Όπως προανήγγειλα, θα παραθέσω σχόλια για τα βιβλία που διάβασα στις φετινές διακοπές μου, στη σκιά κάποιου δένδρου, στην παραλία ή στο λιμενοβραχίονα του κεντρικού λιμένα της Σκοπέλου, πριν αρχίσουν να πηγαινοέρχονται οι βραδινοί επισκέπτες.
Όπως έγραψα και αλλού, το πρώτο σχόλιό μου αναφέρεται, όχι στα βιβλία, αλλά σε μένα προσωπικά: επιβεβαίωσα αυτό που είχα διαπιστώσει εδώ και αρκετά χρόνια. Ότι είμαι δηλαδή σε θέση να διαβάζω μέσα σε ένα δραστήριο και πολύβουο περιβάλλον και να απομονώνομαι ακουστικά και οπτικά, χωρίς να ενοχλούμαι καν από τη ζέστη ή τον αέρα, από μαμάδες και μωρά που τσιρίζουν, από σκάφη που εισέρχονται ή εξέρχονται στον λιμένα και σφυρίζουν, από γείτονες που σχολιάζουν ποδοσφαιρικούς αγώνες στο κινητό, από παιχνίδια με ρακέτες του τένις και από άλλες θορυβώδεις δραστηριότητες γύρω μου. Μου έλεγε η γυναίκα μου, δεν άκουσες το μωρό που ούρλιαζε, όταν το τσίμπησε μια μέλισσα; Μπααα, δεν είχα καταλάβει τίποτα! Περίεργο πράγμα…
Παλαιότερα, όταν σπούδαζα και έγραφα εξετάσεις, θυμάμαι ότι μου έλεγαν συνάδελφοι γύρω μου, πως με ρωτούσαν διάφορα πράγματα κι εγώ δεν απαντούσα. Όταν τους έλεγα ότι δεν τους άκουγα ή τους έβλεπα, ότι ήμουν «αποκλεισμένος» και δεν καταλάβαινα τί γινόταν γύρω, δεν με πίστευαν. Είμαι και ολίγον βαρήκοος παιδιόθεν, αλλά δεν «έφταιγε» αυτό! Τώρα ξέρω ότι είναι μια ικανότητα που πρέπει να έχω εξασκήσει άθελά μου από την ηλικία των 18-20 ετών και μετά, γιατί στα σχολικά χρόνια δεν μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο. Με το παραμικρό έστριβα το κεφάλι δεξιά αριστερά και μετά είχα χάσει τον ειρμό, δεν ήξερα πια, τί σκεφτόμουν και τί έγραφα!
Πολύ σημαντικό πράγμα η αυτοσυγκέντρωση, διαβάζεις πολλά και γρήγορα, εφόσον είναι ενδιαφέροντα, και δεν περισπάσαι… Φυσικά, κάτι τέτοιο έχει και τα αρνητικά του: μπορεί να καταστρέφεται ο κόσμος γύρω σου κι εσύ να διαβάζεις Γκιώνη!
- Richard Dawkins: Η περί Θεού αυταπάτη, σελ. 450, «Κάτοπτρο». Γι’ αυτό το βιβλίο του Ντόουκινς γράφτηκαν ήδη αρκετά σε εφημερίδες και blogs, έχω σημειώσει κι εγώ μερικά σε προηγούμενα κείμενά μου. Ο Ντόουκινς τεκμηριώνει βιολογικά και εξελικτικά τα επιχειρήματα που ανατρέπουν τις θρησκευτικές ιδεοληψίες για την «ύπαρξη» του όποιου θεού. Διαβάζοντας σε θρησκευτικά (προπαγανδιστικά) βιβλία τις «λογικές» ερμηνείες για την ύπαρξη θεού, διαπιστώνει ο αναγνώστης της «Περί θεού αυταπάτης» ότι όλες αυτές οι ερμηνείες του εκκλησιαστικού και εισπρακτικού μηχανισμού καταρρέουν με απλά επιχειρήματα. Το ζήτημα είναι να διαβαστεί το συγκεκριμένο βιβλίο ακριβώς από τους ανθρώπους που είναι επιρρεπείς σε επιφοιτήσεις και οραματισμούς, μόνο που οι συγκεκριμένοι είναι στην πλειοψηφία τους αμόρφωτοι, αγρότες ή υπέργηροι – εξαιρώντας τώρα τους επαγγελματίες της πίστης οι οποίοι, κι εδώ στα blogs, αγωνίζονται να περισώσουν την κατάκτησή τους να εισπράττουν μισθό και «τυχερά» για το τίποτα που προσφέρουν.
