Από τον μηχανιστικό στον Διαλεκτικό Υλισμό

του Αποστόλη Λυμπερίδη

Στην προηγούμενη ομιλία είδαμε πώς γεννήθηκε η υλιστική ιδέα στην οποία ο άνθρωπος με θάρρος αναζήτησε την αλήθεια στη φύση, τους νόμους και κατάλαβε τις δυνατότητές του. Ο άνθρωπος του μεσαίωνα, έζησε το αιώνιο σκοτάδι μέσα στην πλατωνική του σπηλιά, αναγνωρίζοντας στο παπά της ενορίας του τον φυσικό, τον γιατρό, τον δικαστή και τον δάσκαλο στον οποίο εμπιστεύτηκε τα παιδιά του! Με γυρισμένη την πλάτη στο φως και την αλήθεια, αγνόησε τη φωτεινή πραγματικότητα για αιώνες.

Όμως η αλήθεια δεν έσβησε στο διάβα των αιώνων, ούτε και με τον ανελέητο διωγμό που επέβαλαν οι εξουσιαστές του σκότους και της απάτης. Πάνω από χίλια χρόνια διήρκεσε ο διωγμός αυτός, χιλιάδες αναζητητές της αλήθειας οδηγήθηκαν στα κολαστήρια της ιερής εξέτασης και τα ικριώματα στα οποία έκαιγαν ανυπεράσπιστα τα θύματά τους και με ελαφρά την καρδία, οι βασανιστές του πνεύματος, διακήρυτταν ότι έκαναν το ιερό τους καθήκον. Από τα τέλη του 16ο αιώνα όμως ο άνθρωπος αποφάσισε να στρίψει πίσω και να αντιμετωπίσει την αλήθεια κατάματα, χωρίς τύψεις και φόβο, ανακαλύπτοντας τους νόμους που κινούσαν τις σκιές και θώπευαν τη λογική και τη συνείδησή του.

Ο «νέος άνθρωπος», με την πλατιά έννοια του όρου, συνεπαρμένος από τις νέες ανακαλύψεις της εποχής που μέρα με τη μέρα πια ανακαλύπτονται λυτρώνεται από το «προπατορικό αμάρτημα».

Ανεξαρτητοποιείται από την ιδέα του θεού και ζώντας τη φρενίτιδα των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων φλέγεται από το πάθος του ορθολογισμού. Ζώντας την επιστημονική αναζήτηση, σαν μία πρωτόγνωρη συγκινησιακή εμπειρία, οι πνευματικοί ορίζοντες του ανθρώπου μεγαλώνουν ακόμα πιο πολύ.

Μετά την ουμανιστική εποχή ο άνθρωπος νιώθει την ελευθερία λες και οι τοίχοι που για αιώνες περιόριζαν την οπτική του με πάταγο γκρεμίζονται, λούζοντας τους θαρραλέους του πνεύματος με άπλετο φως.

Το ελληνικό θαύμα, όπως το κατονόμασε ο Ρενάν αργότερα, ξεπρόβαλε από το λήθαργο του μεσαίωνα. Σίγουρα, οι θρησκευτικές προκαταλήψεις που πολώνουν τη σκέψη του ανθρώπου, μπορούν να εξαφανιστούν μόνο με την εμπέδωση της υλιστικής φιλοσοφίας που, ο εμπειρισμός στην αρχή και η διαλεκτική μετά, εξασφαλίζει την επιτυχία των νέων ανακαλύψεων παρέχοντας την εγγύηση για την σωστή ερμηνεία του κόσμου.

Η κίνηση αποδείχτηκε ότι ήταν ιδιότητα της ύλης. Το θεϊκό «κινούν αίτιο» της αριστοτελικής φιλοσοφίας δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα. Η ύλη είναι αιώνια. Η ηθική δεν έχει σαν πηγή το θεό και οι νόμοι δεν καθορίζονται από αυτόν. Ο θεός σαν δημιουργός ήταν περιττός και στην καλύτερη περίπτωση δεν υπήρχε.
Μα όλα αυτά ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Κάποιοι τα απέκρυψαν επιβάλλοντας στυγνό θεοκρατικό σύστημα. Η θρησκευτική και πολιτική εξουσία επέβαλε τη θέλησή της με τον πιο επαίσχυντο τρόπο: το βασανισμό και την καταδίκη σε θάνατο όσων αμφισβητούσαν την Απόλυτη Ιδέα των Γραφών.

Ας κάνουμε πάλι ένα ιστορικό ταξίδι στο χρόνο για να δούμε πώς το φως ξέσχισε τα ράσα της αποβλάκωσης φωτίζοντας τις σκοτεινιασμένες κόγχες του ανθρώπινου εγκέφαλου.

Το 1625 ο Πιέρ Γκασεντί (1592-1655) καταπιανόταν με την αστρονομία και την επικούρεια φιλοσοφία και οι υλιστικές ιδέες αναβιώνουν και πάλι. Εμπλουτίζονται με τον Τόμας Χομπς (1588-1679) που θεωρείται ο θεμελιωτής του μηχανιστικού υλισμού.

Όλα πια έχουν σχέση με την κίνηση της ύλης σύμφωνα με τους μηχανικούς νόμους. Στην προεπαναστατική Γαλλία οι φιλόσοφοι δημιουργούν τομές στην προϋπάρχουσα χριστιανική σκέψη. Η πραγματικότητα αποτελείται μόνο από ύλη, στηρίζοντας κάθε αντίληψη αποκλειστικά στη λογική και την εμπειρία. Άλλωστε το ον, το πράγμα δηλαδή, είναι υλικό και μόνο αυτό απαρτίζει το πραγματικό. Αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής στον τρόπο της σκέψης ήταν η ραγδαία ανάπτυξη των φυσικών επιστημών τον επόμενο αιώνα. Ο άνθρωπος επιτέλους αφυπνίστηκε και κατάλαβε ότι έπρεπε να προσηλωθεί στην αγάπη του για τη φύση και τον άνθρωπο.

Παρακολουθώντας την εξέλιξη της Φιλοσοφικής σκέψης, μετά το 16ο αιώνα, παρατηρούμε ραγδαία εξάπλωση του Ντεϊσμού, των φυσικών θρησκειών και των πανθεϊστικών αντιλήψεων. Οι τελευταίες είναι νατουραλιστικές τάσεις που εμφανίστηκαν σαν αντίδραση στη θρησκευτική καθεστηκυία τάξη του μεσαίωνα, όταν εμφανίστηκε το ουμανιστικό κίνημα, στρέφοντας το βλέμμα του ανθρώπου από τον ουρανό στη φύση και τα ατομικά του προβλήματα. Κατάλαβε το καθήκον του απέναντι στον εαυτό του και την κοινωνία του, που είναι μέλος της. Απαλλάχτηκε από τα δεσμά της παράδοσης και της πρόληψης και αντιλήφθη τις υποχρεώσεις του προς τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Όμως η διάδοση της υλιστικής θεωρίας οφείλεται αποκλειστικά στην σαφήνεια και στην ενότητα της μηχανιστικής του αντίληψης. Κατάλαβε ότι η ανθρώπινη συνείδηση όχι μόνο εξαρτάται από τη λειτουργία του εγκεφάλου αλλά είναι και προϊόν της (Ντιντερώ 1713-1784, Λαμετρί 1709-1751). Ο άνθρωπος είναι μια μηχανή και η νόησή του μία λειτουργία του εγκεφάλου. Η φύσις επίσης διέπεται από φυσικούς νόμους (Χόλμπαχ 1723-1789).

