Διάλογοι Βαρουφάκη με υπουργούς το καλοκαίρι 2015

«Έχουν κάνει μάγια του Αλέξη»

 iefimerida.gr, 28/4/2017

Το νέο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη «Adults in the Room» περιέχει πιπεράτες και άγνωστες λεπτομέρειες από το «καυτό» καλοκαίρι του 2015.

Ο πρώην υπουργός Οικονομικών, με γλαφυρό τρόπο περιγράφει όλα όσα βίωσε ως υπουργός Οικονομικών του Αλέξη Τσίπρα.

Μεταξύ άλλων επισημαίνει ότι από τον Μάιο του 2015 «ο Αλέξης Τσίπρας εμφανιζόταν όλο και πιο νωχελικός, σε σημείο που έπαψε να κυριαρχεί, όπως προηγουμένως έκανε»

Περιγράφει έναν άγριο καβγά που είχε με τον τότε γ.γ. της κυβέρνησης Σπύρο Σαγιά όπου αντηλλάγησαν βαρείς χαρακτηρισμοί, την κόντρα του με τον Νίκο Παππά αλλά και την σταδιακή «διολίσθηση» σε επιχειρήματα που θύμιζαν εκείνα της κυβέρνησης Σαμαρά, όπως σχολιάζει ο Βαρουφάκης.

Διαβάστε το επίμαχο απόσπασμα από το βιβλίο «Adults in the Room» όπως δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο.

Η κόντρα με τον Παππά

Στις αρχές Μαΐου, κατά τη διάρκεια άλλης μιας σύσκεψης της πολιτικής ομάδας διαπραγμάτευσης, ο Νίκος Παππάς με κατηγόρησε λέγοντας περιφρονητικά ότι έχω πάθει «εμμονή» με το δημόσιο χρέος.

«Φυσικά και έχω» του απάντησα. «Όταν είσαι αιχμάλωτος είναι καθήκον σου να αναπτύξεις εμμονή με την απόδραση».

Το ότι γινόταν καν αυτή η συζήτηση μεταξύ μας αποδείκνυε πόσο προχωρημένη ήταν η κατάρρευση του κοινού μας μετώπου. Σημειωτέον ότι ο Παππάς ήταν εκείνος που με είχε πλησιάσει στα τέλη του 2010 λόγω της προσωπικής μου σταυροφορίας υπέρ της άμεσης και μεγάλης αναδιάρθρωσης του χρέους. Αργότερα επέμεινε να αναλάβω τη θέση του υπουργού Οικονομικών ακριβώς λόγω των συγκεκριμένων προτάσεών μου για την αναδιάρθρωση χρέους και της τακτικής που θα ακολουθούσαμε για να την πετύχουμε. Τώρα, ξάφνου, ο στόχος της αναδιάρθρωσης του χρέους είχε γίνει... εμμονή μου.

Ο Τσίπρας αποκήρυξε όσα είχαμε συμφωνήσει

Ο Σαγιάς προσέτρεξε σε βοήθεια του Παππά χρησιμοποιώντας το απίστευτο επιχείρημα ότι το χρέος δεν αποτελεί πρόβλημα όσο η Τρόικα χρηματοδοτεί την αποπληρωμή του. Βλέποντας ότι ο Αλέξης άκουγε καταβεβλημένος χωρίς να απαντά μου κατέστη προφανές ότι είχε πλέον αποκηρύξει όλα όσα είχαμε συμφωνήσει ήδη από το 2011.

Το σχέδιο τους ήταν πλέον φανερά η αποδοχή της μνημονιακής διαδικασίας και η επαναδιάταξη της κυβέρνησής μας ως μια εκδοχή λάιτ της πολιτικής Σαμαρά. Θυμάμαι να καθόμαστε με τον Ευκλείδη στο Μαξίμου, χαμογελώντας πικρά ο ένας στον άλλον, περιμένοντας την έναρξη κάποιας σύσκεψης, την ώρα που σε διπλανό δωμάτιο οι Σαγιάς και Χουλιαράκης, συνεπικουρούμενοι από τον Δραγασάκη, έκοβαν και έραβαν, έγραφαν και έσβηναν, ακόμα ένα προσχέδιο Συμφωνίας Τεχνικών Κλιμακίων (SLA) που θα παρέδιδαν στην τρόικα: στην πραγματικότητα ενός νέου, οικονομικά μη βιώσιμου, Μνημονίου, πανομοιότυπο με το προηγούμενο, πέραν κάποιων ελάχιστων φύλλων συκής και -το σημαντικότερο- πολύ λιγότερο δημοσιονομικά βιώσιμο. Το όλο σκηνικό εξέπεμπε θλίψη.

Κάποια στιγμή, σε κατ’ ιδίαν συζήτηση, είπα στον Αλέξη ότι δεν θα μπορούσε να «πουλήσει» την SLA του Σαγιά ούτε στον εαυτό του, όχι απλά στην κοινοβουλευτική μας ομάδα. Συμφώνησε με αφοπλιστικό τρόπο και αμέσως έδειξε ακόμα πιο θλιμμένος απ’ όσο ήταν ήδη. Στο μεταξύ ο Jeff Sachs μου έστελνε επείγουσες προειδοποιήσεις: «Απαιτούν πρώτα τεχνική συμφωνία, υποσχόμενοι ότι θα συζητήσουν ελάφρυνση του χρέους μετέπειτα. Αλλά λένε ψέματα! Μόλις τους δώσετε την SLA θα αρνηθούν ακόμα και ότι σας υποσχέθηκαν οτιδήποτε. Μην την πατήσετε!» Πώς να έλεγα στον Jeff ότι πλέον ο Αλέξης δεν με άκουγε; Πως φαινόταν πλέον ταγμένος, από επιλογή ή παράλυση, να διαβεί ανόρεχτα αυτό το καταστροφικό μονοπάτι;

Ο Αλέξης εμφανιζόταν νωχελικός, έπαψε να κυριαρχεί

Καθώς πλησίαζε το τέλος Μαΐου ο Αλέξης εμφανιζόταν όλο και πιο νωχελικός, σε σημείο που έπαψε να κυριαρχεί, όπως προηγουμένως έκανε, των συσκέψεών μας. Το κενό έσπευσε, με την σιωπηλή συναίνεση των Δραγασάκη και Παππά, να καλύψει ο Σαγιάς. Μακρυγορώντας στην γλώσσα αλλά και το πνεύμα της SLA της Τρόικας, έμοιαζε να προεδρεύει. Η πλευρά μας είχε δώσει ήδη τα πάντα -δημοσιονομικούς στόχους που ισοδυναμούσαν με βαριά λιτότητα, αποδοχή των φορολογικών μοντέλων των δανειστών, αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών, και ιδιωτικοποιήσεις χωρίς όριο και λογική - μη παίρνοντας τίποτα ως αντάλλαγμα. Κάθε φορά που επεσήμαινα ότι αναλαμβάνουμε δεσμεύσεις που δεν μπορούμε να εκπληρώσουμε λάμβανα απαντήσεις που πάνω-κάτω θύμιζαν ολική επαναφορά των επιχειρημάτων της εποχής Σαμαρά: Εφόσον λαμβάναμε νέα δάνεια το χρέος δεν αποτελούσε πρόβλημα γιατί αργά η γρήγορα θα αναδιαρθρωνόταν!

Τσακαλώτος: Θα χρειαστεί να δώσουμε περισσότερα

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να κερδίσω την προσοχή του Αλέξη συνέταξα, με τη βοήθεια του Glenn Kim, μια ακόμα πιο ήπια και μετριοπαθή εκδοχή της πρότασης μου για ανταλλαγές χρέους (Debt Swaps) και πρότεινα στον Αλέξη να την παρουσιάσει στην επερχόμενη ανεπίσημη τριμερή συνάντηση με την Γερμανίδα Καγκελάριο και τον Πρόεδρο Ολάντ, υποστηρίζοντας ότι οποιαδήποτε τεχνική συμφωνία στη βάση του σχεδίου Σαγιά θα αποτελούσε πολιτικό δηλητήριο για τον ίδιο αν δεν συμπεριλάμβανε τουλάχιστον την μετριοπαθέστατη αναδιάρθρωση για το χρέος που του πρότεινα. Ο Αλέξης συμφώνησε και μου τηλεφώνησε αργότερα έχοντας «καλά νέα». Η συνάντηση είχε πάει αρκετά καλά, με πληροφόρησε: «Η Άγκελα είπε ότι ήταν προετοιμασμένη να μελετήσει την πρότασή μας για το χρέος και με ρώτησε αν υπάρχει κάποιος να τη συζητήσει με τον Wieser».

Δυστυχώς τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά αν κρίνει κανείς από ένα μήνυμα που μου έστειλε ο Ευκλείδης την ίδια μέρα: «Η τριμερής πήγε άσχημα, οπότε θα χρειαστεί να... δώσουμε ακόμα περισσότερα!»

«Αλέξη», είπα, «κατάλαβες ότι η Μέρκελ σε παρέπεμψε στον νεκροθάφτη μας, τον Thomas Wieser, που δεν έχει καν την εξουσιοδότηση να συζητήσει την ελάφρυνση του χρέους μαζί μας; Και μου λες ότι αυτά είναι καλά νέα;»

Παρόλα αυτά έστειλα τον Glenn Kim στις Βρυξέλλες να συναντήσει τον Wieser μήπως και… Ο Glenn ήταν εξαιρετικός, όπως πάντα, εξηγώντας στον Wieser πόσο απλή, σύμφωνη με τους κανόνες του ESM, και αποτελεσματική ήταν η ανταλλαγή χρέους που προτείναμε, με ελάχιστο μάλιστα πολιτικό κόστος για την Καγκελάριο. Ο Wieser αναγκάστηκε τελικά να παραδεχτεί την αξία της πρότασής μας. Όμως η Μέρκελ δεν είχε κανένα λόγο να την συζητήσει καν καθώς δεν αντιμετώπιζε πλέον καμία αξιόπιστη απειλή, ή έστω πίεση, από την πλευρά μας. Έτσι η επιτυχία του Glenn απεδείχθη άκαρπη.

