Βάπτιση

Φιλόθεος Φάρος, ιερέας

Πριν από τη ακολουθία του βαπτίσματος διαβάζονται οι ευχές των κατηχούμενων (βαπτιζόμενων) που περιλαμβάνουν και τους εξορκισμούς...

Ο ιερέας προστάζει τον διάβολο στο όνομα του παντοδύναμου θεού να εγκαταλείψει τον κατηχούμενο. Στη συνέχεια ζητά από το Θεό να εκριζώσει από τον κατηχούμενο «πάντα τα ενεργήματα του Διαβόλου» και να τον καθαρίσει ώστε να μετάσχει αξίως των επουράνιων μυστηρίων.

Ακολούθως ο ιερέας ζητάει από τον κατηχούμενο -κι επειδή πρόκειται σχεδόν πάντα για νήπιο, από τον ανάδοχό του- να αποτάξει τον σατανά, τα έργα του, τη λατρεία του, τους αγγέλους του και την ακολουθία του.

Όταν ο κατηχούμενος (ο ανάδοχος) δηλώνει ότι έχει όντως αποκηρύξει τον σατανά, ο ιερέας τον καλεί να προβεί σ' αυτή την αποκήρυξη με περισσότερη έμφαση και, σαν να μην ήταν αρκετή η προφορική αποκήρυξη, ζητά από τον κατηχούμενο (ανάδοχο) να φτύσει το διάβολο· ο οποίος ανάδοχος φτύνει, ευτυχώς, στον αέρα...

Πολλοί κληρικοί ιδιαίτερα στη Δύση θεωρούν αυτή τη διαδικασία αναχρονιστική και στη προσπάθεια τους να εκσυγχρονίσουν την εκκλησία παραλείπουν αυτό το μέρος της ακολουθίας. Αισθάνονται ότι είναι προσβολή της νοημοσύνης τους να μιλούν για το Διάβολο και τα ακάθαρτα πνεύματα. Θεωρούν αυτή τη διαδικασία ένα μεσαιωνικό κατάλοιπο. Και αισθάνονται ακόμα πιο αμήχανα για τη βαρβαρότητα του φτυσίματος.

Στην καθ ημάς Ανατολή, όλα αυτά διαβάζονται τόσο πετσοκομμένα, μασημένα και ακατανόητα και μέσα σ' ένα τέτοιο πανδαιμόνιο συγγενών και φίλων, ώστε κανείς δεν αντιλαμβάνεται τίποτα.

Όσο πιο ανώριμος είναι κάποιος και όσο πιο σοβαρή είναι η ψυχοπαθολογία του, τόσο περισσότερο περιβάλλει με θεολογικό η ιδεολογικό ένδυμα τις νευρωτικές του ανάγκες και τόσο πιο εύκολα αποκαλεί την ικανοποίηση αυτών των νευρωτικών αναγκών Θέλημα Θεού.

Βέβαια για τον μέσο άνθρωπο δεν έχουν σημασία όλα αυτά... Οι βαπτίσεις και οι γάμοι είναι γεγονότα κοσμικά που όχι μόνο στερούνται οποιαδήποτε πνευματικότητα αλλά στερούνται και τη στοιχειώδη ευπρέπεια.

Πέραν από της ικανοποιήσεως μιας πολύ χαμηλού επιπέδου ματαιοδοξίας, οι βαπτίσεις και οι γάμοι για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αποτελούν απλώς πράξεις νομιμοποιήσεως, ενώ για τους κληρικούς δεν είναι τίποτα άλλο παρά πηγές εισοδήματος.

Είναι «μυστήριο» η βάπτιση που λένε οι θεολόγοι...

Τώρα, ο κ.Φάρος κακίζει το τυπικό της «νηπιοβάπτισης» επειδή αποκηρύσσεται ο σατανάς των Ιουδαίων... Τον οποίο σατανά ανέχεται ο παντοδύναμος θεός των ιουδαιοχριστιανών για να σκανδαλίζει το ποίμνιο. Συνεταίροι είναι, σίγουρα, αλλιώς δεν θα έστελνε κόσμο ο ένας στον άλλον, σύμφωνα με τα θεολογικά παραμύθια τους.

Αυτό που δεν αναφέρει, σ' αυτό το απόσπασμα τουλάχιστον,  ο κ.Φάρος είναι τα υπόλοιπα μαγικά. Καλά, το φτύσιμο του σατανά είναι μπανάλ, τη θεϊκή χάρη που κατέρχεται εξ ουρανού την θεωρεί πραγματική; Εκείνα τα ειδωλολατρικά που τελούνται με λαδώματα, με κόψιμο μαλλιών (συμβολικά, εννοείται!) και με ευλογία των ρούχων που θα φορέσει το νεοβαπτισθέν άτομο (συνηθέστατα νήπιο που δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει), δεν χρειάζονται μια εξήγηση και ένα εξορθολογισμό; Τι διαφορετικό έκαναν ή κάνουν ακόμα οι Ζουλού που, αντί για λαδάκι, χρησιμοποιούν χρωστικές ουσίες από φυτά για να μαρκάρουν τον πιστό στους δικούς τους θεούς και δαίμονες; 

Σκέπτομαι δε τη σκηνή που έχω δει αρκετές φορές, συγγενείς και φίλοι που έχουν να ειδωθούν πολλά χρόνια, να συζητούν και να χαριεντίζονται και, όπως λένε οι παπάδες, το άγιο πνεύμα των χριστιανών να κατεβαίνει για να φωτίσει το νεοβάπτιστο άτομο. Τέτοια σημασία δίνουν οι παρευρισκόμενοι στον τρίθεο και ειδικότερα στο πουλί (που είναι απομίμηση του Ώρου των Αιγυπτίων), ώστε δεν τους απασχολεί η μαγική τελετή που εξελίσσεται δίπλα τους!

Απολιθωμένα μάτια δείχνουν τις αρχές της έγχρωμης όρασης

Εξετάζοντας στο μικροσκόπιο ένα άριστα διατηρημένο απολίθωμα, παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν τις αρχαιότερες ενδείξεις έγχρωμης όρασης, ηλικίας 300 εκατομμυρίων ετών. Τα μάτια του προϊστορικού ψαριού φέρουν απολιθωμένα κωνία και ραβδία, τα κύτταρα του αμφιβληστροειδή που λειτουργούν ως φωτοϋποδοχείς.

Ακόμα και σήμερα, σχετικά λίγα ζώα διαθέτουν κωνία, κύτταρα που βλέπουν σε διάφορα μήκη κύματος και επιτρέπουν την έγχρωμη όραση. Στον άνθρωπο και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, τα κωνία απορροφούν κόκκινο, πράσινο και μπλε φως, από τα οποία συνθέτουμε τελικά μια πολύχρωμη εικόνα του κόσμου.

Τα ραβδία, πολύ πιο συνηθισμένα στο ζωικό βασίλειο, είναι πιο ευαίσθητα στο φως από τα κωνία και δίνουν έτσι καλύτερη νυχτερινή όραση. Στον άνθρωπο, χρησιμεύουν κυρίως για την περιφερική όραση.

Η τελευταία ανακάλυψη, η οποία παρουσιάζεται στην επιθεώρηση Nature Communications, αποκαλύπτει ότι το δώρο της έγχρωμης όρασης εμφανίστηκε νωρίς στην εξέλιξη, πριν από τουλάχιστον 300 εκατομμύρια χρόνια.

Το απολιθωμένο ψάρι, το οποίο έχει μήκος δέκα εκατοστά και ανήκει στο είδος Acanthodes bridgei, διατηρεί απολιθωμένα κωνία και ραβδία, ορατά στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης. 

Χημικές αναλύσεις στο απολίθωμα αποκάλυψαν επίσης την παρουσία ευμελανίνης, μιας χρωστικής που επενδύει το εσωτερικό του ματιού σε πολλά είδη, και εμποδίζει το θάμπωμα από το διάχυτο φως.

Το απολίθωμα του A.bridgei είναι μια σπάνια περίπτωση, δεδομένου ότι οι μαλακοί ιστοί συνήθως καταστρέφονται σύντομα μετά το θάνατο. Φαίνεται ότι το ψαράκι καλύφθηκε αμέσως από ιζήματα με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, τα οποία απέτρεψαν την ανάπτυξη βακτηρίων.

Το πιθανότερο είναι ότι το ψάρι είχε καλή όραση τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα και μπορούσε να εντοπίζει τους θηρευτές και τη λεία του στα ρηχά νερά όπου πιστεύεται ότι ζούσε, στην περιοχή του σημερινού Κάνσας.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι το A.bridgei είναι κοινός πρόγονος των δύο βασικών ομάδων σύγχρονων ψαριών: των οστεϊχθύων, δηλαδή των ψαριών με οστέινο σκελετό, και των χονδριχθύων, ψαριών με σκελετό από χόνδρο, όπως ο γαλέος και ο καρχαρίας.

Η έγχρωμη όραση πρέπει επομένως να εμφανίστηκε πριν χωριστούν τα ψάρια σε αυτές τις δύο βασικές ομάδες, και βέβαια πολύ πριν από την εποχή των δεινόσαυρων.

Όσον αφορά την εμφάνιση της ίδιας της όρασης, έστω και μονόχρωμης, η σημαντικότερη ίσως ένδειξη είναι το Myllokunmingia, ένα από τα πρώτα σπονδυλωτά ζώα, το οποίο δεν αποκλείεται να είχε υποτυπώδη μάτια.

Επιμέλεια: Βαγγέλης Πρατικάκης

Newsroom ΔΟΛ, 25/12/2014

«Ηλιακό τσουνάμι» εξαπλώνεται στον διαστρικό χώρο

Ένα διαστημικό «τσουνάμι» που προκλήθηκε από έκρηξη στον Ήλιο το 2013 συνεχίζει να διαδίδεται στον διαστρικό χώρο, αποκαλύπτουν παρατηρήσεις της ιστορικής αποστολής Voyager 1, του πρώτου σκάφους που βγήκε από το Ηλιακό Σύστημα.

«Οι περισσότεροι επιστήμονες θα περίμεναν ότι το διαστικό μέσο θα ήταν ομαλό και ήρεμο. Όμως αυτά τα ωστικά κύματα φαίνεται πως είναι πιο συχνά από ό,τι νομίζαμε» δήλωσε ο Ντον Γκάρνετ, καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Άιοβα, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Τα διαστημικά «τσουνάμι» πηγάζουν από τις λεγόμενες εκτινάξεις στεμματικού υλικού, εκρήξεις στην επιφάνεια του Ήλιου που εκτοξεύουν δισεκατομμύρια τόνους σωματιδίων στο Διάστημα και δημιουργούν έτσι ένα κύμα πίεσης.

Όπως ισχύει και για τον ήχο, τα κύματα πίεσης δεν διαδίδονται στο απόλυτο κενό. Αντίθετα όμως με ό,τι θα φανταζόταν κανείς, ο διαστρικός χώρος μόνο κενός δεν είναι. Είναι στην πραγματικότητα γεμάτος με ιονισμένα σωματίδια, ή πλάσμα, που προέρχεται από μακρινά άστρα.