- Richard Feynman: Κβαντική Ηλεκτροδυναμική – QED, Η παράξενη ιστορία του φωτός και της ύλης, σελ. 230, «Κάτοπτρο». Τέσσερις διαλέξεις του σημαντικού αυτού ερευνητή, ο
οποίος θεμελίωσε την «Κβαντική Ηλεκτροδυναμική» και βραβεύτηκε γι’ αυτή την επιτυχία και για το συνολικό έργο του με το Νόμπελ Φυσικής του έτους 1965. Αν και προσωπικά ο ίδιος είχα ειδικευτεί στα χρόνια σπουδών μου στην Ηλεκτρομαγνητική Θεωρία, δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με την κβαντική περιγραφή της, μια και, ως τεχνικός, επέλεγα αντικείμενα άμεσου τεχνικού ενδιαφέροντος (κεραίες, κυματοδηγοί, ραντάρ κτλ.)
Δεν θα έλεγα ότι, μετά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, γνωρίζω ήδη επαρκώς την Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, αφού για την κατανόησή του δεν αρκεί μια ανάγνωση περιγραφικών κειμένων αλλά απαιτείται η εμβάθυνση με τη χρήση σοβαρών μαθηματικών εργαλείων. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης που έχει ξεπεράσει το αρχικό σοκ από τον «ακατανόητο» κόσμο της κβαντικής φυσικής, παίρνει όμως μια καλή ιδέα για την εφαρμογή των κβαντικών αντιλήψεων στον Ηλεκτρομαγνητισμό.
- Richard Feynman: Το νόημα των πραγμάτων, σελ. 139, «Κάτοπτρο». Το κείμενο τριών διαλέξεων του Φέυνμαν στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, πριν από περίπου 45 χρόνια, για πολιτικά, κοινωνικά και επιστημονικά θέματα, για την ανάγκη μερικών ανθρώπων να πιστεύουν σε ψευδοεπιστημονικές δοξασίες, για την προσπάθεια του εκκλησιαστικού μηχανισμού να παραπλανά τους ανθρώπους με φανταστικές ελπίδες κ.ο.κ. Σημειώνω κάτι που έτυχε να έχω σκεφτεί κι εγώ και δεν είχα βρει μέχρι τώρα έναν χαρακτηρισμό. Γράφει ο Φέυνμαν: «Σκέφτομαι μεταξύ άλλων τους Άραβες λογίους της επιστήμης που έζησαν στα χρόνια του Μεσαίωνα. Ασχολήθηκαν και οι ίδιοι λίγο με την επιστήμη, ναι, αλλά εκείνο που κυρίως έκαναν ήταν να γράφουν σχόλια επί σχολίων, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη κ.λπ. Εξιστορούσαν τι έγραφε ο καθένας για τον άλλον. Και έμεναν στα σχόλια. Το να γράφεις (μόνο) σχόλια για άλλα έργα υποδηλώνει κάποια διανοητική ασθένεια…»