Σε σύσκεψη της πολιτικής ομάδας διαπραγμάτευσης την 30ή Μαΐου οι Σαγιάς και Χουλιαράκης πρότειναν στον Αλέξη να κανονιστεί ακόμα μια συνάντηση με τον Wieser. Τότε παρενέβην. Ένιωσα ότι ίσως ήταν η τελευταία μου προσπάθεια, γι’ αυτό επέλεξα τις λέξεις μου πολύ προσεκτικά:

«Δεν έχω πρόβλημα να μιλήσουμε ξανά στον Wieser, αν το επιθυμείτε. Αλλά να ξέρετε ότι δεν πρόκειται να γίνει τίποτα. Η μόνη μας ελπίδα ανάκτησης του ελέγχου της μοίρας μας είναι αν ο πρωθυπουργός μας, το πολύ μέχρι την Τετάρτη ή την Πέμπτη, παρουσιάσει το δικό μας αντι-Μνημόνιο -τη δική μας μεταρρυθμιστική και δημοσιονομική πρόταση για το πώς πρέπει να κλείσει η τρέχουσα δανειακή συμφωνία και ποια πρέπει να είναι η λογική και η μορφή ενός νέου μακροπρόθεσμου συμβολαίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντί να εγκλωβιστείς Αλέξη στο πλαίσιο της Τεχνικής Συμφωνίας της τρόικας, να επιμείνεις να συζητήσεις στη βάση ενός νέου Σχεδίου για την Ελλάδα στο οποίο το χρέος να είναι προαπαιτούμενο. Ναι, το ξέρω ότι επαναλαμβάνομαι επ'αυτού εδώ και δύο μήνες. Όμως είναι μονόδρομος και τώρα πια είναι έτοιμο ένα τέτοιο Σχέδιο, αποτέλεσμα συστηματικής δουλειάς με τον Jeff Sachs, τον Larry Summers και πολλούς άλλους».

Ο άγριος καβγάς με τον Σαγιά

Όσο μιλούσα, ο Σαγιάς, που καθόταν δίπλα μου, άρχισε να επαναλαμβάνει ρυθμικά και σαρκαστικά την ίδια φράση: «Πρόταση ρήξης, πρόταση ρήξης, πρόταση ρήξης. Αυτό κάνεις. Προτείνεις την σύγκρουση.»

Έφτασα στα όρια της υπομονής μου. Χτύπησα το χέρι μου στο τραπέζι και του είπα «Άκου να σου πω. Δεν θα με ξαναδιακόψεις. Ούτε θα ξαναβάλεις λόγια στο στόμα μου διαστρέφοντας το νόημα των λεγόμενών μου. Η Τρόικα και τα κανάλια της τα καταφέρνουν πολύ καλά σε αυτό. Δεν χρειάζονται την βοήθειά σου. Αλλά ως εδώ. Αν διαφωνείς, να περιμένεις μέχρι να έρθει η σειρά σου για να εκφράσεις τις σκέψεις σου».

«Τώρα με τρόμαξες!» είπε ο Σαγιάς με περίσια ειρωνική επιθετικότητα.

«Σπύρο, πρόσεχε, ολισθαίνεις στη σφαίρα της πολιτικής αλητείας.»

Ο Σαγιάς άρχισε να φωνάζει «Επί σαράντα χρόνια παλεύω σε αυτή τη χώρα, όχι σαν μερικούς που είδαν την ευκαιρία τους να γυρίσουν από το εξωτερικό και να κάνουν καριέρα».

«Χαίρομαι που επιτέλους πέφτουν οι μάσκες και μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα ποιος υπονομεύει τον υπουργό Οικονομικών εκ των έσω», του απάντησα.

Παναρίτη: «Του έχουν κάνει μάγια του Αλέξη»

Αργότερα, μιλώντας με την Έλενα Παναρίτη, παρουσία της Δανάης, περιέγραφα την δυσάρεστη και χαώδη ατμόσφαιρα που ακολούθησε μετά από τη λογομαχία: «Για μια ακόμη φορά έφτασα μερικά εκατοστά από το να παραιτηθώ σήμερα. Αλλά δεν πρόκειται να τους κάνω τη χάρη. Ο Αλέξης προσπάθησε να με υπερασπιστεί αλλά το έκανε πολύ άτσαλα».

«Του έχουν κάνει μάγια» είπε η Έλενα.

«Όχι, δεν είναι αυτό», απάντησα. «Έχει παραιτηθεί εσωτερικά. Έχει κουραστεί και έχει χάσει το ηθικό του. Αλλά είναι η τελευταία μας ελπίδα. Θα παραμείνω μέχρι αυτή η ελπίδα να εξαφανιστεί ολοκληρωτικά». 

Όλα τα ψέματα της συνέντευξης του Τσίπρα στον ΑΝΤ1

Έλεγε ένα ψέμα κάθε 3 λεπτά

ΟΜΑΔΑ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, 26/4/2017

Ο Αλέξης Τσίπρας στην συνέντευξή του στον ΑΝΤ1, στις 25/4/2017, προσπάθησε για άλλη μια φορά να παρουσιάσει το άσπρο μαύρο, λέγοντας μια σειρά από ψέματα και ανακρίβειες. Για την αποκατάσταση της αλήθειας απαντάμε σε όλα όσα είπε. Αυτά είναι ένα προς ένα τα ψέματα του Αλέξη Τσίπρα στη συνέντευξή του στον Ν. Χατζηνικολάου:

Ψέμα 1: Μας ζητούσαν να πάρουμε 42 φορές περισσότερα μέτρα.

Αλήθεια: Αυτό δεν έχει καμία λογική. Θα ψηφίσουν νέα μέτρα 3,6 δισ. ευρώ. Είναι παράλογο να ισχυρίζεται ότι μας ζητούσαν μέτρα πάνω από 150 δισ. ευρώ!

Ψέμα 2: Δεν αύξησε πολύ ο ΣΥΡΙΖΑ τους φόρους. Η φορολογία είναι ίδια και ελάχιστα μεγαλύτερη.

Αλήθεια: Τα τελευταία 2 χρόνια η κυβέρνηση Τσίπρα έχει επιβάλλει φοροκαταιγίδα, στην οποία οφείλεται και το μεγάλο πρωτογενές πλεόνασμα του 2016.

Μείωσαν το αφορολόγητο, αύξησαν τον ΦΠΑ, την εισφορά αλληλεγγύης, την προκαταβολή φόρου στο 100%, το φόρο επιχειρήσεων, τον ΦΠΑ στα νησιά, τον φόρο στο πετρέλαιο, το τηλέφωνο, στα τσιγάρα, στον καφέ. Τώρα ετοιμάζονται να ψηφίσουν πρόσθετα μέτρα 3,6 δισ. ευρώ για το 2019 και 2020 τα οποία περιλαμβάνουν και νέα φορολογικά μέτρα, όπως η μείωση του αφορολογήτου κάτω από τα 6.000 ευρώ.

Ψέμα 3: Μόνο ο ΦΠΑ αύξηθηκε 1%.

Αλήθεια: Όπως γράψαμε ακριβώς πριν, αυξήθηκαν μια σειρά από φόροι και όχι μόνο ο ΦΠΑ. Ας θυμηθούμε όμως και τι έλεγε ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας στο παρελθόν, όταν και φώναζε για την αύξηση του ΦΠΑ. Τα ίδια και για τον ΦΠΑ στα νησιά.  

Ψέμα 4: Φέραμε καλύτερες συμφωνίες για τις αποκρατικοποιήσεις.

Αλήθεια: Ο Τσίπρας πουλάει σήμερα τη δημόσια περιουσία σε τιμές πολύ χαμηλότερες από αυτές που θα μπορούσαμε να έχουμε επιτύχει στο παρελθόν, όταν και φώναζε για ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας

Ενδεικτικά ο ΟΣΕ πουλήθηκε για μόλις 45 εκ. ευρώ, ενώ ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ το 2013 φώναζε ότι 300 εκ. ευρώ είναι προκλητικά χαμηλή τιμή.

Το 67% του λιμανιού της Θεσσαλονίκης πωλείται 231,9 εκ. ευρώ, ενώ η Κινεζική Hutchison είχε κάνει προσφορά 419,4 εκ. ευρώ για το 51% του λιμανιού το 2008.

Ψέμα 5: Επανεκκινήσαμε τα έργα των αυτοκινητοδρόμων και γλιτώσαμε 700 εκ. ευρώ.

Αλήθεια: Τα έργα των αυτοκινητοδρόμων είχαν ξεκολλήσει από το 2013-2014. Ξανασταμάτησαν επί Βαρουφάκη και γι’ αυτό οι εργολάβοι ζήτησαν 1.2 δις. ευρώ νέες αποζημιώσεις. Τελικώς έγινε συμβιβασμός και το δημόσιο πλήρωσε 500 εκ. ευρώ.

Αυτό ο Τσίπρας το μεταφράζει ότι το δημόσιο γλίτωσε 700 εκ.!  

Ψέμα 6: Μειώνονται οι ληξιπρόθεσμες οφειλές.

Αλήθεια: Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση πληρώνει ελάχιστα και δημιουργούνται συνεχώς νέα χρέη.

Αν και έχουν πληρωθεί στο πρώτο τρίμηνο του έτους 432 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ μόνο στο πρώτο δίμηνο του έτους οι νέες οφειλές που δημιούργησε ανέρχονται στα 494 εκατ. ευρώ. Δηλαδή για κάθε 1 ευρώ χρέους προς τον ιδιωτικό τομέα που εξοφλεί η κυβέρνηση, δημιουργεί νέες οφειλές ύψους 1,14 ευρώ.

Στις 31 Δεκεμβρίου 2016 σύμφωνα με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους τα ληξιπρόθεσμα ανέρχονταν στα 4,554 δισ. ευρώ. Τον πρώτο μήνα του 2017 εκτινάχθηκαν στα 4,8 δισ. ευρώ, ενώ τον Φεβρουάριο έσπασαν το φράγμα των 5 δισ. ευρώ και συγκεκριμένα ανήλθαν στα 5,048 δισ. ευρώ.

Ψέμα 7: Δώσαμε κάλυψη σε 2,5 εκ ανασφάλιστους 

Αλήθεια: Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο επαναλαμβάνουν τόσο συχνά που δυστυχώς έχει περάσει στον κόσμο. Ήδη με νόμο του Μαρτίου 2014, επί υπουργίας Άδωνι Γεωργιάδη, οι ανασφάλιστοι είχαν πλήρη πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία.  

Ψέμα 8: Φέρθηκα έντιμα γιατί πήγα σε εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2015.

Αλήθεια: Πρώτα απ' όλα ο Αλέξης Τσίπρας εκλέχθηκε με το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης τον Ιανουάριο του 2015, έκανε ένα δημοψήφισμα με ένα ασαφές ερώτημα για τα μέτρα και τελικά έφερε τρίτο μνημόνιο.

Το επιχείρημα όμως επίσης καταρρίπτεται γιατί είχαν πει μια σειρά από ψέματα και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015.

Στην πραγματικότητα ο ελληνικός λαός δεν γνώριζε αυτά που θα ακολουθούσαν της συμφωνίας του Αυγούστου του 2015. 

Έλεγαν τότε ότι δεν θα υπάρξουν περικοπές στις συντάξεις (ούτε ένα ευρώ!), περικοπή του ΕΚΑΣ, ότι θα έχουμε ανάπτυξη από το 1ο εξάμηνο του 2016, ότι θα σταματήσουν τα capital controls, ότι δεν θα γίνονται πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας. Υπόσχονταν μάλιστα ισοδύναμα (όπως σήμερα που υπόσχονται αντίμετρα).

