Η κριτική του Μιχάλη Ιγνατίου για το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά

Εξαιρετική έρευνα, συναρπαστικό βιβλίο, το ηχηρό μάθημα…

του ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ, Hellas Journal

Γνώρισα τον Αλέξη Παπαχελά, το φθινόπωρο του 1983, όταν μπήκε στο βιβλιοπωλείο που εργαζόμουνα, στην ελληνική Αστόρια και, αφού αγόρασε μερικά βιβλία πολιτικού και διπλωματικού περιεχομένου, παρακάλεσε με την ευγένεια που τον διακρίνει -αν μπορούσαμε- να του κρατούσαμε την Καθημερινή και το Βήμα της Κυριακής.

Στην κουβέντα επάνω πληροφορήθηκα ότι σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και ότι ήθελε να γίνει δημοσιογράφος. Του είπα φυσικά ότι ήμουν και εγώ δημοσιογράφος και εργαζόμουν στο βιβλιοπωλείο, διότι είχα απολυθεί για τη συνδικαλιστική μου δράση.

Κουβεντιάσαμε αρκετά και συνεχίσαμε, όταν ήρθε να πάρει τις δύο εφημερίδες που παρήγγειλε. Μόνο που έγινε λάθος, και δεν του τις κρατήσαμε, κάτι το οποίο μου θυμίζει μέχρι σήμερα. Κράτησα το πάθος που έδειξε για την -αμερικανικού τύπου- δημοσιογραφία και είπαμε να παραμείνουμε σε επαφή.

Δύο χρόνια μετά συναντηθήκαμε στα γραφεία της Πρωινής, στην 37η οδό του Μανχάταν. Ξεκίνησε να εργάζεται μαζί μας στην εφημερίδα και δεν τον προλαβαίναμε. Έριχνε στο τραπέζι ιδέες, σκέψεις και προτάσεις σαν … πολυβόλο.

Είπα στους υπόλοιπους της διευθυντικής ομάδας ότι ο Αλέξης θα γίνει μεγάλος δημοσιογράφος. Μετά από μερικούς μήνες το είπα και στον ίδιο. Με κοίταξε με το γνωστό του ύφος, όταν δυσπιστεί για κάτι που του λες, και του το επανέλαβα.

Στην πορεία έμαθε και τα «μυστικά» των Ηνωμένων Εθνών, και μαζί καλύψαμε τα μεγάλα γεγονότα του Κυπριακού. Αυτός για την Αυγή και εγώ για τη Μεσημβρινή. Είμαστε αυτόπτες μάρτυρες των ομηρικών μαχών που έδιναν στο Συμβούλιο Ασφαλείας οι μακαρίτες πρέσβεις, ο Μιχάλης Δούντας και ο Κωνσταντίνος Μουσιούτας.

Στη συνέχεια άνοιξε τα φτερά του παίρνοντας τη μεγάλη απόφαση να πάει στην Ουάσιγκτον, όπου και διέπρεψε ως ανταποκριτής της Καθημερινής και του Μέγκα. Ήταν από τις καλύτερες αποφάσεις που πήρε στη ζωή του.

Το 1989 είχα ήδη γνωρίσει τον μαγικό κόσμο της έρευνας όταν αποφάσισα να αναζητήσω τα έγγραφα του Χένρι Κίσιγκερ στα αμερικανικά αρχεία, που φυλάσσονται σε χώρο που παραχώρησε το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ. Επισκεπτόμενος την Ουάσιγκτον συναντιόμασταν και συζητούσαμε την έρευνα, καθώς είχε και αυτός ξεκινήσει να αναζητά τα έγγραφα για το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, στην Ελλάδα. Με φιλοξενούσε στο σπίτι του, όπου συνεχίζαμε να κουβεντιάζουμε.

Τον είχα … «προειδοποιήσει»: ότι η έρευνα είναι η πιο επικίνδυνη «ερωμένη» για τον δημοσιογράφο. Διότι κάποια στιγμή θα μπορούσε να κληθεί να διαλέξει μεταξύ της έρευνας και της δημοσιογραφίας, που βεβαίως -για τους μη γνωρίζοντας- είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Κρίνοντας από το τελευταίο του βιβλίο, θα διακινδυνεύσω να υποστηρίξω ότι τον έχει συνεπάρει για τα καλά ο κόσμος της έρευνας.

Όταν ζητούν από ένα δημοσιογράφο, που δηλώνει πρώτα και πάνω απ’ όλα ερευνητής, να κρίνει ένα τέτοιο βιβλίο, αμέσως ξεκινά από την έρευνα. Αυτό κρίνει και μετρά, και μετά το περιεχόμενο.

Θα καταθέσω, λοιπόν, ότι η έρευνα που μετουσιώθηκε σε αυτό το βιβλίο είναι καταπληκτική, αλλά και συναρπαστική. Όπως κάνει κάθε ερευνητής που σέβεται τον εαυτό του, διάβασα πρώτα τις πίσω σελίδες. Εκεί που παρουσιάζει τον πακτωλό εγγράφων και τις υπόλοιπες πηγές, που χρησιμοποίησε για τη συγγραφή του βιβλίου (σελίδα 579).

Ακόμα και εγώ που είμαι συνηθισμένος να διαβάζω χιλιάδες σελίδες, χάθηκα… Το αποτέλεσμα της έρευνας είναι συγκλονιστικό. Πολλά έγγραφα τα γνώριζα καθώς τα …συνάντησα στο δρόμο μου, αρκετά όχι. Και συμβουλεύω τους αναγνώστες, πριν ακόμα διαβάσουν το βιβλίο να κάνουν το ίδιο. Να εντρυφήσουν στις σελίδες με τα έγγραφα και τις υπόλοιπες πηγές, διότι αυτό θα τους βοηθήσει να κρίνουν το βιβλίο. Πέραν του γεγονότος ότι θα εκτιμήσουν την εργασία του ερευνητή-δημοσιογράφου.

