Τα 100 βιβλία του 2016

Βιβλία, βιβλία

Book Press, 12/12/2016

Στο τέλος ακόμη μιας χρονιάς κατά την οποία εκδόθηκαν πολλά και καλά νέα βιβλία, ενώ έγιναν και σημαντικές επανεκδόσεις, στην Book Press για τρίτη συνεχόμενη φορά επιλέξαμε και σας προτείνουμε και φέτος τα 100 καλύτερα βιβλία του 2016. Βιβλία από 45 εκδοτικούς οίκους, 98 διαφορετικούς συγγραφείς, καταξιωμένους, νεότερους, πρωτοεμφανιζόμενους, Έλληνες και ξένους· βιβλία πεζογραφίας, δοκίμια, επιστημονικά βιβλία, βιβλία φιλοσοφίας, φιλολογίας και ιστορίας που μπορείτε να αναζητήσετε σε όλα τα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία, φυσικά ή ηλεκτρονικά. 

Στις επιλογές μας περιλαμβάνονται βιβλία που έχουν ήδη γίνει εκδοτικές επιτυχίες ή που περιμένουν να τα ανακαλύψει το κοινό τους· βιβλία μεγάλων εκδοτικών οίκων που δεν φοβούνται να επενδύσουν και να εμπιστευθούν τους συγγραφείς αλλά και των μικρών εκδοτών που πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια καταθέτοντας προτάσεις με γνώμονα την πίστη τους στο καλό κείμενο και τη φροντισμένη έκδοση. 

Στα 100 βιβλία που προτείνουμε για το 2016 δεν περιλαμβάνονται ποιητικές συλλογές, βιβλία αστυνομικής λογοτεχνίας ούτε βιβλία για παιδιά και εφήβους, κατηγορίες με ειδικό ενδιαφέρον για τις οποίες θα ακολουθήσουν σύντομα ξεχωριστές προτάσεις.

◊ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Τα βιβλία του Βασίλη Αλεξάκη εκδίδονται ξανά. Στο Μεταίχμιο, έχουν ήδη κυκλοφορήσει ορισμένα από τα γνωστότερά του κι αναμένονται κι άλλα μέσα στο 2017. Στο μεταξύ, λίγο πριν από τις Γιορτές, κυκλοφόρησε το νέο του ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, Το κλαρινέτο (εκδ. Μεταίχμιο), με το οποίο μας «ταξιδεύει», για άλλη μια φορά, μεταξύ Παρισιού και Αθήνας. Ο θάνατος του εκδότη του στο Παρίσι, η παιδική ηλικία, η θάλασσα και η μνήμες που δεν σβήνουν είναι κάποια από τα ζητήματα που απασχόλησαν τον συγγραφέα σ’ αυτό το βιβλίο. 

Με το θέμα των αναμνήσεων και των απολογισμών καταπιάνεται και ο Θοδωρής Καλλιφατίδης στο βιβλίο του Μια ζωή ακόμα (εκδ. Γαβριηλίδη). Μνήμες που αναδίνονται από μικρές αφορμές της καθημερινότητας, καταγράφονται με χιούμορ και συχνά αυτοσαρκαστικό πνεύμα, υπογραμμίζοντας πολιτισμικές διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Σουηδία, τόπο κατοικίας του συγγραφέα.

Τις μύχιες σκέψεις του Αδόλφου Χίτλερ, έτσι όπως τις κατέγραφε σε ημερολόγιο που κρατούσε στις φυλακές Λάντσμπεργκ και το οποίο φρόντισε να καταστρέψει, επιχείρησε να ανασυστήσει ο Χάρης Βλαβιανός στο βιβλίο του Το κρυφό ημερολόγιο του Χίτλερ (εκδ. Πατάκη). Η παρανοϊκή προσωπικότητα, οι εμμονές, τα διαβάσματά του και οι σημειώσεις του Χίτλερ για το βιβλίο του Ο Αγών μου, καταγράφονται γλαφυρά δίνοντάς μας ένα πορτρέτο του, το οποίο φιλοδοξεί και πετυχαίνει να τον σκιαγραφήσει πολύπλευρα.

Την ανασύσταση μιας άλλης εποχής (τέλη 19ου με αρχές 20ού αιώνα), μέσα από τη ζωή και τις ιδέες δύο σημαντικών προσωπικοτήτων, μας δίνει ο Άρης Μαραγκόπουλος στο πολυσχιδές βιβλίο του Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού (εκδ. Τόπος). Το ζεύγος Πολ Λαφάργκ και Λόρα Μαρξ πρωταγωνιστούν για ακόμη μια φορά σε ελληνικό μυθιστόρημα, τούτη τη φορά σε μια εξόχως πολυφωνική σύνθεση, σε μια προσπάθεια να φωτιστούν άγνωστες πτυχές της ζωής τους, καταγράφοντας «εκ του φυσικού» την εποχή τους στο χώρο της πολιτικής, της διανόησης και της τέχνης.

Με αφετηρία τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης στο μυθιστόρημά του Υπουργός νύχτας (εκδ. Πατάκη) στηλιτεύει το παράλογο της εποχής, βάζοντας έναν τυχοδιώκτη χαρτοπαίκτη να αναρριχείται «επαγγελματικά» και κοινωνικά και περνώντας μέσα από τη νύχτα να εισέρχεται στο χώρο της πολιτικής φτάνοντας μέχρι τα ανώτερα κυβερνητικά κλιμάκια. Εξουσία, διαφθορά και ένας μοιραίος έρωτας περιγράφονται με σαρκασμό και πικρό χιούμορ από τον θεσσαλονικιό συγγραφέα.

Σε εντελώς άλλο ύφος, το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη Το πέρασμα (εκδ. Μεταίχμιο) επιχειρεί να αποτυπώσει μια κατάσταση εν εξελίξει: Πρόσφυγες που μόλις αποβιβάστηκαν σε ένα μικρό ακριτικό νησί έρχονται αντιμέτωποι με τις προκαταλήψεις των ντόπιων και την κρατική ολιγωρία. Η ένταση και η βία, η συνάντηση των πολιτισμών και η διεκδίκηση αυτονόητων δικαιωμάτων και από τις δύο πλευρές, είναι κάποια από τα ζητήματα του βιβλίου.

Ο Μιχάλης Μοδινός στο μυθιστόρημά του Εκουατόρια (εκδ. Καστανιώτη) επιστρέφει στα μέρη του «Μεγάλου Αμπάι», το μυθιστόρημα με το οποίο μας συστήθηκε πριν από εννέα χρόνια, και μας μεταφέρει στο τέλος του 19ου αιώνα, σε μια ουτοπία στην καρδιά της Αφρικής. Η περιπέτεια, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις και ο άνθρωπος βρίσκονται στο κέντρο και αυτού του μυθιστορήματος.

Στην Αφρική, και συγκεκριμένα στο Καμερούν, διαδραματίζεται, στο μεγαλύτερο μέρος του, το μυθιστόρημα του Βασίλειου Φ. Δρόλια Nyos. Η τελετή αθωότητας (εκδ. Κέδρος). Η λίμνη Nyos και η καθημερινότητα των ανθρώπων εκεί, επιδρά καθοριστικά στην κοσμοθεωρία του ήρωα, αναγκάζοντάς τον να επανεξετάσει την προηγούμενη ζωή του. Έρωτας, τέχνη και επιστήμη συμβάλουν σ’ αυτή τη μεταστροφή με τρόπο μοιραίο.  Στο τέλος του 20ού αιώνα, τοποθετεί τη δράση του μυθιστορήματός του Οι επόπτες(εκδ. Νεφέλη) ο Μιχάλης Μιχαηλίδης. 