Ψέμα 9: Θα επανέλθει η κανονικότητα στα εργασιακά μετά την 1/9/2018.

Αλήθεια: Καμιά νέα επιτυχία δεν υπάρχει σε αυτό από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Επί της ουσίας «πανηγυρίζουν» επειδή συμφωνούνται όσα ήδη προβλέπονται σε νόμο του 2011. Συγκεκριμένα, η μερική αποκατάσταση των συλλογικών συμβάσεων προβλέπεται από το νόμο 4024 της 27ης Οκτωβρίου του 2011 στις παραγράφους 5 και 6:

- «Όσο διαρκεί η εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής η επιχειρησιακή συλλογική σύμβαση εργασίας υπερισχύει σε περίπτωση Συρροής με κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας και πάντως δεν επιτρέπεται να περιέχει όρους εργασίας δυσμενέστερους για τους εργαζόμενους από τους όρους εργασίας εθνικών συλλογικών συμβάσεων, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 3 του νόμου αυτού».

- Η εφαρμογή των διατάξεων των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 11 του ν.1876/1990 αναστέλλεται όσο διαρκεί η εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής.

Ψέμα 10: Έχω πολιτική νομιμοποίηση παρά τις χαμηλές δημοσκοπήσεις. Το 2011 είχαμε τους αγανακτισμένους στο Σύνταγμα, τώρα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο.

Αλήθεια: Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με όσα έλεγε παλιότερα ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας. Ο Τσίπρας έλεγε στο παρελθόν, ότι κυβέρνηση με 15% στις δημοσκοπήσεις είναι αδιανόητο να λέει ότι θα μείνει στην εξουσία άλλα 2 χρόνια.

Ξεχνάει επίσης ο Πρωθυπουργός ποιος μάζευε τότε τον κόσμο στο Σύνταγμα. Ήταν οι δικοί του σημερινοί υπουργοί που έστηναν τραπεζάκια την εποχή των αγανακτισμένων.  

Ψέμα 11: Εμείς πιάσαμε πλεόνασμα, οι άλλοι όχι.

Αλήθεια: Ήδη από την προηγούμενη κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά η ελληνική οικονομία είχε επιτύχει πλεονάσματα. Το φετινό πλεόνασμα μάλιστα, για το οποίο πανηγυρίζει ο Αλέξης Τσίπρας, οφείλεται στην καταστροφική για την οικονομία υπερφορολόγηση και στις μαζικές κατασχέσεις λογαριασμών.

Επίσης ο Αλέξης Τσίπρας ξεχνάει τι έλεγε τα προηγούμενα χρόνια για τα πλεονάσματα. Χαρακτηριστικά: Είναι δυνατόν να έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα με ύφεση; Πλεόνασμα δυστυχίας, τραγωδίας και αίματος. 

Ψέμα 12: Εμείς αντιθέτως με τους προηγούμενους θα μειώσουμε τον ΕΝΦΙΑ. 

Αλήθεια: Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις εξαγγελίες του Αλέξη Τσίπρα για κατάργηση του ΕΝΦΙΑ; 

Υπενθυμίζουμε ότι το 2013 και το 2014 είχαν γίνει μειώσεις στον φόρο ακινήτων. Το "χαράτσι" είχε μειωθεί κατα 15% το 2013 και -μεσοσταθμικά- ακόμα ένα 15% το 2014, χρονιά που έφυγε από τη ΔΕΗ και αντικαταστάθηκε με τον ΕΝΦΙΑ.

Στόχος ήταν να μειωθεί περαιτέρω το 2015, κάτι που δεν έγινε με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως χιλιάδες ιδιοκτήτες είδαν αυξημένο τον ΕΝΦΙΑ του 2016.

Ψέμα 13: Το σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ για τη ΔΕΗ είναι καλύτερο από το σχέδιο της "Μικρής ΔΕΗ" της προηγούμενης κυβέρνησης.

Αλήθεια: Η Μικρή ΔΕΗ προέβλεπε τη δημιουργία μιας βιώσιμης μεγάλης ενεργειακής εταιρείας που θα κατείχε το 30% της παραγωγής, το 30% των πελατών, το 30% των υπαλλήλων, το 30% των δανείων και βαρών. Με άλλα λόγια, ένας δεύτερος σοβαρός ενεργειακός παίκτης, για να επωμιστεί τους απλήρωτους λογαριασμούς, το επιχειρηματικό ρίσκο, την ενεργειακή ασφάλεια κι ασφαλώς τον ανταγωνισμό για μείωση των τιμολογίων του ηλεκτρισμού. Οι αντιδράσεις του ΣΥΡΙΖΑ ήταν τότε λυσσαλέες. Το 2014 η ΔΕΗ κατέγραψε κέρδη προ φόρων 137 εκατ. ευρώ. Αντιθέτως, το 2015 κατέγραψε ζημίες 106 εκατ. ευρώ.

Τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζει σήμερα, οι αυξημένες δανειακές ανάγκες και η κατάρρευση της χρηματιστηριακής αξίας από 2,5 δισ. ευρώ το 2014, σε 0,6 δισ. ευρώ σήμερα, οφείλονται τόσο στην τυχοδιωκτική και ανερμάτιστη κυβερνητική πολιτική όσο και στη στάση πληρωμών των καταναλωτών, ύψους 2,5 – 3 δισ. ευρώ.

 Η ΔΕΗ ως αποτέλεσμα των πολιτικών του "Δεν κοβουμε σε κανέναν το ρεύμα" του Πάνου Σκουρλέτη, σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με πιθανή χρεωκοπία που μπορεί να συμπαρασύρει ολόκληρη τη χώρα. Οι καταναλωτές από την άλλη βλέπουν τους λογαριασμούς τους να αυξάνονται συνεχώς.

Ψέμα 14: Για πρώτη φορά συστάθηκε επιτροπή για τις γερμανικές αποζημιώσεις. 

Αλήθεια: Ειδική επιτροπη για τις πολεμικές αποζημιώσεις και το κατοχικό δάνειο είχε συσταθεί από το Μάιο του 2014, με απόφαση του τότε αν. υπουργού οικονομικών Χρ. Σταϊκούρα, η οποία είχε πάρει παράταση τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Τέλος, στην ερώτηση του Ν. Χατζηνικολάου για τα φαινόμενα χαμηλής ζήτησης γάλατος και ψωμιού που καταγράφονται το πρώτο δίμηνο του έτους (πρόκειται για στοιχεία από τον Σύνδεσμο Ελληνικών βιομηχανικών Τροφίμων) το εξοργιστικό επιχείρημα του Αλέξη Τσίπρα ήταν: "Σιγά ρε παιδιά, φέτος το Πάσχα είχε τη μεγαλύτερη έξοδο εκδρομέων!"

Πώς δεν έγινε η έξοδος του Παγκρατίου

Του  Γιώργου Στάθη, Facebook, 21/4/2017

Πριν 50 χρόνια, ακριβώς σαν τώρα, χαράματα Παρασκευής, με ξύπνησε η συχωρεμένη η μάνα μου. Όρμησε στο δωμάτιό μου, άνοιξε στη διαπασών το τρανζιστοράκι μου και είπε:

-- Δικτατορία, έγινε δικτατορία !

Σηκώθηκα και ντύθηκα, εν μέσω εμβατηρίων. Πήρα τηλέφωνο ένα κολλητό, αλλά μόλις μάκουσε, μου τόκλεισε. Παρά τις εκκλήσεις της κυρά-Χαρίκλειας, έμπειρης διαδηλώτριας του Δεκέμβρη ΄44, πήρα τους δρόμους με τα πόδια προς το Σύνταγμα. Σε μια πάροδο της Ερατοσθένους, χτύπησα το κουδούνι μιας μεσήλικης "άκρης" που διέθετα, αλλά δεν μου άνοιξε. Συνέχισα να περπατάω διερευνητικά στους δρόμους της Αθήνας και γύρω απ΄την πλατεία Συντάγματος, ανάμεσα σε διάσπαρτα τανκς και λίγους διαβάτες, που (τρόπος του λέγειν) σφύριζαν αδιάφορα. Ύστερα από 4-5 ώρες έκρινα ότι μάταια περίμενα "κάτι" και πήρα το δρόμο της επιστροφής.

Για χάρη του αναγνώστη, πρέπει να διευκρινίσω ότι, τότε ήμουν εικοσάχρονος. Ήδη, κατά την περίοδο 1961-65 είχα εξαντλήσει την βασική ρωσική, γαλλική, ελληνική κλπ λογοτεχνία, καθώς και τα κύρια μαρξιστικά συγγράμματα, που όφειλε να διεξέλθει κάθε νέος της εποχής, εάν σεβόταν τον εαυτό του. Το 1966-67 ήμουν πλέον δευτεροετής της ΑΒΣΠ (σήμερα Πανεπιστήμιο Πειραιά) και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Φοιτητών, εκλεγμένος με την αριστερή φράξια της κεντρώας ΕΔΗΝ. Καθώς η Πολιτική Οικονομία δεν είχε πλέον πολλά μυστικά για μένα, ασχολιόμουν κυρίως με τη Διοίκηση Επιχειρήσεων, ξέρετε, πρότυπο κόστος, νεκρό σημείο, σημεία αναπαραγγελίας και τέτοια. 

Αλλά, πρέπει να προσθέσω ότι μόλις είχα αποκτήσει ένα ελάχιστα συμπαθητικό, sui generis πολιτικό προφίλ, διότι στο τελευταίο προδικτατορικό συνέδριο της ΕΦΕΕ στη Θεσσαλονίκη, πρώτον, βγήκα από την "Αίγλη" περιφρουρούμενος από 50 συνέδρους, για να μη με σπάσει στο ξύλο ο Λάκης Ιωαννίδης για όσα είχα εκστομίσει, και δεύτερο διότι, καίτοι εκλεγμένος με την ΕΔΗΝ, είχα ηγηθεί της (αποτυχούσας για 2 ψήφους) απόπειρας να γίνει δεκτή η κινεζόφιλη Προσωρινή Διοικούσα του συλλόγου της Αρχιτεκτονικής Αθήνας, όχι με πολιτική σκοπιμότητα, αλλά κόντρα στην ιδιοτελή και άδικη, συλλογική θέληση της επίσημης Αριστερής, Κεντρώας και Δεξιάς Φοιτητικής Νομενκλατούρας.