Για την έρευνα του, παίρνει από μένα 10 στα 10. Διότι, εκτός των άλλων μοιράζεται τον πόνο και την αγωνία του ερευνητή. Ο αναγνώστης δεν γνωρίζει ότι οι αποτυχίες μας, για να αποκτήσουμε τα έγγραφα, είναι περισσότερες από τις επιτυχίες. Και χρειάζεται επιμονή και υπομονή, που ο Αλέξης απέδειξε ότι τις είχε. Στο τέλος η έρευνα αποδείχθηκε απόλυτα επιτυχημένη.

Σε ότι αφορά το βιβλίο και τα συμπεράσματα του: Ο αναγνώστης πρέπει επίσης να γνωρίζει ότι όταν γράφεται ένα βιβλίο αυτού του βεληνεκούς, ο συγγραφέας στηρίζεται στην ερευνητική εργασία και στις συνεντεύξεις με τους πρωταγωνιστές. Ένα και ένα κάνουν δύο, όχι έντεκα. Και όταν ο συγγραφέας είναι έντιμος και λέει ότι αυτό το συμπέρασμα βγαίνει, και το άλλο όχι, δείχνει την εντιμότητα του. Και αυτό κάνει ο Παπαχελάς σε αυτό το εξαιρετικό του βιβλίο. Στη δημοσιογραφία μπορείς να «προσπεράσεις» μερικά πράγματα. Στη συγγραφή ενός βιβλίου, και μάλιστα που προέκυψε μετά από έρευνα, δεν δικαιούσαι. Άλλωστε, δεν μπορεί κανένας συγγραφέας, που σέβεται πρώτα απ’ όλα τον εαυτό του και τους αναγνώστες, να παραποιήσει τα έγγραφα. Είναι αυτά που είναι.

Πριν προχωρήσω στο περιεχόμενο, θα ήθελα επίσης να καταθέσω, ότι πρόκειται για ένα απίστευτα καλογραμμένο βιβλίο, που δείχνει ότι έβαλε πολλές ώρες έξτρα εργασίας για να παρουσιάσει το απόλυτο. Και τα κατάφερε. Δεν σου επιτρέπει να σταματήσεις το διάβασμα.

Είμαι της «σχολής» ότι οι Αμερικανοί ήταν αυτοί που εκτέλεσαν το πραξικόπημα εναντίον του ανυπάκουου Μακάριου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Και μελετώντας το βιβλίο του Παπαχελά, δεν έχω αλλάξει αυτή την «απόφαση ζωής», που βασίστηκε και στη δική μου έρευνα. Και από τα έγγραφα που παραθέτει και από το περιεχόμενο του βιβλίου του, παραμένω στην ίδια θέση.

Με τον Αλέξη έχουμε μία «διαφορά» στην εξαγωγή του συμπεράσματος, για το ποιος έδωσε το πράσινο φως στον Δημήτριο Ιωαννίδη να δώσει την εντολή εκτέλεσης του Μακάριου. Συνεχίζω να πιστεύω ότι την Ελλάδα διοικούσε το κανάλι της CIA και ότι οι διπλωμάτες της αμερικανικής πρεσβείας ζούσαν στο δικό τους κόσμο. Και δέχομαι ότι η διπλωματική αποστολή δεν είχε καμία απολύτως σχέση με το προδοτικό πραξικόπημα στην Κύπρο. Άλλωστε, όπως σημειώνεται στο βιβλίο, οι διπλωμάτες δεν μπορούσαν να συναντήσουν τον Ιωαννίδη, κάτι που έκανε με άνεση ο Γκας Λάσκαρης Αβρακώτος, ο οποίος κατά δήλωση του, έλεγχε τους δικτάτορες.

Πρέπει κάποιος για να μπορεί να κρίνει, να προσπαθεί να πηγαίνει πίσω και να ερευνά και να μαθαίνει τις συνθήκες της εποχής. Τα πραξικοπήματα, που ήταν της μόδας εκείνη τη δεκαετία, εκτελούνταν από τη CIA. Τα κλιμάκια στις χώρες-στόχους, δεν είχαν την παραμικρή επικοινωνία με τους Αμερικανούς διπλωμάτες, οι οποίοι μάθαιναν τα πραξικοπήματα μετά την πραγματοποίησή τους. Τα παραδείγματα είναι πολλά, ιδιαίτερα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, εκτός μίας περίπτωσης που φαίνεται ότι συμμετείχε ένας Ελληνοαμερικανός διπλωμάτης.

Επίσης ερωτώ: υπήρχε η παραμικρή περίπτωση να δοθεί εντολή για το πραξικόπημα στην Κύπρο από τον Ιωαννίδη, χωρίς να το γνωρίζει το κλιμάκιο της CIA; Καμία… Και ιδιαίτερα με δεδομένη τη σχέση του Αβρακώτου με τον Ιωαννίδη.

Το βιβλίο, όπως κατέθεσα παραπάνω, δεν μου άλλαξε τη γνώμη που έχω. Αντίθετα μού την επιβεβαίωσε. Τα έγγραφα που αποκαλύπτει ο Παπαχελάς ομιλούν από μόνα τους. Αυτό που δεν λέει, επειδή δεν κατάφερε να το επιβεβαιώσει -και προς τιμή του το υπογραμμίζει-, είναι τον Αμερικανό που έδωσε την εντολή. Το όνομα του, αν και δείχνει να το γνωρίζει…

Ο Ιωαννίδης, απαντά στις ερωτήσεις του συγγραφέα, μέσω της αδελφής του, Δέσποινας Αλζαράκη. Και είναι η πρώτη φορά που γνωρίζουμε τον τρόπο σκέψης του αόρατου δικτάτορα. Τι λέει; Ότι η CIA γνώριζε για το πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου και ότι είναι ψέμα ότι τους μετέφερε, μέσω συνεργάτη του, ότι δεν θα κινηθεί εναντίον του Μακάριου.