Κάπου ανάμεσα στη Δανία και τη Σουηδία, οι δύο ήρωές του προσπαθούν να γεφυρώσουν όχι μόνο τις δύο χώρες, με μια υποθαλάσσια σήραγγα, ένα τεχνητό νησί και μια καλωδιωτή γέφυρα αλλά και την κουλτούρα και τον πολιτισμό των δύο λαών. Η φιλία, ο τεχνολογικός και οικονομικός ανταγωνισμός και ο έρωτας κινούν τα γρανάζια του μυθιστορήματος. Και ενδιάμεσα χρονολογικά, στην καρδιά του 20ού αιώνα, βρίσκονται οι ήρωες του μυθιστορήματος της Έλενας Χουζούρη Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ (εκδ. Πατάκη).  Τρεις φωτογραφίες από τη δεκαετία του ’30, μιας Εβραίας από τη Θεσσαλονίκη, θα δώσουν αφορμή στην εγγονή της να ανακαλύψει την ιστορία της. Ο μοιραίος έρωτας με έναν αντάρτη, η είσοδος των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, η διάσωσή της από το Ολοκαύτωμα, το ταξίδι της στην Παλαιστίνη. Η Χουζούρη έγραψε ένα μυθιστόρημα για τη συλλογική μνήμη και το πώς η κάθε γενιά συμφιλιώνεται με αυτή.

Σε μια καλόγουστη έκδοση, υπό τον τίτλο Οι ιστορίες είναι πάντα ξένες (Τα διηγήματα 1974-2016) (εκδ. Ίκαρος), συγκεντρώνονται όλα τα ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ του Δημήτρη Νόλλα. Εξαιρετική αφορμή να επανασυσταθεί ο συγγραφέας στους νεότερους αναγνώστες και μάλιστα μέσα από το «είδος» που τον ανέδειξε, αυτό του διηγήματος. Ειδική μνεία οφείλεται και στο κατατοπιστικό επίμετρο της Τιτίκας Δημητρούλια. Η τελευταία συλλογή διηγημάτων του εκλιπόντα Αργύρη Χιόνη Έχων σώας τας φρένας και άλλες τρελές ιστορίες (εκδ. Κίχλη) περιλαμβάνει εννέα εξαιρετικά διηγήματα. Ο Χιόνης σε αυτά τα κείμενα έφτασε να ελέγχει απόλυτα τα εκφραστικά του μέσα δίνοντάς μας μεστά διηγήματα γεμάτα αυτοσαρκασμό και παιγνιώδη διάθεση.

Το ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ των συγγραφέων συνήθως είναι μια συλλογή διηγημάτων ή μια νουβέλα. Το 2016 καταγράφηκαν αρκετές τέτοιες απόπειρες οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ υφολογικό φάσμα, με προτίμηση προς το παράδοξο και το αλλόκοτο. Ο Παναγιώτης Κεχαγιάς με την Τελευταία προειδοποίηση (εκδ. Αντίποδες) στα πέντε διηγήματά του μας μεταφέρει σε έναν κόσμο άχρονο και άτοπο.  Η γραφή του ξεχωρίζει ενώ τα πολλά του διαβάσματα είναι εμφανή και συνομιλούν αποτελεσματικά με το κείμενό του. Με το παράδοξο συχνά «παίζει» και η Ούρσουλα Φωσκόλου στη συλλογή της Το κήτος και άλλα μικρά και μεγάλα πεζά (εκδ. Κίχλη). Κείμενα με ανατροπές στην αφήγηση, στην οποία χρησιμοποιεί δυνατές μνήμες από την παιδική της ηλικία. Κείμενα που ωθούν σε μια δεύτερη ανάγνωση. 

Ο Κωνσταντίνος Τζήκας με τα Κομμένα (εκδ. Νεφέλη) κινείται σε ανάλογο μήκος κύματος, καταφέρνοντας και συνδυάσει το αλλόκοτο με το γήινο. Σε παρόμοιο κλίμα, ο Κώστας Μαυρακάκης στη συλλογή του Ο κόσμος με καλωσορίζει (εκδ. Κέδρος) δίνει δώδεκα διηγήματα όπου συμβαίνουν παράδοξα πράγματα. Μέσα από αυτές τις καταστάσεις οι ήρωές του αντιμετωπίζουν τους φόβους τους και τις εμμονές τους. Η Καλλιρρόη Παρούση στη συλλογή της Κανείς δε μιλάει για τα πεύκα (εκδ. Κέδρος), αφηγείται ιστορίες καθημερινότητας μέσα από ήρωες που προσπαθούν να φτάσουν στο κέντρο των επιθυμιών τους.

Η Μαριαλένα Σπυροπούλου με τη νουβέλα της Ρου (εκδ. Μεταίχμιο) μας συστήνει μια μετέφηβη ηρωίδα, η οποία προσπαθεί να αποδεχθεί τον εαυτό της, να κλείσει τις πληγές της και να συγχωρέσει την οικογένειά της. Τρυφερή και σε στιγμές σκληρή, κατά βάση με τον εαυτό της, η ηρωίδα της Σπυροπούλου βρίσκει τον δρόμο της και επουλώνει τις πληγές της μέσα από ένα βιβλίο που συνδυάζει το παραδοσιακό θέμα με τη σύγχρονη πραγμάτευση. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου μας συστήνεται με το μυθιστόρημά του Ιάκωβος (εκδ. Αντίποδες), που είναι και το πρώτο μυθιστόρημα Έλληνα συγγραφέα που προτείνει ο εκδοτικός οίκος. Η ιστορία του ξεκινάει όταν ένας άντρας θα ξυπνήσει μέσα στο αυτοκίνητό του χωρίς να θυμάται τίποτα. Θα φιλοξενηθεί στο σπίτι μιας οικογένειας και θα ενταχθεί στους κόλπους μιας ασυνήθιστης κοινότητας.

◊ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η εκδοτική επιτυχία της χρονιάς ήταν αναμφίβολλα το Confiteor (μτφρ. Σοφός Ευρυβιάδης, εκδ. Πόλις) του καταλανού Jaume Cabrè. Ένα πολυσέλιδο ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ για το πώς είναι να μεγαλώνεις στη Βαρκελώνη της δεκαετίας του ’50. Ένα μυθιστόρημα για την τέχνη, την εξουσία, την ενοχή και τη συγχώρεση.  Σημαντική έκδοση ήταν επίσης και αυτή του πρώτου μυθιστορήματος του David Foster Wallace Η σκούπα και το σύστημα (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Κριτική). Το σύμπαν του Wallace, οι παράδοξες εικόνες του και οι ιδιαίτεροι ήρωές του μένουν αξέχαστοι σε όποιον διαβάσει αυτό το βιβλίο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το μυθιστόρημα-ποταμός της Hanya Yanagihara Λίγη ζωή (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, εκδ. Μεταίχμιο). 

Οι τέσσερεις φίλοι-ήρωες του βιβλίου της Yanagihara μεγαλώνουν στη Νέα Υόρκη, ερωτεύονται παράφορα, πετυχαίνουν επαγγελματικά, ζούνε με τα μυστικά τους και βιώνουν την απώλεια με τραγικό και απόλυτο τρόπο. Στη Νέα Υόρκη, κατά βάση, διαδραματίζεται και το μυθιστόρημα του Ιωάννη Πάππου Hotel Living (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, Ιωάννης Πάππος, εκδ. Λιβάνη). Ό ήρωάς του, μαθαίνει να ζει στα ξενοδοχεία, στις εφήμερες σχέσεις, στα βραχυπρόθεσμα συμβόλαια εργασίας. Ο έρωτας θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του και θα του αποκαλύψει μια πλευρά του εαυτού του, που δεν γνώριζε ούτε ο ίδιος. Εκδοτική επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήδη διαγράφει και στη χώρα μας αξιοσημείωτη πορεία.

Το σπουδαίο μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Φορντ Ημέρα ανεξαρτησίας (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη), μας εισάγει στον αμερικανικό τρόπο ζωής και σκέψης μέσω του ήρωά του Φρανκ Μπάσκομπ. Ο Ford μας δίνει ένα από τα πιο συναρπαστικά του βιβλία, το οποίο αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας άτυπης τριλογίας. Το πρώτο και το δεύτερο μέρος της Τετραλογίας της Νάπολης, της Έλενα Φερράντε, κυκλοφόρησαν φέτος και έχουν κάνει, και στην Ελλάδα,  μεγάλη αίσθηση. Η υπέροχη φίλη μου και Το νέο όνομα (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Πατάκη) είναι μια πλούσια ιστορία ενηλικίωσης και αναζήτησης ταυτότητας της ηρωίδας. Όχι, σαν το ζήτημα που προέκυψε για το ποια είναι η Elena Ferrante και που δεν ενδιαφέρει καθόλου όσους αγαπούν τα βιβλία της, αλλά με τρόπο ουσιαστικό και ενδιαφέροντα.