Έτσι, στις 21-4-1967, δεν δοκίμασα ιδιαίτερη έκπληξη, όταν επιστρέφοντας, είδα έξω απ΄ το σπίτι μου, να έχουν μόλις φτάσει δύο μέλη του Δ.Σ. του φοιτητικού συλλόγου μας. Είχαν χτυπήσει το κουδούνι, αλλά η μάνα που δεν τους ήξερε, δεν τους άνοιξε, φοβούμενη τα χειρότερα. Ο ένας ήταν ο Γ.Σ., γενειοφόρος αμπελοφιλόσοφος με μαύρο μπερέ, γνωστός κυρίως ως "Ζαμπέτας", που διέτρεχε τότε ανεπιτυχώς το έβδομο έτος της τετραετούς φοιτήσεως, από τα 14 που χρειάστηκε τελικά. Ο δεύτερος ήταν -απρόσμενα- ο Ι.Λ., ένα δημοκρατικό παιδί, με πάθος για τους αγώνες ταχύτητας και ιδιοκτήτης nsu tt, εμφανώς παρασυρμένος απ΄ τον Ζαμπέτα. Ο τελευταίος με ρώτησε, αν συμφωνώ, "να βγούμε στο βουνό".

-- Ποιο βουνό;

-- Στην Πάρνηθα, ο Ι.Λ. ξέρει το δρόμο, από τις Αναβάσεις που έχει κάνει με το nsu...

Ρώτησα αν είχαν έλθει σ΄ επαφή με άλλους κι έμαθα ότι είχαν κάνει κι αυτοί ανεπιτυχή τηλεφωνήματα και χτυπήματα κουδουνιών, αριστερών, κεντροαριστερών και κεντροδεξιών φοιτητών. Τότε, έκανα πρόταση;

-- Προτείνω να περιμένουμε 3 μέρες, Αν μάθουμε πως βγήκαν κάποιοι, βγαίνουμε κι εμείς. Κι επειδή στο βουνό εύκολα βγαίνεις, αλλά δύσκολα μπαίνεις, θα πάρουμε μαζί μας και το nsu tt.

Στα σκαλιά της Τιμοθέου 17, έγινε η τελευταία -φαντάζομαι- δημοκρατική, φοιτητική ψηφοφορία του 1967. Η πρότασή μου εγκρίθηκε με 1 ψήφο υπέρ και 2 λευκά. Κι αφού τις επόμενες 3, 13 και 103 μέρες δεν έγινε τίποτε, ματαιώθηκε η, παρ΄ολίγον ιστορική, " Έξοδος του Παγκρατίου"...

Με τον Ι.Λ. δεν ξαναβρεθήκαμε.

Με τον Ζαμπέτα ξαναβρεθήκαμε μερικές φορές για να του κάνω χάρες, μέχρι τη χοντρή προδοσία του, σχεδόν 20 χρόνια αργότερα...

Για την πληρότητα και ειλικρίνεια της εξιστόρησης πρέπει να προσθέσω πως, όλως περιέργως, στην περίοδο της χούντας, δύο φορές που βρέθηκα σε δύσκολη θέση, μου συμπαραστάθηκαν αυτόκλητοι ένας έλληνας ακροδεξιός (γιατί έτσι ήθελε, όπως είπε) κι ένας κύπριος εοκαβίτης (γιατί ήξερε, όπως είπε, τι σημαίνει να διώκεσαι και να πρέπει να κρυφτείς).

Όμως, τίποτα απ΄ αυτά δεν έχει ιστορική σημασία, παρά μόνον ηθική και μόνο για μένα. Σημασία έχει ότι μόλις συμπληρώθηκε μισός αιώνας από τότε και η "έξοδος" εξακολουθεί να είναι ανέφικτη.

Αν και όταν είναι εφικτή, δεν θα αφορά εμένα. Καλημέρα.

Πώς θα αντιδρούσαν οι μουσουλμάνοι,

αν χριστιανοί τρομοκράτες ανατινάζονταν ανάμεσά τους;

της Nadine Al-Budair, εφημερίδα Al Rai του Κουβέιτ, Δεκ. 2015

Μετάφραση από τα γαλλικά, Μάγια Τσόκλη 

"Πώς θα αντιδρούσαν οι μουσουλμάνοι, αν χριστιανοί τρομοκράτες ανατινάζονταν ανάμεσά τους;". 

Αυτό αναρωτιέται η Nadine Al-Budair, δημοσιογράφος και ακτιβίστρια για τα γυναικεία δικαιώματα από τη Σαουδική Αραβία, που κατοικεί στο Ντουμπάι, σε άρθρο της που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του '15 στην  εφημερίδα Al Rai του Κουβέιτ.

Στο κείμενό της, καλεί τον Μουσουλμανικό κόσμο σε ενδοσκόπηση και πρωτοβουλίες μεταρρυθμίσεων.

«...Φανταστείτε έναν νεαρό Δυτικό να έρθει στον τόπο μας να ανατιναχτεί σε έναν από τους δημόσιους χώρους μας, στο όνομα του χριστιανισμού. Φανταστείτε δύο ουρανοξύστες να καταρρέουν σε μία αραβική πρωτεύουσα και μία ομάδα χριστιανών εξτρεμιστών, στο όνομα αρχαίων εντολών, να αναλαμβάνει την ευθύνη, θέλοντας να επιβάλει παντού τους κανόνες του Χριστιανισμού, (σύμφωνα πάντα με τη δική της ερμηνεία), με στόχο την επιστροφή σ’ έναν τρόπο ζωής της εποχής του Ιησού και των μαθητών του.

Φανταστείτε ότι ακούτε μέσα στις εκκλησίες του αραβικού κόσμου, τις φωνές των μοναχών και των ιερέων να ουρλιάζουν βλαστήμιες εναντίον των Μουσουλμάνων, αποκαλώντας τους άπιστους και ψάλλοντας «Θεέ, εξάλειψον τους μουσουλμάνους…».

Φανταστείτε ότι έχουμε νομιμοποιήσει έναν μεγάλο αριθμό αλλοδαπών, έχοντας τους παράσχει βίζα, ταυτότητα, υπηκοότητα, εργασία, δωρεάν παιδεία, κοινωνική ασφάλιση, δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κλπ κλπ.

Και ότι αργότερα, ένα μέλος αυτής της κοινότητας, βγαίνει τυφλωμένος από το μίσος και διψώντας για αίμα, σκοτώνει τα παιδιά μας στους δρόμους, στα δημόσια κτίρια μας, στις εφημερίδες μας, στα τζαμιά μας και τα σχολεία μας.

Φανταστείτε έναν Γάλλο ή έναν Γερμανό στο Παρίσι ή το Βερολίνο, να απαγάγει τον μουσουλμάνο γείτονά του, να τον σφάζει και να καταψύχει ψυχρά το κεφάλι του, όπως ακριβώς έκανε ένας τρομοκράτης σε έναν Αμερικάνο πριν λίγα χρόνια στο Ριάντ. 

Φανταστείτε ότι επισκεπτόμαστε τη χώρα τους ως τουρίστες και εκείνοι μας πυροβολούν, βάζουν βόμβες στα αυτοκίνητά μας και εκφράζουν την αντίρρησή τους στην παρουσία μας τραγουδώντας «Διώξτε τους Μουσουλμάνους από τη χώρα μας και τον Πολιτισμό μας».

Αυτές οι εικόνες είναι αδιανόητες για τον άραβα ή μουσουλμάνο τρομοκράτη, γιατί έχει την βεβαιότητα ή είχε τη βεβαιότητα, ότι η Δύση είναι μια γη Ανθρωπισμού και ότι ένας πολίτης της θα αρνιόταν να απαντήσει με έναν αντίστοιχο τρόπο στις βάρβαρες μουσουλμανικές τρομοκρατικές ενέργειες.

Παρά τις τρομοκρατικές ενέργειες της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους, εμείς οι μουσουλμάνοι εξακολουθούμε να ζούμε στη Δύση χωρίς φόβο ή ανησυχία.

Εκατομμύρια μουσουλμάνοι τουρίστες, μετανάστες, φοιτητές και άλλοι σε αναζήτηση εργασίας, πηγαίνουν στις Δυτικές χώρες των οποίων οι πόρτες είναι ανοικτές και οι δρόμοι ασφαλείς.

Για πόσο καιρό ακόμη; Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν.

Ο θυμός των Δυτικών χωρών απέναντι στους μουσουλμάνους είναι προφανής και οι ηγέτες τους κάνουν ανησυχητικές δηλώσεις.

Όπως ο Ντόνταλντ Τραμπ, που υποστηρίζει ότι οι μουσουλμάνοι πρέπει να εμποδίζονται να εισέρχονται στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Είναι περίεργο το γεγονός ότι σ’εμάς τους μουσουλμάνους επιτρέπεται να καταδικάσουμε τις δηλώσεις αυτές, ενώ αρνούμαστε να αντιμετωπίσουμε τις αιτίες τους, και κυρίως τη συμμετοχή εξτρεμιστών στις ηγεσίες μας, στην παιδεία μας, στις πολιτικές μας, χωρίς να ντρεπόμαστε.

Είναι περίεργο ότι καταδικάζουμε τη Δύση χωρίς να θέλουμε να δούμε τι γίνεται στο σπίτι μας, δηλαδή τον ακραίο τρόπο που ερμηνεύουμε τη Σαρία και τις βαθιά αντιδραστικές μας συμπεριφορές σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του Κόσμου.

Είναι περίεργο το γεγονός ότι καταδικάζουμε τον κόσμο, αντί να του ζητήσουμε συγνώμη.

Πώς θα αντιδρούσατε εάν ένας Ευρωπαίος ανατίναζε ένα θέατρο στη πόλη σας ή το καφενείο όπου συχνάζει ο γιος σας; 

Τι θα κάνατε εάν ακούγατε έντονες κριτικές ενάντια στη θρησκεία σας, ενάντια στην πίστη σας, κάθε Κυριακή, όπως οι Χριστιανοί το ακούνε από τα μεγάφωνα των τζαμιών μας τις Παρασκευές και άλλες μέρες;

Φανταστείτε ότι ζείτε στο Άμστερνταμ, το Λονδίνο ή τη Νέα Υόρκη και πληροφορείστε ότι οι φοιτητές μαθαίνουν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους ότι είστε άπιστος, και το να σας σκοτώσουν στο πλαίσιο του ιερού πολέμου, θα τους επιτρέψει να αποκτήσουν Παρθένες στον Παράδεισο.

Τι θα κάνατε; Θα μένατε ως το καλοκαίρι ή θα φεύγατε; 

Θα ανατιναζόσασταν όπως κάνουν οι μουσουλμάνοι τρομοκράτες ή θα περιοριζόσασταν στο να συγκρατήσετε την οργή σας και να συμφωνήσετε στην απαγόρευση της εισόδου των Χριστιανών στις Αραβικές χώρες.

Τι θα κάνατε;

Φανταστείτε τον πόλεμο που θα μπορούσε να ξεσπάσει, αν οι Δυτικοί ξέχναγαν τις αξίες τους και αποφάσιζαν να εκδικηθούν τα εγκλήματα σε βάρος τους, εάν αναπτυσσόταν στις αραβικές πόλεις μας ένας χριστιανικός εξτρεμισμός.