Ο Παπαχελάς, στη σελίδα 311, καταγράφει τα αναπάντητα ερωτήματα. Αντιγράφω και προσυπογράφω προσθέτοντας ότι πιστεύω ότι τη «δουλειά» την έκανε ο Αβρακώτος. Σημειώνει ο συγγραφέας: «Το κρισιμότερο όμως ερώτημα είναι τι συζήτησαν Ιωαννίδης και Αβρακώτος τις καυτές μέρες του Ιουλίου πριν από την ανατροπή του Μακάριου. Γνωρίζουμε από τις διηγήσεις του Ελληνοαμερικανού πράκτορα ότι, όταν η CIA τον έστειλε να πείσει τον Παπαδόπουλο να μην εκτελέσει τον Ανδρέα Παπανδρέου, εκείνος διάβασε το επίσημο μήνυμα αλλά τον προέτρεψε να τον «καθαρίσει». Ο Αβρακώτος μισούσε τον Ανδρέα και σύμφωνα με αρκετές μαρτυρίες το ίδιο ίσχυε και για τον Μακάριο. Μπορεί να είπε στον Ιωαννίδη για τον Μακάριο, ό,τι είπε στον Παπαδόπουλο για τον Ανδρέα; «Μη σε νοιάζει για την Αμερική, καθάρισε τον motherfucker!» Την απάντηση την πήραν μάλλον μαζί τους στον τάφο τους», σημειώνει ο συγγραφέας.

Το βιβλίο είναι ένα ατόφιο διαμάντι και για τις συνομιλίες και τις συνεντεύξεις που επιτρέπει στον αναγνώστη να ακούσει με τα αυτιά του. Δεν μπορώ να μην παραδεχθώ ότι έκλαψα ακούγοντας τις συνομιλίες στο Πολεμικό Συμβούλιο της 20ης Ιουλίου 1974 (σελίδα 369). Η Κύπρος καιγόταν και ο Ιωαννίδης ζούσε στον φανταστικό του κόσμο. Ήμουν 16 χρονών, όταν ο πατέρας ήρθε και μας ξύπνησε στις 6 το πρωί για να μας ανακοινώσει την άνανδρη εισβολή στην Κύπρο. Ο εκφωνητής του ΡΙΚ, με πομπώδη φωνή μας έλεγε ότι οι ημέτερες δυνάμεις αντιστέκονται σθεναρά. Ο πατέρας στράφηκε και μας είπε ότι τούτο (που συνέβαινε) ήταν διαφορετικό από τους βομβαρδισμούς του 1964. Και αποδείχθηκε απόλυτα σωστός.

Σαρανταεπτά χρόνια μετά, ο Παπαχελάς μας δίνει τη δυνατότητα να ακούσουμε με τα αυτιά μας… Ο Ιωαννίδης, στην ουσία, λέει στους άλλους συνωμότες να τους αφήσουμε να μπουν στην Κερύνεια και μετά επεμβαίνουμε. Τι λέει ακριβώς σύμφωνα με το ηχητικό που παρουσιάζει ο συγγραφέας;

«Αυτοί θα βγούνε στην Κυρήνεια. Και αφού βγούνε τότε θα μπουν. Αυτό που θέλουν οι Τούρκοι το κάνουν… Αφού πάρουν το λιμάνι, την Κυρήνεια και ενώσουν τη Λευκωσία, τότε θα σταματήσουν. Γι’ αυτό είμαστε σίγουροι».

Θέλει ανάλυση αυτή η φράση, αγαπητοί αναγνώστες. Ερωτώ: Μήπως με αυτή τη φράση ο Ιωαννίδης αποκαλύπτει τη διπλή προδοσία; Γιατί να τους αφήσει να μπουν στην Κερύνεια και μετά να φτάσουν μέχρι τη Λευκωσία; Μήπως αυτή ήταν η συμφωνία; Να μπουν οι Τούρκοι μόνο από την Κερύνεια μέχρι τη Λευκωσία μόνο; Αυτό το απόσπασμα, ομολογώ, ότι θα με στοιχειώνει για πολύ καιρό ακόμα.

Μελέτησα και το υπόλοιπο ηχητικό απόσπασμα που μου θύμισε ένα από τα έγγραφα του Τόμας Μπόγιατ, επικεφαλής τότε του Γραφείου Κύπρου, όταν περιγράφει ένα έξαλλο Ιωαννίδη να λέει στον τότε υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζόζεφ Σίσκο ότι θα γίνει Διγενής Ακρίτας και θα αλώσει την Κωνσταντινούπολη. Αυτός ο άνθρωπος ηγείτο της Μητέρας Πατρίδας… Γι’ αυτό οι Τούρκοι κατέλαβαν την αδούλωτη Κύπρο και την κρατάνε όμηρο από τις 20 Ιουλίου του 1974 μέχρι και σήμερα.

Θα μπορούσα να γράψω ένα βιβλίο για το πόνημα του Παπαχελά, αλλά ο χώρος της εφημερίδας είναι περιορισμένος. Επίσης δεν θα ήθελα να χαλάσω το δικαίωμα του αναγνώστη να μελετήσει και να κρίνει μόνος του.

Ο συγγραφέας, θεωρώ, ότι δίνει όλες τις απαντήσεις με βάση την έρευνα του και τα απόρρητα έγγραφα που δημοσιεύει. Είναι ειλικρινής και το πιο σημαντικό είναι ότι δεν κάνει καμία προσπάθεια να πείσει τον αναγνώστη για τη δική του θεώρηση των πραγμάτων. Αυτό απαιτεί εντιμότητα. Παραθέτει στεγνά τα γεγονότα -με τους όρους της αμερικανικής δημοσιογραφίας που υπηρετεί με συνέπεια- παραθέτει τα έγγραφα και τις πηγές του.

Στο τέλος της μελέτης του εκπληκτικού αυτού βιβλίου θα νοιώσετε -ιδιαίτερα οι Κύπριοι αναγνώστες- ένα κόμπο στο στομάχι. Μπορεί και να μην σας φύγει ποτέ… Διότι πρωτίστως θα συνειδητοποιήσετε ότι η Κύπρος έπεσε θύμα μίας άνευ προηγουμένου προδοσίας, στην οποία συμμετείχαν Έλληνες αξιωματικοί.

Συστήνω ανεπιφύλακτα αυτό το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά, ιδιαίτερα στους νέους. Τον τιμούσα σαν δημοσιογράφο. Τον τιμώ και σαν ερευνητή. Στην εποχή μας, η έρευνα εξαντλείται σε αστεία ρεπορτάζ ιδιαίτερα στα τηλεοπτικά κανάλια. Αλλά, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η έρευνα είναι η καρδιά και οι πνεύμονες της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.