Με ενδιαφέρον διαβάζεται, επίσης, το μυθιστόρημα της Emily St. John Mandel Σταθμός Έντεκα (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Ίκαρος). Μελλοντολογικό, δυσοίωνο αλλά με μια δυνατή ιστορία διατηρεί το ενδιαφέρον μέχρι το τέλος. Αντίστοιχα και το βιβλίο του Colm Toibin Μπρούκλιν (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Ίκαρος) πραγματεύεται μια δυνατή ιστορία διλημμάτων. Ακόμη και όσοι είδαν την ταινία, χάρη και στην μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, θα βυθιστούν στην ατμόσφαιρα του Μπρούκλιν της δεκαετίας του ’50 και των περίπλοκων συναισθηματικών σχέσεων της ηρωίδας στην Ιρλανδία. Μέσα στη χρονιά εκδόθηκε και ένα δεύτερο μυθιστόρημα του Toibin, με τίτλο Καραβοφάναρο στο μαύρο νερό (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Gutenberg), από τη θαυμάσια νέα σειρά Aldina, που είχε σχεδιάσει ο αξέχαστος Δημήτρης Αρμάος και που υλοποιεί η σύζυγός του, η φιλόλογος Ζωή Μπέλλα. Δύο όμορφα βιβλία που μας βοηθούν να σχηματίσουμε ευκρινέστερη εικόνα για τον καλό συγγραφέα.

Σε αντίθεση με την ελληνική πεζογραφία, όπου έχουμε πολλές ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ, στα μεταφρασμένα βιβλία κυριαρχούν τα μυθιστορήματα. Όσες φορές όμως συναντούμε αξιόλογα διηγήματα στεκόμαστε και τους δίνουμε ακόμη μεγαλύτερη προσοχή. Εξαιρετική είναι η συλλογή διηγημάτων του Μίροσλαβ Πένκοφ Ανατολικά της Δύσης (μτφρ. Άκης Παπαντώνης, εκδ. Αντίποδες).  Η γραφή του Penkov είναι γεμάτη σαρκασμό, πικρία αλλά και αισιοδοξία στην αντιμετώπιση των πραγμάτων. Η αλλαγή για τους ήρωές του μπορεί να σημαίνει ότι αφήνουν κάτι από τον παλιό τους εαυτό πίσω, την ίδια όμως στιγμή, κερδίζουν κάτι άλλο και προχωράνε.  Έτσι συμβαίνει και με τα διηγήματα του Anthony Marra Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος). Ο Marra, με τις ιστορίες του κερδίζει τον τίτλο ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς και με αυτό το δεύτερο βιβλίο του καθιερώνεται και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Καθιερωμένος και πολύ αγαπητός ο Τζόναθαν Κόου με το φετινό του μυθιστόρημα Αριθμός 11 (μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδ. Πόλις) έδειξε πώς μπορεί μέσα από την απλότητα της αφήγησης και της ιστορίας να μιλήσει για όλα τα σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης βρετανικής κοινωνίας. Αποτελεί αξιοζήλευτη σύνθεση και ένα μυθιστόρημα που στέκεται πλάι στο Τι ωραίο Πλιάτσικο! Αντίστοιχα, η Marilynne Robinson με το μυθιστόρημά της Λάιλα (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο) δίνει μια εικόνα της σύγχρονης Αμερικής μέσα από μια ιστορία ενηλικίωσης της ηρωίδας της, στη δεκαετία του ’20. Συγκινητικό και αφοπλιστικά δυνατό μυθιστόρημα. Ίσως γι’ αυτό η Robinson είναι η αγαπημένη συγγραφέας του Μπαράκ Ομπάμα. Συγκινητική και με ιδιαίτερη βαρύτητα είναι η αφιέρωση του Άμος Οζ, στην ελληνική έκδοση του τελευταίου του βιβλίου, Ιούδας (μτφρ. Μάγκυ Κοέν, εκδ. Καστανιώτη) προς τον αξέχαστο Ανταίο Χρυσοστομίδη. Ο σημαντικός συγγραφέας γράφει ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα για την προδοσία, την αναζήτηση της πίστης και τις εκφάνσεις της αγάπης.

Ο πορτογάλος Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο τιμήθηκε πολύ πρόσφατα για το μυθιστόρημα Γκαλβέιας(μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά, εκδ. Κέδρος) με το βραβείο Oceanos για το 2016.  Ένα μυθιστόρημα που μας προσκαλεί να γνωρίσουμε καλύτερα έναν σημαντικό συγγραφέα της πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας που γνωρίσαμε πέρυσι με το γοητευτικό Βιβλίο (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά), πάλι από τον Κέδρο.

Το μυθιστόρημα Η ώρα του αστεριού (μτφρ. Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες), της πολιτογραφημένης βραζιλιάνας Κλαρίσε Λίσπεκτορ μόλις κυκλοφόρησε. Λένε ότι γράφει μοναδικά. Λένε ότι δεν μπόρεσε κανείς να τη μιμηθεί. Λένε ότι χάραξε μοναχικούς δρόμους στη βραζιλιάνικη πεζογραφία. Και από τη Βραζιλία στην ισπανόφωνη στη Χιλή και το μυθιστόρημα του Roberto Bolaño Το παγοδρόμιο (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα). Πρόκειται για έναν μεγάλο συγγραφέα κάθε βιβλίο του οποίου αποτελεί αναγνωστική απόλαυση. Απολαυστικά είναι και τα τέσσερα διηγήματα του σπουδαίου Julio Cortàzar, στη συλλογή με τίτλο Τα μυστικά όπλα (μτφρ. Τάσος Δενέγρης, εκδ. Απόπειρα). Η έκδοση είναι μια ενδιαφέρουσα αφορμή για να διαβάσουμε ξανά τον αργεντίνο συγγραφέα. Στη συλλογή περιλαμβάνεται και το διήγημα «Τα σάλια του διαβόλου» από το οποίο ο Μικελάντζελο Αντονιόνι εμπνεύστηκε την εμβληματική ταινία Blow-Up (1966).

Και από τα πορτογαλικά και τα αργεντίνικα, σε δύο ιταλικά μυθιστορήματα. Ο Erri de Luca, αγαπητός στη χώρα μας από το προηγούμενο βιβλίο του Το βάρος της πεταλούδας (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Κέλευθος),  συνεχίζει να μην απογοητεύει όσους τον αγάπησαν, και με το πρόσφατο Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Κέλευθος), μια ιστορία ενηλικίωσης δοσμένη με τρυφερότητα. Αντίστοιχα, στο μυθιστόρημα του Michela Murgia Accabadora (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Μέδουσα) παρακολουθούμε την ενηλικίωση μιας μικρής κοπέλας και τη σχέση που αναπτύσσει με μια μεγαλύτερή της γυναίκα, η οποία την παίρνει υπό την προστασία της. Στο μυθιστόρημα του Ramiro Quintana Οι εργάτες του κρύου(μτφρ. Ρομίνα Κηπουρίδου, εκδ. Σαιξπηρικόν) παρακολουθούμε μια ιστορία αναζήτησης και επαναπροσδιορισμού των ηρώων και της σχέσης τους με τη φύση.

Τέλος, το δεύτερο μυθιστόρημα του απαιτητικού (όσο και δυσπρόφερτου) Làszlò Krasznahorkai Η μελαγχολία της αντίστασης (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις) μας δίνει την ευκαιρία να μπούμε βαθύτερα στον κόσμο του και να συντονιστούμε με το ρυθμό των ιστοριών του. Ένα βιβλίο που προτείνεται σε προσηλωμένους αναγνώστες.

Το ΜΕΓΑΛΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ του Andrés Neuman Ο ταξιδιώτης του αιώνα (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Opera) ξεκινάει την ιστορία του από τις αρχές του 19ου αιώνα διατρέχοντας τον και μεταφέροντάς μας, με τρόπο αβίαστο και γλαφυρό, όλα τα αισθητικά και φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής. Ένα βιβλίο για όσους θέλουν να «βυθιστούν» σε μια συναρπαστική αφήγηση. 

