαν πολύ. Όπερ έδει δείξαι. Ούτε η εμπειρία των Άγγλων, ούτε των Σοβιετικών, ούτε των Γάλλων κατάφεραν να ενσταλάξουν δυο δράμια μυαλό στους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους που διέλυσαν τη Μέση Ανατολή εις τα εξ ων συνετέθη.

Η σφαγή στο Παρίσι, αυτό το φρικαλέο συμβάν που συνθλίβει τον ανθρωπισμό του οποιουδήποτε έχει μέσα του μια ρανίδα αναγνώρισης του άλλου, είναι ένα από τα δυστυχέστερα συμβάντα της μετα-αποικοκρατικής εποχής, γιατί μας θέτει ενώπιον μιας σειράς ερωτημάτων και διλημμάτων που μέχρι τώρα υφέρπουν στον δημόσιο λόγο μας. Το αίμα που κύλησε έθεσε μια κόκκινη λεπτή γραμμή που διατρέχει όχι ξεκάθαρες ομαδοποιήσεις (από δω οι καλοί, από κει οι κακοί· από δω οι μουσουλμάνοι, από κεί οι άλλοι· από δω οι ηγεμόνες, από κει οι καταπιεσμένοι), απλούστατα γιατί αυτές οι ομαδοποιήσεις δεν υφίστανται πλέον πουθενά — και η εν ψυχρώ εκτέλεση του μουσουλμάνου αστυνομικού το δείχνει αυτό ξεκάθαρα. Αυτό που έγινε στο Παρίσι είναι επίδειξη ισχύος, ίσως (τηρουμένων των αναλογιών) ανάλογη εκείνης των Άγγλων το 1857. Μιά τρομοκρατική κίνηση που αποβλέπει στο να ενσταλάξει στην ψυχή τον φόβο της επανάληψής της. Είναι η επιστροφή του απωθημένου που ανατρέπει την τάξη των πραγμάτων. Από αυτή την άποψη δεν έχει ενδιαφέρον, καθώς πρόκειται για κίνηση απύθμενης σκληρότητας. Η ιστορία βρίθει τέτοιων κινήσεων.

Αλλά αυτή η κίνηση θέτει τα εξής ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τη Δημοκρατία και τα όριά της. Πρώτον και κύριο ερώτημα είναι το ποια είναι η ευθύνη του δημοκρατικού πολίτη απέναντι στους συμπολίτες του. Δηλαδή, με άλλα λόγια, πως ελέγχεται το δικαίωμα του εκφράζεσθαι ελεύθερα και απρόσκοπτα μέσα στη δημοκρατία; Τι σημαίνει αυτή η ελευθερία της έκφρασης; Τι έχει δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα; Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, δεν επιτρέπεται σε κανέναν να πει δημοσίως ότι θέλει να σκοτώσει τον Πρόεδρο, ούτε να προτρέψει κανέναν να προβεί σε βίαιες ενέργειες. 

Ο Λάρρυ Φλυντ, από την άλλη, κατέκτησε το δικαίωμα να εκδίδει το σεξιστικό, ρατσιστικό του περιοδικό διότι του αναγνωρίστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο είναι το ότι το πρώτο συνιστά «λόγο μίσους» που καλεί κάποιον να προβεί σε βίαιες ενέργειες, ενώ η δεύτερη, παρά το ότι είναι ανάρμοστη και κακόγουστη, δεν ενέχει αυτόν τον κίνδυνο (παρά το ότι διάφορες φεμινίστριες έχουν υποστηρίξει ότι οι συμπεριφορές αυτού του είδους μπορούν να ερμηνευτούν ως προτροπή σε βία εναντίον των γυναικών).

Πώς ερμηνεύεται όμως αυτός ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας σε περιβάλλοντα που δεν είναι ομοιογενή, όπου οι αντιλήψεις, οι πεποιθήσεις και τα πιστεύω του ενός δεν τα συμμερίζεται υποχρεωτικά και ο άλλος. Ποιο είναι το δημοκρατικό δικαίωμα και στη μαντίλα και στις βλακώδεις, σεξιστικές, υπέρλευκες και υπεραρσενικές γελοιο-γραφίες του Charlie Hebdo; Εδώ μπαίνει το ερώτημα του δημόσιου χώρου – τι μπορεί να ειπωθεί, να φορεθεί, να επιτελεστεί δημοσίως και ποια είναι η ευθύνη του πολίτη απέναντι στη διατήρηση αυτού του χώρου, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμος και ασφαλής σε όλους και για όλους.

Αυτό το ερώτημα οδηγεί σε ένα δεύτερο: ποια είναι η μορφή που μπορεί να πάρει η κριτική αυτής της δημόσιας επιτέλεσης και της απόστασης που έχει από την κατ’ ιδίαν έκφρασή της, και ποιος και πώς μπορεί να την εγκαλέσει ως υποκριτική; Λέγοντάς το διαφορετικά, όταν κανείς επιδίδεται σε δημόσια κριτική με στόχο να προκαλέσει τον εγκαλούμενο, σε ποια ανταλλακτική σχέση εμπλέκεται με αυτόν; Δηλαδή, τι σημαίνει πρόκληση και τι μπορεί ο προκαλών να περιμένει από την επιτέλεσή της; Τι αντ-από-κριση περιμένει; Ποια είναι τα διακυβεύματα αυτής της δυαδικής σχέσης μεταξύ κριτή και κρινομένου; Τι περιμένει δηλαδή ο προβοκάτορας; Ότι η συναλλαγή με τον ελεγχόμενο θα διατηρηθεί σε πολιτισμένα επίπεδα; Και ποιος θα αποφασίσει τι είναι «πολιτισμένο» και τι «απολίτιστο»;

Και αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί σε ένα τρίτο ερώτημα: ποιος έχει το ηθικό δικαίωμα να κρίνει αλλότριες μορφές τού είναι, του πιστεύειν, του υπάρχειν; Όχι τις πράξεις που απορρέουν από αυτή την ετερότητα, όχι το αν ο πατέρας θα επιβάλει στην κόρη να φορά ή όχι μαντίλα, μίνι, μακιγιάζ, τατουάζ, αλλά τις βασικές κατευθυντήριες συνιστώσες. Η ενασχόληση με την κριτική του άλλου είναι παγκόσμιο φαινόμενο, βεβαίως. Αλλά η ανάδειξή του σε φιλοσοφικό ερώτημα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της δυτικής σκέψης. 

