Γράφει ο «Ο Μάρκος με τα καλά τα μούσια», ο οποίος υποψιάζομαι ότι προσπαθεί να περάσει με χαλαρό ύφος προπαγανδιστικές ιδεοληψίες -μάλλον να είναι παπάς ο ίδιος και γι’ αυτό αρέσκεται στα μούσια- ότι η ελληνική γλώσσα σώθηκε επί τουρκοκρατίας στο κρυφό σχολειό που οργάνωνε η Εκκλησία. Οι απαντήσεις που δίνονται εκεί είναι πολύ σωστά του τύπου, ότι το όποιο κρυφό σχολειό ήταν περιστασιακό και λειτουργούσε με πρωτοβουλία τοπικών κληρικών, οι οποίοι ήταν (λέω εγώ τώρα) και οι μόνοι γραμματιζούμενοι της εποχής, λόγω του εκπαιδευτικού μονοπωλίου που είχε από τα χρόνια του Βυζαντίου η Εκκλησία.
Να σημειώσω ακόμα ότι το όποιο «κρυφό σχολειό» δεν ήταν πάντα και μόνο ενάντια στον «Τούρκο» αλλά και ενάντια στους υπότουρκους επισκόπους, οι οποίοι είχαν αδελφική και συναλλακτική συνεργασία σε χρήμα με τους Οθωμανούς και, φυσικά συκοφαντούσαν, καταδίωκαν, αφόριζαν όποιον εναντιωνόταν στη «συμβίωση των γενών» (βλ. Καλλίνικου Δελικανή: «Τα σωζόμενα στο πατριαρχικό αρχειοφυλάκιο εκκλησιαστικά έγγραφα», Κων/πολη 1904).
Θέλω να εστιάσω περισσότερο σε κάτι άλλο που θεωρώ σημαντική μυθοπλασία στη σύγχρονη «σχολική ιστορία», δηλαδή στην ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία και διαδίδεται με διάφορες αφορμές (επετείους, πανηγυρικούς κ.τ.ό.) στην ελληνική κοινωνία. Ο Μάρκος ο μουσάτος δίνει ορισμό του κρυφού σχολειού που θυμίζει λόγους Χριστόδουλου περί σωτηρίας της ελληνικής γλώσσας και των ελληνικών εθίμων από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό: «Κρυφό σχολειό σημαίνει ότι ο Ελληνισμός διατήρησε τη γλώσσα του, τα ήθη κι έθιμά του, τη μουσική του, τα τραγούδια του, τη ζωγραφική του, με μία λέξη τον πολιτισμό του ολόκληρο, δίπλα στον ιερέα. Αυτό σημαίνει. Και αυτό έγινε». Το κρυφό σχολειό ορίζεται δηλαδή εκ του αποτελέσματος που είναι η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας.
Θέλω να εστιάσω περισσότερο σε κάτι άλλο που θεωρώ σημαντική μυθοπλασία στη σύγχρονη «σχολική ιστορία», δηλαδή στην ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία και διαδίδεται με διάφορες αφορμές (επετείους, πανηγυρικούς κ.τ.ό.) στην ελληνική κοινωνία. Ο Μάρκος ο μουσάτος δίνει ορισμό του κρυφού σχολειού που θυμίζει λόγους Χριστόδουλου περί σωτηρίας της ελληνικής γλώσσας και των ελληνικών εθίμων από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό: «Κρυφό σχολειό σημαίνει ότι ο Ελληνισμός διατήρησε τη γλώσσα του, τα ήθη κι έθιμά του, τη μουσική του, τα τραγούδια του, τη ζωγραφική του, με μία λέξη τον πολιτισμό του ολόκληρο, δίπλα στον ιερέα. Αυτό σημαίνει. Και αυτό έγινε». Το κρυφό σχολειό ορίζεται δηλαδή εκ του αποτελέσματος που είναι η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας.
Λοιπόν, ας δεχθούμε ότι ο Ελληνισμός διατήρησε τη γλώσσα του και τα άλλα ήθη και έθιμά του, αν και με σημαντικές αναμίξεις από έθιμα άλλων βαλκανικών, μικρασιατικών και μεσανατολικών λαών, παρά την «παγκοσμιοποίηση» που λειτουργούσε τότε στην απέραντη αυτοκρατορία και για την οποία παγκοσμιοποίηση δεν είχε καμία αντίρρηση ο εκκλησιαστικός μηχανισμός (πατριάρχες, επίσκοποι κλπ.) της εποχής. Ποτέ δεν φαίνεται να έχουν αντίρρηση για κάτι, στο οποίο συμμετέχουν ιδιοτελώς.