Σήμερα με ό,τι συμβαίνει, κάποιοι «ειδικοί» του αραβικού κόσμου παραδίδουν ένα αξιοθρήνητο μήνυμα, αναμασώντας τα ίδια και τα ίδια σε εκατομμύρια ακροατές: ότι αυτοί οι μουσουλμάνοι που διαπράττουν τρομοκρατικές ενέργειες δεν αντιπροσωπεύουν το Ισλάμ, αλλά μονάχα τους εαυτούς τους. 

Είναι το μόνο πράγμα που ξέρουμε να κάνουμε: να απαλλάσσουμε τους εαυτούς μας από την ενοχή.

Δραχμή ή ευρώ;

του δικηγόρου Γ.Κ. Στεφανάκη, 17/4/2017

Ι. Πρόκειται για ψευτοδίλημμα. Η οικονομία μας πάσχει από οξύτατη παραγωγική ανεπάρκεια. Δεν καλύπτει τις ανάγκες της - σε οποιοδήποτε νόμισμα (!). Ασφαλώς, έτσι, αδυνατεί να καταστεί (και) ανταγωνιστική.

ΙΙ. Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν συγκροτείται ως εξής: γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, περίπου 4% (!)˙ υποδομές, κατασκευές, μεταποίηση, περίπου 16%. Οι υπηρεσίες υπερβαίνουν το 80% (!!!). Οικονομία –εθνική- υπό τέτοια διάρθρωση βρίσκεται, μαθηματικώς, σε αδιέξοδο.

Αλλιώς έχει το ζήτημα για οικονομίες πλήρως διεθνοποιημένες. Για οικονομίες, δηλαδή, που έχουν αντικείμενό τους το διεθνές εμπόριο χρήματος και αξιών. Τέτοιες είναι οι του Μονακό, του Λουξεμβούργου, ή το City του Λονδίνου. Προϋποθέτουν ραγδαία μείωση της φορολογίας. Η παρούσα κυβέρνηση, ούτως ή άλλως, στερείται αγχίνοιας ώστε να λάβει ανάλογα μέτρα.

ΙΙΙ. Την ημεδαπή στρέβλωση αναδεικνύει χαρακτηριστικά ο τουρισμός. Τα προγράμματα διακοπών (πακέτα) καταρτίζονται στο εξωτερικό. Οι εκεί επιχειρήσεις κρατούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρήμα. Τα capital controls (υφιστάμενα και ενδεχόμενα) αποθαρρύνουν καταθέσεις σε ελληνικές τράπεζες.

Άλλη η αξία του ευρώ, δεσμευμένου στην Ελλάδα. Άλλη εκείνη του ελεύθερου, οπουδήποτε αλλού. Εξ άλλου, όσοι τουρίστες έρχονται, καταναλώνουν ό,τι εδώ υπάρχει. Και αυτό που υπάρχει είναι κυρίως εισαγόμενο. Πληρώνουμε για την εισαγωγή του.

Είναι, φερ’ ειπείν, πατάτες Βελγίου ή λεμόνια Αργεντινής. Οι αδυναμίες μας έχουν στραβώσει, έτσι, και τον τουρισμό. Τον έχουν καταστήσει, δηλαδή, πρακτορείο διάθεσης εισαγομένων προϊόντων (!!!). Αυξάνονται οι τουρίστες. Δεν αυξάνεται, όμως, η

αντίστοιχη χρηματική ωφέλεια - τουλάχιστον αναλόγως.

ΙV. Δεν είναι το ισχυρό νόμισμα, λοιπόν, που δυναμώνει την οικονομία. Συμβαίνει το αντίθετο. Η ισχυρή οικονομία δυναμώνει το νόμισμά της (!!).

V. Μόνιμη κυβερνητική επωδός είναι η μείωση του χρέους. Το ζήτημα νοείται –σήμερα– μόνο ως επικοινωνιακό. Τα επιτόκιά μας είναι χαμηλά. Οι βαριές λήξεις είναι μακριά. Αν βγαίναμε στις αγορές τα επιτόκια θα ήταν πολύ ψηλότερα από τα των δανειστών, σήμερα. Θα ήταν, άρα, βαρύτερο το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Παγίως λησμονείται, πάντως, ότι χρέος μας έχει χαρισθεί. Πρόκειται για το περίφημο PSI. Δηλαδή, για ομολογιακές αξίες άνω των εκατό δισεκατομμυρίων.

Αυτή ήταν η αξία των ομολόγων που αφήσαμε απλήρωτα. Αντιστοίχως μειώσαμε, έτσι, σε ονομαστική αξία και το δημόσιο χρέος μας (!!!). Ό,τι συνέβη είναι διδακτικό. Και τα ξένα λεφτά φάγαμε και προκοπή δεν είδαμε. Αυτό διότι: η διαγραφή χρέους αντιμετωπίζει το σύμπτωμα. Δεν αντιμετωπίζει το αίτιο. Δηλαδή, την ελλειμματική λειτουργία της οικονομίας.

VI. Οργανικό ζητούμενο, για να τελειώνουμε, είναι η αποκατάσταση παραγωγικής ισορροπίας. Εάν αυτό δεν συμβεί η οικονομία θα καταρρεύσει εκ των ένδον. Ακριβώς όπως έγινε και στη Σοβιετική Ένωση το 1989.

Είμαστε ακόμη στα μισά της κρίσης

του Θοδωρή Γεωργακόπουλου, Καθημερινή, 14/4/2017

Στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, σε μία συζήτηση, ο Τάκης Παππάς, που είναι πολιτικός επιστήμονας και είχε βγάλει το 2015 ένα πολύ ωραίο βιβλίο για το λαϊκισμό, μου είχε πει τρία πράγματα τα οποία μου είχαν φανεί πολύ ενδιαφέροντα, και τα οποία σκέφτομαι και συζητώ με διάφορες αφορμές από τότε. Πρώτον, ότι η σημερινή κρίση δεν είναι τόσο κρίση οικονομική, όσο κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Δεύτερον, ότι όλες οι προηγούμενες χρεοκοπίες-παύλα-καταρρεύσεις της χώρας μας (έξι ή επτά, ανάλογα πώς το μετράει κανείς), δεν είναι ίδιες, και ότι η σημερινή είναι εξαιρετικά παρόμοια με μόνο τρεις από αυτές.

Τρίτον, ότι αυτές οι κρίσεις, οι παρόμοιες με τη δική μας, διήρκεσαν η καθεμία κατά μέσο όρο 16 χρόνια.

Αρκετούς μήνες μετά, ο Παππάς καταγράφει και αναλύει αυτές τις τρεις ιδέες, που είναι στην ουσία πλευρές μιας πολύ ενδιαφέρουσας ανάλυσης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας στο νέο του βιβλίο, “Σε Τεντωμένο Σκοινί - Εθνικές κρίσεις και πολιτικοί ακροβατισμοί, από τον Τρικούπη έως τον Τσίπρα”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Σύμφωνα με τον Παππά, οι τρεις προηγούμενες κρίσεις που είναι παρόμοιες με τη δικιά μας είναι οι εξής:

1) Η κρίση του 1893 με το “δυστυχώς επτωχεύσαμεν” του Χαριλάου Τρικούπη, που οδήγησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στο Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο και σε πολύχρονη και διαβρωτική πολιτική και οικονομική αστάθεια. Αυτή κράτησε 17 χρόνια.

2) Η κρίση που ξεκίνησε με το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών του 1935 και οδήγησε στην παλινόρθωση της μοναρχίας, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, ενώ ακολούθησαν η Κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος και στη συνέχεια μερικά ακόμα χρόνια πολιτικής αστάθειας. Κι αυτή η κρίση κράτησε επίσης 17 χρόνια.

3) Η κρίση που ξεκίνησε λίγα χρόνια μετά, το 1961, με τον “Ανένδοτο” του Γεωργίου Παπανδρέου. Η έντονη πολιτική αστάθεια και η ακραία πόλωση οδήγησαν στη δικτατορία του ’67 και την κυπριακή τραγωδία. Αυτή η κρίση κράτησε 13 χρόνια.

Και οι τρεις περιπτώσεις είχαν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτα απ’ όλα, παρ’ όλο που αυτές οι κρίσεις είχαν διαφορετικές αφορμές (μια χρεοκοπία, μια δικτατορία και μια προσπάθεια απονομιμοποίησης μιας εκλεγμένης κυβέρνησης), σε όλες υπήρξε μια έντονη κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. Παρ’ όλο που πολλοί πιστεύουν ότι κρίσεις σαν την σημερινή οφείλονται κυρίως σε οικονομικά αίτια, φαίνεται ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η κρίση του ’61 ξεκίνησε σε μια εποχή οικονομικής ανάπτυξης, ενώ η κρίση του ’35 ξεκίνησε τρία χρόνια μετά τη χρεοκοπία (και η τρέχουσα, σύμφωνα με τον ορισμό του Παππά, ξεκίνησε δύο χρόνια πριν από τη δική μας χρεοκοπία). Αντίθετα, σε όλες τις περιπτώσεις φαίνεται ότι τα αίτια ήταν αμιγώς πολιτικά: Οι ηγεσίες ήταν ανεπαρκείς, ο κοινοβουλευτισμός ήταν σαθρός, και η μεσαία τάξη, που αποτελεί τη ραχοκοκκαλιά της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ήταν αδύναμη. Αυτοί οι τρεις παράγοντες, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι οι αιτίες όλων αυτών των κρίσεων, και ταυτόχρονα οι αιτίες που δεν επέτρεπαν στις κρίσεις να τελειώσουν.

Ο Παππάς τεκμηριώνει με τις απαραίτητες ιστορικές αναδρομές ότι η σημερινή κρίση είναι μια τέτοια κρίση. Αν και διαφωνίες μπορούν να εκφραστούν στις επιμέρους παραδοχές, η σύγκριση και η ανάδειξη των ομοιοτήτων αποτελούν αφορμή για σκέψη. Για παράδειγμα, κατά τη γνώμη μου βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα ότι η ιστορία θα καταγράψει τους ηγέτες της σημερινής κρίσης (Καραμανλής, Παπανδρέου, Παπαδήμος, Σαμαράς, Τσίπρας), στην ίδια συνομοταξία των μέτριων, ανεπαρκών ή επικίνδυνα ανίκανων ηγετών προηγούμενων κρίσεων, σαν το Θόδωρο Δηλιγιάννη, το Δημήτριο Ράλλη, το Γιώργο Θεοτοκά, το Γεώργιο Παπανδρέου, οι επιλογές των οποίων όχι απλά δεν έδωσαν τέλος στην εκάστοτε κρίση, αλλά εξασφάλισαν τη μεγάλη της διάρκεια.

Το σημαντικότερο από όλα σε μια τέτοια ιστορική καταγραφή, βέβαια, είναι το τέλος. Πώς τελειώνει η κρίση. Αυτό θέλουμε να ξέρουμε όλοι, έτσι δεν είναι; Αν οι προηγούμενες κρίσεις ήταν τόσο παρόμοιες με τη δική μας, πώς τελείωσαν αυτές; Πώς μελετώντας τις μπορούμε να φανταστούμε το τέλος της δικιάς μας;

Η απάντηση, φοβάμαι, είναι “δύσκολα”.