Το Charlie Hebdo, προφανώς, αναλώθηκε στο πρώτο, στην κριτική του άλλου (είτε αυτός ο άλλος ήταν ο αστικός καθωσπρεπισμός, στον οποίο το περιοδικό θεωρούσε ότι δεν ανήκε, είτε ήταν οι διάφορες θρησκείες ή ήταν οι διάφορες μειονοτικές ομάδες) σαν να είχε βρει το αρχιμήδειο σημείο από το οποίο μπορούσε να ασκήσει αυτή την κριτική. Βέβαια, όλοι ξέρουμε ότι το αρχιμήδειο σημείο είναι ένα προνομιακό σημείο αναφοράς, ἠ μάλλον είναι το προνομιακό σημείο αναφοράς, το σημείο αναφοράς με το οποίο δεν εμπλέκεται ο κρίνων. 

Φαίνεται ότι το Charlie Hebdo παρέβλεψε μία από τις βασικές αρχές του δυτικού πολιτισμού, δηλαδή το ότι οι λέξεις έχουν ένα ειδικό βάρος που συγκροτεί και οργανώνει δράση. Δεν είναι στρουθία του ουρανού, που σήμερα είναι έδω κι αύριο αλλού. Οι λέξεις σηκώνουν πάνω τους και μέσα τους όλη την ιστορία που τις έχει διαμορφώσει, και μάλιστα μια ματωμένη ιστορία. Όπως επίσης φαίνεται να ξέχασαν ότι η εικόνα πολλές φορές παραπλανά (εξού και η εβραϊκή και η μουσουλμανική απαγόρευσή της που αποσκοπεί στην αποφυγή παρεξηγήσεων ως πρός την εικόνα της πηγής της μεταφυσικής εξουσίας). Ξέχασαν ότι λέξεις και εικόνες έχουν ακριβώς τη βαρύτητα που καθοδήγησε την παραγωγή των γελοιογραφιών, ξέχασαν ότι είναι πράγματι επικίνδυνα και εκρηκτικά στοιχεία, ότι όντως οπλίζουν χέρια.

Πολύ αίμα για μερικές κακόγουστες, γελοίες και κακοσχεδιασμένες γελοιoγραφίες. Πράγματι, πολύ, πάρα πολύ κακό για κάτι πολύ λίγο. Αδικοχαμένες ζωές, εκτελεσμένες με απύθμενη βαρβαρότητα για κάτι που σε τελευταία ανάλυση δεν θα μείνει στην ιστορία για το είναι του αλλά για το τι προκάλεσε.

Κράτος και Εκκλησία παραμένουν αγκαλιασμένοι

της Αργυρώς Μποζώνη, Lifo, 14/1/2015

Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου τόλμησε να τα βάλει με την Εκκλησία, ο αστικός μύθος λέει ότι ο τότε Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ του θύμισε ότι η Εκκλησία είναι μαγαζί-γωνία. Αυτή και μόνο η φράση αρκεί για να εξηγήσει γιατί –με εξαίρεση το Ιράν– σε κανένα άλλο κράτος του κόσμου δεν υπάρχει τόσο στενή σχέση, αλληλεπίδραση κι αλληλοεπιρροή μεταξύ κράτους και Εκκλησίας, όσο στην Ελλάδα. Οι εικόνες του Χριστού κοσμούν τις αίθουσες των δικαστηρίων, οι βουλευτές σηκώνουν το χέρι για να ορκιστούν ενώπιον ιερέων, «άγια φώτα» παραλαμβάνονται από αεροδρόμια με πομπές και τιμές αρχηγού κράτους.

Στο καθόλου μακρινό 1982 ο τότε μητροπολίτης Πειραιά Καλλίνικος και ο Φλώρινας Καντιώτης απειλούσαν, και προχώρησαν σε αφορισμούς αυτών που θα έκαναν πολιτικό γάμο. Πριν προβληθεί ο Τελευταίος Πειρασμός του Σκορσέζε το 1988, ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ έστειλε επιστολές σε αρμοδίους απαιτώντας την απαγόρευσή του, διότι «προσκρούει ευθέως στην ομοιογενή ευαισθησία του λαού». Ρασοφόροι διαδήλωναν ωρυόμενοι κι επικαλούμενοι τον 666-Αντίχριστο για τις ταυτότητες. Ο ελληνικός κλήρος απαίτησε από τη διοίκηση του Μουσείου της Ακρόπολης να κοπεί σκηνή από φιλμ του Κώστα Γαβρά η οποία δείχνει βάρβαρους παλαιοχριστιανούς να ξηλώνουν τα γλυπτά που κοσμούσαν το αέτωμα του Παρθενώνα.

Ο διαχωρισμός κράτους-Εκκλησίας δεν θα συμβεί ποτέ, γιατί καμία κυβέρνηση δεν θα άντεχε σε ένα διαζύγιο που μόνο «βελούδινο» δεν θα μπορούσε να αποκαλέσει κάποιος. Όλες οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις και προοδευτικές δυνάμεις είχαν πάντα το χωρισμό κράτους-Εκκλησίας στο κέντρο των εξαγγελιών τους. Αλλά καμία δεν προχώρησε ποτέ.

Κάθε φορά μια ομάδα βουλευτών ετοίμαζε προτάσεις και νομοσχέδια, που όταν έφτανε η ώρα να ψηφιστούν, συνέβαιναν με μαθηματική ακρίβεια δύο πράγματα: το πρώτο ήταν η σύγκρουση του εκάστοτε πρωθυπουργού με τον Αρχιεπίσκοπο και το δεύτερο η οπισθοχώρηση και η απόσυρση του νομοσχεδίου. Ο λόγος είναι απλός: η Εκκλησία έχει πολλές ψήφους. Γι' αυτό, κάθε φορά ο πολιτικός αυτής της χώρας, προοδευτικός ή συντηρητικός –δεν έχει καμία σημασία–, πριν μπει στον προεκλογικό αγώνα θα φιλήσει το χέρι του παπά. Ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή, από τα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Τι σημαίνει διαχωρισμός 
κράτους-Εκκλησίας;

Ο πλήρης και οριστικός διαχωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος (συνταγματικώς και νομικώς) έχει πολλές παραμέτρους, όπως η κατάργηση της προσευχής και του εκκλησιασμού στα σχολεία, η αντικατάσταση της ορθόδοξης κατήχησης (Θρησκευτικά) από ένα μάθημα θρησκειολογίας, η απομάκρυνση θρησκευτικών συμβόλων από δημόσια κτίρια και υπηρεσίες (σχολεία, δικαστήρια). Επίσης, θα πρέπει να καταργηθεί ο αγιασμός στο Βουλευτήριο και να αλλάξει ο τρόπος ορκωμοσίας του Προέδρου της Δημοκρατίας, της κυβέρνησης και των λοιπών Αρχών. Θα πρέπει να διακανονιστούν οι οικονομικές εκκρεμότητες και οι απαιτήσεις που έχει κατά καιρούς εγείρει η Εκκλησία. Ακόμη, θα πρέπει να καταργηθούν όλες οι διοικητικές αρμοδιότητες της Εκκλησίας (πλην της ονοματοδοσίας με το βάπτισμα και της τέλεσης θρησκευτικού γάμου).