Ο Παπαχελάς, με το βιβλίο του, παραδίδει και ένα ηχηρό μάθημα στους νέους δημοσιογράφους και στην πραγματικότητα τους καλεί να ακολουθήσουν το παράδειγμα του. Η κλασσική έρευνα, όπως αναφέρει τιμώντας, ανάμεσα σε άλλους, και εμένα και τον Κώστα Βενιζέλο, είναι το πιο συγκλονιστικό κομμάτι της δημοσιογραφίας, και σήμερα. Και βεβαίως δεν αναφέρομαι στην κλοπή εγγράφων, όπως έγινε εσχάτως της μόδας…

Γιατί οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται την επιστήμη;

 του Γιώργου Φραγκάκη, 16/12/21, FB

Γιατί οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται την επιστήμη; Από φόβο;

Στην ερώτηση αυτή ο Ισπανός συγγραφέας Σέρχιο Ντε Μολίνο έδωσε την απάντηση:

Επειδή η Ιατρική τα τελευταία εκατό χρόνια έχει προχωρήσει τόσο πολύ, τόσο γρήγορα που δεν μπορούν να συλλάβουν την πρόοδο της. Και επειδή θέλουν να ξέρουν γιατί συμβαίνει αυτό που τους συμβαίνει.

Πολλές φορές η Ιατρική δεν έχει την απάντηση στο γιατί, αντιθέτως οι διάφοροι θεραπευτές εναλλακτικών θεραπειών δίνουν εξηγήσεις που έχουν ανάγκη να ακούσουν οι ασθενείς.

Στα παραπάνω θα προσθέσω εγώ, ότι χαρακτηριστικά πολλοί δεν μπορούν να κατανοήσουν πως και γιατί από την αρχή της επιδημίας άλλαξαν πολλές από τις αρχικές απόψεις για τα εμβόλια οι ασχολούμενοι με αυτά επιστήμονες.

Δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι αυτό ακριβώς είναι η επιστήμη, η οποία βασίζεται στην αρχή της διαψευσιμότητας! Το έχει εξηγήσει όμως με απόλυτη σαφήνεια στο παρελθόν σε ομιλία του στο Ωνάσειο ο Νίκος Δήμου:

Ο Καντ έγραψε ότι για να είναι αληθής μία πρόταση πρέπει να είναι αναγκαστικής και παγκόσμιας ισχύος. (Notwendig und Allgemeingültig). Αλλά τέτοιες προτάσεις είναι μόνον οι ταυτολογικές (a priori). Π. χ.: κάτι σιδερένιο είναι από σίδερο.

Οι εμπειρικές, που εισάγουν κάποιο πρόσθετο στοιχείο, μπορεί πάντα να είναι λανθασμένες. Όπως είπε ο Popper, η πρόταση: «Όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι» ισχύει μόνο εφόσον δεν έχει εμφανιστεί ένας μαύρος κύκνος. Κι επειδή η εμπειρία δεν τελειώνει ποτέ, όλες οι αλήθειες – και οι επιστημονικές – είναι προσωρινές.

Έτσι στην επιστήμη δεν μιλάμε για επαλήθευση αλλά για επιβεβαίωση. Η δε επιστημονική πρόοδος δεν συντελείται με αποδείξεις, αλλά με διαψεύσεις. Είναι η αρχή της διαψευσιμότητας (falsifiability) που διατύπωσε o Popper.

Γι' αυτόν επιστημονική είναι μόνο μία πρόταση που μπορεί να διαψευσθεί – δηλαδή που περιέχει τα κριτήρια για τον έλεγχό της. Ο στίχος από ένα ποίημα, ή μία θρησκευτική μυστική εμπειρία δεν υπόκεινται σε έλεγχο εγκυρότητας. Λειτουργούν αλλιώς.

Γιώργος Τράγκας, ένας ταλαντούχος των σκοταδιών

του Νικόλα Σεβαστάκη, 14/12/21, Lifo.gr

ΗΤΑΝ, ΑΝΑΜΦΙΒΟΛΑ, ο πιο θεατρικός άνθρωπος μιας δημοσιογραφικής ζώνης που συνόρευε ή φιλοξενούσε πολλές από τις σκοτεινές πλευρές της Ελλάδας των μεταπολιτευτικών χρόνων.

Γιατί κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν είχε ταλέντο ο Γιώργος Τράγκας. Η χρήση της υπερβολής, οι παύσεις και οι εκρήξεις, η τέχνη των υπονοούμενων και των απειλών, έφτιαχναν από παλιά μια ζοφώδη ατμόσφαιρα, ένα είδος φτηνής αλλά αποτελεσματικής μυσταγωγίας για τις μάζες. Συχνά μάλιστα, αυτή η εξτραβαγκάντσα έφερνε γέλιο, και αυτή ήταν άλλη μια επιτυχία στο παράδοξο μενού.

Θυμάμαι συχνά πως αυτοσυστηνόταν ως καραμανλικός. Όμως η πραγματική πολιτική και αισθητική προέλευση του Γιώργου Τράγκα ήταν τα μυστήρια της δεκαετίας του '80. Πολύ πριν από τις αντιμνημονιακές, αντιμερκελικές εμβατηριακές του παραστάσεις, πολύ πριν από την τελευταία του μεταμόρφωση σε μαχητή κατά της «χούντας του κορωνοϊού», η φωνή του Τράγκα παλλόταν αληθινά όταν μιλούσε για την τρομοκρατία, για το «Σημιτιστάν», για τα μυστικά που ο ίδιος άφηνε να εννοηθεί ότι κατείχε ως ες αεί αστυνομικός συντάκτης. Σμίλεψε έτσι μια πλούσια περσόνα συνωμοσιολογικά πολύ πριν γίνει μόδα στη θεωρία και στα σχόλια το θέμα της συνωμοσιολογίας.

Ο Γιώργος Τράγκας περιείχε έτσι κάτι από τα μυστήρια των Αθηνών, ένα κλείσιμο του ματιού στο παρακράτος, στις πίσω σελίδες, στις σκιάσεις. Και με όλα αυτά προίκα έγινε ένας επιχειρηματίας του εαυτού του, μια αποτελεσματική και δημοφιλής μηχανή ραδιοφωνικής (κυρίως) έκστασης. Σε φούρνους, ψιλικά ή σε ταξί, πλάθοντας λέξεις και χαρακτηρισμούς, οργανώνοντας τα συναισθήματα ενός λαού που δεν ήταν μόνο «λαϊκο-δεξιός», αλλά ήδη ένα υβριδικό πλάσμα, ένα σύνθεμα όλων των δυνατών αρνήσεων.