Παραξενεύομαι κι εγώ συχνά για τις διθυραμβικές περιγραφές που κάνουν διάφοροι σύγχρονοι χριστιανο-εθνικιστές προπαγανδιστές για το «έργο» βυζαντινών λογίων, ως κυριότερη δραστηριότητα των οποίων αναφέρεται ο «σχολιασμός» του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και άλλων κλασικών διανοουμένων. Αναρωτιέμαι δε, καλά, δεν κατάφεραν αυτοί οι σχολιαστές να προσθέσουν τίποτα σε όλα αυτά που διάβαζαν, χίλια τόσα χρόνια μετά, δεν είχαν κάποιο ερέθισμα από την κοινωνία και τη φύση να δημιουργήσουν ή να διορθώσουν κάτι, όπως συνέβη μαζικά από την Αναγέννηση και μετά; Ο Φέυνμαν θεωρεί ότι όλοι αυτοί οι σχολιαστές ήταν διανοητικά ασθενείς, ανίκανοι να κατανοήσουν την ουσία και το σκοπό της γνώσης. Και, προφανέστατα, λέω εγώ, ο μηχανισμός ανάσχεσης για την αναζήτηση της νέας γνώσης ήταν η θρησκευτική πίστη. Άμα έχεις τις ιδεοληψίες από τις ερήμους της Μέσης Ανατολής ως υποχρεωτικό ανάγνωσμα και σημείο εκκίνησης, πώς να ξεφύγεις και να σκεφτείς ή να γράψεις κάτι διαφορετικό;
- Γιώργος Λεονάρδος: Οι Παλαιολόγοι, σελ. 406, «Λιβάνης». Πρέπει να αναφέρω εισαγωγικά ότι μου αρέσουν πολύ τα ιστορικά μυθιστορήματα, τα οποία αποτέλεσαν αφορμή να μελετήσω στη συνέχεια τα γεγονότα σε αμιγώς ιστορικά βιβλία, ώστε να ξεχωρίσω τα ιστορικά γεγονότα από τις απαραίτητες μυθοπλασίες που εισάγει στο πλαίσιο της δραματοποίησης ο συγγραφέας. Τα πρώτα ιστορικά μυθιστορήματα που είχα διαβάσει ήταν το στρυφνό «Γεννήθηκα στα 1402» του Παναγιώτη Κανελόπουλου και τα πολύ ευχάριστα «Ο κύριός μου Αλκιβιάδης» και «Οι τελευταίοι Γαληνότατοι» του Άγγελου Βλάχου.
Το συγκεκριμένο βιβλίο του Γ. Λεονάρδου τιτλοφορείται μεν «Οι Παλαιολόγοι», καλύπτει όμως μόνο ένα μέρος της διακυβέρνησης του ύστερου Βυζαντίου από αυτή τη δυναστεία. Το πρώτο μέρος αυτής της ιστορικής περιόδου καλύπτεται από το βιβλίο του ίδιου συγγραφέα, «Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος - ο Ελευθερωτής» και για τα χρόνια μετά τον Ιωάννη ΣΤ’ Καντακουζηνό μέχρι την άλωση (ένας αιώνας), μάλλον θα γράψει ο Γ. Λεονάρδος (καλά να είναι ο άνθρωπος) άλλο ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Η πλοκή στο παρόν βιβλίο είναι ενδιαφέρουσα, περιγράφονται οι κατοικίες, τα ήθη και έθιμα και οι σχέσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής αλλά, κυρίως, αναφέρονται εκτεταμένα και δραματοποιημένα αυτά που αποσιωπούνται από τη σχολική ιστορία, οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ του παππού και εγγονού Ανδρόνικου και στη συνέχεια η σύγκρουση για τη εξουσία του Καντακουζηνού με τον Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγο - πολιτικά και ιστορικά εγκλήματα που οδήγησαν αναπόδραστα στη διάλυση του ήδη παρηκμασμένου κράτους.