Όταν το ηλιακό κύμα φτάσει στο διαστρικό χώρο αναγκάζει το πλάσμα να δονείται «σαν καμπάνα», εξηγεί ο Εντ Στόουν, επιστήμονας της αποστολής Voyager στο Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) της NASA στην Καλιφόρνια.

Το «τσουνάμι» που εξετάζει η τελευταία μελέτη έγινε αντιληπτό από το Voyager 1 τον Φεβρουάριο και συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι το Νοέμβριο, ανέφεραν οι ερευνητές σε συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Γεωφυσικής που πραγματοποιείται στο Σαν Φρανσίσκο.

Ήταν το τρίτο ωστικό κύμα που φτάνει το Voyager. To πρώτο καταγράφηκε τον Οκτώβριο του 2012 και το δεύτερο ακολούθησε τον Απρίλιο του 2013.

Το δεύτερο αυτό τσουνάμι βοήθησε τους ερευνητές της NASA να επιβεβαιώσουν ότι το ιστορικό σκάφος είχε πια βγει από το Ηλιακό Σύστημα. Συγκεκριμένα, βγήκε από τη λεγόμενη ηλιόπαυση, μια «φυσαλίδα» φορτισμένων σωματιδίων που πηγάζουν από τον Ήλιο και τελικά συγκρούονται με τα εισερχόμενα σωματίδια του διαστρικού χώρου.

Οι αστροφυσικοί γνώριζαν ότι το πλάσμα του διαστρικού χώρου πρέπει να είναι πυκνότερο από το πλάσμα της ηλιόσφαιρας. Ο μετρητής πυκνότητας πλάσματος στο Voyager-1 είχε χαλάσει, ωστόσο οι ερευνητές μπόρεσαν να υπολογίσουν έμμεσα την πυκνότητα των σωματιδίων από τη συχνότητα των δονήσεών του. 

Η συχνότητα των δονήσεων στο ηλιακό τσουνάμι του 2013 έδειξε ότι η πυκνότητα του πλάσματος στην περιοχή όπου βρισκόταν τότε το Voyager ήταν 40 φορές πυκνότερο από ό,τι ήταν μέχρι τότε -ένδειξη ότι το σκάφος βρισκόταν πια στο πυκνό πλάσμα του διαστρικού χώρου.

Το εντυπωσιακό μάλιστα είναι ότι η συχνότητα των δονήσεων βρίσκεται εντός των ορίων της ανθρώπινης ακοής, κάτι που σημαίνει ότι οι ήχοι του διαστρικού χώρου μπορούν να γίνουν ακουστοί χωρίς επεξεργασία (δείτε το παραπάνω βίντεο).

«Όταν ακούσετε αυτή την ηχογράφηση, έχετε στο μυαλό σας ότι πρόκειται για ιστορικό γεγονός. Είναι η πρώτη φορά που καταγράφουμε τους ήχους του διαστρικού χώρου» είχε σχολιάσει τότε ο Ντον Γκάρνετ, υπεύθυνος του οργάνου που καταγράφει τα κύματα πλάσματος.

Το Voyager 1 εκτοξεύτηκε το Σεπτέμβριο του 1977, περίπου δύο εβδομάδες μετά το σχεδόν πανομοιότυπο Voyager 2. Τα δύο σκάφη έκαναν μια περιοδεία στο Ηλιακό Σύστημα και επισκέφθηκαν τον Δία, τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα.

H NASA συνεχίζει να επικοινωνεί με τα δύο σκάφη παρά τις τεράστιες αποστάσεις τους. Τα σήματα από τη Γη χρειάζονται 18 ώρες για να ταξιδέψουν με την ταχύτητα του φωτός μέχρι το Voyager 1, σε απόσταση 15,5 δισ. χιλιομέτρων.

Tο Voyager 2 αναμένεται να εξέλθει του Ηλιακού Συστήματος σε μερικά χρόνια. 

Επιμέλεια: Βαγγέλης Πρατικάκης, Newsroom ΔΟΛ, 18/12/2014

Κόμμα του ενός

του Νίκου Δήμου, Protagon.gr, 17/12/2014

Μέχρι τώρα πίστευα πως οι Έλληνες διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: α) αυτούς που μισούν το Μνημόνιο και θέλουν να το σκίσουν (μεταξύ αυτών, παλαιά – και  πρόσφατα πάλι – ο Αντώνης Σαμαράς) και β) αυτούς που επίσης μισούν το μνημόνιο αλλά το ανέχονται ως αναγκαίο κακό, για να δανειζόμαστε χρήματα με φτηνό επιτόκιο.

Ε, λοιπόν, προχθές ανακάλυψα κάποιον που αγαπάει το Μνημόνιο! Όχι δεν είναι ανεγκέφαλος, ηλίθιος, με νοητική υστέρηση, αλλά ένας άνθρωπος που τον ξέρω χρόνια, καλλιεργημένος, ευφυής και συνήθως σωστός στις απόψεις του. Δεν είχαμε ποτέ συζητήσει για το Μνημόνιο και όταν ήρθε η κουβέντα με κατέπληξε λέγοντας: «Το Μνημόνιο είναι το καλύτερο πράγμα που μας συνέβη εδώ και δεκαετίες. Μακάρι να μείνει για πάντα».

-Μίλα καλά!

-Είναι η γνώμη μου από τότε που διάβασα το πρώτο. Και πρέπει να σου πω ότι είμαι από τους ελάχιστους Έλληνες, που τα έχουν διαβάσει όλα!

-Έχω μείνει άναυδος!

-Το φαντάζομαι. Αλλά για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα: Πες μου τι νομίζεις πως είναι τα μνημόνια;

-Είναι οι όροι που μας θέτουν οι δανειστές για να μας δανείσουν.

-Σωστά. Και οι όροι αυτοί ποιους αφορούν, αυτούς ή εμάς;

-Προφανώς εμάς.

-Και τι μας ζητάνε να κάνουμε;

-Περικοπές, φόρους, χαράτσια, απολύσεις, αιματηρές οικονομίες και άλλα φρικτά. Και εσύ συμφωνείς!

-Κάνεις λάθος. Τα μνημόνια μας ζητάνε να εκσυγχρονίσουμε και να εξορθολογήσουμε την οικονομία μας, να ισοσκελίσουμε προϋπολογισμούς και ισοζύγια πληρωμών – και γενικά να εξυγιάνουμε όλο το κοινωνικό-οικονομικό μας σύστημα, για να πάψουμε να ζούμε με δανεικά. Ούτε περικοπές ζητάνε, ούτε φόρους. Αυτά τα κάνουν οι έλληνες πολιτικοί. Επειδή δεν μπορούν ή δεν θέλουν να κάνουν βασικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, τραβάνε μία οριζόντια περικοπή και μετά τα ρίχνουν στην τρόικα και το μνημόνιο.

-Και γιατί δεν το θέλουν;

-Διότι τρέμουν το πολιτικό κόστος. Διότι το πρώτο μέλημα κάθε Έλληνα πολιτικού δεν είναι να βοηθήσει τη χώρα, αλλά να επανεκλεγεί ο ίδιος και η παράταξή του.

-Δηλαδή δεν φταίνε τα μνημόνια;

-Σου συνιστώ να τα διαβάσεις. Περιέχουν χρησιμότατες υποδείξεις για την αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, την κατάργηση των υπέρ τρίτων φόρων, την εξυγίανση του ετοιμόρροπου ασφαλιστικού συστήματος – όλα αυτά απαραίτητα για την επιβίωση την δική μας, πράγματα που θα οφείλαμε να έχουμε κάνει μόνοι μας εδώ και δεκαετίες! Αν δεν υπήρχε μνημόνιο, θα έπρεπε να το είχαμε εφεύρει.

-Με έχεις μπερδέψει.

-Ξέρεις τι μου θυμίζουν οι Έλληνες; Τα παιδιά, που τα βάζουν με το δάσκαλο, ο οποίος προσπαθεί να τα μάθει γράμματα. Σύμφωνοι, ο δάσκαλος μπορεί να είναι υπερβολικά αυστηρός, άγαρμπος, αψυχολόγητος – αλλά δουλεύει για καλό σκοπό.

-Ναι, αλλά ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα – ούτε οι καλές προθέσεις ισοφαρίζουν την δυστυχία ενός λαού! 

-Μα γι’ αυτή δεν φταίνε τα μνημόνια, αλλά οι πανάθλιοι πολιτικοί μας. Κανείς τους δεν είχε το θάρρος να πει αυτό που είπε ο στους Ιταλούς ο Ρέντσι: ότι δεν μας φταίει η Μέρκελ, για τα χάλια της οικονομίας μας. Οι δικοί μας κοροϊδεύουν και εμάς και την Τρόικα. Απόδειξη; Από όλα όσα συμφωνήθηκαν με τα μνημόνια (ακόμα και  με το πρώτο) δεν έχει γίνει σχεδόν τίποτα! Ψηφίζονται νόμοι για τα μάτια και ακυρώνονται μετά με τροπολογίες και διατάξεις. Ή παραμένουν ανενεργοί. Και τώρα πια δεν μας εμπιστεύεται κανείς.

-Αυτό είναι φανερό.

-Μα το Θεό, αν είχα χρήματα και δυνάμεις, θα ίδρυα ένα «Μνημονιακό Κόμμα» με αποκλειστικό πρόγραμμα την εφαρμογή των Μνημονίων. Αλλά πόσες ψήφους θα έπαιρνα;

-Φοβάμαι, μονάχα την δική σου…

To Top 10 της Φυσικής για το 2014

Η προσγείωση της ρομποτικής διαστημοσυσκευής Philae στις 12 Νοεμβρίου στον κομήτη 67Ρ/Τσουριούμοφ/Γκερασιμένκο ανακηρύχθηκε το Νο1 επίτευγμα της χρονιάς που φεύγει, από το περιοδικό Physics World, το οποίο εκδίδεται από το Ινστιτούτο Φυσικής, που εδρεύει στο Λονδίνο. 

Η περιπετειώδης προσγείωση του ρομπότ - εργαστηρίου θεωρήθηκε θεμελιώδους σημασίας για τη διαστημική επιστήμη, παρ’ όλο που το Philae ξέμεινε από μπαταρία, καθώς αναπήδησε αρκετές φορές στην ανώμαλη επιφάνεια του κομήτη και τελικά προσεδαφίστηκε σε ένα σκιερό μέρος που δεν επιτρέπει την επαναφόρτισή του από την ηλιακή ακτινοβολία. Πρόλαβε, πάντως, να συλλέξει και να στείλει στη Γη πολύτιμα επιστημονικά στοιχεία, ενώ δεν αποκλείεται να τα καταφέρει, κάποια στιγμή εντός του 2015, να «αναστηθεί».