Αντιεκσυγχρονιστής, αλλά και υπέρ της αγοράς, αντιμνημόνιο και συγχρόνως λάτρης της μεγάλης ζωής στη Νότια Γαλλία ή αλλού, ευσυγκίνητος στη μνήμη του Εθνάρχη του και λυσσαλέος εχθρός των όσων εκπροσωπούσε ο Κώστας Σημίτης, ο Γιώργος Τράγκας έγινε μια εκδοχή ευαγγελιστή δίχως Θεό, το δημιούργημα της άναρχης διεύρυνσης του ραδιοτηλεοπτικού και δημοσιογραφικού πεδίου στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών.

Και μάλλον ο τοξικός λαϊκισμός του δεν θα ήταν τίποτα ιδιαίτερο δίχως την ικανότητά του να τον σαρκώνει, να τον υποδύεται με παντομίμες, με μουσικό χαλί, με τεχνικές υποβολής. Αν μάλιστα πάει κανείς πίσω, σε εκπομπές ή ρεπορτάζ της «Χώρας» ή παλαιότερα ακόμα, θα αναγνωρίσει αυτό το μίγμα φαντασμαγορίας και δηλητηρίου που αποτελούσε πάντοτε μια συνταγή επιτυχίας στις δημοκρατίες των ταμπλόιντ και αργότερα στην εποχή των social media.

Τελικά ο Τράγκας ήταν ένας από αυτούς που επινόησαν μια δημοσιογραφία του σκότους, κερδίζοντας την προσοχή ενός κοινού που ζητούσε ψυχική εκτόνωση και διάφορες μορφές εκδίκησης απέναντι σε κάποιες από τις ελίτ.

Ο θάνατός του από τις συνέπειες του Covid επισφραγίζει με θλίψη αυτή την ιστορία των μεταμορφώσεων ενός ταλαντούχου δημαγωγού που δεν είχε ενδοιασμούς, έχοντας καταλάβει εμπειρικά πως έτσι αποκτά κανείς ισχύ μέσα στην αρένα.

Michael Ventris: Αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β

του Βασίλη Χονδρόπουλου, FB

Έζησε μόνο 34 χρόνια, στην σύντομη ζωή του ο ιδιοφυής νεαρός Μάικλ Βέντρις έδωσε στην χώρα μας 7 αιώνες περισσότερη Ιστορία! Από μικρός είχε κλίση στην εκμάθηση γλωσσών, 9 χρονών γνώριζε αρχαία ελληνικά, λατινικά, γαλλικά, γερμανικά, πολωνικά.

Το 1936, σε ηλικία 14 ετών έτυχε να ξεναγηθεί από τον ανασκαφέα της Κνωσού Σερ Άρθουρ Έβανς σε μια έκθεση Μινωικής τέχνης και εντυπωσιάζεται, ακούει για πρώτη φορά για την άγνωστη γραφή των Μινωιτών, ο Έβανς την ονόμασε Γραμμική Β, επειδή χρησιμοποιούσε γραμμικούς χαρακτήρες, όχι εικονιστικούς, όπως τα ιερογλυφικά και διέφερε από την ακόμα παλιότερη γραφή, την Γραμμική Α, ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα επηρεασμένη από το κύρος του Έβανς δέχεται την γνώμη του ότι δεν είναι Ελληνική, αλλά ξεχωριστή γλώσσα, του Βέντρις γίνεται έμμονη ιδέα να την διαβάσει.

Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατατάχτηκε στη Βασιλική Βρετανική Αεροπορία και διέπρεψε στο να σπάζει μυστικούς κώδικες των Γερμανών, το να λύσει το μεγάλο αίνιγμα, το αποκαλούμενο «Έβερεστ» της Αρχαιολογίας που ταλάνιζε ειδικούς πάνω από 30 χρόνια ήταν πια θέμα χρόνου. Το γεγονός ότι δεν ήταν αρχαιολόγος αλλά αρχιτέκτονας αλλά ούτε και πανεπιστημιακός τον βοήθησε να διατηρήσει το μυαλό του καθαρό και να ρισκάρει κάνοντας τολμηρές υποθέσεις ότι πράγματι η Γραμμική Β είναι Ελληνική γλώσσα, χωρίς το φόβο της απόρριψης από ένα χώρο, τον Ακαδημαϊκό όπου ούτως ή άλλως δεν ανήκε.

Επειδή δεν ήταν φιλόλογος δεν θα μπορούσε να συνεχίσει χωρίς την βοήθεια κάποιου κλασικού φιλολόγου, τον βρήκε στο πρόσωπο του Τζων Τσάντγουικ υφηγητή στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Και τα κατάφερε!

Το 1939, εκτός από την Κρήτη, βρέθηκαν και στην ηπειρωτική Ελλάδα γύρω στις 300 πλάκες με τη Γραμμική Β, κάνοντας τη σύγκριση, ο Βέντρις παρατήρησε ότι ορισμένες «λέξεις» υπήρχαν μόνο στις πλάκες της Κρήτης. Έκανε, λοιπόν, την εμπνευσμένη υπόθεση, πως αυτές οι λέξεις ήταν ονόματα πόλεων και τοπωνύμια, πράγμα που αποδείχτηκε σωστό.

Τελικά, ερμήνευσε με σιγουριά 65 από τα 88 τότε γνωστά σύμβολά της, διατύπωσε τους βασικούς κανόνες ορθογραφίας της και έφερε στο φως την πρώτη Ελληνική γλώσσα επτά (7) αιώνες παλαιότερη από τα Ελληνικά του Ομήρου. Στην ευφυΐα του οφείλουμε το γεγονός ότι η γραπτή μας Ιστορία δεν αρχίζει, όπως γνωρίζαμε τον 8ο αιώνα αλλά στα μέσα του 15ου αιώνα, περίπου στο 1450 π.Χ., αφού τότε χρονολογείται το αρχαιότερο κείμενο γραμμένο σε πήλινη πινακίδα που ανακαλύφθηκε το 2010 στην Ίκλαινα της Μεσσηνίας.