Και οι τρεις κρίσεις τελείωσαν με τον ίδιο, απαράλλαχτο τρόπο: Στο τέλος, το κατεστραμμένο και απολύτως εξευτελισμένο πολιτικό προσωπικό κάλεσε έναν ηγέτη ο οποίος είχε προηγούμενη πολιτική (ή στρατιωτική) εμπειρία και αρκετά ευρεία αποδοχή αλλά βρισκόταν εκτός πολιτικής σκηνής, να έρθει και να αναλάβει την ηγεσία της χώρας, δημιουργώντας σε όλες -μα όλες- στις περιπτώσεις έναν εντελώς νέο πολιτικό σχηματισμό. Το 1910 ήρθε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ίδρυσε το Κόμμα Φιλελευθέρων, το 1952 ο Αλέξανδρος Παπάγος που ίδρυσε τον Ελληνικό Συναγερμό και το 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ίδρυσε τη Νέα Δημοκρατία. Όλοι αυτοί οι ηγέτες είχαν ένα κάποιο όραμα για το μέλλον, όλοι στελέχωσαν τα νέα πολιτικά τους κόμματα με νέα και σχετικά άφθαρτα στελέχη (πολύ σημαντικό αυτό, είπαμε για το μύθο του “ισχυρού ηγέτη” την προηγούμενη φορά) και όλοι έθεσαν ως προτεραιότητά τους την ισχυροποίηση της μεσαίας τάξης. Όλοι τους δέχτηκαν να έρθουν θέτοντας αυστηρούς όρους, αρνούμενοι σε κάποιες περιπτώσεις να αναλάβουν την πρωθυπουργία χωρίς ισχυρές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες.

Οπότε τι συμπέρασμα μπορεί να βγάλει κανείς για το σήμερα;

Αν η κρίση που περνάμε σήμερα είναι, όπως αναλύεται εκτενώς στο κεφάλαιο 8 του βιβλίου του Παππά, αντίστοιχη αυτών των τριών, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι θα τελειώσει και με παρόμοιο τρόπο: Όταν θα πιάσουμε πάτο, θα καλέσουμε κάποιον πολιτικό εκτός πολιτικού συστήματος, ο οποίος θα φτιάξει ένα νέο κόμμα και θα κατοχυρώσει την πολιτική νομιμοποίηση που οι υπάρχουσες δυνάμεις έχουν χάσει. Αν όντως ισχύει η αντιστοιχία, τότε και στη σημερινή κρίση είναι εντελώς αδύνατο να βγούμε με ένα από τα υπάρχοντα κόμματα, ή με κυβερνήσεις συνεργασίας του παλιού πολιτικού προσωπικού. Όχι μόνο επειδή δεν είναι καλά (που δεν είναι), αλλά επειδή δεν έχουν την πολιτική νομιμοποίηση και την εμπιστοσύνη του λαού για να βγάλουν τη χώρα από την κρίση. Αν κάτι μας διδάσκουν οι προηγούμενες κρίσεις -και το βιβλίο του Παππά- είναι πως μόνο κάτι εντελώς νέο με ηγέτη ένα πρόσωπο ευρείας αποδοχής μπορεί να κερδίσει αυτή την εμπιστοσύνη.

Αυτό το “νέο” μπορεί να μοιάζει αδιόρατο αυτή τη στιγμή, δύσκολο να μαντέψει κανείς από πού μπορεί να ξεπεταχτεί, με ποια πολιτική διαδικασία να διαμορφωθεί και να προκύψει. Εγώ έχω μερικές θολές ιδέες, είμαι σίγουρος ότι έχετε και εσείς (εντελώς διαφορετικές μεταξύ σας). Αλλά δεν είναι εύκολο να το φανταστεί κανείς.

Φυσικά είναι δύσκολο. Όπως είπαμε, οι προηγούμενες κρίσεις διήρκεσαν κατά μέσο όρο 16 χρόνια. Πώς να μαντέψουμε με σαφήνεια το τέλος εμείς;

Αφού είμαστε ακόμη στα μισά.

Το φαινόμενο Ανδρέα Παπανδρέου

Ένας διάλογος με τον γνωστό πανεπιστημιακό και συγγραφέα για το φαινόμενο Ανδρέας Παπανδρέου με αφορμή την έκδοση δύο εύληπτων βιβλίων για τον αμφιλεγόμενο και χαρισματικό πολιτικό που διαμόρφωσε τη νεότερη Ελλάδα.

του Θοδωρή Αντωνόπουλου,  lifo.gr, 10.4.2017

Τόσο όσοι ζήσαμε τη δεκαετία του '80 στα καλύτερα και στα χειρότερά της όσο και όσοι είδαμε, ακούσαμε και διαβάσαμε γι' αυτή χάρη στο πρόσφατο "revival" που τόσες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις πυροδότησε, συμφωνούμε νομίζω απολύτως στο εξής: Είναι αδιανόητο να αναφερθείς στην εποχή αυτή δίχως να μνημονεύσεις τον πολιτικό ηγέτη που κυριάρχησε τότε και που λατρεύτηκε όσο λίγοι.

Ανεξάρτητα από την άποψη που μπορεί να έχει κανείς γι΄ αυτόν, ο Ανδρέας Παπανδρέου σημάδεψε ανεξίτηλα τα χρόνια εκείνα με τον λόγο, τα έργα και τις πράξεις του. Με τον χαρακτήρα, τα βιώματα, τις ιδέες, τη δράση, την προσφορά, τις αντινομίες και το συνολικότερο «ψυχογράφημα» του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργού της χώρας επί 11 συνολικά έτη καταπιάνεται στα δύο βιβλία που μόλις εξέδωσε ο πανεπιστημιακός Θάνος Βερέμης, αφιερώνοντας το πρώτο αποκλειστικά σε εκείνον και συμπεριλαμβάνοντάς τον στους έξι επιδραστικότερους ηγέτες της νεοελληνικής ιστορίας στο δεύτερο.

Έχοντας γνωρίσει προσωπικά τον Ανδρέα Παπανδρέου, παρακολουθήσει από κοντά την πορεία του και ανατρέξει, παράλληλα, στις ουκ ολίγες αναφορικά με το πρόσωπό του εκδόσεις που έγιναν ως τώρα, καταφέρνει να σκιαγραφήσει με αρκετά ικανοποιητική απλότητα, πιστότητα και αντικειμενικότητα το πορτρέτο του «ήρωά» του αλλά και των ιστορικών περιόδων στις οποίες πρωταγωνίστησε – περίοδοι που δίχως τη γνώση τους θα δυσκολευόμασταν πολύ να κατανοήσουμε το τι, το πώς και το γιατί της σημερινής, πολύ λιγότερο αισιόδοξης αλλά σίγουρα ρεαλιστικότερης «κατάστασης πραγμάτων».

Ιδού λοιπόν το «απόσταγμα» της ενδιαφέρουσας περί Ανδρέα κουβέντας με τον ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ιδρυτή του ΕΛΙΑΜΕΠ ένα ηλιόλουστο, ανοιξιάτικο, καταπράσινο σαν μακέτα παλιάς αφίσας του ΠΑΣΟΚ πρωί στα γραφεία του Ιδρύματος στη Βασιλίσσης Σοφίας. Μιας λεωφόρου που στα χρόνια της παντοδυναμίας του Ανδρέα πλημμύριζαν, θυμάμαι, σε κάθε προεκλογική περίοδο αλλά και στην καθιερωμένη πορεία για το Πολυτεχνείο προς την αμερικανική πρεσβεία μυριάδες κόσμου, αποθεώνοντας τον διάπυρο κήρυκα της «Αλλαγής» - μιας «Αλλαγής» που, τρεις δεκαετίες μετά, εξακολουθεί να παραμένει ως προς την κυριολεξία της έννοιας το μεγάλο, χιμαιρικό σχεδόν ζητούμενο σε τούτο τον τόπο.  

—    Πώς προέκυψε να «εκδώσετε» τον Ανδρέα Παπανδρέου σε δύο, ουσιαστικά, βιβλία;

Είχα κατά νου να γράψω για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ καιρό τώρα και όταν μου το ζήτησαν, ανταποκρίθηκα αμέσως. Πρόκειται άλλωστε για έναν χαρισματικό πολιτικό που σημάδεψε τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, μια προσωπικότητα ιδιαίτερη την οποίο παρακολούθησα, διάβασα, άκουσα αλλά και γνώρισα από κοντά. Στο «Δόξα & Αδιέξοδα» (εκδ. Μεταίχμιο) τον αντιμετωπίζω κυρίως θεσμικά, στο «Ανδρέας Παπανδρέου-μεγάλες προσδοκίες» (εκδ. Πατάκης) επιχειρώ ένα πιο «εκ βαθέων» ψυχογράφημα του ανδρός σύμφωνα και με τις μαρτυρίες ανθρώπων που τον έζησαν. 

—    Ήταν γράφετε από μικρός ένα «ευαίσθητο παιδί»...

Αναμφίβολα, η σχέση άλλωστε με τον πατέρα του ήταν προβληματική και ο ίδιος ο «γέρος» μάλλον επιπόλαιος στη συμπεριφορά του απέναντί του. Όταν π.χ. ο νεαρός Ανδρέας είχε κάνει την «αποκοτιά» να κυκλοφορήσει ένα σοσιαλιστικό περιοδικό στο Κολέγιο Αθηνών επί Μεταξά και ο διευθυντής του Κολεγίου Όμηρος Ντέιβις, ένας μάλλον φιλελεύθερος άνθρωπος χωρίς «μικρόβιο» αντικομμουνιστικό είχε καλέσει τον πατέρα του με σκοπό να «κουκουλώσουν» το θέμα, ο Γεώργιος δεν συναίνεσε, αντίθετα το εξέλαβε ως επίθεση εναντίον του ιδίου εξαιτίας της πολιτικής του δράσης.

Ο νεαρός Ανδρέας είχε επίσης βιώσει εγκατάλειψη και γι΄ αυτό «εκδικήθηκε» αργότερα τον πατέρα του εμπλεκόμενος στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ (Μάιος ΄65) που συνέβαλε στην εκδήλωση της «αποστασίας» και τελικά στην παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Αλλά και νωρίτερα, όταν έμαθε ότι ο Γεώργιος είχε καταφέρει να έλθει σε κάποιο συμβιβασμό με τον βασιλιά και τον Κανελλόπουλο της ΕΡΕ, ο Ανδρέας έσπευσε να το καταγγείλει δημόσια απαξιώνοντας τις «μυστικές συναντήσεις» και προτείνοντας «κυβέρνηση πεζοδρομίου»! «Μα τι κάνεις, θα μας καταστρέψεις!», τον είχε «μαλώσει» τότε ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου και τότε μόνο ο Ανδρέας «μαζεύτηκε», δίχως όμως και να μεταβάλλει τις απόψεις του.