Ο Πάουλ Χάινριχ Ντίτριχ γνωστός και σαν βαρόνος Χόλμπαχ (1723-1789) υποστήριξε το συστηματικό υλισμό και απορρίπτοντας κάθε μορφή θρησκείας έγινε εκπρόσωπος του αθεϊσμού. Ό,τι υπάρχει βρίσκεται μέσα στην φύση, έλεγε, οτιδήποτε αναφέρεται έξω από αυτήν είναι δημιούργημα της φαντασίας. Πίστευε ότι ολόκληρο το σύμπαν ήταν ένα σύνολο ύλης, κίνησης και απεριόριστης αλληλουχίας αιτίων και αιτιατών. Ώριμος αθεϊστής ο Χόλμπαχ, απορρίπτοντας τη μέλλουσα ζωή και τη θεία κρίση, πίστευε επίσης ότι ο άνθρωπος πρέπει να στρέφει τις προσπάθειές του για να κάνει ευκολότερη τη δική του ζωή και να ευτυχεί προσπαθώντας να φανεί αντάξιος της αγάπης των υπολοίπων.

Πράγματι, όπως είπαμε πιο πάνω, από την αρχαιότητα ακόμα, ο υλισμός, σαν κοινωνικό φαινόμενο και αλληλένδετος με τη δημοκρατία, αποτελούσε πάντα την προοδευτικότερη κίνηση στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ο θεός την εποχή του διαφωτισμού, σαν Μονάδα και Διάνοια, εμψυχώνει τον κόσμο και γίνεται στήριγμα των ορθολογιστών. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτή η πλευρά. Σαν αρχή του κόσμου επιβάλει την ηθική της. Ο θεός γίνεται ξανά ιδέα. Ιδέα του Αγαθού. Αιώνιος σαν τη Φύση και ηθικός όπως διακαώς επιθυμεί ο άνθρωπος. Ο θεός της νέας εποχής αυτοδημιουργείται και τελειοποιείται όπως η φύση. Μόνο η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου συντελεί στο τελικό «πεπρωμένο». Το τελευταίο δεν είναι γεγραμμένο αλλά συντελείται από εμάς. Εμείς έχουμε την ευθύνη. Ο άνθρωπος απελευθερώνεται!

Οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις έδωσαν νέα ώθηση! Ο άνθρωπος επιτέλους κατάφερε να αντισταθεί στο ράσο.

Αλλά εκεί όπου ο υλισμός έπεισε για την ανυπαρξία του θεού, η ηθική είχε και πάλι την τιμητική της. Χωρίς να υπάρχει αναγκαίος σύνδεσμος μεταξύ θρησκείας και ηθικής, γίνεται κατανοητό ότι οι άθεοι είναι εναρετώτεροι των πιστών γιατί «καθοδηγούνται» από μία συλλογική συνείδηση που την «επιβάλλουν» στην κοινωνία με την εκμάθηση και την εκπαίδευση, σαν χρέος και καθήκον του ανθρώπου, και όχι με κίνητρο την ανταμοιβή και τα εκβιαστικά διλήμματα της τιμωρίας που εφευρίσκει η θρησκεία.

Τη διαπίστωση αυτή είχε κάνει και ο Πιέρ Μπάυλ (1647-1706). Ήταν Γάλλος φιλόσοφος, πρώιμος εκπρόσωπος του Διαφωτισμού που με το έργο του «Ιστορικό και Κριτικό Λεξικό» άσκησε σημαντική επίδραση στον Βολτέρο, τον Ντιντερό και τον Φώερμπαχ. Επειδή πίστευε ότι η γνώση δεν μπορεί να θεωρηθεί αναμφίβολα αξιόπιστη, παρά μόνο πιθανή άρα και τα θρησκευτικά δόγματα δεν μπορούν να θεμελιωθούν ορθολογικά και γι’ αυτό υποστήριζε ότι την ηθική δεν πρέπει να την ταυτίζουμε με τη θρησκεία. «Η λαϊκή ηθική που ωθεί τον άθεο προς τον ενάρετο βίο» έλεγε «είναι τόσο αυστηρή, όσο και κάθε πειθαρχία θρησκευτικής έμπνευσης». Επίσης με παρρησία διακήρυττε ότι ο άθεος μπορεί να είναι ηθικός και έντιμος άνθρωπος. Ο άνθρωπος, έλεγε, γίνεται κατώτερος όχι με τον αθεϊσμό αλλά με τις δεισιδαιμονίες!

Έτσι είχαν τα πράγματα μέχρι την Γαλλική επανάσταση και το Διαφωτισμό που άλλαξε το νόημα του ανθρώπου, αλλάζοντας παράλληλα και τον ίδιο.
Κάτι έλλειπε όμως ακόμα. Ο μηχανιστικός υλισμός είχε ελλείψεις που ενοχλούσαν και δεν μπορούσε να αποδώσει στο μέγιστο την αλήθεια για τον κόσμο.
Πρώτο και κύριο εκείνοι οι μηχανιστικοί υλιστές ερμήνευαν τον κόσμο υλιστικά, όμως την πρώτη κίνηση την απέδιδαν ακόμα στο Θεό.

Ο Χέγκελ και ο Φώερμπαχ (μαζί με τον Καντ) εκπροσωπούν την κλασική γερμανική φιλοσοφία. Ανήκουν όμως και οι τρεις σε διαφορετικά φιλοσοφικά στρατόπεδα.
Αυτοί που μας ενδιαφέρουν για την ώρα είναι οι δυο πρώτοι κυρίως, μέσω των οποίων ο Μαρξ και ο Ένγκελς θα διατυπώσουν πιο ολοκληρωμένα τον διαλεκτικό υλισμό για να ξεπεράσουν και τα τελευταία εμπόδια.

Ο Τζωρτζ Χέγκελ (1770-1831) ήταν Γερμανός φιλόσοφος που εκπροσώπησε τον αντικειμενικό ιδεαλισμό και θεμελίωσε τη συστηματική θεωρία της διαλεκτικής. Η διαλεκτική είναι μια διαδικασία γίγνεσθαι. Αντικειμενικός ιδεαλιστής, ο Χέγκελ, θεωρούσε τον κόσμο και τα φαινόμενά του σαν μία Απόλυτη Ιδέα ή Παγκόσμιο Πνεύμα. Η φύση, η κοινωνία και η νόηση είναι η εξέλιξη του Παγκόσμιου Πνεύματος που στη θρησκεία παίρνει τη θέση του θεού. Κάτω από την οπτική αυτή, η ιδέα στον άνθρωπο, αποκτά συνείδηση, βούληση και προσωπικότητα και στη φύση πραγματώνεται σαν εσωτερική νομοτελειακή αναγκαιότητα.

Η μέγιστη συμβολή του Χέγκελ αναμφισβήτητα είναι η διαλεκτική στην οποία η ενότητα των αντιθέτων, σαν πολικές έννοιες αλληλοσυμπληρώνονται ή αλληλοαποκλείονται. Η αντίφαση αυτή είναι η κινητήριος δύναμη του πνεύματος, που σαν εσωτερικός παλμός, δημιουργεί τη διαδικασία ενός αδιάκοπου γίγνεσθαι (σταδιακή ανάπτυξη του πνεύματος).

Η στρέβλωση ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τη διαλεκτική δεν ξεπεράστηκε ποτέ από το μεγάλο Γερμανό φιλόσοφο, δημιουργώντας μία μεγαλειώδη αντίφαση που αναβίωσε αντεστραμμένη στην Διαλεκτική του Μαρξ, όπου στη θέση του Απόλυτου Πνεύματος, ο θεμελιωτής του διαλεκτικού υλισμού, όπως θα δούμε πιο κάτω, τοποθέτησε τον υλικό κόσμο! Την αντίφαση αυτή όμως, πριν από τον Μαρξ, ανακάλυψε ένας άλλος μεγάλος φιλόσοφος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, ο Φώερμπαχ, που ξεσκόνισε με την κριτική του τη φιλοσοφία του Χέγκελ.