Συνολικά, έχουν βρεθεί περί τα 5.000 κείμενα σε Γραμμική Β (κυρίως πινακίδες αλλά και αγγεία), 3.000 από την Κνωσό, γύρω στα 1.400 από την Πύλο και τα υπόλοιπα από Θήβα, Μυκήνες, Τίρυνθα, Ελευσίνα, Ορχομενό και αλλού, έχει διαβαστεί περίπου το 87% αυτών των κειμένων

Την 1η Ιουλίου του 1952, ο παθιασμένος ερασιτέχνης που δεν ήταν ούτε φιλόλογος, ούτε αρχαιολόγος, ούτε γλωσσολόγος ανακοίνωσε την ανακάλυψή του σε μια ομιλία του στο BBC. Χαρακτηρίστηκε το φιλολογικό γεγονός του 20ου αιώνα, αφού διαβάστηκαν τα αρχαιότερα γραπτά κείμενα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού! Ο Βέντρις σκοτώθηκε το έτος 1956 σε τροχαίο δυστύχημα. Αν βρείτε κάπου μια προτομή του ή δρόμο στην Ελλάδα που φέρει το όνομα του, γράψτε μου!

Σημ. για να είμαι ακριβής φαίνεται ότι υπάρχει πράγματι οδός Βέντρις, ένας μικρός και άσημος δρομάκος σε προάστιο του Ηρακλείου, στενός και κατηφορικός, που κανείς δεν τον προσέχει. Γράφει ένας κύριος, γνώστης και υποψιασμένος, που περνώντας από εκεί, ρώτησε ένα νεαρό της γειτονιάς που ρούφαγε τον φραπέ του "Γιατί τον βγάλανε αυτό το δρόμο ΒΕΝΤΡΙΣ; Πού το βρήκαν αυτό το περίεργο όνομα; Με κοίταξε για μια στιγμή, με περιεργάστηκε και μετά έστρεψε το βλέμμα του προς την πινακίδα σαν να την έβλεπε κι αυτός για πρώτη φορά… Έσφιξε τα χείλια, μισόκλεισε τα μάτια και συνοφρυώθηκε. Μεσολάβησαν πέντε, έξι δευτερόλεπτα αυτοσυγκέντρωσης και μετά μου απάντησε: «Ξέρεις, πρέπει να ‘ναι παιχνίδι του υπολογιστή, κάτι σαν το παλιό ΤΕΤΡΙΣ… αλλά τώρα έχουνε βγει άλλα… άπαιχτα!"

Γιατί κάποιους τέτοιους ανθρώπους θεωρώ χρέος να μην τους ξεχνάμε και να τους μνημονεύουμε!!

Γιώργος Παπανδρέου: Άδοξο, αποκαλυπτικό τέλος

Γιάννης Τριάντης, 10 Δεκεμβρίου 2021

Όλα δείχνουν ότι θα ηττηθεί. Αν συμβεί, θα έχει το τέλος των υπερεκτιμημένων που έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, αλλά ούτως ή άλλως προορίζονται για τα σκονισμένα ερμάρια της ιστορίας.

Νόμισε ότι το συγκινησιακό κλίμα που διαμορφώθηκε από τον θάνατο της Φώφης Γεννηματά, και έφερε το ΚΙΝΑΛ στο προσκήνιο, ήταν χρυσή ευκαιρία. Την άδραξε καιροσκοπικά και ματαιόδοξα, ποντάροντας στην ιδέα που έχει για τον εαυτό του.

• Μπήκε στο προεκλογικό αγώνα μειλίχιος και ενωτικός. Όμως στη φόδρα του καθωσπρεπισμού του είχε ράψει τη λέξη «παράκλητος», νομίζοντας ότι το βαρύ όνομα που κουβαλάει στη σκευή του ήταν αρκετό για να κατισχύσει.
• Πίστευε ότι θα κερδίσει και θα καταφέρει δύο τινά: πρώτον, ότι θα δικαιωθεί για τις επιλογές του παρελθόντος και, δεύτερον, ότι με την ενδυνάμωση του κόμματος στις εκλογές θα διεκδικήσει ρόλο ηγέτη στην αλάνα της ευρύτερης Κεντροαριστεράς.
• Έψαξε στο αρχείο του να βρει υλικό: λέξεις που αρμόζουν στην περίσταση, ιδέες με λούστρο για το μέλλον και συνθήματα που συγκινούν. Τα έβαλε στο μπλέντερ και τα σέρβιρε ως χυμώδη πρόταση. Άδικος κόπος. Ουδείς ασχολήθηκε ιδιαίτερα ούτε συγκινήθηκε. Εκτός από τους πεπεισμένους.
• Διαπίστωσε βαθμηδόν ότι δεν θα κάνει περίπατο, όπως νόμιζε. Και άρχισε τα γνωστά τερτίπια της μικροπολιτικής (τόσοι πρώην βουλευτές και στελέχη τον υποστηρίζουν) και τα τροπάρια της καταγγελίας (ότι τον πολεμάει η διαπλοκή). Και κάτι τσιράκια του έφτασαν να γράψουν ότι όσοι αντιμετωπίζουν κριτικά την περίπτωσή του είναι κονδυλοφόροι του συστήματος.
• Θεώρησε ότι δεν αρμόζει σ΄ έναν τιτλούχο σαν την αφεντιά του να λάβει μέρος στο ντιμπέιτ. Βάναυση προσβολή για τους συνυποψηφίους του. Νόμιζε ότι έτσι θα κερδίσει πόντους ως ξεχωριστός. Και την πάτησε.
• Ηττήθηκε κατά κράτος από τον αδοκίμαστο «πιτσιρικά». Και αντί να αναγνωρίσει την οδυνηρή ήττα και να αποσυρθεί γενναιόδωρα από τον δεύτερο γύρο, κερδίζοντας την συμπάθεια και την εκτίμηση της κοινωνίας, επέλεξε να αναμετρηθεί εκ νέου, επειδή το «όνομά» του επιβάλλει μάχες μέχρις εσχάτων.
• Χλώμιασε από την ήττα και κατέφυγε στις μεθόδους των απελπισμένων. Ένταση, πόλωση, προσωπικές επιθέσεις, κατάδυση στα βαλτόνερα της σπίλωσης και-οποία πρωτοτυπία!-καταγγελία για μελανά στίγματα στην ψηφοφορία. Τι κι αν η Επιτροπή (δικοί του άνθρωποι οι περισσότεροι) είχε αποφανθεί ότι ουδόλως επηρεάστηκε το τελικό αποτέλεσμα από κάτι παρατυπίες; Ήξερε την απόφανση της Επιτροπής, αλλά θεώρησε σκόπιμο να αφήσει λεκέδες περί αδιαφάνειας.