— Φταίει σαν να λέμε εκείνος για την αποστασία και τη χούντα που ακολούθησε;

Δεν είπα αυτό, το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης βαραίνει σαφώς το παλάτι που επέδειξε αυταρχισμό, ανωριμότητα και επιπολαιότητα, ωστόσο στην εξέλιξη αυτή είχε συμβάλει και ο Ανδρέας με τους τυχοδιωκτισμούς του – άθελά του, βεβαίως.  

— Έχει ενδιαφέρον πάντως ότι τα είκοσι χρόνια που έζησε στην Αμερική, ελάχιστο ενδιαφέρον είχε εκδηλώσει για την πολιτική.

Πράγματι. Ουσιαστικά στην πολιτική αρένα τον «έσπρωξαν» να βγει επιστρέφοντας στην Ελλάδα τόσο η επιθυμία του να τη «βγει» στον πατέρα του όσο και οι προτροπές του Πάνου Κόκκα, εκδότη της εφημερίδας Ελευθερία με τον οποίο αργότερα βρέθηκαν απέναντι εφόσον ο Κόκκας από ένθερμος υποστηρικτής του Γεώργιου Παπανδρέου έγινε «μητσοτακικός» μετά την αποστασία.

— Η δική σας γνωριμία μαζί του;

Τον πρωτοσυνάντησα τέλη δεκαετίας του '70, όταν ακόμα ήταν στην αντιπολίτευση. Ήταν άνθρωπος εντυπωσιακός, επιβλητικός αλλά ταυτόχρονα προσιτός. Ήξερε καταρχήν να ακούει τον συνομιλητή του, αρετή σπάνια για πολιτικό. Σε πρόσεχε, έδινε βάρος σε ό,τι του έλεγες, σε προκαλούσε κιόλας να εκφράσεις την άποψή σου. Ταυτόχρονα σε ψυχολογούσε – ήταν εξίσου καλός σε αυτό – και σου αποκρινόταν αυτό ακριβώς που ήθελες να ακούσεις! Πράγμα βέβαια που τον έκανε άριστο δημεγέρτη.

Ήταν επίσης εύστροφος, ευφυέστατος, μεγάλος οραματιστής αλλά παράλληλα ασταθής κι απρόβλεπτος, κάτι που οφειλόταν στις καταθλιπτικές του τάσεις και τον διπολισμό του τον οποίο γνώριζαν τόσο η πρώτη του σύζυγος, η ψυχολόγος Χριστίνα Ρασσιά που το '92 εξέδωσε κι ένα βιβλίο γι΄ αυτόν όσο και οι προσωπικοί του γιατροί, ο Παρασκευάς Αυγερινός και ο Κώστας Στεφανής. Σύμφωνα π.χ. με τον Αυγερινό, λίγο πριν τον θρίαμβο του '81 ο Ανδρέας βρισκόταν σε άθλια κατάσταση επειδή είχε «υποχρεωθεί» – ύστερα από «ορμήνεια» του Μένιου Κουτσόγιωργα – να χωρίσει με τη Βάσω Παπανδρέου (με την οποία διατηρούσε παράλληλη σχέση) προκειμένου να μην «αμαυρωθεί» η πολιτική του καριέρα.

— Κάτι που δεν συνέβη χρόνια αργότερα με τη Δήμητρα Λιάνη...  

Όχι γιατί τη δεκαετία του '90 είχαν αλλάξει πια αρκετά τα ήθη ενώ ο ίδιος ήταν πια ένας καταξιωμένος, λαοπρόβλητος ηγέτης που «μιλούσε» στο θυμικό πολλών έχοντας δίπλα του μια όμορφη και πολύ νεότερή του γυναίκα.

— Ήταν όντως τόσο «γυναικάς» όσο φημολογούνταν;

Αυτό ίσχυε σίγουρα για τον πατέρα του που υπήρξε μεγάλος «μουρντάρης», όμως η περίπτωση του Ανδρέα ήταν διαφορετική: όντας βαθιά συναισθηματικός, ερωτευόταν πραγματικά τις γυναίκες με τις οποίες «έμπλεκε», δεν είχε δηλαδή καθόλου συμπεριφορά «Καζανόβα»! Αυτό άλλωστε που αναζητούσε δεν ήταν τόσο το πάθος όσο η αγάπη, είτε επρόκειτο για την αγάπη των γυναικών είτε των κομματικών του στελεχών είτε των ψηφοφόρων του. Μια διαπίστωση που απλώς συμπληρώνει την εικόνα ενός ευπαθούς οργανισμού που προσπαθούσε να ρυθμίσει τη ζωή του με το να είναι διαρκώς αντικείμενο θαυμασμού και λατρείας.

—  Για ποια πράγματα θα άξιζε να τον μνημονεύουμε με πρόσημο θετικό;

Άλλοτε με ορθούς, άλλοτε με λάθος τρόπους, είναι γεγονός ότι προσέδωσε σημασία, αυτοπεποίθηση και περηφάνια στον «μικρό» άνθρωπο, τον μεροκαματιάρη, τον μη προνομιούχο. Πυροδότησε άλλωστε με τις πολιτικές του τη μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα και αναδιανομή εισοδήματος που συνέβη μεταπολεμικά, κάτι που βέβαια στηρίχθηκε στις ανεξέλεγκτες παροχές και τον διαρκή δανεισμό. Αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, καθιέρωσε τον πολιτικό γάμο και προώθησε σημαντικά την ισότητα των γυναικών, μολονότι σε ελάχιστες εμπιστεύθηκε κυβερνητικές θέσεις. Επί των ημερών του κατοχυρώθηκαν επίσης σημαντικά εργασιακά δικαιώματα, ταυτόχρονα όμως έγινε καθεστώς ο κρατικοδίαιτος κομματικός συνδικαλισμός.  

—  Η σχέση του με την ΕΟΚ-ΕΕ;

Υποστηρίζεται σήμερα ότι η κριτική που της ασκούσε τότε αποδείχθηκε εν μέρει, τουλάχιστον, σωστή. Στις αναλύσεις και τις διαπιστώσεις πάντα διακρινόταν o Ανδρέας, όχι όμως και στις ρεαλιστικές προσεγγίσεις. Εχθρικός στην αρχή - «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», τις «απειλές» για δημοψήφισμα και έξοδο -, μεταστράφηκε σαν διαπίστωσε ότι ΕΟΚ σήμαινε επίσης εύκολο χρήμα (ΜΟΠ κ.λπ.) το οποίο όχι απλώς δεν αρνούνταν αλλά το απαιτούσε κιόλας. Ήταν δυστυχώς ο «εισηγητής» της τέχνης της διεκδικητικής επαιτείας. Μιλούσε απαξιωτικά για τις «κοινοτικές ντιρεκτίβες» αλλά καλοδεχόταν τα κοινοτικά κεφάλαια, τα οποία κιόλας στο μεγαλύτερο μέρος τους κατασπαταλήθηκαν από επιτήδειους και ημέτερους αντί να διοχετευθούν στη δημιουργία υποδομών και τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης.

—  Δεν υπάρχουν ωστόσο στοιχεία ότι ο ίδιος ο Ανδρέας καταχράστηκε χρήματα, παρότι βρέθηκε μπλεγμένος στο σκάνδαλο Κοσκωτά.

Σίγουρα όχι, δεν είχε άλλωστε ανάγκη για κάτι τέτοιο. Δεν ήταν καν ο άνθρωπος που «θα τα τσέπωνε», που λέμε. Και όποτε βρέθηκε σε χρεία, όπως στην επέμβαση καρδιάς στο Χέρφιλντ το '88 ή κατά την αγορά της περίφημης βίλας στην Εκάλη, έσπευσαν αμέσως ιδιώτες φίλοι του που στην πρώτη περίπτωση κάλυψαν πρόθυμα όλα τα έξοδα, στη δεύτερη τον δάνεισαν αφειδώς και άτοκα. Η «αγάπη του λαού» ήταν ο δικός του πλούτος και πράγματι οι ψηφοφόροι του, ο απλός κόσμος τον αγάπησε όσο κανέναν πολιτικό. Ακόμα και σήμερα συναντάς φανατικούς του λάτρεις – προχθές έξω από τον Ευαγγελισμό διασταυρώθηκα με έναν ηλικιωμένο που αναγνωρίζοντάς με κι έχοντας προφανώς υπόψη το βιβλίο μου άρχισε να μου φωνάζει «τι είναι αυτά που γράφεις, δεν ντρέπεσαι, ποιος είσαι εσύ που θα μιλήσεις για τον Ανδρέα!..». Ανέχθηκε, ωστόσο, την «κουτάλα» υψηλόβαθμων στελεχών του όπως ο Νο2 του ΠΑΣΟΚ, ο Άκης Τσοχατζόπουλος – όχι μόνο δεν τα έλεγχε αλλά ανεχόταν κιόλας σιωπηλά το να παρακρατούν για εαυτούς κομμάτι από την «πίτα»!

—  Μεγαλύτερό του σφάλμα ποιο θεωρείτε;

Την οικονομική του πολιτική. Παρότι διαπρεπής οικονομολόγος, ήταν ακριβώς ο τομέας όπου απέτυχε περισσότερο, μεταθέτοντας μάλιστα τις ευθύνες του στους εκάστοτε υπουργούς Οικονομικών – δεν είναι τυχαίο που άλλαξε τόσους! Επένδυσε στον αφειδή δανεισμό και την παροχολογία αντί για τη δημιουργήσει αναπτυξιακές υποδομές, να εκσυγχρονίσει τη δημόσια διοίκηση και να μειώσει τις υπέρογκες κρατικές δαπάνες, φοβούμενος το πολιτικό κόστος. Αλλά πώς να πορευτείς σωστά όταν έχεις μεν αύξηση 3-4% στις εξαγωγές αλλά πάνω από 20% στις εισαγωγές; Μετέθετε οπότε διαρκώς το πρόβλημα ώσπου γιγαντώθηκε, με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε αναπόφευκτα στη σημερινή κατάσταση. Όχι βέβαια πως ήταν αποκλειστική του ευθύνη, όλες οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις «βάλανε το χεράκι τους» για να φτάσουμε ως εδώ...