Ο Λουδοβίκος Φώερμπαχ (1804-1872) ήταν υλιστής. Δεχόταν την πραγματικότητα υλιστικά και αντικειμενικά. Τον κόσμο, έλεγε, δεν τον έφτιαξε κανένας θεός, γιατί αυτός υπήρχε ανέκαθεν, ούτε τον όριζε καμιά δύναμη αλλά οι φυσικές δυνάμεις που τις αναγνωρίζουμε με νόμους. Η σκέψη, τόνιζε, εξαρτάται από τον εγκέφαλο και γι αυτό, πίστευε ότι, η νόηση είναι αναπόσπαστη από την ύλη.

Το πρώτο μεγάλο βήμα προς τον διαλεκτικό υλισμό είχε γίνει. Το πνεύμα είναι προϊόν της ύλης και όχι το αντίθετο που μας οδηγεί στον ιδεαλισμό. Ο τελευταίος, έλεγε, είναι μία μεγάλη ανοησία. Πέρα όμως απ’ όλα αυτά τα θετικά, θεωρώντας τις ανθρώπινες αισθήσεις σαν την κινητήρια δύναμη της ιστορίας, παρέβλεψε τα φαινόμενα της κοινωνικής ζωής, όπως επίσης και τις νομοτέλειές τους. Με λίγα λόγια εξετάζοντας το θέμα μόνο θεωρητικά, παρέβλεψε την ανθρώπινη δράση, σαν πράξη, μέσα στην ιστορία του ανθρώπου.

Η νόηση έχει πραγματική δύναμη και γι αυτό δεν πρέπει να μένει έξω από τα φαινόμενα. Ο Φώερμπαχ μπορεί να εξηγούσε καλά τον κόσμο, όμως χωρίς τη γνώση και τη δράση του ανθρώπου δεν προέβλεπε πώς αυτός μπορούσε να αλλάξει. Αυτό δηλαδή που έκανε ο Μαρξ, όταν από τον Χέγκελ πήρε τη διαλεκτική και από τον Φώερμπαχ υιοθέτησε τον υλισμό που τόσο θαυμαστά περιέγραψε εμπλουτίζοντάς τον. Από τον Φώερμπαχ διδάχτηκε ακόμα πώς με τη θρησκεία ο άνθρωπος ολοκληρωτικά αποξενώνεται από τον κόσμο του.

Ο Καρλ Μαρξ (1818-1883) μαζί με τον Φρειδερίκο Ένγκελς (1820-1895) ήταν οι φιλόσοφοι που θεμελίωσαν τον διαλεκτικό υλισμό. Ο Μαρξ αμφισβήτησε τον Χέγκελ μεταξύ άλλων και μέσα από την κριτική που έκανε στον Νταβίντ Στράους και τον Μπρούνο Μπάουερ, όταν ο πρώτος διαχώρισε τη φιλοσοφία από τη θρησκεία και την λογική από την ιστορία. Παράλληλα, δέχεται και την κριτική του Φώερμπαχ προς τον Χέγκελ. Το Είναι δεν μπορεί να μείνει χωρισμένο από τη συνείδηση. Ούτε η συνείδηση από το Είναι. Έχοντας τα υλιστικά όπλα του Φώερμπαχ και τη διαλεκτική του Χέγκελ, την οποία θα αντιστρέψει όπως είπαμε, για να δείξει όχι τη σταδιακή εξέλιξη του πνεύματος αλλά το μηχανισμό για την ανάπτυξη της κοινωνίας. Με τα εφόδια αυτά, δίκαια ονομάστηκε θεμελιωτής του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, αναπτύσσοντας επιστημονικά τη νομοτελειακή ανάπτυξη της φύσης, εντοπίζοντας παράλληλα και το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας που είναι αυτό της σχέσης του Είναι και της Νόησης.

Το μεγάλο αυτό πρόβλημα έχει τις ρίζες του στη θρησκεία, στις φτωχές και περιορισμένες παραστάσεις του πρωτόγονου ανθρώπου. Το ερώτημα που έθεσε ήταν τι προϋπήρξε, η ύλη ή το πνεύμα; Υπήρχε ο κόσμος προαιώνια ή είναι δημιούργημα κάποιου θεού;

Όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο η διαφορά ανάμεσα στον υλισμό και τον ιδεαλισμό αλλά κυρίως αν η νόηση μπορεί να γνωρίσει τον πραγματικό κόσμο και αν οι αντιλήψεις και οι παραστάσεις μας είναι οι αληθινές του αντανακλάσεις. Αυτά κυρίως μας ενδιαφέρουν σε αυτήν την επισκόπηση.

Η θρησκεία, με την ανάπτυξη του διαλεκτικού υλισμού, αποδείχτηκε, πέρα ως πέρα μια απατηλή θεωρία. Η κοσμοαντίληψή της παραμορφώνει τον κόσμο, διαστρεβλώνοντας την ερμηνεία των φαινομένων της φύσης και της κοινωνίας. Όμως, στον αγώνα της να εκτοπίσει την επιστήμη και την αλήθεια, έστω και μετά από αρκετούς αιώνες, η θρησκεία βρέθηκε βαριά λαβωμένη.

Στον υλισμό, η ύλη αναγνωρίζεται σαν η μοναδική βάση του κόσμου (μονισμός). Ο διαλεκτικός υλισμός θεωρεί τη συνείδηση λειτουργία του εγκεφάλου που αντανακλά τον αντικειμενικό κόσμο. Όμως σαν επιστήμη ερευνά τους πιο γενικούς νόμους της κίνησης και της ανάπτυξης της φύσης, της κοινωνίας και της νόησης. Σαν γενική μέθοδος γνώσης του κόσμου αναγνωρίζει α) την αμοιβαία σχέση των φαινομένων και των αντικειμένων, β) την κίνηση και την ανάπτυξη του κόσμου σαν αποτέλεσμα των εσωτερικών αντιθέσεων που δρουν μέσα του. Η διαλεκτική, απαλλαγμένη από το μυστικισμό, θα γίνει αναγκαιότητα για τις φυσικές επιστήμες, και το χρηστικότερο εργαλείο για τη διερεύνησή τους.

Η πορεία εξέλιξης της επιστήμης και της κοινωνίας επιβεβαιώνει την ορθότητα του φιλοσοφικού υλισμού, του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, με τον καλύτερο τρόπο.

Σε συζητήσεις με θέμα τις θρησκείες και το Θεό κυριαρχεί η άποψη ότι αυτές δεν βγάζουν πουθενά, επειδή όσα λέει ο ένας αντικρούονται από τον άλλο σε μία ατέρμονη συζήτηση πολλών και διαφορετικών θεμάτων χωρίς να βγαίνει ουσιαστικό συμπέρασμα.

Μπορεί να αλλάξει αυτό, τι λέτε;

Μπορούμε να καταλήξουμε κάπου, μπορούμε να αποστομώσουμε κάποιον που με αφέλεια δέχεται πράγματα που δεν μπορούν να αποδειχτούν;
Η απάντηση είναι ναι και στα δυο ερωτήματα, αρκεί να υιοθετήσουμε τη λογική του διαλεκτικού υλισμού. Μόνο με τη λογική αυτή μπορεί να επιχειρηματολογήσει κάποιος κι αυτό γιατί ο κόσμος μας είναι υλιστικός.

Όμως, ας αρχίσουμε από τους ορισμούς ώστε να γνωρίσουμε τους όρους με τους οποίους θα ασχοληθούμε, δηλαδή τι είναι μονισμός, δυϊσμός, βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας, υλισμός, ιδεαλισμός και διαλεκτική.

Ο μονισμός είναι μία φιλοσοφική αντίληψη που δέχεται σαν βάση του υπαρκτού κόσμου μία πηγή, μια αρχή και θεμελιώδη. Δέχεται ότι αυτή είναι υλική.
H πρώτη αρχή, το «όντως ον» που ενέπνευσε τους πρώτους υλιστές φιλόσοφους της αρχαιότητας είναι ένα υλικό στοιχείο (το Νερό για παράδειγμα στον Θαλή τον Μιλήσιο ή η Φωτιά για τον Ηράκλειτο) και από αυτό προήλθαν όλα τα άλλα..
Υπάρχει και μονισμός που δέχεται σαν αρχή το πνεύμα, την ιδέα (Πλάτων).
Οι πρώτοι λέγονται Υλιστές, οι δεύτεροι Ιδεαλιστές. Μεταξύ τους όμως υπάρχει ανειρήνευτη φιλοσοφική διαμάχη ορίζοντας το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας.