Έτσι, η Εκκλησία θα γίνει Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και θα χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τις εισφορές των πιστών της (παγκάρια κ.λπ.), οι οποίες θα φορολογούνται κανονικά με τις διατάξεις περί φόρου δωρεάς.  

Το χρονολόγιο μιας ταραγμένης, 
αλλά σταθερής σχέσης

«Διαχωρίζεται οριστικά η Εκκλησία από το κράτος και κοινωνικοποιείται η μοναστηριακή περιουσία». Το παραπάνω περιλαμβάνεται στην ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτεμβρίου. Η πρώτη συζήτηση για τη σχέση κράτους-Εκκλησίας αφορούσε τα οικονομικά. Ξεκίνησε το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Η έμφαση τότε είχε δοθεί στο θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποποινικοποιεί, το 1982, τη μοιχεία και καθιερώνει τον πολιτικό γάμο ως ισόκυρο του θρησκευτικού. Το 1987, επί υπουργίας Τρίτση, η μεγάλη ρήξη δημιουργείται για το χρήμα. Τη δημιουργεί η συζήτηση για τη μοναστηριακή περιουσία και την κοινωνικοποίησή της. Ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Σεραφείμ διαβουλεύονται για έναν συμβιβαστικό διακανονισμό μεταξύ Δημοσίου κι ενός αριθμού μονών. Ο διακανονισμός αυτός μένει μέχρι σήμερα ανενεργός. Το 1991 η Νέα Δημοκρατία δημιουργεί επτά προσωρινές και προσωποπαγείς μητροπόλεις καθώς και νέες θέσεις βοηθών επισκόπων, χαροποιώντας κλήρο και χριστεπώνυμο πλήθος.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος από το ΠΑΣΟΚ το 1993, που είναι πάλι στην εξουσία, αφήνει ανέπαφες τις διατάξεις που αφορούν τις σχέσεις κράτους-Εκκλησίας. Ο Χριστόδουλος ανέρχεται στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη ψηφίζεται η μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες, εν μέσω διαδηλώσεων και ενός γενικού χαμού και με τη ΝΔ να αποχωρεί από την αίθουσα, χαροποιώντας (ξανά) κλήρο και χριστεπώνυμο πλήθος. Αυτός που έχει κάνει τις περισσότερες διακηρύξεις για τον διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας και τη φορολόγηση της δεύτερης είναι ο Γ. Παπανδρέου. Επί πρωθυπουργίας του δεν έφτασε τίποτα στη Βουλή.

Το 2008 το ΚΚΕ καταθέτει την πιο ολοκληρωμένη πρόταση για τον πλήρη διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας. Η πρόταση περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα:  

●   Η Εκκλησία της Ελλάδος και τα εξαρτώμενα από αυτήν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (μητροπόλεις, ενορίες κ.ά.) μετατρέπονται σε Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. 

●  Αντιμετωπίζεται το αναχρονιστικό καθεστώς που διέπει τις σχέσεις κράτους και μουσουλμανικής μειονότητας. Οι μουφτήδες σταματούν να ασκούν δικαιοδοτικές αρμοδιότητες και οι μουσουλμάνοι απευθύνονται για τις οικογενειακές διαφορές τους μόνο στην τακτική Δικαιοσύνη.  

●   Αντί των απαρχαιωμένων ρυθμίσεων οι οποίες εμπλέκουν τον επιχώριο ορθόδοξο μητροπολίτη στην ανέγερση ναού κάθε δόγματος, προτείνεται την άδεια οικοδομής (καθώς και την αναθεώρησή της) να εκδίδει η αρμόδια Πολεοδομία.    

●  Προβλέπεται η μετατροπή του μαθήματος των Θρησκευτικών από ομολογιακό σε θρησκειολογικό.   Καταργείται ο θρησκευτικός όρκος. Διατηρείται προσωρινά ο θεσμός του όρκου, με περιεχόμενο ωστόσο βεβαίωσης του ορκιζομένου στην τιμή και στη συνείδησή του.  

●  Θεσμοθετείται ως μόνος έγκυρος τρόπος τέλεσης του γάμου ο πολιτικός.   Καθιερώνεται ως μοναδικός τύπος ονοματοδοσίας η από κοινού δήλωση των γονέων του παιδιού στον ληξίαρχο.  

●   Προτείνεται η απαγόρευση της ανάρτησης θρησκευτικών συμβόλων στις δημόσιες υπηρεσίες, καθώς επίσης και της υποχρεωτικής προσευχής, αλλά και του υποχρεωτικού εκκλησιασμού.    

●  Το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων μετονομάζεται σε υπουργείο Παιδείας, ενώ καταργούνται η Γενική Γραμματεία και η Γενική Διεύθυνση Θρησκευμάτων.  

●    Καταργούνται οι οργανικές θέσεις ιερέων –και οι αντίστοιχες υπηρεσιακές μονάδες– στις Ένοπλες Δυνάμεις, τα Σώματα Ασφαλείας και στα σωφρονιστήρια, και λαμβάνεται ειδική μέριμνα για την απορρόφηση σε άλλες υπηρεσίες των υπηρετούντων σήμερα σε αυτές.  

●    Θεσμοθέτηση της καύσης των νεκρών.

Από όλα όσα έχουν εξαγγελθεί ή προταθεί μέχρι σήμερα, το μόνο που ψηφίστηκε και βρίσκεται πια στην αρμοδιότητα των δήμων είναι η καύση των νεκρών.

Κορυφαία συνθήκη για να αλλάξει το καθεστώς των σχέσεων κράτους-Εκκλησίας είναι η συνταγματική αναθεώρηση. Μέσω αυτής και μόνο μπορεί να καταργηθούν τα παρακάτω:

●  H αναφορά του Συντάγματος «στο όνομα της Αγίας Τριάδας».