Η λίστα των επιστημονικών «θαυμάτων»

Τη δεκάδα για το 2014 συμπληρώνουν αρκετά άλλα σημαντικά επιτεύγματα από διάφορα πεδία της φυσικής όπως:

• Η ανίχνευση από τη διεθνή ερευνητική κοινοπραξία Μπορεξίνο για πρώτη φορά νετρίνων από τις πυρηνικές αντιδράσεις στην «καρδιά» του Ήλιου.
• Ένα πείραμα με τη βοήθεια λέιζερ, στην Εθνική Εγκατάσταση Ανάφλεξης (NIF) των ΗΠΑ, που έφερε πιο κοντά την υλοποίηση της πυρηνικής σύντηξης και, έτσι, μια νέα πηγή φθηνής ενέργειας.
• Η δημιουργία από βρετανούς και αμερικανούς επιστήμονες της πρώτης ακουστικής ακτίνας έλξης, που μπορεί να έλξει ένα αντικείμενο μέσω ηχητικών κυμάτων.
• Η πρόκληση από μια διεθνή επιστημονική ομάδα μίνι εκρήξεων τύπου σούπερ νόβα στο εργαστήριο.
• Η μέτρηση από ισραηλινούς ερευνητές για πρώτη φορά της υπερβολικά ασθενούς μαγνητικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε δύο ηλεκτρόνια.
• Η δημιουργία από ρώσους και αμερικανούς επιστήμονες μιας νέας ολογραφικής μνήμης, που επιτρέπει την αποθήκευση δεδομένων σε μαγνητικά ολογράμματα.
• Η συμπίεση από καναδούς ερευνητές για πρώτη φορά κβαντικών δεδομένων.

Physics World - Βήμα Science

Οι σύγχρονες θρησκείες «είναι παιδιά του πλούτου»

Επιμέλεια: Βαγγέλης Πρατικάκης, Newsroom ΔΟΛ, 14/12/2014

Για πολλές χιλιάδες χρόνια, η θρησκεία εστιαζόταν στην τελετουργία και τις βραχυπρόθεσμες ανταμοιβές. Αυτό άρχισε να αλλάξει γύρω στον 4ο αιώνα π.Χ., κατά τη λεγόμενη «Αξιακή Εποχή», όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες θρησκείες που έδιναν έμφαση στο καλό και το κακό. Σύμφωνα με νέα μελέτη, το κλειδί για την εμφάνισή τους ήταν η αύξηση του πλούτου.

Το σκεπτικό των ερευνητών που υπογράφουν τη δημοσίευση στο έγκριτο Current Biology είναι ότι οι βασικές αξίες των σημερινών μεγάλων θρησκειών, όπως η αυτοσυγκράτηση, ο ασκητισμός και ο ηθικός βίος, ήταν άπιαστες πολυτέλειες για τις πρώτες, φτωχές κοινωνίες.

Ο πλούτος, αντίθετα, επέτρεψε στους ανθρώπους να σκέφτονται περισσότερο το μέλλον, ακόμα και να απαρνούνται την ίδια την επίγεια ζωή, για χάρη μεταθανάτιων επιβραβεύσεων.

«Πρέπει κανείς να έχει περισσότερα για να έχει τη δυνατότητα να επιθυμεί λιγότερα» σχολιάζει στο δικτυακό τόπο του Science ο Νικολά Μπομάρ, ψυχολόγος του École Normale Supérieure στο Παρίσι και πρώτος συγγραφέας της μελέτης.

Όπως εξηγεί ο ερευνητής, οι θρησκείες δεν βασίζονταν πάντα στην ηθική. Για πολλές χιλιάδες χρόνια, βασίζονταν μόνο στην τελετουργία και τις βραχυπρόθεσμες επιβραβεύσεις. Αν για παράδειγμα θέλεις να βρέξει, απλά έπρεπε να κάνεις την κατάλληλη θυσία στους κατάλληλους θεούς.

Από το 500 μέχρι το 300 π.χ, η κατάσταση άλλαξε δραματικά σε όλη την Ευρασία -ήταν μια περίοδος που βαφτίστηκε «Αξιακή Εποχή» από τον γερμανό φιλόσοφο Καρλ Γιάσπερς, όρος που χρησιμοποιούν και οι ερευνητές. Θρησκείες που ξεπήδησαν εκείνη την εποχή από την Ελλάδα μέχρι την Ινδία και την Κίνα έδωσαν για πρώτη φορά ηθική διάσταση στον ανθρώπινο βίο. Ήταν θρησκείες όπως ο βουδισμός, ο στωικισμός και ο ζαϊνισμός, τις οποίες διαδέχθηκαν ο χριστιανισμός και το ισλάμ.

Προηγούμενες ψυχολογικές μελέτες είχαν δείξει πως, όταν οι άνθρωποι ζουν με λίγους πόρους, η στρατηγική που εφαρμόζουν αφορά την ανταμοιβή στο εδώ και τώρα. Η αποταμίευση πόρων δεν έχει κανένα νόημα αν κανείς πασχίζει να βρει αρκετή τροφή για σήμερα. Όταν όμως οι πόροι επαρκούν, το να προνοεί κανείς για το μέλλον αρχίζει να έχει νόημα.

«Η ευμάρεια άλλαξε την ψυχολογία των ανθρώπων και αυτό, με τη σειρά του, άλλαξε τη θρησκεία τους» λέει ο Μπομάρ.

Η ερευνητική ομάδα του εξέτασε ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα για μια μεγάλη ποικιλία πολιτισμών και προσδιόρισε πότε εμφανίστηκαν οι πρώτες ηθικοπλαστικές θρησκείες. Η ανάλυση επέτρεψε τη δημιουργία ενός μαθηματικού μοντέλου που δίνει την πιθανότητα εμφάνισης τέτοιων θρησκειών σε διάφορες κοινωνίες -πλούσιες ή φτωχές, μικρές ή μεγάλες, απλές ή περίπλοκες.

Το μοντέλο έδειξε ότι ένας από τους καλύτερους προγνωστικούς δείκτες για την εμφάνιση ηθοπλαστικών θρησκειών ήταν ο αριθμός των θερμίδων που έχει καθημερινά στη διάθεσή του ο μέσος άνθρωπος, υπό τη μορφή τροφίμων, καυσίμων και άλλων πόρων.

Σε πολιτισμούς που η κατά κεφαλήν διαθέσιμη ενέργεια ήταν κάτω από 20.000 kilocalories την ημέρα, η απουσία ηθικών θρησκειών ήταν ο κανόνας. Πάνω από αυτό το όριο, οι ηθικές θρησκείες ήταν πολύ πιο πιθανές.

Η μελέτη «είναι μακράν η σημαντικότερη εξέλιξη που έχω δει εδώ και καιρό» σχολίασε ο Ρίτσαρντ Σόσις, ανθρωπολόγος του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ που μελετά την εξέλιξη των θρησκειών, αλλά δεν συμμετείχε στην έρευνα.

Διαφορετική γνώμη έχει ωστόσο  Έντουαρντ Σλίνγκερλαντ του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας, μελετητής των αρχαίων θρησκειών της Κίνας. Είναι υποστηρικτής μιας διαφορετικής θεωρίας, σύμφωνα με την οποία ο κρίσιμος παράγοντας για την εμφάνιση ηθικών θρησκειών είναι το μέγεθος και η πολυπλοκότητα κάθε κοινωνίας. Σύμφωνα με το σκεπτικό του, οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να συνεργάζονται με όλο και περισσότερο ανθρώπους, και η πίστη σε έναν ηθικό θεό βελτιώνει αυτή τη συνεργασία.

Ο Σλίνγκερλαντ παραδέχεται ωστόσο ότι η θεωρία του πάσχει από έλλειψη στατιστικών δεδομένων. Πιστεύει εξάλλου ότι η τελευταία έρευνα θα ενθαρρύνει τη μελέτη των θρησκειών με αυστηρά επιστημονικούς όρους.

Η αρχαιότερη φυλή

Εξέλιξη στην απομόνωση

Η αρχαία φυλή των Κόιζαν στη νότια Αφρική, η οποία έγινε διάσημη από την ταινία Και οι Θεοί Τρελάθηκαν του 1980, παραμένει γενετικά απομονωμένη εδώ και 150.000 χρόνια, και ήταν μέχρι πρόσφατα η πολυπληθέστερη φυλή του κόσμου, αποκαλύπτουν γενετικές αναλύσεις.

Διεθνής ερευνητική ομάδα αλληλούχισε ολόκληρο το γονιδίωμα πέντε μελών της φυλής από τη Ναμίμπια και το συνέκριναν με τα γονιδιώματα 1.462 ανθρώπων από 48 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες.

Η ανάλυση αποκάλυψε ότι η φυλή των Κόιζαν είναι γενετικά διαφορετική όχι μόνο σε σχέση με τους Ευρωπαίους και τους Ασιάτες αλλά και σε σχέση με τους άλλους Αφρικανούς.

Οι Κόιζαν (Khoisan), των οποίων ο συνολικός πληθυσμός εκτιμάται στα 100.000 άτομα, πάντα ξεχώριζαν από άλλες φυλές της Αφρικής: παραμένουν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, έχουν διαφορετική εμφάνιση και μιλούν τη δική τους, ασυνήθιστη γλώσσα.

Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει μάλιστα ότι οι Κόιζαν έχουν την πλουσιότερη γονιδιακή δεξαμενή στον πλανήτη, πιο πλούσια από τη γενετική ποικιλότητα πιο πολυπληθών ομάδων.

Από τα πέντε μέλη της φυλής που εξετάστηκαν, τα δύο γηραιότερα διαπιστώθηκε ότι δεν έφεραν γονίδια από καμία άλλη ομάδα του κόσμου. 

Αυτό σημαίνει ότι οι πρόγονοί τους δεν έχουν επιμειχθεί με άλλους πληθυσμούς εδώ και 150.000 χρόνια, αναφέρουν οι ερευνητές στην επιθεώρηση Nature Communications. Συγκριτικά, ο Homo sapiens εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 200.000 χρόνια και άρχισε να μετακινείται σε άλλες ηπείρους πριν από περίπου 100.000 χρόνια.

«Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέτες Κόιζαν στη νότια Αφρική πάντα θεωρούσαν τον εαυτό τους τον αρχαιότερο λαό του κόσμου» λέει ο Στέφαν Σούστερ του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου της Νανιάνγκ στη Σιγκαπούρη, επικεφαλής της μελέτης. «Η μελέτη μας αποδεικνύει ότι ανήκουν πράγματι σε μια από τις αρχαιότερες εξελικτικές γραμμές της ανθρωπότητας» αναφέρει.

Χρησιμοποιώντας διάφορες μαθηματικές μεθόδους, οι ερευνητές μπόρεσαν επιπλέον να υπολογίσουν τις μεταβολές του μεγέθους του πληθυσμού των Κόιζαν στην πορεία του χρόνου.

Η ανάλυση έδειξε ότι ο πληθυσμός των Κόιζαν συρρικνώθηκε από τα 120 μέχρι τα 30 χιλιάδες χρόνια πριν, πιθανότατα λόγω μεταβολής του κλίματος. Ωστόσο οι πληθυσμοί των Ευρωπαίων, των Ασιατών και των υπόλοιπων Αφρικανών μειώθηκαν ακόμα περισσότερο το ίδιο διάστημα, και παρέμειναν μικρότεροι από τον πληθυσμό των Κόιζαν.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι Κόιζαν πρέπει να ήταν η πολυπληθέστερη ομάδα του κόσμου για μεγάλο μέρος της ιστορίας τους, μέχρι πριν από μόλις 20.000 χρόνια.