Ο δυϊσμός είναι η φιλοσοφική αντίληψη που δέχεται σαν βάση του υπαρκτού κόσμου δυο αδιαίρετες πηγές, την ύλη και το πνεύμα, σαν μια προσπάθεια συμφιλίωσης των δυο φιλοσοφικών κατευθύνσεων. Οι δυϊστές δέχονται την ύλη και το πνεύμα σαν ανεξάρτητες οντότητες που δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους (Ρενέ Ντεκάρτ). Όμως αυτή η φιλοσοφική κοσμοθεώρηση οδηγεί αναπόφευκτα στον ιδεαλισμό, στον αντίποδα του οποίου βρίσκεται ο υλισμός και φυσικά ανάμεσά τους η προαιώνια διαμάχη. Ποια η διαφορά μεταξύ τους;

Το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας είναι αυτό που ερευνά τη σχέση της Νόησης με το Είναι. Την σχέση της συνείδησης και του κόσμου, για να το πούμε πιο απλά.
Το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας, όπως αλλιώς λέγεται, θέλει τη φιλοσοφία χωρισμένη σε δυο μεγάλα στρατόπεδα, αυτό του υλισμού και εκείνο του ιδεαλισμού.
Τα στρατόπεδα αυτά αφορούν κατευθύνσεις σκέψης.

Γιατί όμως η φιλοσοφία χωρίζεται ανάμεσα στις δυο αυτές κατευθύνσεις;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό την δίνει η ίδια η φιλοσοφία. Οι βασικές φιλοσοφικές κατευθύνσεις κάθε σχολής έχουν διαφορετικό προσανατολισμό, γιατί η πάλη μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού είναι η κινητήρια δύναμη της φιλοσοφικής σκέψης και νομοτέλεια της ιστορικής της πορείας. Ο φιλόσοφος και γενικά ο άνθρωπος ωριμάζει μέσα στην κοινωνική πάλη και στις αντιθέσεις της και γι αυτό από την οπτική αυτή εξαρτώνται όλα του τα συμπεράσματα για τον κόσμο.
Ο τρόπος που σκέπτεται αφορά την ερμηνεία που θα δώσει ο ίδιος για τον κόσμο του.
Μπορεί να τον γνωρίσει… πόσο και γιατί…

Ο υλισμός θεωρεί τον κόσμο μας καθοριστικό, θεμελιακό και πρωτεύων, τη δε συνείδηση, τη σκέψη και το πνεύμα δευτερεύοντα. Συνεπώς η ύλη προηγείται, ενώ η συνείδηση σαν δευτερεύων παράγοντας είναι προϊόν εξέλιξης της ύλης, του εγκέφαλου δηλαδή. Η συνείδηση είναι η ιδεατή αντανάκλαση του υλικού κόσμου (ανθρώπινος εγκέφαλος) και στον άνθρωπο χρησιμεύει σαν μέσο για να τον ερμηνεύει, γι’ αυτό είναι αδιανόητο να νοηθεί αποσπασμένη από τον εγκέφαλο που την γεννά. Οι υλιστές φιλόσοφοι δέχονται ότι τον κόσμο μας δεν τον δημιούργησε κανένας. Είναι αιώνιος (αΐδιος) και απειρόμορφος και ό,τι υπάρχει γύρω του υπάρχει αντικειμενικά και ανεξάρτητα από αυτόν. Τα αντικείμενα υπάρχουν ανεξάρτητα απ’ τη σκέψη μας, δηλαδή είναι αντικειμενικά. Υπάρχουν είτε τα σκεφτόμαστε είτε όχι. Είτε υπάρχουμε εμείς είτε όχι!

Στον ιδεαλισμό η ιδέα, η σκέψη, η συνείδηση, το πνεύμα και ο θεός είναι το καθοριστικό, το θεμελιακό και το πρωτεύον. Ο κόσμος, η φύση, η ύλη παράγονται ή εξαρτούνται από τη συνείδηση, το πνεύμα και το θεό. Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι δέχονται ότι το πνεύμα υπήρχε πριν τον υλικό μας κόσμο. Αυτόν τον δημιούργησε το πνεύμα, το ιδεατό, δηλαδή ο θεός (εν αρχή ην ο Λόγος) και συνεπώς δεν είναι παντοτινός αλλά πρόσκαιρος και προσωρινός που εξαρτάται απόλυτα από το θεό.
Να πού ευθύνεται ο διαφορετικός προσανατολισμός της κάθε σχολής! Αυτός είναι ο λόγος που η ιδεαλιστική θεώρηση του Πλάτωνα, παρόλο που ακολούθησε παράλληλη πορεία με το Δημόκριτο και αργότερα με τον Επίκουρο, δε συναντήθηκαν ποτέ. Γι αυτό και η υλιστική θεώρηση του κόσμου είναι ασυμβίβαστη με την ιδέα της ύπαρξης του θεού. Κάθε ανάμειξη μεταξύ τους είναι «μπασταρδεμένη φιλοσοφία» που οδηγεί αναπόφευκτα στον ιδεαλισμό.

Ετυμολογικά ο όρος «διαλεκτική» προέρχεται από το «διαλέγομαι» που εκφράζει την τέχνη της ομιλίας ή της συζήτησης, στην προσπάθειά μας να βρεθεί ένας τρόπος να αποδείξουμε κάτι ή να το διαψεύσουμε.

Πώς γίνεται όμως αυτό;

Επειδή πολλοί δεν το κατανοούν ή αγνοούν τελείως την μεθοδολογία αυτή, θα προσπαθήσω να βρω έναν τρόπο κατανόησης ώστε μεταξύ μας να χρησιμοποιούμε κοινή γλώσσα και λογική.

Από την εποχή του Επίκουρου, ο μεγάλος φιλόσοφος απαιτούσε ανάμεσα στους συζητητές να χρησιμοποιούνται για τις λέξεις οι ίδιες έννοιες. Σ’ αυτό μερικές φορές μπορεί να βοηθήσουν και οι συμβάσεις που κάνουμε μεταξύ μας. Βέβαια σαν έννοια η «διαλεκτική» στη διάρκεια της ιστορίας πήρε πολλές μορφές. Ο Αριστοτέλης λέει εμφανίζεται από την Ελεατική σχολή των προσωκρατικών όπου ο Ζήνων επεδίωξε την αναίρεση των Πυθαγορείων. Ο Ηράκλειτος όμως την χρησιμοποίησε κάνοντας λόγο για την αέναη κίνηση των πραγμάτων.

Νομίζω στον Ηράκλειτο πρέπει να αποδώσουμε την επινόηση της διαλεκτικής που πρώτος αντιλήφθη την αδιάκοπη πάλη των αντιθέτων. Η Ελεατική σχολή ήταν απόλυτα αντίθετη στην αντίληψη του Ηράκλειτου για την κίνηση. Ο Παρμενίδης δεχόταν την κίνηση σαν ψευδαίσθηση και το Σύμπαν μοναδικό, συνεχές και ακίνητο. Όμως σαν πρόλογο αρκούν αυτά, αφού το θέμα μας αλλού αποσκοπεί.