- Λεία Βιτάλη: Ιερή παγίδα - Το απόκρυφο χρονικό της Κων/πολης, σελ. 417, «Πατάκης». Ιστορικό μυθιστόρημα που περιγράφει τα χρόνια πριν και μετά την άλωση της Πόλης, στηριζόμενο στην ιστορία της οικογένειας του φιλότουρκου στα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου και φίλου του Μωάμεθ για μερικά χρόνια μετά την άλωση, μεγάλου δούκα (=πρωθυπουργού) Λουκά Νοταρά, μέχρι που ο Μωάμεθ διέταξε τη σφαγή όλης της οικογένειας του συγκεκριμένου δωσίλογου. Να υπενθυμίσω ότι στον Λουκά Νοταρά αποδίδεται το απόφθεγμα: «Καλύτερα να βασιλέψει στο κέντρο της Πόλης το φέσι των Τούρκων, παρά το λατινικό (παπικό) καπέλο» (Κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν). Και ο μεν Νοταράς γνώρισε από πρώτο χέρι τί σημαίνουν φέσι και σπαθί των Τούρκων, οι δε ελληνόφωνοι πληθυσμοί περιέπεσαν για 4-5 αιώνες, και με τις δικές του μεσολαβήσεις, σε χειρότερη πολιτισμική υποβάθμιση από αυτή που ήδη βρίσκονταν.
Τα ιστορικά περιστατικά που σχετίζονται με την άλωση περιγράφηκαν αναλυτικά στο κείμενο «29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας». Η Λεία Βιτάλη δραματοποιεί τα γεγονότα και αναπαριστά σαν αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας την ατμόσφαιρα θρησκοληψίας, δεισιδαιμονιών, πολιτικής ίντριγκας, σκευωρίας, καιροσκοπισμού, ιδιοτέλειας και μοιρολατρίας που επικρατούσε στην ήδη από δεκαετίες καταδικασμένη Πόλη, το τελευταίο υπόλειμμα του Βυζαντίου. Διάβασα το βιβλίο της κ. Βιτάλη πολύ ευχάριστα και ζήλεψα πολύ που φαίνεται να έμεινε η ίδια για αρκετό καιρό στη (σημερινή) Βενετία, ώστε να μελετήσει διάφορα κείμενα στα μεσαιωνικά αρχεία της πόλης και να αφομοιώσει παράλληλα την ατμόσφαιρά της, έστω και 500 τόσα χρόνια μετά την άλωση και την εποχή των ιστοριών που περιγράφει.
Αναγνώσεις του βιβλίου της Λ. Βιτάλη θα βρείτε στο blog της καλής συγγραφέως.
- Μένης Κουμανταρέας: Η γυναίκα που πετάει, σελ. 400, «Κέδρος». Διηγήματα με βιογραφικά στοιχεία από τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο του συγγραφέα. Περιγράφει κυρίως την Αθήνα από την ναζιστική κατοχή και μετά και τη μοίρα των ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Το διήγημα που έδωσε στο βιβλίο τον τίτλο «Η γυναίκα που πετάει» αναφέρεται, βέβαια, στις αρχές του 20ου αιώνα και είναι ενδιαφέρον, πόσο πολύ έχουν αλλάξει οι συνθήκες ζωής στην Αθήνα και πόσο υποβαθμισμένα θα ζούσαμε, ακόμα και στο μεσοαστικό κλίμα που περιγράφει ο συγγραφέας, αν είχαμε μείνει σ’ εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή της αμάθειας και των παραδόσεων.
- Victor Davis Hanson: Πελοποννησιακός Πόλεμος, σελ. 679, «Λιβάνης». Ένα πολύ ενδιαφέρον ιστορικό σύγγραμμα, στο οποίο ο συγγραφέας, ακαδημαϊκός ιστορικός ο ίδιος, δεν ασχολείται τόσο με την παράθεση των, λίγο πολύ, γνωστών ιστορικών επεισοδίων, όσο με την ερμηνεία τους και με την παρουσίαση των συνηθειών και συνθηκών εκείνης της εποχής. Αυτό φαίνεται αμέσως κι από τους τίτλους των κεφαλαίων του βιβλίου: Φόβος, Φωτιά, Νόσος, Τρομοκρατία, Πανοπλία, Τείχη κλπ. Όποιος κάνει σήμερα διακοπές στο «μαγευτικό» Δήλεσι, όπως έλεγαν κάποτε οι μεσίτες οικοπέδων, στα βόρεια του νομού Αττικής, μάλλον θα αγνοεί ότι εκεί που βρίσκονται τα εξοχικά σπίτια, ήταν το αρχαίο Δήλιον, όπου έγινε η μάχη μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών, στην οποία ηττήθηκαν οι πρώτοι. Σίγουρα, κάτω από τα θεμέλια των σημερινών σπιτιών θα βρίσκονται ακόμα θαμμένα πανοπλίες και θώρακες των πολεμιστών, ίσως και οι σκελετοί κάποιων μισθοφόρων, τους οποίους δεν θεωρήθηκε σκόπιμο να πάρουν μαζί τους οι αποχωρούντες εμπόλεμοι.