●  Ο ορισμός της ορθόδοξης ως της κρατούσας θρησκείας.

●  Ο θρησκευτικός όρκος του Προέδρου της Δημοκρατίας και των βουλευτών.

Όμως, σε προεκλογική περίοδο κανένα κόμμα δεν μιλά στον δημόσιο διάλογο που γίνεται για τον διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας, αφού το χριστεπώνυμο πλήθος είναι και εκλογικό σώμα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει προτείνει στο πρόγραμμά του τον συνταγματικό διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας, αλλά οι τελευταίες επίσημες δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα μιλούν για «εξορθολογισμό» των σχέσεων αυτών. Και μετά ήρθαν τα πουλιά των Θεοφανίων...

Στις θέσεις του Ποταμιού υπάρχει ένα εντελώς γενικό κείμενο, στο οποίο προτείνεται η ιδέα του διαχωρισμού της Εκκλησίας και του θρησκευτικού τυπικού από τις κοσμικές κρατικές λειτουργίες.   

Je suis Charlie

του Φώτη Γεωργελέ, Athens Voice, 14/1/2015

Έζησα κάποτε σ’ αυτή την πόλη 8 χρόνια. Ήταν από τότε η πιο ζωντανή πρωτεύουσα της Ευρώπης γιατί ήταν μια πόλη πολύχρωμη και ανεκτική. Γνώρισα αυτά τα χρόνια πολλούς άραβες και μουσουλμάνους. Στο πανεπιστήμιο, η «αδελφή» πολιτική οργάνωση μ’ εκείνη που ήμουν εγώ τότε, ήταν Τούρκοι. Οι συγκάτοικές μου είχαν ερωτευτεί Ιρανούς. Η καλύτερή μου φίλη παντρεύτηκε έναν Αιγύπτιο. Διαβάζαμε Liberation, πηγαίναμε στις

συναυλίες των Stranglers και βλέπαμε στο γήπεδο την Παρί Σεν Ζερμέν. Δεν θυμάμαι ούτε μια φορά στα 8 χρόνια να έκανα μια συζήτηση για θρησκείες. Τα πράγματα στις μουσουλμανικές χώρες δεν «είναι» έτσι, έγιναν έτσι! Η ιδέα που είχαμε για τη διαρκή εξέλιξη αποδείχτηκε λανθασμένη. Τα πράγματα κάποτε πηγαίνουν προς τα πίσω. Η απάντηση στα τριτοκοσμικά καθεστώτα ήταν ο πραγματικός μεσαίωνας. Κάποτε οι νέοι της Δύσης υποστήριζαν τον Χομεϊνί και την Ιρανική επανάσταση, γιατί έριξε το καθεστώς του Σάχη. Το μάθημα το έχουμε πάρει. Κάθε «ριζοσπαστική» εξέγερση δεν είναι εξ ορισμού προοδευτική. Μπορεί να υπόσχεται επιστροφή σε μια χειρότερη φρίκη.

Είναι σίγουρα επικίνδυνο να συγχέεις τον ολοκληρωτισμό με φυλές και θρησκευτικά πιστεύω. Να αντιμετωπίζεις τον ισλαμοφασισμό στοχεύοντας τους μετανάστες που συνωστίζονται στους φράχτες και τα σύνορα, ακριβώς για να γλιτώσουν από τον ισλαμοφασισμό. Τη στιγμή που στα θύματα των πρόσφατων επιθέσεων περιλαμβάνονται ένας μουσουλμάνος αστυνομικός, ένας μουσουλμάνος διορθωτής στο Charlie Hebdo, μια αντιγιέζα δημοτική αστυνομικός και 4 εβραίοι. Και ήρωας στη Γαλλία είναι ένας μουσουλμάνος που έσωσε κρύβοντας στο ψυγείο τους πελάτες του εβραϊκού σούπερ μάρκετ. Ένας μουσουλμάνος που δούλευε σ’ ένα εβραϊκό παντοπωλείο και ένας μουσουλμάνος που φύλαγε ένα περιοδικό το οποίο ειρωνευόταν τα ιερά και τα όσια της θρησκείας του. Ο κόσμος είναι πιο πολύπλοκος και πιο πολύχρωμος απ’ όσο νομίζουμε. Ευτυχώς.

Είναι το ίδιο επικίνδυνη όμως και ευνουχιστική η ρητορική εκείνων των επαγγελματιών «φίλων των μεταναστών» που απέναντι στην επίθεση του ολοκληρωτισμού βρίσκουν πάντα πρόχειρα μερικά «αλλά» στις ευθύνες της Δύσης. Φταίει η αποικιοκρατία, ο ιμπεριαλισμός, φταίει ό,τι συνέβη πριν μισό ή έναν αιώνα. Φταίει η Δύση που δεν κατάφερε να ενσωματώσει τους μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς. Μιλάνε συνέχεια με τέτοιο τρόπο για τα παρισινά μπανλιέ και τους «αποκλεισμένους» νέους, που νομίζεις ότι τα παρισινά προάστια είναι η κόλαση. Τα 9 δέκατα του παγκόσμιου πληθυσμού θα ονειρεύονταν να ζήσουν στις κοινωνικές συνθήκες που ζουν οι πολίτες της Γαλλίας εκεί. Δεν είναι άσχετο όμως ότι οι ίδιοι περίπου άνθρωποι θεωρούν επίσης την Ευρώπη «γερμανικό σφαγείο», Νταχάου, Κόλαση. «Αυτοί οι νέοι είναι στρατιωτικοποιημένοι από τη βία μας» γράφει κάποιος, αντιστρέφοντας εντελώς την πραγματικότητα. Η βία είναι της δημοκρατίας και ο φασισμός είναι απλώς η απάντηση. Όταν βέβαια έχεις φωνάξει τόσες φορές «το χειρότερο είδος βίας είναι η φτώχεια», η κεκτημένη ταχύτητα δεν σ’ αφήνει να δεις το αίμα.

Πρέπει, λοιπόν, αν «είμαστε όλοι Charlie», να πούμε καθαρά μια απάντηση στο δικό μας Ισλάμ: Όχι, «τρομοκράτης δεν είναι οι τράπεζες» και «βία δεν είναι η ανεργία». Βία είναι να σε χτυπάνε, να σε καίνε, να σε δολοφονούν. Βία είναι να πληγώνεις το ανυπεράσπιστο σώμα του άλλου. Δεν υπάρχει «τυφλή βία» και ανοιχτομάτα, όποιος διαβαθμίζει και σχετικοποιεί τη βία, σε «συμβολική», «ήπιας μορφής, χαμηλής έντασης», «δικαιολογημένη οργή», το μόνο που κάνει είναι να τη νομιμοποιεί. Η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, η ρητορική του μίσους οδηγούν πάντα στη βία. Και η βία στο αίμα.