Η διαλεκτική σαν μεθοδολογία και λογική επιχειρηματολογία έχει εφαρμογή στη σκέψη, στη φύση και στην ιστορία. Θέματα δηλαδή που συνεχώς θίγει ο αναζητητής της αλήθειας. Πρέπει ακόμα να αναφέρω ότι μέσα από τις αντιθέσεις αναζητούμε να βρούμε την αλήθεια και γι αυτό τις θεωρώ όχι σαν λόγο για να διαφωνήσουμε αλλά σαν τρόπο για να τις ξεπεράσουμε και να βρούμε την αλήθεια ή έστω, αν θέλετε, να συνεννοηθούμε. Ο εριστικός διάλογος δεν ωθεί προς την αλήθεια, το ξεπέρασμα δηλαδή των αντιθέσεων, αλλά μας σπρώχνει προς το διχασμό και τον πόλεμο. Δημιουργεί διαφωνία και μίσος, σαν αυτό που μόνιμα βρίσκεται στις καρδιές των πιστών, ανάμεσα σε διαφορετικές θρησκείες ή και μέσα στην ίδια, ανάμεσα στην «ορθή» δόξα και την αίρεση.

Στην διαλεκτική τα δυο αντίθετα αποτελούν την θέση και την αντίθεση που αίρονται σε κάτι ανώτερο: στην σύνθεση. Έτσι ξεπερνούμε τις αντιθέσεις στη σκέψη μας και στην αντίληψή μας για τον κόσμο. Σαν φιλοσοφική μέθοδος η διαλεκτική αποκαλύπτει την κινητήρια δύναμη και την πηγή κάθε εξελικτικής διαδικασίας στην φύση και την κοινωνία.

Βασικές της θέσεις είναι.

α) Θεωρεί την ύλη σαν το μοναδικό θεμέλιο του κόσμου.

β) Δέχεται την καθολική αλληλουχία των πραγμάτων και των φαινομένων.

γ) Υποστηρίζει ότι η κίνηση και η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα των εσωτερικών αντιθέσεων.

Τόσο ο υλισμός όσο και ο ιδεαλισμός μπορεί να είναι διαλεκτικός ή μεταφυσικός, όμως ο υλισμός ποτέ δεν ταυτίζεται με την μεταφυσική γιατί η επιστημονική πρακτική ποτέ δεν συνδέθηκε με τον ιδεαλισμό.

Οι ιδεαλιστές, την διαλεκτική δεν την εφαρμόζουν ούτε στην εξήγηση των φαινομένων της φύσης, ούτε στην γνώση. Δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι ο κόσμος δεν είναι δημιούργημα, αλλά αΐδιος και παντοτινός. Ούτε μπορούν να αντιληφθούν την αναγκαιότητα των νόμων ή την ύπαρξη των αντικειμενικών νομοτελειών της φύσης και γι αυτό δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι η κίνηση της ύλης είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα της ύπαρξης και της ουσίας της!

Την φύση δεν την έφτιαξε κανένας θεός και γι αυτό δεν κατευθύνεται από θεούς, αλλά από φυσικές δυνάμεις και τους νόμους που την ορίζουν.

Επίσης, δεν κατανοούν γιατί η νόηση είναι αναπόσπαστη από την ύλη και αποτέλεσμα της λειτουργίας του εγκεφάλου. Γι αυτό και θεωρούν την ύλη… προϊόν του πνεύματος κι όχι το αντίθετο.

Πρέπει να το βάλουμε καλά στο μυαλό: Η ενότητα του κόσμου, συνίσταται στην υλικότητά του και η νόηση είναι προϊόν του ανθρώπινου εγκεφάλου, ενώ ο ίδιος ο άνθρωπος είναι με τη σειρά του προϊόν της νομοτελειακής ανάπτυξη της φύσης και της κοινωνίας.

Με λίγα λόγια, όπως έλεγε και ο Φώερμπαχ ο υλισμός, ο αισθητός κόσμος, στον οποίο ανήκουμε και εμείς οι ίδιοι, είναι ο μοναδικός πραγματικός και υπαρκτός κόσμος, ενώ όλα τα άλλα είναι ιδεαλιστικές ανοησίες.

Να γιατί ο διαλεκτικός υλισμός είναι το θεωρητικό όπλο του αναζητητή της αλήθειας και το ανώτατο επίτευγμα της φιλοσοφικής σκέψης. Μόνο χάριν αυτής μπορούμε να αποκτήσουμε τη λογική που αντιστέκεται στην αλλοτριωμένη μας συνείδηση και μας αποξενώνει από τον κόσμο.

Διαφορετικά, χαμένοι στον ίδιο μας τον κόσμο, θα υπνοβατούμε στο υπερβατικό και την ουτοπία και συζητώντας και φιλοσοφώντας για το θεό τα συμπεράσματά μας δεν θα μας οδηγούν πουθενά.

Πώς όμως συνδέεται η διαλεκτική με την επιστήμη;

Όταν λέμε ότι ερμηνεύουμε σωστά τον κόσμο μας εννοούμε ότι κατανοούμε ότι τα πράγματα είναι αντικειμενικά και μεταξύ τους συνδέονται με κάποιες σχέσεις που αλλάζουν με την κίνηση. Οι σχέσεις των πραγμάτων λοιπόν εκδηλώνονται στην κίνησή τους, στην διαδικασία της εμφάνισης και εξαφάνισής τους.
Η επιστήμη εστιάζεται ειδικά στο πρόβλημα αποκαλύπτοντας τις σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα που βρίσκονται σε διαδικασίες αλλαγής, με τις οποίες αυτά αποκτούν νέες ιδιότητες μεταβάλλοντας αυτές που έχουν. Στη θεωρία της εξέλιξης για παράδειγμα ο Δαρβίνος εντόπισε την αλληλοσύνδεση του οργανισμού με το περιβάλλον του στην διαδικασία της εξέλιξής τους, ανακαλύπτοντας ότι μεταξύ τους υπάρχει μια αλληλένδετη σύνδεση όπου το ένα επηρεάζει το άλλο, όπως στη φωτοσύνθεση των φυτών ή την αναπνοή τους ανάμεσα στην μετατροπή του Οξυγόνου και το διοξείδιο του άνθρακα.

Ας πάρουμε και ένα νόμο, ας πούμε αυτών των αντιθέτων.

Η αντίφαση είναι η κινητήρια δύναμη της αλλαγής γιατί μόνο αυτή σε μια διαδικασία παρέχει τις εσωτερικές συνθήκες που κάνουν αναγκαία αυτή την αλλαγή. Κίνηση χωρίς αντιφάσεις θα ήταν απλά μια επανάληψη του εαυτού της, χωρίς καμιά αλλαγή, πρόοδο και εξέλιξη. Μέσω των αντιφάσεων επικρατούν νέες συνθήκες και αλλάζουν την προηγούμενη κατάσταση.

Το Σύμπαν είναι γεμάτο αντιφάσεις: έλξης και απώθησης που μελετά η φυσική, σύνδεσης και αποσύνθεσης που μελετά η χημεία, εξέλιξη των ειδών ανάμεσα στους οργανισμούς και το περιβάλλον, όπως είπαμε πιο πάνω, που μελετά η βιολογία. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αντίθετα είναι αυτός που προκύπτει από την ενότητά τους. Αυτό δείχνει ότι όπου υπάρχει αντίθεση αργά η γρήγορα θα γεννηθεί κάτι καινούριο που θα αντικαταστήσει το παλιό. Όμως οι αντιθέσεις που δημιουργούν τα φαινόμενα του υλικού κόσμου είναι πάντα υλικές.

Ας πάρουμε και ένα παράδειγμα ξεπεράσματος της διαλεκτικής αντίθεσης: Στην κλασική φυσική η ύλη και το κενό αποτελούν την αντίθεση (το ον και το μη ον της αρχαιότητας). Το ένα από το άλλο φαίνεται να είναι ξεκομμένο. Εύκολα εδώ ο αδαής μπορεί να ισχυριστεί ότι από το τίποτα μπορεί να προκύψει κάτι, ύλη για παράδειγμα και να ισχυροποιήσει το ενδεχόμενο της δημιουργίας του κόσμου από το τίποτα.
Έτσι, κινδυνεύουμε να παρεκτραπούμε σε ιδεαλιστικές ανοησίες και ο ιδεαλιστής δεν διαθέτει τα μέσα για να απαλλαγεί από την οντολογική αβεβαιότητα, υιοθετώντας στη λογική του το θεό για να καλύψει τα κενά.