Ο τέταρτος τόμος από το πολυδαίδαλο Κουαρτέτο της Ιερουσαλήμ, του Edward Whittemore, έχει τίτλο Το μωσαϊκό της Ιεριχούς (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Γκοβόστη) και ολοκληρώνει την ιστορία του «Δρομέα», ενός πράκτορα της Μοσάντ, που στρατολογείται από τον γενικό επιθεωρητή των μυστικών υπηρεσιών της Συρίας ως πληροφοριοδότης του στη Βηρυτό. Έντονο το στοιχείο της πολιτικής υπάρχει και στο μυθιστόρημα του βραβευμένου νέου συγγραφέα Ζοζέφ Αντράς Για τα πληγωμένα μας αδέρφια (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου). Η ιστορία του Φερνάν Ιβτόν, ενός εργάτη που επιχείρησε να τοποθετήσει έναν εκρηκτικό μηχανισμό στο εργοστάσιο όπου εργαζόταν, και ο οποίος δεν εξερράγη ποτέ, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και καταδικάσθηκε σε θάνατο, δίνεται από τον Andras με λυρισμό, μαχητικότητα και διάθεση αποκατάστασης του Ιβτόν. 

Μια διαφορετική δίκη βρίσκεται στο κέντρο του βραβευμένου με το φετινό Μπούκερ μυθιστορήματος, Ο πουλημένος (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη), του Πωλ Μπέιτι. Δηκτική, πολιτική σάτιρα για την ταυτότητα της σημερινής Αμερικής και μια ιστορία που παίρνει αναπάντεχη τροπή και ίσως αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τη δουλεία και τον φυλετικό διαχωρισμό.

Στο μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ Η καρδιά πεθαίνει τελευταία (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Ψυχογιός) περιγράφεται μια δυστοπία με τα πιο μελανά χρώματα. Όσα κερδίζουμε φτάνουν για να παραδώσουμε λίγη από την ελευθερία μας; Οι θαυμαστές της Atwood, και σε αυτό το βιβλίο, θα εντοπίσουν όλα εκείνα τα στοιχεία που αγαπάνε στη συγγραφέα. Την αγάπη πραγματεύεται και ο Mathias Énard στο βραβευμένο με το περσινό Goncourt μυθιστόρημα Πυξίδα (μτφρ. Σοφία Διονυσοπούλου, εκδ. Στερέωμα). Μια γυναίκα και ολόκληρη η κουλτούρα της Ανατολής έχουν μαγέψει τον ήρωα του βιβλίου. Στο τέλος του ταξιδιού δεν θα είναι ο ίδιος άνθρωπος. Την αγάπη δύο γυναικών για ένα παιδί και τις απρόβλεπτες συνέπειες που αυτή θα έχει για τη ζωή του, περιγράφει η Virginia Baily στο συγκινητικό μυθιστόρημά της Ένα πρωί, νωρίς(μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Ίκαρος).

Στο όριο των σύγχρονων-κλασικών, ανάμεσα στα πολύ ενδιαφέροντα βιβλία του διαβάσαμε φέτος ήταν και το μυθιστόρημα της Shirley Jackson Ζούσαμε πάντα σ’ ένα κάστρο (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Μεταίχμιο). Βρίσκεται μέσα στις περισσότερες λίστες με τα βιβλία που επηρέασαν όσο λίγα το ψυχολογικό μυθιστόρημα τρόμου και φαντασίας. Μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, να έρθει κανείς σε επαφή με τον κόσμο της Jackson. Αντίστοιχα, ο Franz Hessel με το Απόκρυφο Βερολίνο (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική) μας μεταφέρει στο συναρπαστικό Βερολίνο της δεκαετίας του ’20. 

Ποτά, γυναίκες, μπαρ, τυχοδιώκτες και εραστές συναντώνται κάθε βράδυ σε ένα Βερολίνο που δεν έχει περιγραφεί ποτέ ξανά με αυτόν τον τρόπο. Αρκετά χρόνια μετά, ο Friedrich Dürrenmatt στον τόμο Η πτώση και άλλα διηγήματα(μτφρ. Βασίλης Πατέρας, εκδ. Ροές) θα περιγράψει με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο, ιστορίες από την κεντρική Ευρώπη αλλά και μία που διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη σε ατμόσφαιρα νουάρ. Επιστρέφοντας στη Γερμανία, θα συναντήσουμε το πολύ καλό μυθιστόρημα του Wolfgang Koeppen Περιστέρια στη χλόη(μτφρ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. Κριτική), μια ελεγεία για την ανασυγκρότηση της Γερμανίας και την επούλωση των τραυμάτων της. Τέλος, το μυθιστόρημα της Φλάννερυ Ο' Κόννορ Και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν (μτφρ. Αλέξανδρος Κοτζιάς, εκδ. Αντίποδες) είναι ένα εξαιρετικό δείγμα για την πάλη με τις προσωπικές μας επιθυμίες και τις πνευματικές μας ανησυχίες.

◊ ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Ακόμη και χωρίς ιδιαίτερη αφορμή, συχνά «επιστρέφουμε» στην ανάγνωση ΚΛΑΣΙΚΩΝ και σπουδαίων συγγραφέων. Πόσω μάλλον φέτος που είχαμε αρκετές νέες μεταφράσεις κειμένων που άφησαν το στίγμα τους στην παγκόσμια πεζογραφική παράδοση, όπως Οι Βοστονέζες (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Gutenberg) του σπουδαίου Henry James.

Φεμινισμός, έρωτας και μια νεαρή και όμορφη κοπέλα να βρίσκεται στο κέντρο της διεκδίκησης. Η Εικόνα στο χαλί (μτφρ. Δημήτρης Στεφανάκης, εκδ. Έναστρον) είναι μια νουβέλα του Herny James, στην οποία το αστυνομικό μυστήριο εμπλέκεται με την ανακάλυψη του νοήματος της λογοτεχνίας. Τα αποτελέσματα θα είναι μοιραία για τον πρωταγωνιστή-ήρωα. Ο ίδιος ο James, από την άλλη, θαύμαζε το μυθιστόρημα του Wilkie Collins Η γυναίκα με τα άσπρα (μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Gutenberg), το θεωρούμενο και πρώτο μυθιστόρημα αισθηματικής λογοτεχνίας μυστηρίου. 

Έρωτας, μυστήριο, φαντάσματα, αρρώστιες, εγκλήματα, μυστικές αδελφότητες, προδοσίες, ηθογραφία, συναρπαστική πλοκή και πρωτοποριακός για την εποχή του τρόπος γραφής. Αντίστοιχα σημαντικό και το πρώτο μυθιστόρημα του Edgar Allan Poe Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ από το Ναντάκετ (μτφρ. Πολύκαρπος Πολυκάρπου, εκδ. Gutenberg). Μια περιπέτεια στη θάλασσα και μια εξερεύνηση βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή. Όπως και στο μυθιστόρημα του Joaquim Maria Machado de Assis, Ελένα (μτφρ. Νίκος Πρατσίνης, εκδ. Gutenberg): Σπουδαίος βραζιλιάνος συγγραφέας και μια καλή αφορμή, μέσα από τη νέα σειρά Adlina, των εκδόσεων Gutenberg, να τον διαβάσουμε και να δούμε γιατί οι βραζιλιάνοι τον θεωρούν «τον δικό τους Θερβάντες».

Η νουβέλα του Honorè de Balzac Σαραζίν (μτφρ. Κώστας Κατσουλάρης, εκδ. Στερέωμα), εκτός από ένα σημαντικό κείμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας κρύβει και μια ενδιαφέρουσα ιστορία για πώς ανακαλύφθηκε ξανά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Έρωτας, τέχνη και ματαίωση αισθημάτων κυριαρχούν σ’ αυτή τη μικρή αλλά τόσο πυκνή ιστορία του Balzac. Ο Γκυ ντε Μωπασσάν δημοσίευσε τις Ιστορίες αυτοχειρίας (μτφρ. Γιάννης Στρίγκος, εκδ. Ποικίλη Στοά) από το 1880 μέχρι και το 1890 σε διάφορες εφημερίδες. Το θέμα της αυτοχειρίας απασχολούσε πολύ τον Maupassant, όπως και πολλούς συγγραφείς της εποχής του. 