Μελέτες που θα εξετάζουν περισσότερες φυλές της Αφρικής θα μπορούσαν να δώσουν νέα στοιχεία για τη γενετική ποικιλότητα και τη γεωγραφική εξάπλωση του ανθρώπου.

Σίγουρα, όμως, η απομονωμένη φυλή των Κόιζαν είναι ιδιαίτερη περίπτωση.

Βαγγέλης Πρατικάκης

Newsroom ΔΟΛ, 6/12/2014

Αρσένιος Μέσκος: Αποχαιρετισμός στην πίστη (56)

˜

του Βασίλη Καλαμαρά, Ελευθεροτυπία, 24/4/2009

«Η θεολογική διδασκαλία αναφορικά με τον Χριστό καταρρέει, καθώς και θέματα που έμεναν έξω από το πεδίο της επιστημονικής γνώσης και ήταν αποκλειστικότητα του θεολογικού και φιλοσοφικού στοχασμού αποκαλύπτουν πια τα μυστικά της». Αυτά υποστηρίζει ο Γεώργιος Αρσένιος Μέσκος στο τελευταίο του βιβλίο «Σοκ και δέος» («Αρμός», σελ. 332, ευρώ 14).

Ο συγγραφέας, αφού σπούδασε μηχανολόγος-μηχανικός και Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, εκάρη μοναχός, και το 1991 ίδρυσε την Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος στον Νομό Θεσσαλονίκης - τελικά αποχώρησε από την Εκκλησία, το καλοκαίρι του 2006. Ηδη, από το 1989, έθεσε στο κέντρο τού ενδιαφέροντός του τη μελέτη της θρησκείας σε σχέση με τη σύγχρονη επιστήμη. Προηγούμενα βιβλία του: «Το μέλλον και η προσευχή» («Τροχαλία»), «Ο πλανήτης της θεολογίας», «Η υπόθεση των λογικών κβάντων» («Αρμός»).

Κύριε Μέσκο, αφού σπουδάσατε θετικές επιστήμες, Θεολογία, γίνατε μοναχός και κληρικός. Εχετε πλέον εγκαταλείψει τον εκκλησιαστικό χώρο και διδάσκετε Θεολογία στη Μέση Εκπαίδευση. Εκ των υστέρων, αντιλαμβάνεσθε αυτές τις μεταβάσεις-περάσματα ότι αποτελούν την έκφραση μίας και αδιαιρέτου περιπέτειας;

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ ΜΕΣΚΟΣ (Γ.Α.Μ.): Όταν βλέπει κανείς την πορεία μου, ίσως θεωρήσει ότι οι σταθμοί αυτοί σηματοδοτούν αλλαγές της προσωπικότητάς μου. Η δική μου αντίληψη είναι ότι σ' όλη αυτή την πορεία παρέμεινα θεμελιωδώς ο ίδιος και αντέδρασα στις περιστάσεις των καιρών. Δηλαδή, συγκεκριμένες συνθήκες μιας συγκεκριμένης εποχής με ώθησαν προς τον μοναχισμό - θα γράψω σύντομα γι' αυτό. Η αλλαγή λοιπόν στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμουν τα πράγματα με οδήγησε στην απόφαση ν' αλλάξω πορεία.

Κάποια στιγμή σάς προκάλεσαν ασφυξία τα μαύρα ρούχα του μοναχού;

Γ.Α.Μ.: Οχι. Παρ' όλο που ίσως αυτό πιστεύουν μερικοί. Προσωπικά χάρηκα πολύ τα χρόνια, τα οποία έζησα ως μοναχός, γι' αυτό δεν έχω καμία δυσκολία να μιλώ γι' αυτά.

Ποιες είναι οι χαρές της μοναστικής ζωής;

Γ.Α.Μ.: Η χαρά της πνευματικής ζωής είναι η προσευχή. Επί είκοσι χρόνια ήταν η χαρά μου.

Υπάρχει διαφορά ως προς την ενεργειακή ένταση από προσευχή σε προσευχή;

Γ.Α.Μ.: Βεβαιότατα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι προσευχής, ανάλογα με την ποικιλία των καταστάσεων και την ποικιλότητα των προσώπων.

Έχει όρια; Κι αν ναι, πότε αυτά ξεπερνιούνται;

Γ.Α.Μ.: Κατά τη γνώμη μου, περιορίζεται από τα ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου.

Η μυστική εμπειρία μπορεί να περιγραφεί με λόγια ή δεν πρέπει να μιλάμε γι' αυτήν;

Γ.Α.Μ.: Πιστεύω ότι αυτός που τη βιώνει, δεν την περιγράφει ως δικό του βίωμα, αλλά επειδή είναι μία ανθρώπινη εμπειρία μιλάμε και συζητάμε γι' αυτήν.

Αυτή η εμπειρία ξεφεύγει από την πραγματική πραγματικότητα;

Γ.Α.Μ.: Οχι. Η μυστική εμπειρία είναι στοιχείο της πραγματικής φυσικής πραγματικότητας. Δηλαδή, μιλώντας φιλοσοφικά, πιστεύω ότι ερμηνεύεται νατουραλιστικά.

Είναι σαν ένα φως φωτεινότατο;

Γ.Α.Μ.: Εχει την αίσθηση του φωτός, αλλά προσωπικά δεν πιστεύω ότι προκαλείται από εκπομπή φωτονίων ή ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων.

Η ερμηνεία αυτής της αίσθησης είναι πέρα από τη Φυσική και πέρα από τη Θεολογία;

Γ.Α.Μ.: Ερμηνεύεται με τη σύνθεση της Φυσικής με τη Θεολογία. Αυτή η σύνθεση καταλήγει στο να αποδοθεί φυσική υπόσταση στην πληροφορία. Δηλαδή, η πληροφορία να συνιστά ένα μη αναγώγιμο σε κάτι άλλο φυσικό στοιχείο του Σύμπαντος, όπως είναι η ύλη και η ενέργεια.

Με την επιστήμη της Κβαντομηχανικής καταργήθηκε ο Θεός;

Γ.Α.Μ.: Δεν θα πω μόνον όχι, αλλά θα πω ότι κάθε άμεση ανάμειξη της Κβαντικής Φυσικής με θεολογικά θέματα συνιστά βιασμό και της Κβαντικής Φυσικής και της Λογικής.

Τον Θεό έχουμε τη δυνατότητα να τον σκεφτόμαστε με τη Λογική;

Γ.Α.Μ.: Η Λογική έχει ένα πεδίο εφαρμογής. Κάποιο τμήμα της έννοιας του Θεού εμπίπτει στον χώρο αυτό, με συνέπεια οι λογικές κατασκευές των θεολογιών και των θρησκειών να εμπίπτουν στα όρια και στον έλεγχο της Λογικής.

Στο βιβλίο σας «Σοκ και δέος» υποστηρίζετε ότι η πίστη στη θεότητα του Χριστού σβήνει, όπως κάποτε έσβησε η πίστη στο λάλον ύδωρ του Απόλλωνος;

Γ.Α.Μ.: Η φράση «Ο Χριστός είναι Θεός» έχει χάσει όλο το αρχαίο περιεχόμενό της, και επομένως αυτό έχει ήδη συμβεί. Απλώς η κοινωνία μας δυσκολεύεται και θα δυσκολευτεί ακόμη να το χωνέψει.

Γιατί όμως;

Γ.Α.Μ.: Σ' αυτή την πίστη υπάρχουν εθνικές και πολιτικές επενδύσεις από πολύ παλιά. Αυτός είναι ο λόγος που δυσκολευόμαστε να ομολογήσουμε αυτά τα οποία στην πραγματικότητα καταλαβαίνουμε.

Ο χριστιανισμός που γνωρίζουμε είναι ο χριστιανισμός του Αποστόλου Παύλου;

Γ.Α.Μ.: Νομίζω ότι αυτό η βιβλική επιστήμη το θεωρεί δεδομένο, με την έννοια ότι ο Παύλος διαμόρφωσε την εικόνα που επικράτησε σχετικά με τον Χριστό.

Η επιστροφή στην θρησκεία είναι συγκυριακό φαινόμενο; Οι «προφητείες» του Σάμιουελ Χάντιγκτον περί σύγκρουσης των πολιτισμών θα δικαιωθούν;

Γ.Α.Μ.: Οι θρησκείες επιστρέφουν στο προσκήνιο και για συγκυριακούς λόγους, δηλαδή κοινωνικοπολιτικούς, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν βαθύτεροι υπαρξιακοί λόγοι που ευνοούν αυτή την επιστροφή. Η επιστήμη η οποία προσπάθησε να αντικαταστήσει τη θρησκεία δίνει πολλές απαντήσεις, αλλά αφήνει και καίρια κενά, όσον αφορά τα υπαρξιακά ερωτήματα των ανθρώπων. Ένας ώριμος άνθρωπος μπορεί να ζήσει χωρίς να έχει «τελικές» λύσεις στα υπαρξιακά του ερωτήματα. Ο μέσος άνθρωπος έχει ανάγκη «τελικών» απαντήσεων, τις οποίες μόνον η θρησκεία μπορεί να υποσχεθεί.

* * *

Από το βιβλίο «Σοκ και Δέος», του θεολόγου-συγγραφέα Αρσένιου Μέσκου, Εκδόσεις Αρμός.

Οι ορθόδοξοι θεολόγοι της γενιάς του 60 θέλοντας να είναι πιο προοδευτικοί, χωρίς πολλές κουβέντες απαγκιστρώθηκαν από την κυριολεκτική κατανόηση της Γένεσης, κυρίως όσον αφορά το θέμα της «Εξέλιξης των Ειδών» και τον Δαρβινισμό.

Ήταν πολύ περήφανοι που μπορούσαν να βρουν κάποια χωρία σε πατερικά κείμενα που ευνοούσαν μια εξελικτική κατανόηση της δημιουργίας (και να τα παντρέψουν). Ήταν τόσο σημαντικό γι αυτούς να παρουσιάζονται σύγχρονοι, ώστε αυτό από μόνο του τους αρκούσε και ποτέ δεν προβληματίστηκαν αν αυτό δημιουργούσε παράπλευρα θεολογικά προβλήματα.

Μάλλον κανένας από αυτούς δεν ασχολήθηκε σοβαρά με την εξέλιξη και τη φανταζόταν σαν μια χαρωπή διαδικασία, στην οποία ξεδιπλωνόταν το μεγαλόπνοο σχέδιο του Θεού, ο οποίος εποίησε τα πάντα εν σοφία.

Κανένας από αυτούς δεν θέλησε -και πιστεύω ότι σκοπίμως δεν θέλησε- να δει την καταστροφικότητα, τη βαρβαρότητα και βιαιότητα αυτής της διαδικασίας, που αν την αποδώσει κάποιος στο Θεό, τότε συνομολογεί δημοσίως ότι πιστεύει σ ένα τερατώδη Θεό.