Τα κενά αυτά, οι ιδεαλιστές τα αναπληρώνουν με τον μυστικισμό, τις δεισιδαιμονίες, την μαγεία, την αστρολογία, ακόμα και με την υιοθέτηση του μηχανιστικού υλισμού, αγνοώντας την φιλοσοφία του Διαλεκτικού Υλισμού, όπως οι «Αγνωστικιστές» ή κάτι εξυπνάκηδες «Ελληνολάτρες» του Πλατωνισμού ή αυτοί που με έπαρση διακηρύσσουν ότι τάχατες μελέτησαν κβαντομηχανική και κάνοντας αναγωγισμούς ανάμεσα στα επίπεδα της ύπαρξης της ύλης ερμηνεύουν λανθασμένα τον κόσμο εξυπηρετώντας, ποιους άλλους… παρά τους ιδεαλιστές, εσκεμμένα πια ή και χωρίς να το αντιλαμβάνονται.

Λανθασμένα συμπεράσματα προκύπτουν από κάθε λογής παραλογισμό όταν χωρίς γνώσεις φιλοσοφίας και επιστημονικής κατάρτισης ερμηνεύουμε λανθασμένα τον κόσμο ή πιστεύουμε ότι οι νόμοι εκπορεύονται με μυσταγωγικό τρόπο από κάποια δύναμη ή θεό.

Στην κβαντομηχανική πράγματι γίνεται λόγος της δημιουργίας της ύλης από την «διακύμανση του κενού», όμως η «διακύμανση του κενού», χρειάζεται διαλεκτική λογική προκειμένου να κατανοηθεί!

Στην κβαντομηχανική το κενό θεωρείται «μέσον», είναι φορέας ενέργειας που μετέχει στους μετασχηματισμούς των σωματιδίων. Έτσι, η διακύμανση του κενού δεν νοείται σαν «τίποτα», αλλά σαν ενέργεια, ύλη δηλαδή, σε μια διαφορετική κατάσταση, σε ένα υψηλότερο επίπεδο που την συμπεριφορά του την καθορίζουν οι νόμοι της φύσης.

Ο φυσικός κόσμος, λοιπόν, διέπεται από νόμους που αποκλείουν οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση. Καμιά φυσική εξίσωση δεν προβλέπει θεϊκή παρέμβαση.
Ο υλισμός θεμελιώνεται στα αξιώματα της αντικειμενικότητας και γι αυτό θεωρεί ότι νόηση, χωρίς υλικό υπόβαθρο, δεν μπορεί να υπάρξει. Η νόηση είναι προϊόν της λειτουργίας του εγκεφάλου και όχι υλική ουσία και γι αυτό δεν μπορεί να έχει αυτοτελή ύπαρξη.

Οι ιδέες και τα αισθήματα είναι υποκειμενικά δεδομένα και όχι πραγματικές οντότητες. Με λίγα λόγια: τα υποκειμενικά δεδομένα δεν έχουν φυσικό αντίκρισμα.

Η ιστορία του ανθρώπου, σύμφωνα και με τον Μπακούνιν είναι μια εξελικτική διαδικασία, από το βασίλειο των ζώων στο βασίλειο της ελευθερίας. Αυτό που τους διαφοροποιεί είναι η νόηση, όμως ένα από τα χαρακτηριστικά που βρίσκονται στις κατώτατες βαθμίδες είναι αυτό που αναγκάζει τον άνθρωπο να πιστεύει ακόμα στο θεό. Μέσα από την ιδεαλιστική θεώρηση και λογική ο άνθρωπος χειραγωγείται ακόμα πιο καλά.

Να γιατί η θρησκεία και ο μυστικισμός είναι η φενακισμένη αντίληψη της πραγματικότητας και όσοι εγκλωβίζονται σ’ αυτήν, εκτός του ότι ερμηνεύουν λανθασμένα τον κόσμο, ζουν αποξενωμένοι σ’ αυτόν υπονομεύοντας την επίγεια ζωή και υποταγμένοι στο ψέμα, ζουν με την ψευδαίσθηση της μετά θάνατον ανταμοιβής ή με τον φόβο μιας αιώνιας τιμωρίας που γελοιοποιεί τη λογική και την αισθητική του νοήμονος ανθρώπου, επιτρέποντας στους λίγους να τον χειραγωγούν, να του περιορίζουν την ελευθερία του και οικονομικά να τον εξευτελίζουν και να τον εκμεταλλεύονται.

(βλέπε επίσης >>>)

Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων

Newsroom ΔΟΛ, in.gr, 22/3/2013

Πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια, στα τέλη της Τριαδικής Περιόδου, οι μισοί οργανισμοί της Γης εξαφανίστηκαν απότομα σε μια μυστηριώδη καταστροφή, η οποία άνοιξε το δρόμο για το βασίλειο των δεινοσαύρων. Νέα μελέτη, βασισμένη σε ακριβείς τεχνικές ραδιοχρονολόγησης πετρωμάτων, συνηγορεί τώρα στη θεωρία ότι η μαζική εξαφάνιση προκλήθηκε από τερατώδεις ηφαιστειακές εκρήξεις.

Η θεωρία των ηφαιστειακών εκρήξεων έχει τεθεί στο τραπέζι εδώ και χρόνια. Μέχρι σήμερα, όμως, κανείς δεν ήταν βέβαιος ότι αυτές οι βίαιες εκροές λάβας συνέβησαν πριν αρχίσει να εξαφανίζεται μαζικά η ζωή στη Γη.

Η νέα έρευνα, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό Science, χρονολογεί την πρώτη φάση των εκρήξεων στα 201,56 εκατομμύρια χρόνια, όταν ξεκίνησε η μαζική εξαφάνιση. Επιπλέον, κάτω από τα στερεοποιημένα ηφαιστειακά πετρώματα, οι ερευνητές εντόπισαν απολιθωμένους κόκκους γύρης και διάφορους σπόρους, ένδειξη ότι το οικοσύστημα παρέμειναν άθικτα πριν από την εκροή λάβας.
Οι εκρήξεις που γέννησαν τον Ατλαντικό

Οι εκροές λάβας που ενδέχεται να κρύβονται πίσω από το επεισόδιο της Τριαδικής εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να καλύψουν μια περιοχή λίγο μικρότερη από την Αυστραλία. Συνέβησαν όταν όλη η ξηρά της Γης ήταν συγκεντρωμένη σε μια υπερήπειρο. Σήμερα, η στερεοποιημένη λάβα, μια μορφή βασάλτη, απαντάται σε τέσσερις ηπείρους.

Οι αμερικανοί ερευνητές που υπογράφουν τη νέα μελέτη κατάφεραν να χρονολογήσουν με πρωτοφανή ακρίβεια τέσσερις επιμέρους ηφαιστειακές εξάρσεις, εξετάζοντας το ρυθμό διάσπασης ισοτόπων του ουρανίου σε άτομα μολύβδου.

Η ανάλυση αποκαλύπτει ότι η πρώτη φάση ξεκίνησε στην περιοχή του σημερινού Μαρόκου, επεκτάθηκε στις ανατολικές ακτές της σημερινής Αμερικής, και διήρκεσε μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Νέες ηφαιστειακές εξάρσεις ακολούθησαν 60.000 χρόνια, 270.000 χρόνια και 620.000 χρόνια μετά το πρώτο αυτό επεισόδιο, δημιουργώντας τελικά ένα ρήγμα που μεγάλωσε και σχημάτισε τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η χρονολόγηση συνηγορεί στη θεωρία της ηφαιστειακής δραστηριότητας, δεν αρκεί όμως για να αποδείξει ότι ο παράγοντας αυτός ήταν η αιτία, ή η μόνη αιτία, της μαζικής εξαφάνισης -έχουν εξάλλου προταθεί κι άλλες εξηγήσεις, όπως κάποια απότομη κλιματική αλλαγή.