Για να έχουμε μια ιδέα της γλώσσας που «διατηρήθηκε», διαβάζουμε στο Αρχείο Χατζηγιάννη Μέξη, Ιστορικό Αρχείο Σπετσών μια επιστολή που στέλνει κάποια Ελληνίδα στην αδελφή της στο Ναύπλιο:
«Της ενδοξοτάτις και ποληχρονεμενης
εζλι χανουμς
Ανάπλι
Ενδοξοτάτη και πολυχρονεμένη χανούμ αμελέ μου
Ακριβος χερετο και ροτο δια το χαΐρι σου
Χανουμου αμελε μου σουλεγο μεπολιβηα οτι
κατατοπαρον τινηγιαν καλος εχουμε προστινορα
καιμεαλονμουγραμα σουεγραψα
κιαντολαβες ουτεν ηξευβρο
ομοςγραψε μου διατινιγιανσου
ταπαντα σεχερετο
1821 απριλ.4
Αδελφισου
Αχαμπημπι
Χανουμ γιαερ»
Ξέρω όμως ότι τη γλώσσα και τα έθιμά τους διατήρησαν επίσης οι υπόλοιποι Βαλκάνιοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Ρουμάνοι, αλλά και οι Καυκάσιοι, Αρμένιοι και Γεωργιανοί, άπαντες, μαζί με κάποιους άλλους, επίσης υπόδουλοι στους Οθωμανούς. Ποιος συνέβαλε στη διάσωση αυτών των γλωσσών; Επίσης η Εκκλησία; Πάντως, οι χριστιανοί κληρικοί αυτών των λαών δεν ισχυρίζονται κάτι τέτοιο, οπωσδήποτε όχι στο βαθμό που αυτό προβάλλεται από την ελλαδική εκκλησία, λες και χωρίς αυτήν (η οποία συνεργαζόταν, λέμε, με τους Οθωμανούς) δεν θα υπήρχαν σήμερα άνθρωποι να μιλάνε ελληνικά.
Αλλά κι αν δεχτούμε ότι και αυτοί οι υποτελείς λαοί που ανέφερα, διατήρησαν τη γλώσσα τους ως ορθόδοξοι χριστιανοί, χάριν της Εκκλησίας και μόνο, πώς μπορεί να εξηγήσουμε ότι οι Αλβανοί, οι Βόσνιοι, οι Άραβες, οι Αιγύπτιοι, οι Λίβυοι, οι λαοί της Μεσοποταμίας, οι Κούρδοι και άλλοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί, επίσης υποτελείς στους Οθωμανούς, διατήρησαν τη γλώσσα τους; Κάποια «κρυφά σχολειά» δεν θα είχαν κι αυτοί, αφού πουθενά στην οθωμανική αυτοκρατορία δεν υπήρχε συγκροτημένο εκπαιδευτικό σύστημα;
Μάλιστα οι Κούρδοι, παρά την καταπίεση, τις απαγορεύσεις και τον ένοπλο απηνή διωγμό τους, συνεχίζουν μέχρι σήμερα, μέχρι αυτή την ώρα, ουσιαστικά χωρίς συμπαράσταση από καμιά πλευρά, να μιλάνε κουρδικά και να διεκδικούν να διδάσκουν στα παιδιά αυτή τη γλώσσα τους. Αυτούς ποιος πατριάρχης, ποιος παπάς ή μουφτής και ποιος εκκλησιαστικός μηχανισμός τους βοήθησε και τους βοηθάει;
Προσωπικά, δέχομαι ότι στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας συνέβαλαν και οι κληρικοί και μοναχοί που χρησιμοποιούσαν αυτή τη γλώσσα στη θρησκευτική λατρεία και των οποίων το φιλελληνισμό (εφόσον ήταν Έλληνες) δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω, χωρίς να υπάρχει όμως κάποια κεντρική προσπάθεια από τα πατριαρχεία και τις μητροπόλεις. Ποτέ και κανένα έγγραφο δεν διασώθηκε (έχουν διασωθεί και εκδοθεί πάμπολλα), το οποίο να αναφέρεται σε θέματα που προβάλλονται σήμερα ως ανδραγαθίες της εκκλησίας κατά το Μεσαίωνα και κατά την τουρκοκρατία, αφενός η διατήρηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και αφετέρου η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας.