Στο τελευταίο κείμενο του 2014, το αμέσως προηγούμενο απ’ αυτό, υπάρχει μια πρόταση, ανατριχιαστική αν τη διαβάσεις μετά τη δολοφονία της δημοσιογραφικής ομάδας του Charlie Hebdo: «Η βία των τζιχαντιστών προκαλεί φρίκη όχι γιατί είναι των εχθρών. Αλλά γιατί επιστρέφει τον πολιτισμό σ’ ένα μεσαίωνα που έχει ξεπεράσει. Η διαιώνιση της πολιτικής βίας στην ελληνική δημοκρατία δεν είναι θέμα ριζοσπαστισμού, είναι πρόβλημα καθυστέρησης». Τώρα, λίγες μέρες μετά τα γεγονότα στο Παρίσι, μπορούμε όλοι να δούμε, έχουμε ένα παράδειγμα, για το πώς αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές κοινωνίες την πολιτική βία, το θάνατο, τα όπλα. Ενωμένοι δεξιοί κι αριστεροί, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, εβραίοι, λευκοί, μαύροι, κίτρινοι, σε μια σιωπηλή διαδήλωση, λένε ένα πράγμα: Το αδιανόητο δεν θα περάσει. Στη δημοκρατία ξέρουμε να ξεχωρίζουμε τα λόγια από τα έργα. Μπορούμε όλοι να λέμε ό,τι θέλουμε, αλλά έχει τελειώσει πια η εποχή που κάποιος θα επιβάλλει αυτό που λέει αυτός με ένα καλάσνικοφ. Έπειτα, ας μπει κάποιος στα social media κι ας θυμηθεί όσα γράφονταν τότε που τρεις άνθρωποι κάηκαν ζωντανοί στη Μαρφίν.

Η Ευρώπη νομίζει ότι έχει αφήσει το μεσαίωνα πίσω της. Δεν είναι τόσο εύκολο. Και όλοι αυτοί του «βία είναι η φτώχεια» και του «ναι μεν αλλά», αυτοί που ακόμα κι όταν η δημοκρατία δέχεται επίθεση αναζητούν τις ευθύνες στη δημοκρατία, είναι τα παρωχημένα, καλομαθημένα υπόλοιπα της προηγούμενης ιστορικής περιόδου. Της δυτικής παντοδυναμίας, της πανίσχυρης σε όλο τον πλανήτη Ευρώπης που ένα μόνο πρόβλημα είχε, να μοιράσει ακόμα περισσότερα στους λαούς της. Οι γεμάτες «κατανόηση» απέναντι στον ισλαμοφασισμό αντιδράσεις τους είναι στην πραγματικότητα ναρκισσιστικές, ένας άλλος οριενταλισμός. Δεν μπορεί, εμείς οι ισχυροί θα φταίμε. Είναι αντιδράσεις πολυτελείας, καλομαθημένες μέσα στη ρομαντική τους αφέλεια. Γιατί τα αραβογαλλάκια των προαστίων είναι «αποκλεισμένα», δεν έχουν iphone 6 και δουλειά γραφείου; Γιατί είναι «ματαιωμένα από τα δικά μας αδιέξοδα»; Φταίει το σύστημα. Την ίδια στιγμή, το πιο δημοκρατικό, το πιο ελεύθερο, με τη μεγαλύτερη κοινωνική πρόνοια μέρος του πλανήτη, δέχεται επίθεση. Και κάποιοι κατηγορούν την Ευρώπη και τώρα ακόμα.

Η Ευρώπη νόμισε ότι έχει περάσει τον κίνδυνο. Η αξία της ανθρώπινης ζωής αναγνωρίστηκε ως το πιο πολύτιμο αγαθό, οι νίκες εναντίον του φασισμού εφησύχασαν τις κοινωνίες μας, πιστέψαμε ότι η δημοκρατία είναι ανίκητη, ότι εμείς πια θα αλλάζουμε πολιτικές και κυβερνήσεις μόνο με εκλογές. Όμως ο ολοκληρωτισμός είναι πάντα εδώ. Θα παίρνει άλλες μορφές, πολιτικές, θρησκευτικές, φυλετικές, αδιάφορο. Γιατί οι άνθρωποι είναι ατελή όντα και οι πιο ελλιπείς προσωπικότητες πάντα θα βρίσκουν ελκυστικά τα συστήματα που έχουν απάντηση για τα πάντα, που υπόσχονται οριστικές λύσεις, που προσφέρουν ευδιάκριτους εχθρούς για να εκτονώσεις το μίσος σου, θεούς για να πιστέψεις τυφλά, αρχηγούς να ακολουθήσεις κι έναν κόσμο εύκολο, άσπρο-μαύρο, πιο απλό και πιο κατανοητό από το σημερινό κόσμο τον πολύπλοκο και γεμάτο αμφιβολίες.

Είναι φανερό ότι μπλέξαμε. Ο κόσμος μας έχει πάρει επικίνδυνες τροχιές και είναι αφέλεια να νομίζουμε ότι γι’ αυτό φταίνε μόνο οικονομικές αιτίες. Η εικονική πραγματικότητα που ανταγωνίζεται πια ευθέως την πραγματική ζωή, η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της γνώσης που έχει γίνει πια ακατανόητη για το μέσο άνθρωπο, η ανασφάλεια που προκαλούν οι ταχύτητες της διαδικτυακής σύνδεσης της ανθρωπότητας, η μετάβαση σε νέα μορφή οικονομίας, μπορούν επίσης να εξηγήσουν τα φαινόμενα απόδρασης από τη νεωτερικότητα και την επιστροφή σε παλιότερους κόσμους. Η Ευρώπη μπορεί να τα συζητήσει όλα αυτά. Όμως η δημοκρατία δεν μπορεί μόνο να συζητάει. Πρέπει να αμυνθεί απέναντι στον ισλαμοφασισμό και σε κάθε είδος ολοκληρωτισμού. Και αυτό δεν γίνεται μόνο με θεωρίες. Πολύ πριν φτάσουμε να αντιμετωπίζουμε τα καλάσνικοφ, οι κοινωνίες μας πρέπει να είναι ξεκάθαρες κάθε μέρα, σε κάθε περίσταση: Η δημοκρατία, ο τρόπος ζωής μας είναι αυτός, εδώ έχει φτάσει ο πολιτισμός μας και δεν το διαπραγματευόμαστε, δεν κάνουμε εκπτώσεις, δεν δείχνουμε καμία κατανόηση στον πρωτογονισμό, θα υπερασπίσουμε τη δημοκρατία χωρίς καμία αμφιταλάντευση. Χωρίς λάθη, γιατί ξέρουμε ότι η ξενοφοβία ενισχύει τη μισαλλοδοξία, αλλά και χωρίς κατευνασμούς. Η δημοκρατία οφείλει να αποκρούσει το αδιανόητο χωρίς καμία ανοχή.