Και αυτό τη στιγμή, κατά την οποία πλείστα θεολογικά πατερικά κείμενα περιγράφουν γλαφυρά ότι ο Θεός δεν κάνει ατελή όντα και ότι τον εμπνέει η αγαθότητα και η σοφία, μια αγαθότητα και μια σοφία που καταπατούνται με τον πλέον βίαιο τρόπο από τις διαδικασίες της εξέλιξης.

Μια διαδικασία η οποία διατηρεί τη σκληρότητα της μέχρι σήμερα. Σήμερα όμως κατά τους θεολόγους αυτή η σκληρότητα δικαιολογείται καθότι είναι... μεταπτωτική.

Και ο αγαθός Θεός των θεολόγων κάθεται αφ’ υψηλού και την παρατηρεί απαθώς, καθότι δεν φταίει Αυτός, αλλά ο Αδάμ και η ελευθερία του.

Νομίζω όπως έχω ξαναπεί ότι, δεν βάζουν απλά το κεφάλι στην άμμο, αλλά ρίχνουν και τσιμέντο γύρω γύρω για να μην ακούν, να μη βλέπουν και να μην καταλαβαίνουν· δεν είναι υπερβολή.

Ένα κείμενο για τη «Βιβλιοθήκη»

Αντί να υπάρξει μια σύγκλιση ανάμεσα στην πραγματικότητα της ζωής και των θεολογικών διδασκαλιών και αναλύσεων, υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη και γενικευμένη απόκλιση.

Ο λόγος που αυτός ο διαχωρισμός είναι δημοφιλής, είναι εύλογος. Μπορεί κανείς να λέει εντυπωσιακά λόγια, λόγια εύηχα, περί αγάπης, ελευθερίας, σχέσης και άλλων συναφών χωρίς να κινδυνεύει να τον ελέγξει κάποιος, γιατί, βέβαια, στον χώρο της φαντασίας μπορεί να δώσει στις λέξεις ό,τι νόημα θέλει, αλλά και να το αλλάζει κατά βούληση. Ταυτόχρονα, έχει έτοιμη την απάντηση για οποιαδήποτε κριτική προκύψει σχετικά με την ιστορική ύπαρξη της Εκκλησίας. Αν πρόκειται για σκάνδαλα, η απάντηση είναι ότι οι κακοί χριστιανοί δεν εφαρμόζουν την καλή χριστιανική διδασκαλία. Αν πάλι πρόκειται για απόψεις που διατυπώνουν άνθρωποι της πραγματικής - ιστορικής Εκκλησίας και είναι εξόφθαλμα παράλογες, η απάντηση είναι ότι αυτοί δεν είναι η όντως πραγματική Εκκλησία.

Σύμφωνα λοιπόν με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την Εκκλησία οι απολογητές, αυτή αποτελείται από δύο τμήματα: ένα υλικό, ορατό, ψηλαφητό και απίστευτα κακό· και ένα άλλο, το οποίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά του άυλου, δεν φαίνεται, δεν πιάνεται, δεν μετριέται, κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται και ταυτόχρονα είναι η πραγματοποίηση, η υλοποίηση της χριστιανικής τελειότητας. Αυτή η τελευταία βέβαια νοείται σύμφωνα με τις προτιμήσεις του εκάστοτε απολογητή· άλλοτε ως μη μεταφυσική αλλά ως εμπειρική πραγματικότητα, άλλοτε ως χώρος σχέσης, άλλοτε ως χώρος θεοφάνειας και ούτω καθεξής. Αυτός ο δυαλισμός όμως δεν θα πρέπει να νομισθεί ότι άπτεται μόνο του ηθικού χώρου. Οχι, άπτεται και της διδασκαλίας. Για πολλούς απολογητές οι δύο Εκκλησίες δεν διαφέρουν μόνον ηθικά, αλλά και ως προς τα πιστεύω τους.

Η διδασκαλία της κακιάς Εκκλησίας είναι νομικιστική, ηθικιστική, πλατωνίζουσα, εκκοσμικευμένη και ό,τι άλλο, ενώ η καλή Εκκλησία είναι πιστή στην αληθινή διδασκαλία. Ποια είναι αυτή η αληθινή διδασκαλία; Για χρόνια ήταν η πατερική διδασκαλία.

Τώρα που οι Πατέρες φαίνεται ότι παρεξήγησαν την αλήθεια και ότι θεολόγησαν με τη δημιουργική φαντασία τους, την αληθινή διδασκαλία την εκφράζει πια μόνον ο Χριστός, και τα Ευαγγέλια. Πάντα όμως μένω με την απορία: Εχουν άραγε το θάρρος και την ειλικρίνεια να πούνε ότι ένα μεγάλο μέρος της μεσαιωνικής θεολογικής παραγωγής είναι προϊόν φαντασίας και χρήζει δραστικής αναθεώρησης; Οχι, αυτό το κρίσιμο ερώτημα το θάβουν άλλοτε εντέχνως και άλλοτε ατέχνως, γιατί βέβαια δεν μπορούν να διαχειρισθούν το άλλο ερώτημα που ακολουθεί: Αυτοί με τίνος τη φαντασία θεολογούν;

Αυτός ο δυαλισμός προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στους απολογητές. Τους δίνει έναν σάκο του μποξ, στον οποίο μπορούν να εκτονώσουν την απογοήτευση και τον προβληματισμό που προκαλεί η εκκλησιαστική πραγματικότητα, ικανοποιώντας τόσο τον δικό τους ψυχισμό όσο και των ακροατών τους. Ταυτόχρονα τους ενδύει με τον μανδύα της ειλικρίνειας και της γνησιότητας, γιατί εκφράζουν με αυθεντικό τρόπο το δημόσιο αίσθημα. Αλλά, όπως ξέρουμε και από την ψυχολογία, τέτοιες δημόσιες αυτοκριτικές συνήθως χρησιμεύουν για να σκεπάζουν τα πραγματικά προβλήματα. Στρέφουν την προσοχή στις συνέπειες, με σκοπό να αφήσουν στο σκοτάδι τις αιτίες που παράγουν τα προβλήματα.

Αρσένιος Μέσκος

(βλέπε επίσης >>>)

«Ξεγελάμε το φόβο του θανάτου κάνοντας παιδιά»

Συνέντευξη του Δημήτρη Τριχόπουλου 
στο Θανάση Λάλα στο ΒΗΜΑ

Είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες ακαδημαϊκούς που έχω γνωρίσει. Δεν έχουμε κάνει πολύ παρέα, αλλά νιώθω πολύ φιλικά και για αυτόν και για την Αντωνία τη γυναίκα του, λαμπρή επιστήμονα επίσης! Δεν θα ξεχάσω τη θεωρία του την πρώτη ημέρα που τον συνάντησα σε μια φιλική παρέα ­ περί θέας: «Κάθομαι πάντα με την πλάτη στη θάλασσα... Δεν καταλαβαίνω τι νιώθουν οι άνθρωποι βλέποντας τις βάρκες να κουνιούνται». Δεν σας κρύβω ότι τότε πίστεψα πως επρόκειτο για μια προσπάθεια εντυπωσιασμού της παρέας, λέγοντας κάτι ακραίο που σίγουρα θα έβρισκε τους πάντες αντίθετους! Με τον καιρό κατάλαβα ότι ο κ. Τριχόπουλος σκέφτεται παράξενα γιατί έχει ζήσει από την άλλη μεριά τον κόσμο μας. Βυθισμένος στην έρευνα, έχει αποκτήσει έναν ιδιόμορφο τρόπο να βλέπει ό,τι βλέπουμε όλοι εμείς, να σχολιάζει ό,τι σχολιάζουμε όλοι εμείς. Εχει ένα ιδιότυπο χιούμορ και συχνά αναρωτιέσαι όταν τον ακούς αν σοβαρολογεί ή αστειεύεται. Πολύ κοινωνικός, αλλά στον κόσμο του. Τα έχασα τελευταία όταν σε ένα δείπνο εξηγώντας την πολυετή σχέση του με τη σύζυγό του υποστήριξε: «Ως άνθρωποι έχουμε μια συγκεκριμένη ποσότητα συναισθήματος να προσφέρουμε στους γύρω... Αν αγαπήσω παράλληλα με την Αντωνία μια άλλη γυναίκα, ίσως περιορίσω το μέγεθος της αγάπης που προσφέρω στην Αντωνία... Ως άνθρωποι δεν μπορούμε να αγαπήσουμε πολλούς ανθρώπους. Διαθέτουμε συγκεκριμένη ποσότητα αγάπης!». Μετά ζήτησε μια μερίδα αλμυρίκια και συνέχισε να αστειεύεται με τον γιο μου τον Κωνσταντίνο... Αυτό είναι για μένα ο ακαδημαϊκός και καθηγητής του Χάρβαρντ κ. Τριχόπουλος. Απολαύστε τον. 

Η οικογένειά σας είχε σχέση με την ιατρική;

«Ο πατέρας μου ήταν γιατρός. Η μητέρα μου δεν είχε βγάλει καν γυμνάσιο... Ήταν όμως η νοήμων της οικογενείας».

Πώς έτσι;

«Η μητέρα μου μεγάλωσε στο Κάιρο. Ο πατέρας της ήταν επιτυχημένος έμπορος κρασιών, αλλά μια φορά, όταν ήταν στην τετάρτη του εξαταξίου γυμνασίου, η μάνα μου απέτυχε πλήρως να τηγανίσει ψάρια και ο παππούς απεφάσισε ότι εφόσον δεν ξέρει να τηγανίζει ψάρια, ­ το οποίον έπρεπε πρωτίστως να ξέρει μια γυναίκα, κατά τον παππού μου ­ οι σπουδές ήταν περιττές. Έτσι της έκοψε το σχολείο και την έκλεισε στο σπίτι να μάθει να μαγειρεύει».

Αλήθεια; Λένε πάντως ότι εκπαίδευση και νοημοσύνη πηγαίνουν παρέα...

«Αποψή μου είναι ότι η νοημοσύνη κληρονομείται, είναι ζήτημα χρωματοσώματος. Δεν ξέρω τι να πω. Ο πατέρας μου ήταν ένας πολύ επιτυχημένος χειρουργός, αλλά μέσα στα πλαίσια του κοινού ανθρώπου... Δεν διεκρίνετο για τη νοημοσύνη του».

Όταν λέτε νοημοσύνη, τι εννοείτε;

«Θεωρητικά είναι κάτι το οποίο είναι εγγενές και το οποίο στη συνέχεια αναπτύσσεται. Τότε που εμελετάτο το θέμα έλεγαν ότι υπάρχει ένας G ­ από το General ­ παράγων νοημοσύνης, ο οποίος μπορεί να ανιχνευθεί με διάφορα τεστ. Νοημοσύνη είναι η μνήμη, η ταχύτητα συνδυασμών, η δυνατότητα εντοπίσεως στον χώρο... Η νοημοσύνη έχει μεγάλη σχέση με την ικανότητα του λόγου... Ας μην ξεχνάμε ότι η λέξη "λόγος" στα ελληνικά σημαίνει και το πώς μιλάς και το πώς σκέπτεσαι».

