Βιβλία, βιβλία
Από τον πρόλογο του Edward Grant για το βιβλίο
του "Τα θεμέλια της σύγχρονης επιστήμης στον Μεσαίωνα" (μτφ. Σαββίνα
Παπαδάκη):
"Το έργο "Οι Φυσικές Επιστήμες στον
Μεσαίωνα" (κυκλοφορεί από τις Π.Ε.Κ) γράφτηκε με την πεποίθηση πως η
περίοδος του Μεσαίωνα δεν είχε συνεισφέρει σημαντικά στην Επιστημονική
Επανάσταση του δέκατου έβδομου αιώνα μ.Χ. Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν ορισμένες
μεσαιωνικές προβλέψεις για μεταγενέστερα επιτεύγματα, κυρίως για θέματα που
αφορούσαν στην κίνηση. Όμως αυτά δεν ήταν επαρκή, για να παρακινήσουν εμένα και
τους περισσότερους ιστορικούς της μεσαιωνικής επιστήμης να αποδώσουμε στη
μεσαιωνική επιστήμη και τη φυσική φιλοσοφία έναν ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία
διαμόρφωσης της νέας επιστήμης του δέκατου έβδομου αιώνα μ.Χ.
Πριν από μερικά χρόνια, μου πέρασε από το μυαλό
ότι ενδέχεται να έχουμε ερμηνεύσει τη συνεισφορά της μεσαιωνικής περιόδου σε πολύ στενό
πλαίσιο. Κρίναμε τον Μεσαίωνα σε σχέση με τη συγκεκριμένη επιρροή που θα
μπορούσε να είχε ασκήσει σε κάποια επιστήμη και συνήθως στη φυσική καθώς και με
το αν είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αναδιαμόρφωση της επιστημονικής
μεθοδολογίας. Ακριβώς επειδή ήταν δύσκολο να αποδειχθεί η επιρροή των
μεσαιωνικών ιδεών για τους περισσότερους από τους ιστορικούς της επιστήμης η
υπόθεση έμοιαζε να έχει κλείσει.
Η δική μου στάση παρ’ όλα αυτά άλλαξε δραματικά,
όταν αναρωτήθηκα εάν θα μπορούσε να έχει γίνει μία Επιστημονική Επανάσταση τον
δέκατο έβδομο αιώνα μ.Χ, σε περίπτωση που το επίπεδο της επιστήμης στη Δυτική
Ευρώπη παρέμενε στον βαθμό που ήταν στο πρώτο μισό του δωδέκατου αιώνα μ.Χ. Θα
μπορούσε να λάβει χώρα μία επανάσταση στον χώρο της επιστήμης τον δέκατο έβδομο
αιώνα μ.Χ., εάν δεν είχαν προηγηθεί οι μαζικές μεταφράσεις της ελληνο-αραβικής
επιστήμης και της φυσικής φιλοσοφίας προς τα λατινικά;"
Edward Grant: «Τα θεμέλια της σύγχρονης
επιστήμης στον Μεσαίωνα»
Επιμέλεια: Κώστας Δρουγαλάς
Σελιδοποίηση: Eleftheria Kastrinaki
Σχεδιασμός εξωφύλλου: BLIND Studio
Του Μάνου Σαββάκη
Το βιβλίο του Grant, σε μια
πρώτη ανάγνωση, φαίνεται να απευθύνεται σε εξειδικευμένο επιστημονικό κοινό,
αλλά στην ουσία μπορεί να διαβαστεί από οποιοδήποτε διαθέτει τη στοιχειώδη
υπομονή να απολαύσει ένα απαιτητικό αλλά καλογραμμένο βιβλίο.
Ο συγγραφέας αναλαμβάνει το
δύσκολο εγχείρημα να αποκαταστήσει μια επιστημονική συνέχεια ανάμεσα στην
περίοδο πριν και μετά τον Μεσαίωνα, υποστηρίζοντας ότι τελικά αυτά τα
πεντακόσια χρόνια δεν ήταν εντελώς, όπως κατά κόρον πιστεύεται, χαμένη υπόθεση
για την εδραίωση της μοντέρνας επιστήμης. Ο Grant ισχυρίζεται ότι θα ήταν
αδύνατη η άνθιση της μοντέρνας επιστήμης, που παρατηρείται το 16ο αιώνα,
αν δεν είχαν υπάρξει τρείς σημαντικοί παράγοντες: Ο πρώτος, αφορά στη μετάφραση
ελληνο-αραβικών έργων για την επιστήμη και τη φυσική φιλοσοφία στα Λατινικά από
εκκλησιαστικούς κύκλους, ο δεύτερος την ίδρυση μεσαιωνικών πανεπιστημίων και ο
τρίτος την εμφάνιση θεολόγων-φυσικών φιλοσόφων.
Για τον συγγραφέα-ερευνητή,
τόσο η τεράστια πηγή μάθησης και γνώσης, που προκύπτει από τις μεταφράσεις
κυρίως του Αριστοτέλη και συστηματοποιείται στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, όσο
και η θεσμοποίηση της πανεπιστημιακής συντεχνίας, συνεισέφεραν στη δημιουργία
μιας κοινότητας-οντότητας, ενός κοινωνικού θεσμού, του πανεπιστημίου, στου
οποίου το εσωτερικό διδάσκεται η ιστορία, η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και η
λογική. Το πανεπιστήμιο, ως κέντρο αυτής της «οργανωμένης» γνώσης και
«μεθοδικής» μαθητείας σφραγίζει την πνευματική ζωή της Δυτικής Ευρώπης. Τέλος,
οι θεολόγοι-φυσικοί φιλόσοφοι, αν και συχνά αντιμετώπιζαν ένα δίλλημα ανάμεσα
στο λόγο της επιστήμης και τη θεϊκή αυθεντία, κατάφεραν, πάντα σύμφωνα με το
Grant, να αντισταθούν και να απέχουν από την επιπόλαιη χρήση της φυσικής
φιλοσοφίας για την επίλυση θεολογικών προβλημάτων.
Το επιχείρημα ότι ο Μεσαίωνας
τελικά συνέβαλλε στην ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης καταφέρνοντας τη σύνδεση
του Ελληνικό-αραβικού-λατινικού πνεύματος και δίνοντας στην ανθρωπότητα ένα
τεράστιο μάθημα πολυπολιτισμικότητας, είναι εν μέρει πειστικό και μερικώς
τεκμηριωμένο. Στις όποιες περιπτώσεις υποστήριξης της σύγχρονης επιστήμης από
τη θρησκευτική εξουσία της εποχής μπορεί κανείς να βρει αντιστοίχως αρκετά
περιστατικά ακόμα και σφοδρής ή βίαιης αντίστασης απέναντι στον επιστημονικό
λόγο. Εκτός, αν κάποιος –ο Grant εν προκειμένω το πράττει– θεωρήσει,
απολύτως θετικιστικά, την ιστορία της επιστήμης ως ένα οικοδόμημα με απόλυτη
εσωτερική συνέπεια, ομοιογένεια, χωρίς ρωγμές, ασυνέχειες και παλινωδίες.