Πρακτικά, όμως, ίσως είναι αδύνατο να υπάρξουν ποτέ αποδείξεις. Η νέα μελέτη ενισχύει τις υποψίες ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις έκρυψαν το φως του ήλιου και προκάλεσαν πολυετείς χειμώνες. Στη συνέχεια ο πλανήτης δεν αποκλείεται να πέρασε σε μια φάση φονικής θέρμανσης λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το οποίο θα μπορούσε επιπλέον να αυξήσει επικίνδυνα την οξύτητα των ωκεανών.

Το επεισόδιο της Τριαδικής ήταν το τέταρτο από τα πέντε γνωστά κύματα μαζικής εξαφάνισης ειδών. Το πέμπτο κύμα εξαφάνισε τους δεινόσαυρους πριν από 65 εκατ. χρόνια και άνοιξε το δρόμο για την κυριαρχία των θηλαστικών.

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν μάλιστα ότι ο πλανήτης διανύει σήμερα ένα έκτο επεισόδιο μαζικής εξαφάνισης, για το οποίο υπαίτιος δεν μπορεί παρά να είναι ο άνθρωπος.

Η αθεΐα δεν χρειάζεται την ύπαρξη της «ψυχής»

Συνέντευξη του Αποστόλη Λυμπερίδη στον Μηνά Παπαγεωργίου,
περιοδικό «ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ» του Ελεύθερου Τύπου, 22/3/2013

Ερώτηση: Γιατί πιστεύετε ότι το ζήτημα του θανάτου και της ύπαρξης της ψυχής παίζει διαχρονικά σημαντικό ρόλο στις ανά τον κόσμο θρησκείες και φιλοσοφικές σχολές;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Γιατί ήταν ακριβώς αυτά που έβαλαν το μυαλό του πρώτου νοήμονος ανθρώπου να φανταστεί και να δημιουργήσει αυτά που θα τον προστάτευαν, όχι μόνο από το φόβο όσο ζούσε, αλλά και από τον φόβο του θανάτου. Την ουτοπία του την είπε επέκεινα και φαίνεται ήταν λυτρωτική. Ο θάνατος γιατί τον φόβιζε και η σύλληψη της ιδέας της ψυχής του επέτρεπε να αντισταθεί στο θάνατο, ελπίζοντας ότι και μετά από αυτόν θα συνεχίσει να ζει σε έναν άλλο κόσμο. Άλλη λύση άλλωστε δεν είχε και η παρηγοριά αυτή διαιωνίστηκε αφού την υπερασπίστηκαν οι πιο σοφοί άνδρες της κοινότητας, οι μάγοι, που ήταν οι θεματοφύλακες της γνώσης και ολόκληρη η φυλή όφειλε τυφλή πίστη σε ότι έλεγαν αυτοί οι παράξενοι σοφοί.

Η τεράστια φιλολογία όλων των αρχαίων λαών, διατηρημένη αρχικά με την παράδοση, γνωστή σε μας σαν μύθος, αποδεικνύει ότι όλοι οι μύθοι έχουν ριγμένες τις ρίζες τους στον πρωτόγονο ανιμισμό, ξεκαθαρίζοντας με ακρίβεια το ζήτημα της καταγωγής των θρησκειών που σήμερα πραγματεύεται η ανθρωπολογία.

Οι πρώτες θρησκευτικές αντιλήψεις λοιπόν γεννήθηκαν πρώτα από τον φόβο για το θάνατο και μετά μέσω της φαντασίας, ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τους φόβους του, δίνοντας τη λύση που τον βόλευε. Φόβος και Ελπίδα είναι οι θεμελιώδες κολώνες της πίστης πάνω στις οποίες όχι μόνο από άγνοια οι πρώτοι άνθρωποι πίστεψαν, αλλά μέσω αυτών και σήμερα οι επιτήδειοι επινοητές, είτε από άγνοια και αυτοί, είτε από πρόθεση, συνεχίζουν να διαιωνίζουν τις πανάρχαιες αντιλήψεις για την anima (ψυχή) που υποτίθεται, σαν πνεύμα και πνοή, φιλοξενείται όσο αυτό αναπνέει. Η επίσκεψη στο όνειρο και η αναχώρηση στο θάνατο ήταν καλές «ενδείξεις» για να πιστέψει ακλόνητα σε τέτοιες δοξασίες.  

Τα πνεύματα αυτά όχι μόνο προσωποποίησαν τα φυσικά φαινόμενα, για τα οποία είχαν άγνοια, αλλά μέσω του ανθρωπομορφισμού δημιούργησαν θεότητες που έφτασαν μέχρι τις μέρες μας και σήμερα εκφράζουν την ίδια ακριβώς αυταπάτη που κάποιοι μάλιστα την ντύνουν και με επιστημονικό μανδύα.

Ερώτηση: Τι πρεσβεύει ο αθεϊσμός για την ύπαρξη της ψυχής και ποια η θέση του σχετικά με θεωρίες όπως η μετενσάρκωση;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Ο αθεϊσμός φυσικά και δεν δέχεται τον όρο «ψυχή» έτσι όπως τον όρισε ο πρωτόγονος άνθρωπος και τον συντήρησε η πίστη στο Πνεύμα και το Θεό. Όμως για να μην αφήσει τη λέξη να χηρέψει έδωσε σ’ αυτήν την έννοια του «ψυχισμού» ντύνοντάς την με ένα υλιστικό υπόστρωμα, αυτό του πνεύματος, για τις γνωστικές διαδικασίες και αυτό της «ψυχής» για τις συναισθηματικές. Θεωρώντας τις εγκεφαλικές αυτές διαδικασίες αξεχώριστες, παρόλο που η μια εντοπίζεται στο φλοιό και η άλλη στα βαθύτερα εγκεφαλικά στρώματα, θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε στη συνείδηση, ορίζοντας σαν ψυχή του ανθρώπου τις εσωτερικευμένες σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο και την κοινωνία όπου ζει. Ο ψυχισμός του ανθρώπου λοιπόν είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της φυλογένεσης, αλλά και της ανθρωπογέννησης και της κοινωνικής του ζωής και όχι ουσία που μας την δίνει ο θεός. Αυτό ακριβώς είναι που μόνο η νόηση μας διαφοροποιεί από το άλλο ζωικό βασίλειο, γι αυτό και ο άνθρωπος λέγεται «ζώον λογικόν», σε αντιδιαστολή με τις θρησκείες που θεωρούν ότι τα ζώα δεν έχουν ψυχή, παρόλο που τα ζώα εκφράζουν πλήθος συγκινήσεων και αναγκών με κινήσεις και κραυγές.

Μετά από όλα αυτά πώς θα ήταν δυνατόν ένας άθεος να πιστεύει στη θεωρία της μετενσάρκωσης; Η ψυχή, όπως είπαμε, δεν είναι ουσία που πάει από το ένα σώμα στο άλλο.

Οι πιστοί βρήκαν βολική την ψυχή για να δικαιολογήσουν μεταξύ άλλων και την ηθική ανταμοιβή, ενδύοντας τα σώματα, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης στο «Περί ψυχής» αναφερόμενος στον Πυθαγόρα. Ο τελευταίος, σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, θυμόταν μέχρι και τις τέσσερις προηγούμενες ζωές του και από εκεί, ο λάτρης του Πυθαγόρα, Πλάτων, φαίνεται να επινόησε την ανάμνηση των ιδεών.

Εδώ θα ήταν καλύτερο να αφήσουμε τη λέξη να χηρέψει!

Ερώτηση: Μιας και έχετε μελετήσει επισταμένα την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, θα μπορούσατε να μας αναφέρετε κάποιες αρχαίες σχολές που να προσεγγίζουν το ζήτημα του θανάτου και της ψυχής με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι σύγχρονοι άθεοι;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Στη φυσιοκρατία των αρχαίων χρόνων μέσω του Θαλή, Δημόκριτου και Επίκουρου η ψυχή εμφανίζεται σαν ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου, αλληλένδετη με τα αισθήματα και τη νόηση του ανθρώπου. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή με τον ψυχισμό που υποστηρίζουμε εμείς!