Ευνόησε έτσι, επίσης, τη διόγκωση του λεγόμενου πελατειακού κράτους. Άλλο του «ελάττωμα» ήταν η ροπή στον λαϊκισμό, έναν αμερικανικού τύπου λαϊκισμό που εξυμνεί το μεγαλείο του «απλού ανθρώπου» (ό,τι δηλαδή ακριβώς κάνει σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ!) και που εξέθρεψε, επιπλέον, ιδιαίτερα απεχθή φαινόμενα όπως η εφημερίδα Αυριανή. Ήταν επίσης ισχυρογνώμων και απρόβλεπτα διπρόσωπος – μπορούσε να σε διαβεβαιώσει για κάτι πράττοντας την επομένη το ακριβώς αντίθετο. Επεδίωκε βεβαίως να περιστοιχίζεται από απολύτως έμπιστα άτομα που δεν επρόκειτο ποτέ να τον αμφισβητήσουν (Μένιος, Άκης, Λαλιώτης, Κατσιφάρας, Λιβάνης...) και δεν ανεχόταν «μύγα» στο σπαθί του. «Μυστήρια» παραμένει εντούτοις η σχέση του με τον Κώστα Σημίτη με τον οποίο είχαν διαφωνήσει επανειλημμένα, τον είχε πάψει κι από υπουργό, όμως ποτέ δεν τον απομάκρυνε από το κόμμα όπως συνέβη με άλλους διαφωνούντες. Μάλιστα τόσο ο Γιώργος Παπανδρέου ο νεότερος όσο κι ο Νίκος, ο μικρότερος γιος του Ανδρέα στήριξαν τον Σημίτη όταν διεκδίκησε και κέρδισε από τον «εκλεκτό» του πατέρα τους Άκη την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ (1996), μια είδηση που ο Ανδρέας υποδέχθηκε με τη φράση «α μάλιστα, αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον!».

—  Αλλά η δεύτερη περίοδος του Ανδρέα στην εξουσία (1993-96) ανέδιδε γενικότερα μια εικόνα παρακμής...

Πράγματι, άλλωστε τα χρόνια εκείνα ήταν ήδη «σκιά» του παλιού του εαυτού. Είχε μεν «ωριμάσει» περισσότερο πολιτικά, ήταν όμως πια αρκετά άρρωστος. Εργαζόταν πλέον ελάχιστα και δεν έλεγχε την κατάσταση, έχοντας ουσιαστικά αφεθεί στο νέο του «περιβάλλον» που αποτελούσαν αστρολόγοι και χαρτορίχτρες! Είχε μάλιστα καταφύγει σε μια διάσημη σε αυτούς τους κύκλους «ξεματιάστρα» αρμένικης καταγωγής που τύχαινε να γνωρίζω, όντας θεία του κουμπάρου μου και η οποία είχε αναλάβει μετά την πρώτη τους συνάντηση να τον ξεματιάζει εξ αποστάσεως όποτε εμφανιζόταν στην τηλεόραση. Όχι, δεν είχε «ξεμωραθεί», ούτε ήταν κάτι που «επέβαλε» η Δήμητρα – σύμφωνα με τον Αδαμάντιο Πεπελάση, που τον γνώριζε καλά από παλιά, ο Ανδρέας είχε ανέκαθεν μια ροπή προς τη μεταφυσική, όσο παράξενο κι αν ακούγεται αυτό στους μη γνώστες. Φαίνεται δε ότι τα «ξόρκια» της κυρίας Σοφίας, όπως την αναφέρω στο βιβλίο, είχαν αποτέλεσμα γιατί της έστειλε δώρο ένα μεγάλης αξίας σερβίτσιο ενώ «τακτοποίησε» και την παντρεμένη με Ιταλό ανιψιά της στο ελληνικό προξενείο της Νάπολης! 

—  Δεν ήταν πάντως και πολύ φίλος της λεγόμενης υψηλής κουλτούρας.  

Αυτό αληθεύει. Δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις τέχνες, ούτε διάβαζε πέρα από οικονομικά ή πολιτικά βιβλία. Δεν σύχναζε στο Ηρώδειο, στην Επίδαυρο, σε πολιτιστικές εκδηλώσεις γενικότερα, προτιμούσε πιο λαϊκά «δρώμενα». Του άρεσαν πολύ οι καουμπόικες ταινίες, τα γουέστερν κι όσο για τις μουσικές του προτιμήσεις, κινούνταν από τα αρχοντορεμπέτικα μέχρι τα βαριά λαϊκά, Ρίτα Σακελλαρίου, Μητροπάνο, Τόλη Βοσκόπουλο (του οποίου μάλιστα έγινε κουμπάρος), τέτοια. Είχε δε μάθει να χορεύει καλό ζεϊμπέκικο - πέρα από τα γούστα του, ήθελε να δείχνει ότι διέθετε κι αυτός αυθεντική λαϊκή κουλτούρα, παρότι βέβαια η ανατροφή του ήταν ενός καθώς πρέπει κολεγιόπαιδου και η μητέρα του, κοντά στην οποία μεγάλωσε, υπόδειγμα κυρίας της καλής κοινωνίας – σε αυτή μάλιστα οφείλονται οι καλοί τρόποι που τον διέκριναν, σε αντίθεση π.χ. με τον πιο «αγροίκο» Κωνσταντίνο Καραμανλή.  

—  Τι γνώμη είχε άραγε για τους δύο κύριους πολιτικούς του αντιπάλους, Κωνσταντίνο Καραμανλή και Κώστα Μητσοτάκη;

Τον δεύτερο τον μισούσε, δεν του είχε ποτέ συγχωρήσει την αποστασία του '65 και το εξέφραζε αυτό σε κάθε ευκαιρία. Τον πρώτο ωστόσο τον εκτιμούσε και τον σεβόταν, παρά τις συχνές «κόντρες» τους. «Ο Καραμανλής, αυτός ναι, μπορεί να είναι δεξιός αλλά είναι σπουδαίος πολιτικός, ξεχωρίζει», μου είχε πει κάποτε. Εκείνος άλλωστε ήταν που, σε μια προσπάθειά του να προσεγγίσει το Κέντρο είχε προτείνει το '61 στον Γεώργιο Παπανδρέου να καλέσει τον Ανδρέα να επιστρέψει στην Ελλάδα ως επικεφαλής του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), όπως κι έγινε.   

—  Και είδαμε τα χρόνια της κρίσης το κραταιό, κάποτε, κόμμα που είχε δημιουργήσει ευαγγελιζόμενος την «Αλλαγή», που έφτασε να το ψηφίζει η μισή Ελλάδα και που κυβέρνησε έντεκα ολόκληρα χρόνια να κατρακυλάει σε μονοψήφια ποσοστά.

Ναι, το ΠΑΣΟΚ «τιμωρήθηκε» σκληρότερα από κάθε άλλο κόμμα, ίσως επειδή ήταν εκείνο που είχε δώσει τις περισσότερες υποσχέσεις. Δεν είχε όμως επίσης ανθρώπους, δεν είχε δηλαδή –πλην εξαιρέσεων όπως οι Πεπονής, Αυγερινός, Αρσένης, Σημίτης και μερικοί άλλοι– τίποτα σοβαρά στελέχη, ούτε διέθετε ουσιαστικά στηρίγματα στην κοινωνία. Είχε βασικά πιστούς και «παρατρεχάμενους». Ο δε Γιώργος Παπανδρέου που διαδέχτηκε τον Σημίτη, ήταν μεν συμπαθής και ανοικτών οριζόντων άνθρωπος αλλά εντελώς ακατάλληλος γι΄αυτή τη θέση, είναι λίγο αυτό που λέμε «στον κόσμο του». Δεν ξέρω τι πολιτικό μέλλον μπορεί να έχει πια το ΠΑΣΟΚ, όμως και η τωρινή του πρόεδρος δεν έχει να επιδείξει κάτι ιδιαίτερο και πιθανότατα δεν θα βρισκόταν καν τη θέση αυτή αν δεν ήταν κόρη του Γιώργου Γεννηματά, ιστορικού στελέχους του κόμματος.

— Πόσο λέτε στέκει ότι ο Αλέξης Τσίπρας είναι «ο νέος Ανδρέας» και ο Σύριζα «το νέο ΠΑΣΟΚ», όπως συχνά ακούμε;

Α, αυτά είναι αστειότητες. ΠΑΣΟΚ και Σύριζα είναι δημιουργήματα διαφορετικών πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών, παρότι βέβαια θα συναντήσεις στις τάξεις του δεύτερου στελέχη και ψηφοφόρους του πρώτου. Ο Τσίπρας, τώρα, έχει πράγματι «αντιγράψει» κάποια πράγματα από τον Ανδρέα όπως τη διχαστική συνθηματολογία, τον «τσαμπουκά», την απεύθυνση στο θυμικό του ακροατή, τον θυμίζει συχνά και στον τόνο της φωνής, πρόκειται όμως για πολύ διακριτές περιπτώσεις και μεγέθη. Εκτός αυτών, ο σημερινός πρωθυπουργός δεν έχει εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να επαναλάβει ένα «Τσοβόλα, δώσ΄ τα όλα!» και να επενδύσει πολιτικά πάνω σε αυτό.

— Επαναδιατυπώνοντας το ερώτημα που θέτετε στο τελείωμα του βιβλίου Δόξα και Αδιέξοδα, γιατί ο αναμφίβολα χαρισματικός και λαοφιλής Ανδρέας Παπανδρέου επέλεξε να μείνει στην ιστορία σαν ριζοσπάστης και όχι σαν αναμορφωτής;

Το εν λόγω ερώτημα ήταν βέβαια ρητορικό! Ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε εκ των υστέρων. Σίγουρα πάντως επέλεξε εκείνον το ρόλο που ανταποκρινόταν καλύτερα στον χαρακτήρα και τον ψυχισμό του. Οπότε, αντί να εξελιχθεί σε έναν μεγάλο "mainstream" ηγέτη, προτίμησε συνειδητά να υποδυθεί τον επαναστάτη χωρίς αιτία.

—  Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τη δεκαετία του '80, εποχή της ανάδειξης, της πολιτικής κυριαρχίας αλλά και της πρώτης «πτώσης» του Ανδρέα, εποχή επίσης την οποία σημάδεψε ανεξίτηλα η παρουσία του. Ήταν όντως πιστεύετε τόσο σημαντική;

Οπωσδήποτε ναι. Τότε ουσιαστικά ζήσαμε τη «μεταχούντα», τότε εκτονώθηκε όλη εκείνη η «έξαρση οργής» που είχε συσσωρευθεί την επταετία, τότε φάνηκαν κι έγιναν πράγματα που στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης συνέβαιναν ήδη όσο εδώ ήμασταν «στον γύψο». Ακόμα και σε ψυχολογικό καθαρά επίπεδο, το γεγονός ότι κυβερνούσε για πρώτη φορά μεταπολεμικά η Αριστερά –διότι το 1981 είχαμε στην πραγματικότητα την πρώτη αριστερή κυβέρνηση, όχι το 2015– είχε έναν αντίκτυπο πολύ θετικό. Ναι, ισχύει ότι τα 80's ήταν, τρόπον τινά, τα ελληνικά 60's. Υπό την έννοια αυτή, οπότε, ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ο «Τζέιμς Ντιν» τους!  

Πεπελάσης >>>   Κουλουριάνος >>>