Με το πλεονέκτημα της ύστερης γνώσης σε πιάνει μία μελαγχολία με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης του βιβλίου, γνωρίζοντας πλέον ότι αυτά τα γεγονότα, μαζί με τα προγενέστερα του α' πελοποννησιακού πολέμου και τα μεταγενέστερα της σύγκρουσης Σπαρτιατών και Βοιωτών, οδήγησαν στην αποδυνάμωση και κατάρρευση των αυτοδιοικούμενων και αλληλοσυγκρουόμενων πόλεων της Αρχαιότητας, δημοκρατικών και ολιγαρχικών και την υποταγή του ελληνικού χώρου σε αυτοκρατορικά σχήματα, αρχικά στο μακεδονικό και το ρωμαϊκό και στη συνέχεια στο βυζαντινό και το οθωμανικό, με όλα τα προβλήματα και τις υποβαθμίσεις που έφερε στον ελληνικό πολιτισμό και στους ελληνόφωνους πληθυσμούς αυτή η εξέλιξη.
Ακόμα, σημαντικός είναι ο εξασέλιδος βιβλιογραφικός πίνακας που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου και επίσης αξιοσημείωτο θεωρώ ότι το μεγαλύτερο μέρος των μελετών για τον αρχαίο Ελληνισμό έχει γίνει και γίνεται από ξένους, Αγγλοαμερικάνους, Γερμανούς και Γάλλους. Στις ΗΠΑ πωλούνται κάθε χρόνο, γράφει ο συγγραφέας, περίπου 50.000 αντίτυπα της Ιστορίας του Θουκυδίδη. Θα ήμουν περίεργος να πληροφορηθώ, αν ισχύει για την Ελλάδα αντίστοιχος αριθμός, περίπου 1.500 αντίτυπα, λαμβάνοντας υπόψη και την αναλογία στα μεγέθη των πληθυσμών.
- Νικολάι Γκογκόλ: Νεκρές Ψυχές, σελ. 419, «Ηριδανός». Δεν είχα διαβάσει αυτό το μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα Nικολάϊ Γκόγκολ και παρακινήθηκα από ένα σχετικό σχόλιο του Φ.Μαλιγκούδη. Η πλοκή είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη: ένας τιμωρημένος με απόταξη διεφθαρμένος -όπως σχεδόν το σύνολο του ρώσικου κρατικού μηχανισμού- τελωνειακός υπάλληλος, ο Πάβελ Iβάνοβιτς Tσίτσικοβ, επινοεί μια μέθοδο για να εισπράξει τραπεζικά δάνεια, με στόχο να εγκατασταθεί, δήθεν, για αποικισμό σε αραιοκατοικημένη περιοχή της Ουκρανίας.