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανθολογία διηγημάτων του Φραντς Κάφκα είναι και αυτή με τίτλο Έρευνες ενός σκύλου και άλλα διηγήματα (μτφρ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, εκδ. Πατάκη). Άλογα, ποντίκια, σκύλοι, τυφλοπόντικες, πίθηκοι: ζώα εμφανίζονται στα περισσότερα κείμενα του Kafka, αναλαμβάνοντας συχνά πρωταγωνιστικούς ρόλους, είτε συνυπάρχοντας -πάντοτε δύσκολα- με τους ανθρώπους είτε ζώντας σε έναν δικό τους, αμιγώς ζωικό κόσμο. Σε τελείως άλλο κλίμα, η ανθολογία διηγημάτων του Τόμας Χάρντυ Ο παραστρατημένος εφημέριος και άλλες ιστορίες (μτφρ. Γιάννης Κωστόπουλος, εκδ. Καστανιώτη) μας συστήνει τέσσερις δυναμικές γυναικείες μορφές, μέσα από μεγάλα πάθη και καθηλωτικές τραγωδίες.

Ο Σίνκλερ Λιούις με το μυθιστόρημά του Δεν γίνονται αυτά εδώ(μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτης) μας δίνει μια πολύ δυνατή αλληγορία για την Αμερική των μέσων του 20ου αιώνα (και, παραδόξως, της… επερχόμενης του Ντόναλντ Τραμπ). Ίντριγκες και δολοπλοκίες με τη δημοκρατία να βρίσκεται διαρκώς υπό απειλή. Τέλος, η πολιτική είναι ο άξονας γύρω από τον οποίο ξεδιπλώνεται το μυθιστόρημα του Βασίλι Γκρόσμαν Τα πάντα ρει (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Γκοβόστη). Ο λαβύρινθος της σοβιετικής κοινωνίας και η αμείλικτη κριτική του συγγραφέα του Ζωή και Πεπρωμένο μέσα από τη γλαφυρή και συχνά δεικτική πένα του είναι κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους αξίζει να διαβαστεί αυτό το μυθιστόρημα.

◊ ΙΣΤΟΡΙΑ  ◊ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ◊ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Τα βιβλία Ιστορίας, ειδικότερα της ελληνικής, έχουν το δικό τους πιστό κοινό. Η ζήτηση για βιβλία ΙΣΤΟΡΙΑΣ συνέπεσε με την άνθιση της ιστορικής έρευνας τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, κι έτσι έχουμε κάθε χρόνο σημαντικά βιβλία που καταπιάνονται είτε με την ιστορία του ελληνικού κράτους ή έθνους συνολικά ή με συγκεκριμένες περιόδους (Επανάσταση του 1821, Εθνικός Διχασμός, Δικτατορία κ.ά.).

Ο Γιώργος Β. Δερτιλής, συγγραφέας μεταξύ άλλων της εμβληματικής Ιστορίας του Ελληνικού Κράτους (εκδ. ΠΕΚ), είναι ο συγγραφέας ενός αρκετά συνοπτικότερου μα εξίσου ενδιαφέροντος βιβλίου, που διατρέχει και πάλι ολόκληρη την ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Το Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις (1821-2016) εστιάζει, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, στα αρνητικά σημεία καμπής της ελληνικής ιστορίας και στο στοιχείο της επανάληψης που την χαρακτηρίζει.

Αντίθετα, ο διαπρεπής ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς επικεντρώνεται στην προεπαναστατική περίοδο, κυρίως στην Πελοπόννησο και στα νησιά, κι εστιάζοντας στην κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης μας έδωσε, υπό τον τίτλο Η Ελληνική Επανάσταση – Αναψηλαφήσεις, ερμηνείες (εκδ. Gutenberg), ένα σημαντικό και απολαυστικό στην ανάγνωση βιβλίο που φωτίζει πλευρές της Ιστορίας που συνήθως περνούν σε δεύτερη μοίρα, παρότι υπήρξαν καθοριστικές.

Με το βλέμμα προς τα «έξω», η Άννα Καρακατσούλη, στο «Μαχητές της ελευθερίας» και 1821 - Η Ελληνική Επανάσταση στη διεθνική της διάσταση (εκδ. Πεδίο), επικεντρώνει στον αντίκτυπο της Επανάστασης στην Ευρώπη και στις δυναμικές που δημιούργησαν το εντυπωσιακό φιλελληνικό ρεύμα που έφερε στη χώρα μας εκατοντάδες ευρωπαίους για να πολεμήσουν στον πλευρό των Ελλήνων, φέροντας μαζί τους και ιδέες, αντιλήψεις και νοοτροπίες, που μόνον εν μέρει «ρίζωσαν» στον τόπο μας.

Αφιερωμένο στην προσωπικότητα αλλά και το έργο του Χαρίλαου Τρικούπη είναι το βιβλίο της νομικού και ερευνήτριας Λύντιας Τρίχα Χαρίλαος Τρικούπης – Ο πολιτικός του «Τις πταίει» και του «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», που κυκλοφορεί σε θαυμάσια έκδοση σε σκληρόδετο εξώφυλλο από τις εκδόσεις Πόλις. Αντίστοιχα, γραμμένη από την πεζογράφο πολλών ιστορικών μυθιστορημάτων Αθηνά Κακούρη, η ιστορική μελέτη Τα δύο βήτα (εκδ. Καπόν) έχει ως θέμα του τον Εθνικό Διχασμό, εστιάζοντας όμως στις αναντίρρητα χαρισματικές προσωπικότητες του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Μεγάλης ιστορικής εμβέλειας, με ντοκουμέντα και μαρτυρίες, από αρχεία όσο και από πρόσωπα, είναι το ιστορικό έργο του Eugene Rogan Η πτώση των Οθωμανών (μτφρ. Ελένη Αστερίου, εκδ. Αλεξάνδρεια) το οποίο, όπως φανερώνει και ο υπότιτλός του Ο μεγάλος πόλεμος στη Μέση Ανατολή (1914-1920), εμβαθύνει στην τελευταία φάση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στη σταδιακή διάλυσή της και στη δημιουργία ενός νέου έθνους-κράτους, της Τουρκίας.

Στο τέλος μιας παραλίγο «αυτοκρατορίας», αυτό της ναζιστικής Γερμανίας, αναφέρεται εμμέσως και το βιβλίο-έρευνα του Eric Lichtblau Οι ναζί της διπλανής πόρτας - Πώς η Αμερική έγινε ασφαλές καταφύγιο των χιτλερικών (μτφρ. Αριάδνη Λουκάκου, εκδ. Ποταμός), και κυρίως στα όσα «ντροπιαστικά» ακολούθησαν, μια κι όπως προκύπτει από την κατατοπιστική έρευνα του βραβευμένου με Πούλιτζερ ερευνητή-δημοσιογράφου οι περισσότεροι ναζί εγκληματίες, αντί να τιμωρηθούν, ξεκίνησαν μια ολοκαινούργια ζωή στη «χώρα των μεγάλων ευκαιριών».

Τη μετάβαση από μια άλλη «αυτοκρατορία», αυτή την ΕΣΣΔ, στη σημερινή Ρωσία, απεικονίζει μέσα από τις ΜΑΡΤΥΡΙΕΣδεκάδων ανθρώπων η νομπελίστρια Σβετλάνα Αλεξίεβιτς στο τελευταίο της μυθιστόρημα-χρονικό Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Πατάκη). Μια συγκινητική προσπάθεια παραγωγής Ιστορίας μέσα από το προσωπικό βίωμα, τους απολογισμούς και τις εξομολογήσεις των «μικρών» ανθρώπων.

◊ ­ΚΟΙΝΩΝΙΑ ◊ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ◊ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Το εμβληματικότερο βιβλίο του Guy Debord Η κοινωνία του θεάματος (εκδ. Μεταίχμιο) μετέφρασε, δικαιωματικά, θα λέγαμε, ένας από τους καλύτερους γνώστες του Γάλλου στοχαστή και καλλιτέχνη, ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης. Βιβλίο-μανιφέστο διασημότερο ακόμη και από τον δημιουργό του, η Κοινωνία του θεάματος περιλαμβάνει μια σειρά από δυστοπικές παρατηρήσεις για την σύγχρονη ΚΟΙΝΩΝΙΑ που, όπως διαπιστώνει κανείς διαβάζοντάς το, θεωρούνται πλέον αυτονόητες.