Ο Δ.Νανόπουλος πρόεδρος της Ακαδημίας

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14/1/2015

Στη διάρκεια της πρώτης δημόσιας συνεδρίας της Ακαδημίας Αθηνών για το 2015, το απόγευμα της Τρίτης 13 Ιανουαρίου, πραγματοποιήθηκε η εγκατάσταση του προέδρου και του αντιπροέδρου του ιδρύματος για το τρέχον έτος. Στα αξιώματα εγκαθίστανται αντίστοιχα ο φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος και ο λογοτέχνης Θανάσης Βαλτινός.

Η τελετή ξεκίνησε με τον καθιερωμένο απολογισμό του έργου των Κέντρων και Γραφείων Ερεύνης της Ακαδημίας για το παρελθόν έτος από τον απερχόμενο πρόεδρο, τον νομικόΕπαμεινώνδα Σπηλιωτόπουλο, ο οποίος και επέδωσε τα διάσημα στους νέους αξιωματούχους του ιδρύματος. Ακολούθησε ομιλία του νέου προέδρου Δημήτρη Νανόπουλου με θέμα «Ένα νέο πλαίσιο-πρότυπο της θεωρίας του (Συμ)παντός: Κοσμολογική, μη-κλιμακούμενη (no-scale) υπερβαρύτητα».

Ο νέος πρόεδρος Δημήτρης Νανόπουλος εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1997 και από τις αρχές του 2014 τελεί χρέη αντιπροέδρου. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου απεφοίτησε το 1971. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Sussex της Βρετανίας, όπου το 1973 αναγορεύτηκε διδάκτορας στη Θεωρητική Φυσική των Υψηλών Ενεργειών.

Διετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN) στη Γενεύη Ελβετίας και επί σειρά ετών ανήκε στο ανώτερο ερευνητικό προσωπικό του κέντρου. Διετέλεσε επίσης ερευνητής στην École normale supérieure στο Παρίσι και στο Πανεπιστήμιο Harvard στις ΗΠΑ. Το 1989 εξελέγη καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Texas A&M, College Station, όπου από το 1992 είναι διακεκριμένος καθηγητής, και όπου από το 2002 κατέχει την έδρα Mitchell-Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών. Είναι επίσης διευθυντής του Κέντρου Αστροσωματιδιακής Φυσικής του Κέντρου Προχωρημένων Ερευνών του Χιούστον (HARC), στο Χιούστον του Τέξας στις ΗΠΑ, όπου επίσης διευθύνει ένα ερευνητικό τμήμα του World Laboratory, που εδρεύει στη Λωζάνη.

Κύρια ερευνητική του ασχολία είναι η Φυσική Υψηλών Ενεργειών και η Κοσμολογία. Στόχος είναι η δημιουργία μιας ενοποιημένης θεωρίας όλων των δυνάμεων στην Φύση, η θεωρία του Παντός, όπου θα δίνεται μία επιστημονική ερμηνεία του Σύμπαντος, από το πώς εμφανίστηκε, πώς εξελίχθηκε και πώς απέκτησε τη σημερινή μορφολογία του. Έχει συγγράψει περισσότερες από 645 πρωτότυπες εργασίες, μεταξύ αυτών 14 βιβλία.

Από το 1988 είναι εταίρος της American Physical Society και από το 1992 μέλος της Italian Physical Society. Το 1996, του απενεμήθη ο Ταξιάρχης του Τάγματος της Τιμής, της Ελληνικής Δημοκρατίας ενώ τον Μάιο του 2005, έτους αφιερωμένου στον Αϊνστάιν τιμώντας τα 100 χρόνια της Θεωρίας της Σχετικότητας, απέσπασε για δεύτερη φορά (πρώτη φορά το 1999) το βραβείο του Ιδρύματος Ερευνών της Βαρύτητος που εδρεύει στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Τον Οκτώβριο του 2006 τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ωνάση, ενώ το 2009 απέσπασε από την Ιταλική Εταιρεία Φυσικής το Διεθνές Βραβείο «Enrico Fermi». Από τον Ιανουάριο του 2005 έως τον Δεκέμβριο του 2010 και από τον Ιανουάριο του 2013 έως σήμερα είναι ο Εθνικός Εκπρόσωπος στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN). Από το 2005 έως το 2009 διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) και από το 2005 έως το 2006 Εθνικός Εκπρόσωπος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA).

Μιλώντας για ένα ειδικό επιστημονικό θέμα, προσπαθώντας να το εξηγήσει με τον απλούστερο τρόπο για το μη ειδικό κοινό, ο νέος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, στην ομιλία του το βράδυ της Τρίτης 13 Ιανουαρίου, κατέληξε: «Ο θεωρητικός φυσικός εκτός από το να δίνει ιδέες οφείλει να δείχνει και τον δρόμο για την πειραματική επαλήθευσή τους».

Charlie Hebdo και Παστίτσιος

Από τον Γιάννη Πανταζόπουλο και τον M.Hulot, www.lifo.gr, 13/1/2015

Ποια είναι τα όρια της σάτιρας; Ποιος ορίζει τι είναι βλάσφημο και τι όχι; Μπορεί η ελευθερία της έκφρασης να έχει περιορισμούς και πόσο μπορεί να ισχύει το «δεν φοβάμαι» σε μια χώρα που –σύμφωνα με τα προεκλογικά μηνύματα- θα χρειαστούν πολλές γενιές η κοσμική εξουσία να διαχωριστεί από την θρησκευτική;  

Η συνέντευξη με τον Φίλιππο Λοΐζο έγινε δυο ημέρες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στην εφημερίδα Charlie Hebdo που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο και γέμισε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με το μήνυμα «είμαστε όλοι Σαρλί». Και ενώ οι Σαρλί αυτού του τόπου σε Αθήνα και σε Θεσσαλονίκη βγήκαν για να διαδηλώσουν ενάντια στην τρομοκρατία και υπέρ του δικαιώματος της έκφρασης χωρίς φόβους και περιορισμούς [και πολύ καλά έκαναν], ο Φίλιππος έχει καταδικαστεί σε 10μηνη φυλάκιση για καθύβριση θρησκεύματος κατ' εξακολούθηση, εξαιτίας της σατιρικής σελίδας που είχε φτιάξει στο facebook ως Γέροντας Παστίτσιος.