Προσωπικά, δέχομαι ότι στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας συνέβαλαν και οι κληρικοί και μοναχοί που χρησιμοποιούσαν αυτή τη γλώσσα στη θρησκευτική λατρεία και των οποίων το φιλελληνισμό (εφόσον ήταν Έλληνες) δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω, χωρίς να υπάρχει όμως κάποια κεντρική προσπάθεια από τα πατριαρχεία και τις μητροπόλεις. Ποτέ και κανένα έγγραφο δεν διασώθηκε (έχουν διασωθεί και εκδοθεί πάμπολλα), το οποίο να αναφέρεται σε θέματα που προβάλλονται σήμερα ως ανδραγαθίες της εκκλησίας κατά το Μεσαίωνα και κατά την τουρκοκρατία, αφενός η διατήρηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και αφετέρου η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας.
Μαζί με τους κληρικούς συνέβαλαν όμως και πολλοί άλλοι στη διατήρηση της γλώσσας, έμποροι, αγρότες, πειρατές, καλαμαράδες, βιοτέχνες κλπ., όλοι αυτοί που τη χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές και στην επικοινωνία τους. Καμιά γλώσσα δεν ομιλείται από το λαό, επειδή κάποιοι ισχυρίζονται ότι τη «διατηρούν» και τη «σώζουν» παρά μόνο, επειδή αυτή η γλώσσα εξυπηρετεί την επικοινωνία μιας ομάδας ανθρώπων. Η ελληνική γλώσσα διατηρήθηκε, λοιπόν, επειδή εξυπηρετούσε τους ελληνόφωνους, όπως διατηρήθηκαν για τον ίδιο λόγο πολλές άλλες γλώσσες στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Έχω την άποψη ότι, ο μόνος λόγος που η Εκκλησία διεκδικεί στη μετα-οθωμανική εποχή ζηλότυπα το μονοπώλιο της «διάσωσης» είναι, επειδή έχει λερωμένη τη φωλιά της από τη συνεργασία με τους Οθωμανούς, την συχνή εξαγορά του πατριαρχικού θρόνου έναντι πεσκές, την πώληση ορθόδοξων συγχωροχαρτιών για ζώντες και νεκρούς, τις «πατρικές διδασκαλίες» υπέρ του σουλτάνου, τους αφορισμούς των επαναστατών κ.ά. και προσπαθεί να μετατρέψει το δωσιλογισμό αιώνων σε εθνική υπηρεσία. Λυπηθείτε την, συνεργάστηκε για να σώσει τον Ελληνισμό και τη γλώσσα του, αμάρτησε για το καλό μας!
Τα περί «μίσους» που γράφει ο Μάρκος προφανώς αποβλέπουν να προκαταλάβει και να απαξιώσει κάθε κριτική απάντηση!
Αν έχετε αντίθετη ή έστω διαφορετική άποψη, θα τη διαβάσω με προσοχή!
Έχω την άποψη ότι, ο μόνος λόγος που η Εκκλησία διεκδικεί στη μετα-οθωμανική εποχή ζηλότυπα το μονοπώλιο της «διάσωσης» είναι, επειδή έχει λερωμένη τη φωλιά της από τη συνεργασία με τους Οθωμανούς, την συχνή εξαγορά του πατριαρχικού θρόνου έναντι πεσκές, την πώληση ορθόδοξων συγχωροχαρτιών για ζώντες και νεκρούς, τις «πατρικές διδασκαλίες» υπέρ του σουλτάνου, τους αφορισμούς των επαναστατών κ.ά. και προσπαθεί να μετατρέψει το δωσιλογισμό αιώνων σε εθνική υπηρεσία. Λυπηθείτε την, συνεργάστηκε για να σώσει τον Ελληνισμό και τη γλώσσα του, αμάρτησε για το καλό μας!
Τα περί «μίσους» που γράφει ο Μάρκος προφανώς αποβλέπουν να προκαταλάβει και να απαξιώσει κάθε κριτική απάντηση!
Αν έχετε αντίθετη ή έστω διαφορετική άποψη, θα τη διαβάσω με προσοχή!
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