Λίγα χρόνια μετά, το 1976, ο φιλόσοφος Michel Foucault έδωσε 13 διαλέξεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι σχέσεις δικαιοσύνης και αλήθειας που διέπουν το νεωτερικό ποινικό δίκαιο και διερευνώντας αυτό που τις συνδέει με την ανάδυση ενός καινούριου τιμωρητικού καθεστώτος. Αυτές οι διαλέξεις, μαζί με έναν πρόλογο του Francois Ewald αποτέλεσαν το υλικό του βιβλίου Η τιμωρητική κοινωνία (μτφρ. Πάνος Αγγελόπουλος, εκδ. Πλέθρον), με θέματα που αποτελούν τον «πυρήνα» της σκέψης του Γάλλου διανοητή.

Σήμερα, με την οικονομική κρίση μα κυρίως με την κρίση της Δημοκρατίας να μας χτυπά την πόρτα, το θέμα της ισότητας έχει έρθει, και πρέπει να έρθει ακόμη περισσότερο, στο κέντρο της ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ συζήτησης. Αυτό επιχειρεί, με τον δικό του τρόπο, ο Τσέραλντ Άλλαν Κοέν-ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του αναλυτικού μαρξισμού και ένας από τους κορυφαίους αγγλοσάξονες πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα– στο βιβλίο του Αν θέλεις την ισότητα, γιατί είσαι τόσο πλούσιος; (μτφρ. Μιχάλης Παπανικολάου, Αργύρης Παπασυριόπουλος,  Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Από την άλλη, ο Βέλγος πολιτικός Guy Verhofstadt, γνωστός για τις φιλελεύθερες ιδέες του, τη μαχητικότητά του και τον ενθουσιώδη φιλοευρωπαϊσμό του, κατέγραψε τις απόψεις του για το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης στο βιβλίο του Η ασθένεια της Ευρώπης και η αναγέννηση του ευρωπαϊκού ιδανικού (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Παπαδόπουλος), ένα από τα λίγα βιβλία (μαζί με αυτά του «πράσινου» Ντ. Κον Μπεντίτ) που προβάλλουν μια θετική και αισιόδοξη προοπτική για τη σημερινή, αμήχανη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τη χρονιά που πέρασε, μεταξύ άλλων, πέθανε ο σημαντικότερος Ιταλός διανοούμενο και συγγραφέας, ο Ουμπέρτο Έκο. Στον τόμο Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός), ο Έκο δανείζεται την έννοια της «ρευστότητας» από τον Πολωνό κοινωνιολόγο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, και συγκεντρώνει μια σειρά από άρθρα που έγραψε την τελευταία 15ετία της ζωής του. Χιούμορ, διεισδυτικότητα, κορφολογήματα από ποικίλα γνωστικά πεδία, επί θεμάτων που απασχόλησαν την επικαιρότητα ή απλώς τον ίδιο τον συγγραφέα στα χρόνια της συγγραφής τους.

Αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα δοκίμια-μελέτες που κυκλοφόρησαν φέτος είναι το βιβλίο Η ηθική της ταυτότητας (μτφρ. Δημήτρης Μιχαήλ, εκδ. Πόλις) του, γεννημένου στην Αγγλία, αμερικανογκανέζου φιλόσοφου Kwame Anthony Appiah. Πολλά από τα ζητήματα που απασχολούν την επικαιρότητα (πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, κοινοτισμός), αλλά και άλλα πιο προσωπικά ή φιλοσοφικά, όπως το κατά πόσο η έννοια της «ταυτότητας» είναι συγχρόνως και μια «φυλακή» που μας περιορίζει, θίγονται εδώ με τρόπο καίριο και ουσιαστικό, με αναφορές στους μεγάλους στοχαστές όλων των εποχών.

Από αλλού ορμώμενος, με το γνωστό παιγνιώδες και ανατρεπτικό ύφος του, ο Κωστής Παπαγιώργης επιχειρεί να θέσει υπό συγγραφικό έλεγχο όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την έννοια «εαυτός», εστιάζοντας κυρίως στις ανεπίγνωστες και πολυποίκιλες σχέσεις του ΑΝΘΡΩΠΟΥ με το σώμα του, της συνείδησης με την οργανική πραγματικότητα, βάζοντας το δάχτυλό του στην βαθύτερη «πληγή» του ανθρώπινου ζώου, τον εγγενή διχασμό του. Το δοκίμιο Ο Εαυτός (εκδ. Καστανιώτη), ανολοκλήρωτο έργο του πολύτιμου και πρόωρα χαμένου συγγραφέα-στοχαστή, κυκλοφόρησε με τη επιμέλεια της συζύγου του Ράνιας Σταθοπούλου και με πρόλογο του ψυχαναλυτή-ποιητή Θανάση Χατζόπουλου, ενώ περιλαμβάνει σε «παράρτημα» ορισμένα αδημοσίευτα κείμενα του Παπαγιώργη.

◊ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ◊ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ◊ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Οι εκδόσεις Gutenberg συνεχίζουν με συνέπεια την έκδοση, σε νέες μεταφράσεις και με την επιμέλεια του Ήρκου. Ρ. Αποστολίδη των σημαντικότερων έργων του Φρειδερίκου Νίτσε. Έβδομο στη σειρά, το περίφημο Το λυκόφως των ειδώλων (μτφρ. Βαγγέλης Δουβαλέρης), ένα από τα πλέον μεταφρασμένα έργα του (μόνο στα ελληνικά έχει μεταφραστεί καμιά δεκαριά φορές). Το βιβλίο, τυπωμένο και επιμελημένο άψογα, περιλαμβάνει προλόγους του μεταφραστή και του επιμελητή, πίνακα όρων και ευρετήριο. Ένα επίσης κλασικό και συνάμα ρηξικέλευθο έργο της σύγχρονης ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, η Φαινομενολογία της αντίληψης (μτφρ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Νήσος) του Γάλλου φιλοσόφου Μωρίς Μερλώ-Ποντύ έρχεται να καλύψει ένα τεράστιο κενό (σε μια πρόχειρη έρευνά μας, δεν βρήκαμε παλιότερη μετάφρασή του), μια και πρόκειται για έργο αναφοράς, ένα από τα ορόσημα της σκέψης του 20ού αιώνα.

Ένα σπάνιο βιβλίο, που μας μιλάει όχι για το πώς να ζήσουμε αλλά για το πώς να πεθάνουμε, είναι το εξαίρετο Εμείς οι θνητοί, Τα όρια της ιατρικής και τι έχει πράγματι σημασία όταν το τέλος πλησιάζει (μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Ο συγγραφέας, ο αμερικανός Ατούλ Γκαουάντε, συνδυάζει ανθρώπινες ιστορίες με την προσωπική του περιπλάνηση στο πεδίο της γηριατρικής και της οργανωμένης φροντίδας ηλικιωμένων, ψάχνοντας για τις επιλογές που θα εξασφαλίζουν μια ζωή με αυτοτέλεια, χαρά και αξιοπρέπεια. 

Εξίσου ενδιαφέρον, σε άλλο πεδίο, είναι το βιβλίο του Ιταλού ψυχαναλυτή Massimo Recalcati Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου, γονείς και παιδιά μετά τη δύση του πατέρα (μτφρ. Άννα Πλεύρη, Γιοβάνα Βεσσάλα, εκδ. Κέλευθος), με το οποίο επιχειρείται να δοθεί μια διαφορετική «απάντηση» στο πρόβλημα του πατέρα, πέρα από την αρνητική εκδοχή του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος. Ο Ρεκαλκάτι εστιάζει στη μορφή του Τηλέμαχου, ενός γιου θετικού απέναντι στον απόντα πατέρα, που τον αναμένει για να «βάλει τάξη» στον οίκο του, έχει μαζί του μια θετική ταύτιση, και που η απουσία του δεν τον έχει σπρώξει ούτε στην απελπισία ούτε στον μηδενισμό.