Επειδή οι κτηματίες της εποχής πληρώνουν επί δεκαετία, μετά από κάθε απογραφή, κεφαλικό φόρο στο κράτος για κάθε δουλοπάροικο που έχουν στην «ιδιοκτησία» τους, ακόμα και για όσους εντωμεταξύ έχουν πεθάνει, παρουσιάζεται ο Tσίτσικοβ και προτείνει να εξαγοράσει ονομαστικά τους πεθαμένους δουλοπάροικους, οι οποίοι παρέμεναν στη λίστα φορολόγησης χωρίς να προσφέρουν έργο στο αφεντικό τους. Έτσι, με ένα πλήθος κάπου 400 «νεκρών ψυχών», παρουσιάζεται ο απατεώνας στις κοινωνικές συναναστροφές και στις τράπεζες ως σοβαρός επενδυτής που θα δραστηριοποιήσει τους ιδιόκτητους δουλοπάροικούς του στην αγροτική παραγωγή. Αυτή η εκδοχή προκύπτει τουλάχιστον ως πιθανότερη για τα κίνητρα του κεντρικού «ήρωα» από το ημιτελές έργο του Γκογκόλ. Ο Τσίτσικοβ είναι λοιπόν ένας κοινός αετονύχης, κάτι σαν τους σύγχρονους «επενδυτές» που παίρνουν με πολιτικές πλάτες θαλασσοδάνεια.
Όποιος δεν είχε ασχοληθεί με σχετικά θέματα, μαθαίνει εντυπωσιασμένος σε ποια κατάσταση κοινωνικής υποβάθμισης, οικονομικής εξαθλίωσης και πνευματικής θεοπληξίας ζούσαν εκείνη την εποχή τα εκατομμύρια Ρώσων δουλοπάροικων. Σημειώνουμε ότι το έτος 1861 καταργήθηκε επίσημα και υπό την πίεση δυτικών κρατών η δουλεία στη Ρωσία, οπότε απελευθερώθηκαν περί τα 43 εκατομμύρια δουλοπάροικοι! Οριστική απελευθέρωση ήρθε με την «οκτωβριανή επανάσταση» το 1917, οπότε προέκυψε η ολοκληρωτική υποδούλωση της ρώσικης κοινωνίας στην κομματική νομενκλατούρα.
Ο Γκόγκολ δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη συγγραφή του έργου του, γιατί πέθανε το 1852 στην Ιταλία. Το δεύτερο μέρος που ετοίμαζε είχε γραφτεί όμως ήδη και έχει προστεθεί στο βιβλίο με τη μορφή δύο «προσθηκών». Σίγουρα, αν επιζούσε ο συγγραφέας ακόμα μερικά χρόνια, θα ενσωμάτωνε με κατάλληλη επεξεργασία και τις δύο «προσθήκες» στο σώμα του βιβλίου του. Για το συγκεκριμένο έργο έχουν γραφτεί εκτεταμένες κριτικές και σχόλια, μεταξύ άλλων από τον Thomas Mann.
Μια καινοτομία σ’ αυτό το βιβλίο και ένα προμήνυμα για τα σημερινά blogs αποτελούν τα αναγραφόμενα από το συγγραφέα στο παράρτημα με τίτλο «Στον αναγνώστη αυτού του βιβλίου». Ο Γκόγκολ ζητάει από τους αναγνώστες να του αποστείλουν σχόλια και διορθώσεις τυχόν σφαλμάτων, προτρέποντάς τους με λόγια όπως: «Και συ, αναγνώστη, … μη θεωρείς τον εαυτό σου πολύ αμαθή για να με διδάξεις». Στη συνέχεια παραθέτει δε τις απαντήσεις του στα κείμενα τεσσάρων επιστολών που έλαβε με σχόλια και κριτικές για τις «Νεκρές ψυχές». Στις ημέρες μας θα είχε ο Γκόγκολ ένα blog και θα απαντούσε πολύ πιο ζωντανά σε οποιοδήποτε σχόλιο, όπως κάνουν πολλοί και πολλές εκλεκτοί/ές συγγραφείς.