Και δεν κατάλαβε ότι έτσι θα διαπιστώσουν όλο και περισσότεροι ότι ο ίδιος δεν είναι αυτό που δείχνει. Ότι κάτω από το πεποιημένο μετάξι κρύβεται ο κυνισμός και κανοναρχεί η παλαιοκομματική λογική. Ότι δεν ορρωδεί προ ουδενός.

Κατά πάσα πιθανότητα ο Γιώργος Παπανδρέου θα ηττηθεί στην αναμέτρηση με τον Νίκο Ανδρουλάκη. Ο πορφυρογέννητος, πολύτροπος, πεπειραμένος αλλά τόσο μέτριος και αποτυχημένος πολιτικός μάλλον θα χάσει από έναν άγευστο και άοσμο «νεανία», ο οποίος δεν δίνει ακριβές στίγμα αλλά πλασάρει με συνέπεια πιασάρικες κοινοτοπίες.

Αν χάσει, δεν θα χαθεί ο Γιώργος Παπανδρέου. Ας είναι καλά οι διεθνείς διασυνδέσεις… Όσο για τον ρόλο στο κόμμα του, θα υπάρχει δήθεν ως σοφός γέρων που ορθοτομεί τον λόγο της αληθείας, αλλά κατ΄ ουσίαν θα παρασιτεί. Ένα ζιζάνιο που επιμένει. Για να μην ξεχαστεί.

ΥΓ: Ο Γιώργος Παπανδρέου όντως έχει εισκομίσει -και εφαρμόσει- κάποιες ενδιαφέρουσες ιδέες. Όμως συνολικά ο βίος και η πολιτεία του, με αποκορύφωμα την αποδοχή του φρικώδους Μνημονίου δίχως καμία αντίσταση ή ένσταση, τον τοποθετούν εκεί που ανήκει. Στα σκονισμένα ερμάρια της ιστορίας.

Άρης Κατζουράκης – Ο κορυφαίος έλληνας βιολόγος προβλέπει νέα πανδημικά κύματα

 της Ιωάννας Σουφλέρη, ΤΟ ΒΗΜΑ, 7/12/21

Ο καθηγητής Εξέλιξης και Γονιδιωματικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης εξηγεί τι σημαίνει ενδημισμός, γιατί δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε αυτόν για να απαλλαγούμε από την πανδημία και δίνει την εκτίμησή του για την παραλλαγή Όμικρον

Από την αρχή σχεδόν της πανδημίας ακούμε ότι δεν μπορεί, κάποια στιγμή και ο ιός SARS-Cov-2 θα γίνει ενδημικός και τότε τα βάσανά μας θα τελειώσουν. Ή έστω η κατάσταση θα γίνει κάπως ελεγχόμενη. Ισχύει άραγε αυτό; Υπάρχει όντως μια τέτοια προοπτική; Πόσο άμεση είναι; Και τι ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η νέα παραλλαγή του ιού σε αυτό; Για αυτά και άλλα ερωτήματα ζητήσαμε απαντήσεις από τον καθηγητή Εξέλιξης και Γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης κ. Άρη Κατζουράκη, ο οποίος εξειδικεύεται στους ιούς και τη σχέση που αναπτύσσουν αυτοί με τους ξενιστές τους.

Τι σημαίνει ο όρος «ενδημικός ιός»;

«Ονομάζουμε έτσι έναν ιό τα επίπεδα μολυσματικότητας του οποίου διατηρούνται σταθερά σε έναν πληθυσμό χωρίς εξωτερικές εισαγωγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδημικού ιού είναι ο ιός της ανεμοβλογιάς, ενώ αντίθετα ο ιός HIV που προκαλεί το AIDS δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ενδημικός, καθώς συνεχίζει να αυξάνει την παρουσία του στον πληθυσμό».

Ποιες είναι οι παράμετροι που καθορίζουν αν ένας ιός είναι ενδημικός;

«Ένας ιός είναι ενδημικός όταν το γινόμενο του R0 επί του ποσοστού του πληθυσμού που είναι ευαίσθητο σε αυτόν ισούται με τη μονάδα. Παραδείγματος χάριν, επιτυγχάνεται ενδημισμός όταν το R0 ενός ιού είναι ίσο με τρία και το ένα τρίτο του πληθυσμού είναι ευαίσθητο (δεν έχει δηλαδή ανοσία) σε αυτόν τον ιό. Σε μια τέτοια περίπτωση παρατηρείται ένας σταθερός αριθμός μολύνσεων καθώς τα επίπεδα ανοσίας εξισορροπούν το R0».

Τι περιγράφει το R0;

«Το R0 περιγράφει τη φυσική τάση του ιού να εξαπλώνεται όταν αφεθεί χωρίς εμπόδιο. Είναι δηλαδή μια παράμετρος ενδογενής του κάθε ιού και ως εκ τούτου αποτελεί μια σταθερά στο γινόμενο που περιγράφει τον ενδημισμό. Αντιθέτως, τα ποσοστά ανοσίας ενός πληθυσμού ενάντια σε έναν ιό είναι μια μεταβλητή, καθώς μπορούν να αλλάξουν με τον εμβολιασμό ή/και τη νόσηση».

Υπάρχει η πιθανότητα να γίνει ενδημικός ο SARS-CoV-2;

«Θεωρητικά υπάρχει. Ωστόσο, προς το παρόν δεν διαφαίνεται κάτι τέτοιο».