Εντυπωσιακός λόγω του όγκου του, μα κυρίως χάρη στην ιδιαιτερότητα του περιεχομένου του, είναι ο συλλογικός τόμος Το συν - της συγκίνησης, ψυχολογία εμβρύων, βρεφών και νηπίων (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) που περιλαμβάνει σειρά από άρθρα Ελλήνων ειδικών, σε επιστημονική επιμέλεια του Γιάννη Κουγιουμουτζάκη. Ζητήματα όπως τα βρέφη και η μουσική, τα βρέφη και οι αριθμοί, τα βρέφη και η γλώσσα, η επικοινωνία μητέρας-βρέφους κ.ά. τίθενται επί τάπητος διανοίγοντας ένα πεδίο έως πρότινος άγνωστο, αυτό της ψυχολογικής γέννησης του μικρού του ανθρώπου που προηγείται ακόμη και της βιολογικής του γέννησης. Από την άλλη, βιβλίο αναφοράς για την ελληνική βιβλιογραφία σχετικά με την ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ αποτελεί το βιβλίο του ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Γεράσιμου Στεφανάτου Κατασκευές της ψυχανάλυσης, Κατασκευή του ψυχαναλυτή (Εκδ. Εστία), με τον εύγλωττο υπότιτλο Αναζητώντας μια αλήθεια που γιατρεύει. 

Με αναφορές στη λογοτεχνία, την τέχνη αλλά και «περιπτώσεις» βγαλμένες από την εμπειρία του ψυχαναλυτικού καμπινέ, γραμμένο με γλώσσα στιβαρή και πυκνή, το βιβλίο του Στεφανάτου απευθύνεται καταρχάς στους ψυχαναλυτές και στους ψυχολόγους ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης, αλλά και στους αναγνώστες εκείνους που έχουν κατακτήσει κάποια οικειότητα με την φροϊδική θεωρία και τις βασικές ψυχαναλυτικές έννοιες. Η «ευκολία» ενός βιβλίου, άλλωστε, δεν είναι και δεν θα έπρεπε να είναι κριτήριο επιλογής.

Ιδιαίτερα χρήσιμο, και μοναδικό στο είδος του απ’ όσο γνωρίζουμε, είναι το βιβλίο Θεραπεία ή απάτη;, η εναλλακτική ιατρική υπό δοκιμή (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός), στο οποίο εξετάζονται, μία προς μία, όλες οι λεγόμενες «εναλλακτικές» θεραπείες, που γνωρίζουν παντού, και στη χώρα μας, πολύ μεγάλη ανάπτυξη. Βελονισμός, βοτανοθεραπεία, ομοιοπαθητική, χειροπρακτική, είναι μερικές από αυτές. Οι συγγραφείς, Simon Singh καιEdzard Ernst, χωρίς εμπάθεια ή προκαταλήψεις, «κατεδαφίζουν» με επιχειρήματα πολλές από τις αντιεπιστημονικές κι εντελώς αβάσιμες αντιλήψεις που κυκλοφορούν ευρέως, όχι χωρίς κόστος για την υγεία πολλών ανθρώπων.

Τέλος, κι επιτέλους, ένα βιβλίο, που αναλύει και εξηγεί τον αγώνα του ανθρώπου σε αναζήτηση άλλων μορφών ζωής στο σύμπαν, υπό το φως των τελευταίων ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝανακαλύψεων. Το Πέντε δισεκατομμύρια χρόνια μοναξιά – Αναζητώντας ζωή στα άστρα (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ροπή), του Lee Billings, είναι ένα βιβλίο το οποίο, πολλοί από εμάς, θα θέλαμε να είχαμε διαβάσει στην εφηβεία μας και λίγο μετά. Αλλά τι είναι μερικά χρόνια ή δεκαετίες αργοπορίας μέσα στο αχανές σύμπαν; 

◊ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ ◊ ΕΛΛΑΔΑ ◊ ΤΕΧΝΕΣ

Όλοι έχουμε ακούσει κάτι για το περίφημο «Ομηρικό ζήτημα», έστω κι αν για τους περισσότερους οι γνώσεις μας περιορίζονται στο ότι αφορά το πού γεννήθηκε ο Όμηρος και ποιος πραγματικά ήταν. Και παρότι είναι αλήθεια ότι η χώρα μας έχει βγάλει σημαντικούς και γνωστούς «ομηριστές», με πλέον διακεκριμένο τον Ιωάννη Κακριδή, μόνο διαβάζοντας το βιβλίο του Χρήστου Κ. Τσαγγάλη Ομηρικές μελέτες – Προφορικότητα, διακειμενικότητα, νεοανάλυση (μτφρ. Κατερίνα Δημοπούλου, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) αρχίζει κανείς να υποψιάζεται τι «οργασμός» έχει επέλθει, και συνεχίζεται αμείωτα, γύρω από τη μελέτη των ομηρικών επών, ειδικότερα τα τελευταία 40-50 χρόνια. Και το βασικό: πώς ζητήματα που πολλοί νομίζουμε ότι είναι ακόμη διακυβεύματα, όπως π.χ. αν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι δημιουργήματα ενός ιστορικού προσώπου, του «Όμηρου», έχουν εδώ και χρόνια ξεπεραστεί, μια και οι σχετικές μελέτες κινούνται σε άλλες σφαίρες, τόσο από άποψη λεπτομέρειας και ανάλυσης όσο και από άποψης προοπτικής και σύνδεσης με συναφή αντικείμενα.

Η μελέτη του Χρήστου Κ. Τσαγγάλη, καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, περιλαμβάνει δώδεκα δημοσιεύσεις του σε σημαντικά περιοδικά κι επιθεωρήσεις του εξωτερικού, κι αποτελεί «αιχμή του δόρατος» αυτή τη στιγμή σε ό,τι αφορά την ΟΜΗΡΟΛΟΓΙΑ. Τα κείμενα δεν είναι εύκολα, απαιτούν μια ορισμένη εξοικείωση με τα ομηρικά ζητήματα, αλλά μόνο και μόνο για το εξαιρετικό Παράρτημα «Το ομηρικό ζήτημα», στο οποίο ο καθηγητής κάνει μια αναδρομή στις απόψεις, στις σχολές και στις τάσεις που επικράτησαν από τον 19ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, αξίζει να το έχει στην βιβλιοθήκη του οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για το θέμα. Όσο για τους φιλέρευνους φιλολόγους, θα βρουν εδώ υλικό προς στοχασμό και περεταίρω έρευνα για πολλά χρόνια.

Στο ίδιο μήκος κύματος, αυτό της κλασικής ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ, το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας μας πρόσφερε φέτος τη «συνέχεια», τρόπον τινά, του κλασικού Μίμησις – Η εικόνα της πραγματικότητας στη δυτική λογοτεχνία (ΜΙΕΤ, 2005), του Erich Auerbach,που δεν είναι άλλο από το Ο Τζανμπαττίστα Βίκο και η ιδέα της φιλολογίας (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, Γιώργος Ανδρουλιδάκης). Το βιβλίο αυτό του «πρώιμου» Άουερμπαχ αποτελεί ένα εκτενές σχόλιο στο μνημειώδες έργο Νέα Επιστημονική Γνώση του Ιταλού φιλοσόφου (που πλέον κυκλοφορεί και στη χώρα μας σε μετάφραση Γιώργου Κεντρωτή, εκδ. Gutenberg), ενώ συμπληρώνεται με ένα άλλο γνωστό έργο του Άουερμπαχ, το Φιλολογία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κείμενο φιλοσοφικής ωριμότητας αλλά και εντυπωσιακής επικαιρότητας για τις λογοτεχνικές σπουδές.

Εκδοτικό κατόρθωμα –πώς αλλιώς να το πεις;–, αποτελεί η έκδοση από τις εκδόσεις University Studio Press του εμβληματικού, χιλίων σελίδων, Ιστορία της Γερμανικής λογοτεχνίας – Από τις αρχές ως σήμερα, σε μετάφραση Κυριακής Χρυσομάλλη-Henrich και πρόλογο του Βάλτερ Πούχνερ, που ξεκινάει από τη γερμανόφωνη μεσαιωνική λογοτεχνία και φτάνει σχεδόν έως τις μέρες μας. Το βιβλίο διαθέτει πλούσια εικονογράφηση καθώς και πολλούς συγκριτικούς πίνακες που βοηθούν τον αναγνώστη να «πλοηγηθεί» ευχάριστα στο τεράστιο υλικό του.