Ο πατέρας σας που ήταν γιατρός, πώς τα βρήκε με έναν άνθρωπο ο οποίος δεν είχε τελειώσει το γυμνάσιο;

«Μια χαρά τα βρήκε. Και εκείνος σκλάβος της γυναίκας του ήταν... όπως όλοι οι άνδρες που έχω γνωρίσει». (γέλια)

Το επίπεδο της μόρφωσης δεν είναι καθοριστικό στοιχείο για τη συνύπαρξη δύο ανθρώπων;

«Όχι, υποχρεωτικά. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι για πάρα πολλά χρόνια στην ελληνική οικογένεια υπήρχε ο εκπαιδευμένος άνδρας και η ολιγότερο εκπαιδευμένη γυναίκα».

Στον Βόλο μεγαλώσατε;

«Στον Βόλο ως τα 16-17 χρόνια, οπότε αφενός λόγω των σεισμών και αφετέρου λόγω της ανάγκης της προετοιμασίας για τις εισαγωγικές εξετάσεις ήρθαμε στην Αθήνα».

Ήρθε όλη η οικογένεια στην Αθήνα;

«Όχι, στην αρχή ήρθα εγώ, αλλά στη συνέχεια πέθανε ο πατέρας μου και ήρθαν στην Αθήνα και η μητέρα μου με τα δύο αδέλφια μου».

Ο πατέρας σας σας πίεζε να γίνετε γιατρός;

«Ναι. Η λογική που επικρατούσε στο σπίτι ήταν ότι εγώ θα γινόμουν χειρουργός».

Και γιατί τελικώς δεν γίνατε;

«Δεν είχα δυνατότητα στα χέρια. Στη συνέχεια προσπάθησα να γίνω νευρολόγος-ψυχίατρος, αλλά τελικώς κινήθηκα στον χώρο της Επιδημιολογίας και της έρευνας».

Είναι επιλογές που καθορίζουν τι τελικώς θα κάνουμε στη ζωή μας;

«Μάλλον. Η Αντωνία ­ η γυναίκα μου ­ ήταν φτωχό κορίτσι και ήμασταν μαζί στην Ιατρική Σχολή. Η Αντωνία εργαζόταν ως έκτακτη βοηθός έναντι μισθού 1.500 δραχμών. Όταν αρρώστησε από ηπατίτιδα­ και τότε η θεραπευτική αντιμετώπιση της ηπατίτιδας προϋπέθετε μακροχρόνια ανάπαυση για να μη χάσει τη θέση της­, πήγα εγώ και εργάστηκα παραλλήλως με την ειδικότητα της παθολογίας στη θέση της Αντωνίας. Όπου τότε ο καθηγητής Βαλαώρας διεπίστωσε ότι ήμουν εκ των ολίγων ιατρών που καταλάβαιναν τι είναι λογάριθμος παγκοσμίως είναι λίγοι οι γιατροί που καταλαβαίνουν τι είναι λογάριθμος. Οπότε έμεινα εκεί... Στη συνέχεια ήρθε ένας Αμερικανός από το Χάρβαρντ ο οποίος μου πρότεινε να πάω στην Αμερική για να αναλύσω τα στοιχεία που είχαν συλλεγεί σε διάφορες χώρες».

Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους να διακρίνονται σε αυτό με το οποίο ασχολούνται;

«Νομίζω ότι δεν είναι η νοημοσύνη, παρ' όλο που παίζει κάποιον ρόλο. Περισσότερο απ' όλα βοηθάει η δυνατότητα να αντέχεις στην αποτυχία και να επιμένεις. Συχνά στους επιτυχημένους ανθρώπους βλέπουμε τη διάκριση, τη δόξα, την αναγνώριση και δεν βλέπουμε τι έχει προηγηθεί».

Θέλετε να πείτε ότι η επιτυχία είναι μια άσκηση στην αποτυχία;

«Η δυνατότητα να αποδέχεσαι την αποτυχία και να την ξεπερνάς είναι προϋπόθεση για την επιτυχία».

Η πορεία ενός ανθρώπου καθορίζεται από τη δυνατότητά του να υπερπηδάει τα μειονεκτήματά του ή να χρησιμοποιεί τα πλεονεκτήματά του;

«Είναι αναμφισβήτητο ότι αν κυριαρχήσει ένα από τα μειονεκτήματα έχει πολύ χειρότερες συνέπειες. Δηλαδή αθροιστικά το μειονέκτημα μετράει περισσότερο. Και επομένως η δυνατότητα να καλύψει κάποιος ένα μειονέκτημά του είναι περισσότερο αποτελεσματική από τη δυνατότητα να εξασκήσει περαιτέρω ένα θετικό στοιχείο του. Όπως κι ένας εχθρός κάνει πολύ μεγαλύτερη ζημιά από το καλό που μπορεί να σου κάνει ένας φίλος».

Ένας επιστήμονας είναι ένας καλλιτέχνης στο είδος του;

«Νομίζω ότι ο καλλιτέχνης είναι πιο προικισμένος από έναν επιστήμονα­ όσο καλός επιστήμονας κι αν είναι κάποιος. Δηλαδή εγώ δεν θα μπορούσα να γίνω καλλιτέχνης ό,τι και αν έκανα. Ενώ οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει επιστήμονας, αν το θέλει ­ και αν έχει αρκετή αντοχή, μπορεί να γίνει και καλός επιστήμονας».

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερο ταλέντο για να γίνει κάποιος καλός επιστήμονας;

«Ο πολύ καλός επιστήμονας, ο πραγματικά διακεκριμένος, πιθανόν να έχει μία πρόσθετη δυνατότητα. Κυρίως αυτή η ενόραση, το θάρρος να αντιμετωπίζεις την αποτυχία... Επιμένω όμως ότι ο πολύ προικισμένος καλλιτέχνης είναι κάτι διαφορετικό. Ενδεχομένως η διαφορά είναι ποιοτική και όχι ποσοτική, όπως είναι στον επιστήμονα. Πιθανόν όμως να υπάρχουν επιστήμονες που ξεφεύγουν από τα κοινά όρια... Εγώ πάντως δεν θα έλεγα ότι ανήκω σε αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις».

Γιατί;

«Γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι το οποίο να μην μπορώ να το δικαιολογήσω, να μην μπορώ να το ερμηνεύσω με βάση ορισμένες επιλογές. Δηλαδή στα χρόνια του γυμνασίου ήμουν πολύ καλός μαθητής, αλλά όχι ο καλύτερος και μετά βεβαιότητος όχι ο άριστος, και αυτό για το οποίο προσωπικά είμαι υπερήφανος είναι ότι μολονότι είμαι απλώς νοήμων, ­ δηλαδή έχω ένα IQ γύρω στο 130, το οποίο έχει περίπου το 15% των εκάστοτε φοιτητών Ιατρικής,­ εν τούτοις προχώρησα πολύ μπροστά και αυτό είναι συνέπεια της προσπάθειας. Νομίζω ότι το έχει πει ο Χατζιδάκις: περισσότερο πρέπει να καμαρώνουμε εμείς οι λιγότερο προικισμένοι που πετύχαμε παρά αυτοί που ξεκίνησαν τη ζωή με το μεγάλο ταλέντο... Εμείς μπορούμε να γίνουμε ακόμη και πρότυπα. Είμαστε η απόδειξη ότι δεν χρειάζεται να είσαι τίποτα το ιδιαίτερο για να καταφέρεις κάτι μεγάλο στη ζωή σου, αρκεί να προσπαθείς να ξεπεράσεις τον εαυτό σου».

Εσείς πρώτα ονειρευτήκατε τη ζωή σας και μετά τη ζήσατε;

«Εγώ δεν ονειρεύτηκα τίποτα... Ό,τι έζησα, ό,τι κατάφερα με βρήκε στην πορεία. Όλα ήρθαν μόνα τους. Εγώ το μόνο που έκανα ήταν να προσπαθώ για το καλύτερο... Ήξερα ότι θα υπάρχουν πράγματι αποτυχίες, πράγματα τα οποία θα αμφισβητήσεις στην πορεία, αλλά ποτέ δεν προβληματίστηκα με αυτό... Γνώριζα ότι η ορθολογική προσέγγιση της ζωής δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει δηλαδή συντηρητική εναλλακτική εμπειρία. Προχωράς στα άχυρα που πατάς. Και ό,τι έτυχε, έτυχε. Γνωριστήκαμε με την Αντωνία στα μέσα της Ιατρικής Σχολής και μείναμε μαζί έκτοτε... Είμαστε μαζί 40 χρόνια. Μου είπαν να πάω να κάνω ειδικότητα χειρουργικής, ταχύτατα αναγνώρισα ότι δεν είχα καμία δυνατότητα... Οι αποφάσεις μου ήταν πάντα γρήγορες και η προσπάθειά μου μεγάλη... Όταν ήμουν πια καθιερωμένος καθηγητής στην Ελλάδα, μου πρότειναν να πάω να διδάξω στο Χάρβαρντ. Το συζήτησα λίγο με την Αντωνία και μέσα σε 14 ώρες είπα το "ναι" και έφυγα».

Ποια υπήρξε η πρώτη συνάντησή σας με την αποτυχία;

«Εγώ μετράω ως αποτυχία και το ότι το τάδε κορίτσι στο γυμνάσιο δεν με ήθελε ενώ εγώ το ποθούσα...».

Εσείς πώς αντιδρούσατε σε αυτές τις περιπτώσεις;

«Το εκλογίκευα, όπως το λέει ωραιότατα ο κόσμος. Ήταν δύσκολο να το κάνω, όπως είναι δύσκολο να δεχθεί κάποιος ότι κι αυτός θα πεθάνει. Αλλά το έκανα».

Τι είναι αυτό που βοηθάει να μη χάνουμε την ισορροπία μας;

«Η λογική. Η λογική σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις ότι η αποτυχία είναι μέρος του παιχνιδιού».

Όταν πια μπήκατε στην έρευνα και αρχίσατε να έχετε διακρίσεις, πιστέψατε ότι θα μπορούσατε να πάρετε και το βραβείο Νομπέλ; Πιάσατε δηλαδή ποτέ τον εαυτό σας να κάνει τέτοιες σκέψεις;

«Ήξερα πάντοτε ότι αυτό ήταν απίθανο... Η πιθανότητα να πάρεις βραβείο Νομπέλ είναι μία στις 100.000... Δηλαδή μηδέν πιθανότητες. Κι όμως για κάθε επιστήμονα που κάνει έρευνα αυτές οι μηδέν πιθανότητες δεν είναι μηδέν... Είναι μία στις 100.000. (γέλια) Το ζητούμενο στη ζωή είναι να μπορείς να αποδεχθείς την πολύ μικρή πιθανότητα χωρίς ουσιαστικά να την εκμηδενίσεις...».

Τι σημαίνει για εσάς μια μεγάλη διάκριση;

«Τίποτα. Καμιά φορά συζητούσαμε με φίλους και αναρωτιόμασταν: "Ποιος πήρε Νόμπελ πέρυσι;". Δεν θυμόμασταν κανένα όνομα. Δεν είναι επομένως ούτε αναγνώριση ούτε χρήματα... Παρ' όλα αυτά είναι ζητούμενο για κάθε επιστήμονα. Δεν ξέρω γιατί, αλλά είναι μια ευχαρίστηση».