- Δημ. Γκιώνης: Χωρίς προστάτη, σελ. 121, «Καστανιώτης». Ο «προστάτης» που περιγράφει ο Γκιώνης δεν είναι κάποιος βουλευτής, συνδικαλιστής, αθλητοπατέρας, μητροπολίτης ή μαφιόζος, στου οποίου την προστασία έχει καταφύγει ο ήρωας του βιβλίου, αλλά το ανδρικό όργανο που παρουσιάζει από μια ηλικία και μετά προβλήματα διόγκωσης και/ή νεοπλασματικών αλλοιώσεων. Μάλλον ο συγγραφέας πέρασε την ταλαιπωρία της σχετικής εγχείρησης, είναι και στην κατάλληλη ηλικία, οπότε θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει με το γλαφυρό τρόπο του τους πιθανούς συμπάσχοντες. Οι εμπειρίες του είναι χρήσιμο να διαβαστούν από όλους τους υποψήφιους ηλικιωμένους…
Αυτά λοιπόν και εύχομαι νάμαστε καλά να διαβάσουμε και του χρόνου στις μέρες διακοπών άλλα τόσα ή και περισσότερα ενδιαφέροντα βιβλία.
Οσο κι αν αυτό ξενίζει όσους συνδέουν τη χριστιανική τους πίστη με όσα συμβαίνουν στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η κρίση που σοβεί εδώ και χρόνια σ' αυτό το «παλαίφατο ίδρυμα της Ορθοδοξίας και του Γένους» αφορά κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, τη διεκδίκηση ακίνητης περιουσίας. 
«Εφόσον η έκταση των ιδιοκτησιών του Πατριαρχείου δεν έχει μειωθεί σημαντικά μέχρι σήμερα, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους μη κρατικούς ιδιοκτήτες γης στο κράτος του Ισραήλ», παρατηρούν οι Katz και Kark. «Πρέπει να σημειωθεί ότι μπορέσαμε να ταυτίσουμε μόνο τις μισές ιδιοκτησίες, αλλά απ' αυτό δεν μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η πραγματική σημερινή έκταση της ιδιοκτησίας του Πατριαρχείου είναι διπλάσια από τα παραπάνω νούμερα. Τα τρία τέταρτα των γνωστών οικοπέδων του Πατριαρχείου είναι μικρότερα από δύο στρέμματα, ενώ οκτώ από τις γνωστές ιδιοκτησίες γης έχουν συνολική έκταση 30.508 ντουνάμ».
Μέχρι το 1843 ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κατοικούσε συνήθως στην Κωνσταντινούπολη, πιο κοντά στη Βλαχία και τη Βεσαραβία, από όπου αντλούσε τα περισσότερα έσοδά του μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (μαζί με τις προσφορές των προσκυνητών). Κάθε φορά που οι ιστορικές περιστάσεις (δηλαδή η παρέμβαση της Ρωσίας) το εμπόδισαν να εισπράξει έσοδα απ' αυτές τις πηγές, το Πατριαρχείο χρεοκοπούσε (μεταξύ 1872 και 1881 και μετά την έναρξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου). 
Από την περίοδο της Βρετανικής Εντολής (μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο) και φυσικά μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, δεν αναγνωρίζεται έγγεια ιδιοκτησία σε Αραβες, παρά μόνο αν είναι σύμφωνη με τα δυτικά νομικά πρότυπα. 
Για ιστορικούς λόγους που δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν εδώ, η Αγιοταφική Αδελφότητα είναι ένα «μοναστήρι» με πολλές ιδιοτυπίες. Μέσω της Αδελφότητας (η οποία φέρεται ως συνέχεια του Τάγματος των Σπουδαίων, ελλήνων μοναχών που βρίσκονταν στους Αγίους Τόπους από τον 4ο αιώνα) εξασφαλίζεται ο έλεγχος του Πατριαρχείου από Ελληνες. Οι πιέσεις του αραβικού ποιμνίου που κορυφώθηκαν μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 οδήγησαν σε κάποια τυπική συμμετοχή Αράβων, αλλά μέχρι σήμερα υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες που περιορίζουν τα αραβικής καταγωγής μέλη της Ιεράς Συνόδου σε δύο. Με τα δεδομένα αυτά δεν υπάρχει τρόπος να εκλεγεί άραβας πατριάρχης.