Σε εντελώς άλλη κλίμακα, με πολύ διαφορετική στόχευση, το βιβλίο του Χρήστου Χρυσόπουλου Ο δανεισμένος λόγος – Δοκίμιο για την επιτελεστικότητα της λογοτεχνίας (εκδ. Οκτώ) αποτελείται από μια σειρά στοχαστικών κειμένων πάνω στη λειτουργία της γραφής και της ανάγνωσης, υπό το φως των πλέων πρόσφατων θεωρητικών αναζητήσεων.

Ερεθιστικό στο θέμα του και στην πραγμάτευση είναι το βιβλίο Αλλόκοτος ελληνισμός (εκδ. Κίχλη) του ερευνητή στο Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Νικήτα Σινιόσογλου. Ὁ Αλλόκοτος ελληνισμός φωτίζει και αναδεικνύει επτά έκκεντρες μορφές της νεοελληνικής πνευματικής ιστορίας, που αφοσιώθηκαν με πάθος στις σχέσεις ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ και χριστιανισμού, Ανατολής και Δύσης και αποτόλμησαν ασυνήθιστους πειραματισμούς με τη νεοελληνική ταυτότητα: Κυριακὸς Αγκωνίτης, Πλήθων, Μάρουλλος Ταρχανιώτης, Χριστόδουλος Παμπλέκης, Θεόφιλος Καΐρης, Παναγιώτης Σοφιανόπουλος, Κωνσταντίνος Σιμωνίδης.

Αφιερωμένο στον δεύτερο, χρονολογικά, από τους τρεις μεγάλους τραγικούς ποιητές, τον Σοφοκλή, είναι τούτη τη φορά το βιβλίο της Γεωργίας Παπαδάκη με τίτλο Σοφοκλής – Η «μέλισσα» του αρχαίου ποιητικού λόγου, μια περιήγηση στο σωζόμενο έργο του (εκδ. Εκκρεμές). Έχουν προηγηθεί μελέτες της για τον Αριστοφάνη και για τον Αισχύλο. Πρόκειται για μια μελέτη η οποία επιχειρεί να προσεγγίσει το σωζόμενο έργο του ποιητή μέσα από σταχυολόγηση αποσπασμάτων από τα επτά δράματά του που έχουν διασωθεί ώς τις μέρες μας.

Περνώντας στο σήμερα, μόλις κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία της καλλιτέχνιδος που έβαλε την περφόμανς αρτ στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, της Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Στο Περνώντας από τοίχους (μτφρ. Αφροδίτη Γεωργαλιού, εκδ. Ροπή), σκηνές από τα παιδικά της χρόνια στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο εναλλάσσονται με σημαντικές στιγμές στην προσωπική και καλλιτεχνική της ζωή, όπως η γνωριμία της με τον επί χρόνια σύντροφο και συνοδοιπόρο της Ουλάι.

Τέλος, ένα ιδιαίτερα ασυνήθιστο όσο και ενδιαφέρον βιβλίο σε επιμέλεια Θανάση Μουτσόπουλου αναζητά μορφές ΤΕΧΝΗΣ «στα σκουπίδια» της ιστορίας και της κοινωνίας. Στον τόμο Τέχνη / μη τέχνη (εκδ. Πικραμένος) περιλαμβάνονται άρθρα για μορφές ανώνυμης τέχνης, τα γκραφίτι, το αντεργκράουντ, την ψυχεδέλεια, τη σεξομανία, ακόμη και τις αφίσες προπαγανδιστικού περιεχομένου από τη Βόρεια Κορέα. Ένα βιβλίο που ανιχνεύει περιοχές άγνωστες εν πολλοίς στο ευρύ κοινό, μορφές «τέχνης» (ή «μη τέχνης») που δεν συναντάς στις γκαλερί και στα μουσεία, μα που έχουν παίξει και παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης κουλτούρας.

◊ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Επανεκδόσεις

Όλο και περισσότερα βιβλία κάθε χρόνο είναι επανεκδόσεις, δηλαδή βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει ξανά στο παρελθόν, με περίπου ή ακριβώς το ίδιο περιεχόμενο (την ίδια μετάφραση, αν πρόκειται για μεταφρασμένα βιβλία) και που ξανασυστήνονται στο κοινό με καινούργιο «περιτύλιγμα», ενίοτε και με ορισμένα επιπλέον συνοδευτικά κείμενα. Το δημοφιλέστερο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, το περίφημο Ζ – φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος,κυκλοφόρησε εκ νέου από τις εκδόσεις Gutenberg. Μέσα σε όλα τα χρόνια που κυκλοφορεί, το «Ζ» έχει γνωρίσει πολλές και διαφορετικές εκδόσεις, τούτη τη φορά όμως μπορούμε να πούμε ότι έχουμε την «οριστική», τόσο από άποψη ποιότητας της έκδοσης όσο και σχολιασμού, με εκτενές και κατατοπιστικό επίμετρο από τον Γ. Φαρίνο-Μαλαματάρη.

Ιδιαίτερα καλαίσθητη, σε καλό χαρτί και με πίνακα του Χρήστου Μποκόρου να κοσμεί το εξώφυλλο, είναι και η επανέκδοση του δεύτερου μυθιστορήματος του Αλέξη Πανσέληνου Βραδιές Μπαλέτου (εκδ. Μεταίχμιο), μια εξαιρετικά επίκαιρη κριτική ματιά στη δεκαετία του '80, κι από εκεί στις δεκαετίες που προηγήθηκαν. Ομοίως,  μόνο ευχάριστη είδηση είναι η επανέκδοση του εξαντλημένου μέχρι πρότινος μυθιστορήματος Άννα Καρένινα του Λεόντος Τολστόι από την Άγρα, στη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, σε επίτομη έκδοση, με θαυμάσιο και πλούσιο υποστηρικτικό υλικό και σκληρόδετο εξώφυλλο.

Επίσης, Ο μαιτρ της Δευτέρας παρουσίας(μτφρ. Ρόζα Ιωαννίδου, εκδ. Κίχλη), το γνωστότερο μυθιστόρημα του Τσέχου Λέο Περούτς επανακυκλοφόρησε με νέο, σαφώς πιο ταιριαστό εξώφυλλο, καθώς και με ορισμένα επιπλέον συνοδευτικά κείμενα. Τέλος, ο αριστουργηματικός Άρχοντας των μυγών, του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, στη μετάφραση της Ρένας Χατχούτ (εκδ.  Καστανιώτη), βρήκε μετά από πολλά χρόνια την εκδοτική ποιότητα που του αξίζει, σε μια εκτύπωση που, επιτέλους, προορίζεται για τη βιβλιοθήκη μας.

Η μελέτη του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη για τον «παππού όλων μας» Ουίλιαμ Μπάροουζ, κυκλοφόρησε ξανά, με καλαίσθητο εξώφυλλο και προσεγμένη έκδοση από τις εκδόσεις Κριτική, με τίτλο W.S. Burroughs, Το ιλιγγιώδες καλειδοσκόπιο. Ομοίως, το ιδιαίτερο έργο του Χόρχε Λούις Μπόρχες Το βιβλίο των φανταστικών όντων, βγήκε από τον Πατάκη, σε «ξανακοιταγμένη» μετάφραση από τον Γιώργο Βέη,  επίσης σε πολύ καλαίσθητη έκδοση. Ένα μνημειώδες έργο, το Χίτλερ, του διάσημου ιστορικού Ian Kershaw, οι δυο πρώτοι τόμοι του οποίου είχαν κυκλοφορήσει από τις καλές εκδόσεις Scripta, κυκλοφόρησε φέτος σε επίτομη (και πιο συμμαζεμένη) έκδοση και μετάφραση των Γρηγόρη Κονδύλη και Στέφανου Ροζάνη (που ήταν και ο μεταφραστής των αρχικών εκδόσεων), από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Τέλος, το βιβλίο-μαρτυρία του Ελί Βιζέλ για το Άουσβιτς Η νύχτα (μτφρ. Γιώργος Ξενάριος, εκδ. Μεταίχμιο), ένα υποχρεωτικό ανάγνωσμα της λεγόμενης στρατοπεδικής λογοτεχνίας, επανεκδόθηκε κι αυτό το φετινό φθινόπωρο, λίγο μετά το θάνατο του συγγραφέα, σε καλύτερο χαρτί και με νέο εξώφυλλο.