Μια διάκριση είναι μια νίκη σας στη μάχη με τον χρόνο;

«Βέβαια. Είναι μια απολαυστική νίκη και ας ξέρουμε ότι θα χάσουμε τη μάχη με τον χρόνο στο τέλος... Αν και δεν ξέρω τι διαρκεί περισσότερο: μια επιτυχία ή μια αποτυχία; Πιστεύω ότι, αν σήμερα μου συμβεί μια μεγάλη επιτυχία, σε τρεις ημέρες θα είμαι στο ίδιο επίπεδο ευτυχίας που ήμουν προτού συμβεί αυτό. Δηλαδή την αφομοιώνουμε πολύ γρήγορα την επιτυχία. Ενώ την αποτυχία δεν την αφομοιώνουμε και τόσο γρήγορα... Εμένα όταν μου απορρίπτουν μια εργασία, για παράδειγμα το οποίο γίνεται συχνά παρεμπιπτόντως­, ταλαιπωρούμαι τουλάχιστον για 15 ημέρες. Υπάρχει με άλλα λόγια μια ασυμμετρία ανάμεσα στις συναισθηματικές επιπτώσεις της επιτυχίας και της αποτυχίας».

Ως άνθρωπο σας βοήθησε η επιστημονική έρευνα;

«Ναι. Μάθημα πρώτον: Η αποτυχία και η επιτυχία είναι εναλλακτικές όψεις της ίδιας περίπου ζώνης. Μάθημα δεύτερον: Με έμαθε ­ ενώ μικρός ήμουν ανταγωνιστικός ­ να μην είμαι πρακτικά καθόλου ανταγωνιστικός. Μάθημα τρίτον: Δεν νοιάζομαι για το αν είμαι πιο νοήμων από τον φίλο μου... αλλά με ενδιαφέρει αν είμαι λιγότερο ή περισσότερο νοήμων από το εχθρό μου. Μάθημα τέταρτον: Συνειδητοποίησα τη σημασία της εκλογίκευσης».

Γιατί ο επιστήμονας ερευνητής μαθαίνει να μην είναι ανταγωνιστικός;

«Γιατί η αναζήτηση της δικής μου αλήθειας πρέπει να πατήσει στην αλήθεια του άλλου για να αποκαλυφθεί».

Υπάρχει μια αναγκαιότητα, λένε, στον άνθρωπο να περάσει από αυτή τη ζωή και να αφήσει ένα στίγμα, μια υπογραφή.

«Θα το θέλαμε».

Αυτό επιστημονικά πώς εξηγείται;

«Νομίζω ότι αυτό ξεκινά από τη φύση των γονιδίων. Όσο περισσότερο σκέπτομαι βλέπω ότι αυτός ο κόσμος λειτουργεί με την ανάγκη αυτού του εγωιστικού γονιδίου. Δηλαδή θέλουμε πάρα πολύ ένα παιδί επειδή αυτό σημαίνει ότι το 50% των γονιδίων μας συνεχίζονται... Το παιδί είναι μια σφραγίδα της αθανασίας μας. Φεύγω εγώ, υπάρχει αυτό. Για αυτούς που δεν έχουν παιδιά υπάρχει η αναζήτηση ενός υποκατάστατου. Ο περισσότερος κόσμος που δεν μπορεί να αφήσει τη σφραγίδα του κάνει παιδιά. Έλεγε ο Παυσανίας: "Παιδιά δεν έχω, αλλά έχω τη μάχη της Χαιρώνειας...". Σε όλους μας υπάρχει η αγωνία της αθανασίας. Αυτή η αγωνία αν καταφέρει να εκφραστεί αποτελεί την υπογραφή μας».

Έχετε φοβηθεί ποτέ τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας;

«Υπάρχουν ορισμένα αποτελέσματα της έρευνας που στην εφαρμογή τους έρχονται σε αντίφαση με το επιθυμητό. Φερειπείν δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι από τις μεγαλύτερες τραγωδίες ήταν η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, και όλοι ξέρουμε ότι αυτό οφείλεται σε μια σειρά από σπουδαίες επιστημονικές ανακαλύψεις. Ξέρουμε επίσης ότι η προσπάθεια της επεκτάσεως της καλής διατροφής σε όλα τα επίπεδα έφερε και τις "τρελές αγελάδες". Ακόμη και στον δικό μου τομέα φερειπείν, όπου εργάζομαι και νοιάζομαι για την υγεία του κόσμου, είναι τρελό να διαπιστώνω μέσω της έρευνας ότι το κάπνισμα δεν κάνει πάντα κακό. Υπάρχουν νόσοι που θεραπεύονται με τη νικοτίνη... Αυτή η ανακάλυψη δεν σου κρύβω ότι με μπερδεύει. Νομίζω ότι η επιστήμη μπορεί να σε οδηγήσει στην αλήθεια. Αλλά η αποκάλυψη της αλήθειας είναι γεμάτη παγίδες, οι οποίες πολλές φορές δεν είναι συμβατές με τη δική μας αλήθεια...».

Η επιστημονική έρευνα είναι κατευθυνόμενη από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα;

«Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που το αποδεικνύουν αυτό. Κακά τα ψέματα, η τιθασευμένη, η χειραγωγημένη έρευνα είναι η επίσημη δοξασία... Η Ευρωπαϊκή Ενωση θεωρεί ότι η έρευνα πρέπει να υπηρετεί την τεχνολογία και τη βιομηχανία. Αυτό δεν είναι μια χειραγώγηση της έρευνας;».

Αυτή η χειραγώγηση δεν είναι έγκλημα;

«Έγκλημα όχι, αλλά εσφαλμένος δρόμος. Ο πολύ προικισμένος υπουργός μας, αυτό αν το γράψεις θα γίνει χαμός ­ που ηγείται του υπουργείου Έρευνας, υιοθέτησε αυτή την άποψη της Ε.Ε.».

Εσείς έχετε νιώσει όλα αυτά τα χρόνια κατευθυνόμενος επιστημονικά;

«Ναι, αλλά δεν με πειράζει και πολύ γιατί εγώ εργάστηκα όλα αυτά τα χρόνια περισσότερο για την αντιμετώπιση του καρκίνου. Είναι εύκολο, αν προσπαθείς να βρεις μια λύση για την καταπολέμηση του καρκίνου, να ταυτιστείς με αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό συμφέρον. Τα πράγματα είναι πιο δύσκολα για τους συναδέλφους που ασχολούνται με τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα...».

Εσείς, αν ήσασταν στη θέση αυτών που ερευνούν την κλωνοποίηση και τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, θα προχωρούσατε την έρευνά σας;

«Ναι, για δύο λόγους: η αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας είναι το αντικείμενο του επιστήμονα και κανένας δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κοινωνική λειτουργία. Άλλοι είναι εκείνοι οι οποίοι θα αποφασίσουν αν θα πρέπει να εφαρμόσουν τα αποτελέσματα της έρευνας και όχι ο ίδιος ο επιστήμονας. Εγώ είμαι υποχρεωμένος να πω τι βλέπω από την έρευνα, όπως είμαι υποχρεωμένος να προχωρήσω αν βλέπω ότι υπάρχει συνέχεια στην έρευνα. Όπως φερειπείν είχαμε πει πολλά χρόνια πριν ότι το να καπνίζεις είναι προστατευτικό για μια σειρά νοσημάτων. Αυτό προκάλεσε οργή από πολλές μεριές. Εγώ το είπα επειδή το διαπίστωσα... Γι' αυτό λέω σε όποιους με ρωτάνε: Πάρτε το απόφαση. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, η γενετική τροποποίηση του ανθρώπου ή το φαινόμενο της κλωνοποίησης θα προχωρήσουν... Από 'κει και πέρα η κοινωνία ας αποφασίσει αν θα επιτρέψει την εφαρμογή της έρευνας ή όχι. Υπάρχει δημοκρατία. Δηλαδή από 'κει και πέρα, όπως συλλογικά αποφασίζουν οι άνθρωποι για τους ηγέτες τους, έτσι ας αποφασίσουν και γι' αυτό. Για μένα αυτός είναι ο μόνος μηχανισμός που μας εξασφαλίζει. Δεν μπορεί ο επιστήμονας να υποκαταστήσει αυτόν τον μηχανισμό. Δεν μπορεί η δική μου κρίση να υποκαταστήσει τη συλλογική».

Η δημοκρατία είναι το καλύτερο σύστημα λήψης αποφάσεων;

«Η μόνη διαφορά της δημοκρατίας έναντι όλων των άλλων μορφών διακυβέρνησης είναι ότι στη δημοκρατία μπορείς τους "κερατάδες" να τους διώξεις, αν δεν σου αρέσουν, ενώ στη δικτατορία δεν έχεις αυτό το δικαίωμα».

Οι άνθρωποι όταν μιλούν για εξέλιξη και για επιστημονική έρευνα εννοούν τα ίδια πράγματα; Η έρευνα είναι πάντα στην υπηρεσία της εξέλιξης; Δηλαδή είναι εξέλιξη η κλωνοποίηση του ανθρώπου;

«Δεν ξέρω, νομίζω ότι είναι. Δηλαδή για την εξέλιξη υπάρχει μόνο ένα αξίωμα: αιτούμενη απόφαση και τι προσέφερε η έρευνα σε αυτό... Εκείνο που δεν ξέρω για τον άνθρωπο είναι πόσο περισσότερο ή λιγότερο ευτυχής είναι τώρα από ό,τι ήταν πριν από 50 χρόνια. Για ένα πράγμα όμως είμαι σίγουρος: Δεν σταματά η εξέλιξη, όλοι αγοράζουμε τον επόμενο υπολογιστή. Ακόμη κι εμείς που δεν ξέρουμε τις δυνατότητες του δικού μας υπολογιστή, του προηγούμενου. Να μην έχετε καμία αμφιβολία λοιπόν ότι σε 50 χρόνια θα είναι όλα τα τρόφιμα που θα τρώμε γενετικώς τροποποιημένα».

Μήπως λέγοντας εξέλιξη εννοούμε συνέχιση των πραγμάτων;

«Η συνέχιση δεν έχει ποιοτικά στοιχεία... Αυτή είναι η διαφορά της από την εξέλιξη. Σήμερα μιλάμε για εξέλιξη αλλά το 1/5 των ανθρώπων χρησιμοποιούν αντικαταθλιπτικά, άρα το 1/5 των ανθρώπων δεν είναι ευτυχείς. Είμαστε όλοι θύματα μιας οργανωμένης εκστρατείας συνέχισης του κόσμου χωρίς να αναρωτιόμαστε τους ποιοτικούς λόγους που οδηγούν στη συνέχιση αυτή».