Γιατί;

«Για μια σειρά από λόγους. Καταρχήν, από τον ορισμό του ενδημισμού δεν μπορούμε να εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τι σημαίνει σταθερός αριθμός κρουσμάτων. Μπορεί να σημαίνει 100, μπορεί να σημαίνει και 1.000! Ομοίως δεν μπορούμε να εξαγάγουμε κανένα συμπέρασμα για τη βαρύτητα των εν λόγω κρουσμάτων. Και φυσικά δεν υπάρχει καμία πληροφορία σχετικά με τον χρόνο που θα χρειαστεί για να επιτευχθεί η όποια κατάσταση σταθερότητας. Μπορεί να πάρει έναν χρόνο, μπορεί και δέκα! Πολύ περισσότερο δε καθώς ο ορισμός δεν λαμβάνει υπόψη την εξέλιξη του ιού, πράγμα που είδαμε να συμβαίνει πρόσφατα με την εμφάνιση της παραλλαγής Όμικρον».

Τι σημαίνουν στην πράξη αυτά που μόλις είπατε;

«Σημαίνουν ότι το να μιλούμε αυτή τη στιγμή για ενδημισμό του SARS-CoV-2 είναι μια αναφορά σε έννοια κενής περιεχομένου. Πρακτικά, για να επιτευχθεί η ενδημική κατάσταση θα πρέπει το γινόμενο που προαναφέραμε να ισούται με 1 παντού στον κόσμο. Αντιθέτως, αυτή τη στιγμή διαπιστώνουμε την ανάδυση μιας παραλλαγής (μένει να αποδειχθεί αν πρόκειται για νέο στέλεχος, αλλά δεν θα με εξέπληττε κάτι τέτοιο) η οποία θα μπορούσε να έχει αυξημένο R0, αλλά και να διαφεύγει των εμβολίων, πράγμα που ισοδυναμεί με φθίνουσα ανοσία του πληθυσμού. Άρα η πιθανότητα ενδημισμού του SARS-CoV-2 στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι πολύ ισχνή».

Τι να αναμένουμε λοιπόν με βάση τα σημερινά παγκόσμια δεδομένα;

«Εκτιμώ ότι είναι λογικό να αναμένουμε μια κυματοειδή κατάσταση με εξάρσεις και υφέσεις οι οποίες σχετίζονται με το Rt, με τον δείκτη ο οποίος περιγράφει τη σχέση του R0 με τις πραγματικές συνθήκες (λήψη υγειονομικών μέτρων, εμβολιασμός κ.λπ.). Για να υπάρξει πραγματική ύφεση θα πρέπει το Rt να είναι πολύ κάτω από τη μονάδα, όπως είχε συμβεί στη χώρα μας κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας. Τότε στην Ελλάδα είχαμε πραγματικά οδηγήσει τον ιό πολύ κοντά στην εξάλειψη».

Ποια είναι η εκτίμησή σας για την παραλλαγή Όμικρον; Θεωρείτε ότι η εμφάνισή της ήταν αναμενόμενη;

«Ήταν αναμενόμενο να προκύψουν νέες παραλλαγές του SARS-CoV-2, ενός ιού που έχει εξαπλωθεί παντού στον πλανήτη και για την αναχαίτιση του οποίου λαμβάνονται διαφορετικά μέτρα σε διαφορετικές χώρες. Υπάρχουν χώρες με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού και λήψη υγειονομικών μέτρων, χώρες με χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού και λήψη μέτρων, χώρες όπου δεν γίνεται ούτε το ένα ούτε το άλλο και η κατάσταση αφήνεται ανεξέλεγκτη. Με δεδομένη ωστόσο την επικράτηση του στελέχους Δέλτα ανά τον κόσμο, θα περίμενε κανείς μια νέα παραλλαγή να προκύψει ως εξέλιξη της Δέλτα. Υπό αυτό το πρίσμα η ανάδυση της Όμικρον είναι μια έκπληξη, καθώς έχει ομοιότητες με το στέλεχος Άλφα αλλά και με το Βήτα».

Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας: αν υποτεθεί ότι η Ομικρον επικρατεί και αντικαθιστά τη Δέλτα, τι πιθανότητες υπάρχουν να αποτελέσει τη λύση στο πρόβλημα της πανδημίας; Θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια εύκολα μεταδιδόμενη παραλλαγή η οποία προκαλώντας ήπια νόσηση θα οδηγούσε στο να αποκτήσει ανοσία μια κρίσιμη μάζα του παγκόσμιου πληθυσμού;

«Στις επόμενες δύο-τρεις εβδομάδες θα γνωρίζουμε αν η Όμικρον θα μπορούσε να επικρατήσει εκτοπίζοντας το στέλεχος Δέλτα. Θα χρειαστεί βεβαίως περισσότερος καιρός για να δούμε αν αυτή η επικράτηση (εφόσον υπάρξει) θα οφείλεται στη μολυσματικότητα (δηλαδή σε ένα αυξημένο R0) ή σε μια αυξημένη τάση του ιού να ξεφεύγει από την ανοσία που έχουμε αναπτύξει. Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν αισιοδοξώ ως προς την ηπιότητα της Όμικρον. Δεν υπάρχει κανένας εξελικτικός λόγος που θα οδηγούσε σε επιλογή ενάντια στα συμπτώματα».

Υπάρχει ίσως κάτι άλλο που σας κάνει να αισιοδοξείτε;

«Ελπίζω στην ενδυνάμωση της ανοσοαπόκρισης μέσω της τρίτης δόσης του εμβολίου. Ξέρετε, ο εμβολιασμός δεν έχει μόνο ως συνέπεια την επαναφορά των αντισωμάτων όταν μολυνθούμε με το παθογόνο ενάντια στο οποίο έχουμε εμβολιαστεί. Παράλληλα λαμβάνει χώρα το φαινόμενο που ονομάζεται antibody affinity maturation και το οποίο περιγράφει την προσαρμογή, την ωρίμανση των αντισωμάτων ώστε να αυξάνουν την ικανότητά τους να προσδένονται και να εξουδετερώνουν τα εκάστοτε στελέχη του παθογόνου. Υποθέτω ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ισχύσει και στην περίπτωση της Όμικρον».