Τον συνέλαβαν, τον έριξαν στα κρατητήρια της ΓΑΔΑ, τον αντιμετώπισαν σαν εγκληματία και τον καταδίκασαν για τις «βλάσφημες προθέσεις» του, χωρίς να γίνουν μαζικές εκδηλώσεις συμπαράστασης στα social media ούτε ρεπορτάζ στα δελτία ειδήσεων. Στο μεταξύ, έχουν μείνει λιγότερο από δυο εβδομάδες για τις εκλογές, κανείς από αυτούς που διεκδικούν την εξουσία δεν τολμάει να μιλήσει για διαχωρισμό εκκλησίας-κράτους.

Πώς σχολιάζεις αυτό που έγινε στο Παρίσι;

Ζούμε εποχές σκοταδισμού; Αυτό που συνέβη στο Παρίσι αποτέλεσε πλήγμα για όλες τις αξίες και κυρίως τις κατακτήσεις του δυτικού πολιτισμού και μιλάω για την πολυπολιτισμικότητα, την ανοχή στην διαφορετικότητα και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες θα αμφισβητηθούν στο μυαλό πολλών σύγχρονων πολιτών της δύσης. Οι άνθρωποι που υφίστανται δυνατό σοκ είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στις δηλητηριώδεις ρητορικές του φανατισμού και του ολοκληρωτισμού.

Η Γαλλία ετοιμάζεται να περάσει μια σκοτεινή καμπή με την ακροδεξιά να σημειώνει τρομακτική άνοδο και φυσικά να κάνει αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα: Να ρίχνει λάδι στη φωτιά. Ήταν επίσης και ένα ψυχολογικό πλήγμα για μένα. Η εφημερίδα Charlie Hebdo με είχε στηρίξει εξαρχής και είχα την τύχη να μιλήσω με τους συντάκτες της σε μια συνέντευξη που τους είχα παραχωρήσει. Ήταν αναστατωμένοι και μου έκαναν ένα σωρό ερωτήσεις. Πώς έγινε η σύλληψη, τι νοοτροπία έχουν οι Έλληνες, για την ψυχολογική μου κατάσταση, ποιοι με στηρίζουν, για την άνοδο του ναζισμού κτλ. Η δύση θα βιώσει μια σκοτεινή περίοδο αλλά όχι σκοταδισμού, τουλάχιστον όχι θρησκευτικού. Σκοταδιστικές εποχές βιώνουν και βίωναν ανέκαθεν οι λαοί της ανατολής, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.

Πόσο μπορεί να σχετιστεί με τη δική σου περίπτωση;

Ελάχιστα. Η δίωξη-στοχοποίησή μου ήταν πολιτική διότι ξεκίνησε από την Βουλή. Το μοναδικό κοινό στοιχείο που εντοπίζω είναι αυτό της λογοκρισίας και της τρομοκρατίας. Με συνέλαβαν με συνοπτικές και παράνομες διαδικασίες, έψαξαν όλο το σπίτι μου μήπως και βρουν τίποτα εξτρά ενοχοποιητικά στοιχεία (εξέταζαν και το ενδεχόμενο μην είμαι τρομοκράτης), με έριξαν στα κρατητήρια της ΓΑΔΑ, κατάσχεσαν τον υπολογιστή μου και τέλος με καταδίκασαν με το στανιό, χωρίς να υφίσταται κάποια καθύβριση θρησκεύματος. Μια κατηγορία που μου φόρτωσαν και κουβαλάω ακόμα στη καμπούρα μου, διότι έχω κάνει έφεση. Είναι ολοφάνερο πως ήθελαν να με τιμωρήσουν παραδειγματικά.  

Τι πιστεύεις ότι ενόχλησε πιο πολύ στον Πατέρα Παστίτσιο;

Η αλληγορική μου ταυτότητα. Κάποιος αμφισβητεί, αντί να κάτσει να δει τηλεόραση, προπαγανδίζει τις δικές του ιδέες και εκφράζεται ελεύθερα από το διαδίκτυο κάτω από την κουκούλα της ανωνυμίας, έχοντας παράλληλα πολλούς αποδέκτες. Στις ανατολίτικες χώρες το internet είναι μονίμως μέσα στο στόχαστρο των εγχώριων καθεστώτων.  

Ποια ήταν η κατηγορία ακριβώς και με ποιο σκεπτικό σε καταδίκασαν;

Με συνέλαβαν με δύο κατηγορίες. Αυτή της βλασφημίας (πταίσμα) και της -κατ' εξακολούθηση- καθύβρισης θρησκεύματος (πλημμέλημα). Έπειτα αφαίρεσαν την πρώτη και κράτησαν τη δεύτερη που είναι και η πιο βαριά. Τελικά το δικαστήριο απεφάνθη πως δεν υφίσταται κατ' εξακολούθηση καθύβριση αλλά πρόθεση καθύβρισης διότι δεν διέγραφα «προσβλητικές» αναρτήσεις των επισκεπτών της σελίδας. Έφαγα 10 μήνες για τις «βλάσφημες προθέσεις» μου. Είναι να γελάς.

 Είχες καθόλου μηνύματα συμπαράστασης; Οι φίλοι και οι γνωστοί σου πώς αντέδρασαν;

Είχα κυρίως μηνύματα συμπαράστασης και στήριξη από παντού, εντός και εκτός Ελλάδας. Δεν έχω παράπονο.

Τι επιπτώσεις είχε όλο αυτό στην προσωπική σου ζωή;

Όταν λέμε επιπτώσεις εννοούμε τις αρνητικές συνέπειες, σωστά; Πέρα από χρόνο και λεφτά για τις δικαστικές διαδικασίες καμία άλλη.