Τι δεν βλέπει ένας άνθρωπος που δεν έχει μπει στο δωμάτιο της έρευνας;

«Η δική μου οπτική σε μερικά πράγματα έχει αλλάξει, επειδή βρέθηκα για μεγάλο διάστημα της ζωής μου μέσα στο δωμάτιο της έρευνας, όπως λέτε... Ιδίως σε έναν τομέα στον οποίον προχωράει πολύ και με γοργό ρυθμό. Στον χώρο αντιμετώπισης του καρκίνου. Βλέπω λοιπόν καθημερινά την αγωνία του κόσμου στο να θεραπευτεί ο καρκίνος. Αντιμετωπίζει ο κόσμος την πιθανή θεραπεία του σαν κάτι που θα αλλάξει ριζικά τα πράγματα. Κανένας από όλους αυτούς τους ανθρώπους δεν ξέρει ότι, αν θεραπευτεί ο καρκίνος, οι άνθρωποι κατά μέσο όρο θα ζουν μόνο δύο χρόνια περισσότερο. Εγώ που έχω βρεθεί για τα καλά στο δωμάτιο της έρευνας σας λέω ότι η έρευνα στην Ιατρική δεν προσφέρει πια τίποτε στην ανθρωπότητα. Νομίζω ότι είναι πρακτικά άχρηστη».

Αν και κατανοώ τι θέλετε να πείτε, με τρομάζετε...

«Κοιτάξτε να δείτε, χωρίς να θέλω να πάρω θέση στο θέμα των εκτρώσεων ­ μάλιστα, αν έπρεπε να πάρω θέση, θα έπαιρνα αυτή που παίρνει κάθε λογικός άνθρωπος σήμερα, τα μισά από τα παιδιά τα οποία συλλαμβάνονται, κυοφορούνται βιολογικά και τα σκοτώνουμε με τη θέλησή μας προτού βγουν. Γιατί; Γιατί δεν τα χρειαζόμαστε. Δηλαδή παλιά έπρεπε να κάνεις οκτώ παιδιά για να προχωρήσει η οικογένεια, γιατί στη διαδρομή πέθαιναν τα έξι. Τώρα κάνεις μόνο δύο και δύο ζουν... Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να χάσεις παιδί στη διαδρομή. Επομένως η δυνατότητα της επιστήμης της Ιατρικής δεν μας βοήθησε σε κάτι ιδιαίτερα... Στο ίδιο ζητούμενο είμαστε μετά από πολλά χρόνια. Σήμερα έχουμε φθάσει στο σημείο να ζούμε 70-80 χρόνια... Τι άλλο θέλουμε; Να ζήσουμε 100; Πρέπει να καταλάβουμε ότι όσο περισσότερο επιμηκύνουμε το όριο της ζωής με τη βοήθεια της επιστήμης τόσο θα περιορίζονται οι γεννήσεις. Ποια είναι η επιδίωξή μας; Να γίνουμε μια κοινωνία γερόντων; Να μην υπάρχουν τα παιδιά ανάμεσά μας; Φθάσαμε στο σημείο να πληρώνουμε ενάμισι εκατομμύριο δολάρια για να βρούμε ένα νεφρό για μεταμόσχευση. Και όλα αυτά για να ζήσουμε τρία χρόνια παραπάνω... Μα ενάμισι εκατομμύριο δολάρια είναι ο προϋπολογισμός της Ουγκάντα. Καταλαβαίνετε δηλαδή τι παραλογισμός μάς έχει κυριεύσει;».

Η έμπνευση εξηγείται επιστημονικά;

«Δεν ξέρω, αυτό το σκέφθηκα πάρα πολύ στο παρελθόν. Η έμπνευση είναι, νομίζω, να κάνεις μια σειρά συνειρμούς οι οποίοι θα προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα ό,τι έκανε ένας άλλος πριν από σένα. Σπανίως νομίζω ότι η έμπνευση στην επιστήμη έχει μοναδικότητα. Μοναδικότητα στην επιστήμη έχει η συγκυρία των περιπτώσεων».

Η έμπνευση είναι προσόν των ιδιοφυών ανθρώπων; Δηλαδή είναι χαρακτηριστικό της ιδιοφυΐας;

«Νομίζω ναι, στο μέτρο που είναι συνδυασμός».

Η λογική του τυχαίου υφίσταται;

«Και βέβαια».

Η οποία τι είναι; Είναι κρυφή γνώση;

«Υπάρχουν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις του τυχαίου... Το βασικό είναι ότι όλοι συγκλίνουν στο συμπέρασμα πως υπάρχει όντως τύχη».

Οι επιρροές ή οι επιλογές καθορίζουν την πορεία ενός ανθρώπου;

«Οι επιρροές. Διότι οι επιρροές σού δίνουν τις συντεταγμένες στις οποίες κινείσαι. Καμιά φορά οι προσωπικές επιλογές παίζουν κάποιον ρόλο, αλλά σπανίως πολύ σημαντικό. Συνήθως ακολουθούμε τον δρόμο τον οποίο έχουμε χαράξει με βάση τις επιρροές μας».

Μπαίνοντας ένας άνθρωπος στο δωμάτιο της επιστήμης, της έρευνας, τι χάνει από τον έξω κόσμο;

«Οταν ήμουν νεότερος,­ εδώ είναι κάτι που χρωστάω στην Αντωνία και στους άλλους συνεργάτες, οι οποίοι αγαπούσαν τη ζωή περισσότερο, ­ ούτε που σκεφτόμουν να βγω από το δωμάτιο. Δηλαδή, αν εξηρτάτο από εμένα και αν δεν είχα την Αντωνία, ίσως να μην έβγαινα ποτέ έξω... Ξέρω ότι χάνεις πολλές από τις χαρές της ζωής ζώντας κλεισμένος στο δωμάτιο της έρευνας, αλλά δεν νιώθω άσχημα που δεν έζησα αυτές τις χαρές... Από την άλλη σου λείπει κάτι που έζησες και αγάπησες... Εγώ αγάπησα πολύ την έρευνα και αυτή μου λείπει όταν τη στερούμαι. Το να αγαπάς τη φύση σημαίνει ότι έχεις ευαισθητοποιηθεί, ότι έχεις εγγραφές μέσα στη φύση οι οποίες σου δίνουν τη δυνατότητα να αγαπήσεις, να νοσταλγήσεις. Εγώ έχω χάσει την ευκαιρία να αγαπήσω τη φύση και τώρα μέσα σε αυτή δεν νιώθω καμία συγκίνηση. Συχνά κάθομαι με την πλάτη στη θάλασσα και οι φίλοι μας απορούν που με βλέπουν. Για μένα όμως η θέα ενός λευκού τοίχου δεν έχει καμία διαφορά από τη θέα της θάλασσας... Ολα τα πράγματα για να τα αγαπήσεις πρέπει να τα γνωρίσεις».

Υπάρχουν πρόσωπα στην επιστημονική έρευνα που πιστεύετε ότι αν δεν είχαν υπάρξει στον χώρο αυτόν, ίσως να μην ήταν αυτή η εξέλιξη της έρευνας;

«Δεν νομίζω. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι είναι πολύ περισσότερο όμηροι της έρευνας».

Εσείς που ερευνάτε τον καρκίνο τον φοβάστε το ίδιο με όλους εμάς;

«Βέβαια. Αυτός ο φόβος δεν ξεπερνιέται εύκολα... Το μόνο που πιστεύω είναι ότι εγώ, ο οποίος είμαι τώρα 61 ετών, θα πέθαινα πιο ώριμα από ό,τι θα πέθαινε ένας άλλος μη προβληματισμένος. Ο θάνατος με έχει προβληματίσει θέλοντας και μη».

Τι σημαίνει ώριμος θάνατος;

«Δεν ξέρω, για μακρό χρονικό διάστημα ήθελα να μιλήσω για τον θάνατο στη ζωή μας... Ισως ώριμος θάνατος να σημαίνει το τέλος μιας ενδιαφέρουσας ζωής».

Υπάρχει τρόπος όσο ζούμε να ξεγελάσουμε τον φόβο του θανάτου και να μη μας βασανίζει;

«Ναι... Κυρίως τα παιδιά τον ξεγελάνε γιατί καταφέρνουν να μην τον σκέφτονται. Παύουμε να είμαστε παιδιά όταν ο φόβος του θανάτου μάς κυριεύει. Αργότερα, μεγάλοι πια, τον ξεγελάμε ξανά αυτόν τον φόβο κάνοντας παιδιά... Ως ενήλικοι δηλαδή ξεγελάμε τον θάνατο μέσω των παιδιών μας».

Όσο περισσότερο κατανοούμε την ανθρώπινη φύση τόσο μεγαλώνει το μυστήριο... Πώς το εξηγείτε αυτό;

«Η γνώση δυστυχώς δεν λύνει το μυστήριο. Μυστήριο παραμένει... Γι' αυτό και πριν σας είπα ότι δεν ξέρω πια τη σημασία της ιατρικής. Δεν νομίζω ότι δώσαμε απαντήσεις και ούτε νομίζω θα δώσουμε μέσω της επιστήμης για αυτό που ονομάζουμε μυστήριο της ζωής. Πιθανόν σε αυτόν τον τομέα η φιλοσοφία να είναι καλύτερα εξοπλισμένη ή ακόμη καλύτερα εξοπλισμένη να είναι η τέχνη, ίσως γιατί η τέχνη σού αφαιρεί και την αναγκαιότητα να απαντήσεις σε ένα "γιατί". Η τέχνη δεν νιώθει υποχρεωμένη να απαντήσει σε τίποτε... Αυτό είναι μια πιο λυτρωτική οπτική του κόσμου μας».

Κατανοείτε τη λέξη φαντασία;

«Ναι. Πιστεύω ότι η δημιουργική φαντασία είναι μια πρόσθετη συνιστώσα, όταν έχουν καλυφθεί όλες οι άλλες».

Σας ευχαριστώ.

«Κι εγώ».

* Ο Δημήτρης Τριχόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938 * Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ειδικεύτηκε στην Παθολογία, στη Μικροβιολογία, στη Δημόσια Υγεία και Επιδημιολογία στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Λονδίνου, του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης * Εχει διατελέσει καθηγητής και διευθυντής του Τμήματος Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (1989-1996), καθηγητής Πρόληψης Καρκίνου και διευθυντής του Κέντρου για την Πρόληψη Καρκίνου στο Χάρβαρντ (1993-1997), είναι καθηγητής και διευθυντής του Τμήματος Υγιεινής και Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1972, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Επιδημιολογίας στο Ινστιτούτο Karolinska στη Στοκχόλμη από το 1998 και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από τον Ιούνιο του 1997 * Το ερευνητικό έργο του Δημήτρη Τριχόπουλου έχει συμβάλει στην ανακάλυψη του ρόλου του παθητικού καπνίσματος στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα, στην ερμηνεία της αιτιολογίας του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος, στην ποσοτικοποίηση του συσχετισμού μεταξύ του ψυχολογικού άγχους και της στεφανιαίας νόσου, καθώς και στην αναγνώριση διατροφικών και άλλων παραγόντων ως επικίνδυνων για την ανάπτυξη καρκίνου και άλλων ασθενειών * Ο κ. Τριχόπουλος έχει κατά καιρούς τιμηθεί με σειρά βραβείων για τη συμβολή του στην ιατρική έρευνα * Πρόσφατα τιμήθηκε από το αμερικανικό Ίδρυμα Καρκίνου του Μαστού «Susan G. Komen» για τα συμπεράσματα έρευνάς του όσον αφορά τις αιτίες ανάπτυξης καρκίνου του μαστού.