Έχει χιούμορ ο νεοέλληνας; Η αρχαία κωμωδία δεν άφηνε τίποτα όρθιο, ούτε ιερό ούτε όσιο. Γιατί δεν δέχεται πια την σάτιρα όταν θεωρητικά είναι στα γονίδιά του;

Όλοι οι λαοί έχουν χιούμορ. Η αρχαία κωμωδία επίσης δεν άφηνε ήσυχους ούτε τους νεκρούς. Το αναφέρω αυτό γιατί πολλοί άσχετοι συνηθίζουν να λένε πως αυτό που έκανα ήταν «ανθελληνικό» επειδή οι έλληνες σέβονταν τους νεκρούς. Δεν αποτελούμε τη βιολογική συνέχεια του αρχαίου κόσμου, αλλά και να την αποτελούσαμε οι πολιτισμικές συνήθειες δεν καταγράφονται στο γενετικό μας κώδικα, συνεπώς δε κληροδοτούνται. Στην αρχαία Αθήνα γεννήθηκε η αμφισβήτηση. Η αμφισβήτηση γέννησε τη Δημοκρατία και η Δημοκρατία τη σάτιρα. Η αμφισβήτηση είναι το τελευταίο πράγμα που χαρακτηρίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα, για αυτό δεν υπάρχει και ρηξικέλευθη σάτιρα.

Πόσο λεπτή είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην σάτιρα και την καφρίλα;

Και η καφρίλα μπορεί να είναι σάτιρα. Η σατιρική σειρά καρτούν South Park που προβάλλεται στην Αμερική εδώ και 20 χρόνια με τεράστια επιτυχία, ασχολείται μόνο με την Αμερικάνικη πραγματικότητα και είναι εξ ολοκλήρου βασισμένη στη καφρίλα. Πιστεύω πως το παν στη σάτιρα είναι να ξέρεις πώς να τη χειρίζεσαι και πώς να τη σερβίρεις. Η βωμολοχία, για παράδειγμα, θέλει εξαιρετική δεξιοτεχνία για να γίνει αρεστή στο κοινό. Κάποιοι καλλιτέχνες την παίζουν στα δάχτυλα και άλλοι αποτυγχάνουν και εκτίθενται.

Ακόμα και ο ΣΥΡΙΖΑ αγκάλιασε την ορθοδοξία και είδαμε εικόνες με περιστέρια, αγιασμούς και χειροφιλήματα παπάδων. Φαίνεται ότι όλοι τρέμουν να τα βάλουν με την εκκλησία. Είναι τελικά η πιο ισχυρή εξουσία;

Ναι, είναι η πιο ισχυρή εξουσία και απολαμβάνει προνόμια που δεν τα είχε ούτε στο μεσαίωνα, αλλά δε θέλω να αναλωθώ σε αντικληρική προπαγάνδα. Με ενδιαφέρει να συνασπίσω ένα ενιαίο μέτωπο όλων των πολιτών που επιθυμούν ένα κοσμικό κράτος, ένα σύγχρονο σύνταγμα και τον απόλυτο διαχωρισμό μεταξύ εκκλησίας κράτους. Άσχετα από τις επικοινωνιακές φιγούρες των πολιτικών αρχηγών, ξέρω πως σε όλες τις παρατάξεις (πλην των ακροδεξιών) υπάρχουν πρόσωπα που επιθυμούν αυτά που προανέφερα.

Η Ελλάδα είναι το μόνο ευρωπαϊκό κράτος που δεν έχει γίνει διαχωρισμός εκκλησίας-κράτους, θα άλλαζε κάτι στην ουσία αν γινόταν ή θα υπήρχε ακόμα πιο μεγάλος φανατισμός από τους ταλιμπάν της ορθοδοξίας;

Η θρησκοληψία και ο φανατισμός δεν είναι η αιτία της σήψης και της παρακμής, αλλά το αποτέλεσμα. Είναι γεγονός πως η πλειοψηφία των ελλήνων εμπιστεύεται τον θεσμό της εκκλησίας περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο θεσμό. Σε αυτό παίζει ρόλο και η υποτιθέμενη κοινωνική προσφορά της εκκλησίας με τα συσσίτια. Αυτή η «επαιτική» νοοτροπία του νεοέλληνα έδωσε τεράστιο πάτημα στην άνοδο του νεοναζισμού. Είμαστε ένας λαός που κυβερνάται δεσποτικά από εμφανίσεώς του στην σύγχρονη ιστορία, για αυτό συμπεριφερόμαστε και μας αρέσει να μας συμπεριφέρονται ως ανήλικα.

Ναι, θα υπάρξει τεράστια αντίδραση αν συμβεί ο διαχωρισμός, αλλά και πάλι τίποτα δε μας εγγυάται την ωρίμανση της πολιτείας και την απαλλαγή της από τα μεσσιανικά σύνδρομα. Οι Η.Π.Α, η πρώτη χώρα που διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος γέννησε τον χριστιανικό φονταμενταλισμό, ο οποίος μέχρι σήμερα παίζει καίριο ρόλο στο πολιτικό παρασκήνιο του τόπου. Οι υποστηρικτές αυτών των κινημάτων θέλουν να νιώθουν πως ανήκουν κάπου και μπορούν να παίξουν το ρόλο τους στις πολιτικές εξελίξεις. Είναι θέμα δημοκρατίας περισσότερο, παρά παιδείας.

Πως είναι η ζωή στο Βόλο, με τι ασχολείσαι; Είναι αλήθεια ότι είσαι αγρότης;

Όπως είναι και στην υπόλοιπη ελληνική επαρχία. Αδιάφορη και υποτονική. Ό,τι ζωή έχει, την έχει από τους φοιτητές, τις καταλήψεις και κάποια εναλλακτικά στέκια. Είμαι άνεργος και παράγω λάδι όταν είναι η περίοδος.

Η σχέση σου με την θρησκεία ποια είναι;

Δεν με εμπνέει καμία μεταφυσική θέαση των πραγμάτων, συνεπώς μου είναι αδιάφορη. Επίσης είμαι κατά κάθε οργανωμένης θρησκείας.

Σήμερα πιστεύεις ότι οι νέοι διεκδικούν ή γίνονται δέσμιοι των καθημερινών συμβιβασμών;

Οι νέοι έχουν υποστεί ψυχολογικό σοκ αφότου είδαν το πασοκικό όνειρο για το οποίο τους προόριζαν οι γονείς τους να γκρεμίζεται εμπρός στα μάτια τους και πλέον είναι σε απόγνωση. Ούτε διεκδικούν, ούτε βολεύονται.

Σε ποιον ιδεολογικό χώρο ανήκεις, θα πας να ψηφίσεις σε λίγες μέρες;

Στον χώρο της άμεσης δημοκρατίας. Το πιο πιθανό να πάω. Η δεξιά πρέπει να φύγει πάση θυσία.