Ο Αντιφών μάλιστα, συνομήλικος του Σωκράτη, ήταν ο πρώτος Αθηναίος σοφιστής που διακήρυττε ότι η ρίζα των ψυχικά ασθενών βρίσκεται στο νου μας και η θεραπεία που επιδείκνυε ήταν η σωστή συνέτιση. Λέγεται μάλιστα ότι είχε ανοίξει και κλινική στην Κόρινθο για τη θεραπεία της μελαγχολίας. Καθόλου παράξενο που ο ψυχισμός σήμερα αποτελεί αντικείμενο της Ψυχολογίας.

Εκεί όμως που η ψυχή των ιδεαλιστών απομυθοποιείται και πλήρως καταπολεμείται ο φόβος του θανάτου είναι στον Επίκουρο.

Μεγάλο παράγοντα φόβου θεωρούσε ο Επίκουρος το θάνατο, που ο σώφρων έπρεπε να διώξει πάση θυσία. «Κοίτα να συνηθίσεις στην ιδέα ότι ο θάνατος για μας είναι ένα τίποτα» έλεγε στον μαθητή του Μενοικέα «ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς!»

Η αισθησιοκρατία του άλλωστε πρόσταζε «…ό,τι αποσυντίθεται παύει να αισθάνεται κι ό,τι δεν αισθάνεται δε μας αφορά».

Η λεγόμενη Τετραφάρμακος είναι η Επικούρεια συνταγή για την ευτυχία της ζωής «Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία, το καλό κερδίζεται εύκολα και το κακό εύκολα αντέχεται».

«Η ζωή είναι γλυκιά όταν λείπει ο φόβος του θανάτου» θα συμπληρώσει ο Διογένης Οινοανδέας δύο αιώνες αργότερα.

Και ο Ρωμαίος επικούρειος ποιητής και φιλόσοφος Λουκρήτιος Κάρος το τελευταίο αιώνα πριν την νέα χρονολόγησή μας, τόσο λυρικά μας εκθέτει ποιήματα προκειμένου να σκορπίσει τα μυστικιστικά σκοτάδια και τις δεισιδαιμονίες των καιρών του. «…αυτό το φόβο λοιπόν, αυτά τα σκοτάδια της ψυχής, ας μην περιμένουμε να τα σκορπίσουν οι αχτίδες του ήλιου, μήτε τα φωτεινά βέλη της μέρας, μόνο η μελέτη κι η ερμηνεία της φύσης μπορεί να τα διαλύσει»

Έπειτα ήρθε ο χριστιανισμός και έπεσε βαθύ σκοτάδι, μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού και του Διαλεκτικού Υλισμού, που οι αχτίδες τους διέλυσαν τα σκοτάδια του Μεσαίωνα ανακαλύπτοντας τους νόμους που κινούσαν την ύλη και γελοιοποιούσαν το θάνατο.

Το επέκεινα τελικά ήταν ένας καλός τρόπος χειραγώγησης του νου και της συνείδησης του ανθρώπου, αρκεί ο άνθρωπος να ήταν δεμένος στο άρμα του Ιδεαλισμού και βαθύτατα θρήσκος.

Σήμερα δεν χρειάζεται να είσαι ιδιαίτερα θρήσκος. Η πλύση του εγκεφάλου είναι τέτοια που το επέκεινα το θεωρείς δεδομένο.

Ερώτηση: Επιβίωσαν αυτές οι απόψεις στον κόσμο προ Διαφωτισμού; Ποια ήταν τα κινήματα ή οι προσωπικότητες που υποστήριξαν αυτές τις θέσεις;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Το 1625 ο Πιέρ Γκασεντί καταπιανόταν με την αστρονομία και την επικούρεια φιλοσοφία και οι υλιστικές ιδέες αναβιώνουν και πάλι. Εμπλουτίζονται με τον Τόμας Χομπς που θεωρείται ο θεμελιωτής του μηχανιστικού υλισμού.

Παρακολουθώντας την εξέλιξη της Φιλοσοφικής σκέψης, μετά το 16ο αιώνα, παρατηρείται ραγδαία εξάπλωση του Ντεϊσμού, των φυσικών θρησκειών και των πανθεϊστικών αντιλήψεων (Σπινόζα).

Ο άνθρωπος, επιτέλους κατάλαβε ότι η ανθρώπινη συνείδηση όχι μόνο εξαρτάται από τη λειτουργία του εγκεφάλου αλλά είναι και προϊόν της (Ντιντερώ, Λαμετρί).

Ο άνθρωπος είναι μια μηχανή και η νόησή του μία λειτουργία του εγκεφάλου. Η φύσις επίσης διέπεται από φυσικούς νόμους (Χόλμπαχ).

Ο  άνθρωπος, έλεγε ο Πιέρ Μπάυλ τον 17^ο αιώνα γίνεται κατώτερος όχι με τον αθεϊσμό αλλά με τις δεισιδαιμονίες!

Η σκέψη, τόνιζε ο Λουδοβίκος Φόιερμπαχ τον 19^ο αιώνα εξαρτάται από τον εγκέφαλο και γι αυτό, πίστευε ότι, η νόηση είναι αναπόσπαστη από την ύλη.

«Το Είναι δεν μπορεί να μείνει χωρισμένο από τη συνείδηση. Ούτε η συνείδηση από το Είναι» έλεγε ο Μάρξ και ο Ένγκελς στα τέλη του ίδιου αιώνα, διατυπώνοντας την Διαλεκτική της Φύσης.

Η φιλοσοφία είχε γίνει πια επιστημονική και στη φύση, όπως έλεγε ο Λαπλάς, δεν υπήρχε θέση για το θεό.

Ερώτηση: Ποια είναι η γνώμη σας για τις λεγόμενες «επιθανάτιες εμπειρίες» που βιώνουν ορισμένοι ασθενείς και που συχνά χρησιμοποιούνται ως ενδείξεις της ύπαρξης μιας μεταθανάτιας πραγματικότητας;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Οι λεγόμενες «επιθανάτιες εμπειρίες» σαν ανάμνηση από την εμπειρία νεκροφανειών, κατά τη γνώμη μου, δεν αποτελούν καμιά ένδειξη ύπαρξης μεταθανάτιας πραγματικότητας. Τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει. Τα συμπεράσματα που κατά καιρούς ακούγονται και συνήθως φουσκώνονται για προφανείς λόγους είναι παντελώς αυθαίρετα.

Είπαμε πιο πάνω ότι ο ψυχισμός του ανθρώπου είναι ζωντανός όσο αυτός έχει συνείδηση, όσο δηλαδή ο εγκέφαλός του οξυγονώνεται και δραστηριοποιείται. Όταν αυτός διακοπεί μαζί του διακόπτεται, πρώτα η συνείδηση και μαζί και η βιολογική του ζωή. Το άτομο τότε θεωρείται κλινικά νεκρό.

Κάποιοι ανανήψαντες από κάποια νεκροφάνεια περιγράφουν πανομοιότυπα σχεδόν τις ίδιες «εμπειρίες» που λόγω πίστης εκλαμβάνονται σαν απόδειξη ότι είχαν τάχα μία εξωσωματική εμπειρία. Όμως η αλήθεια είναι ότι μάλλον κάποιοι αισθητηριακοί οδοί στον εγκέφαλο των συγκεκριμένων ασθενών πρέπει να παραμένουν ενεργοί, επιτρέποντάς τους έτσι να αντιλαμβάνονται κάποια από τα ερεθίσματα του άμεσου περιβάλλοντός τους, όπως του φωτός, ειδικά κατά την στιγμή όπου αρχίζουν να συνειδητοποιούν την πραγματικότητα. Ήχοι και φώτα είναι κοινές εμπειρίες ακόμα και όσων έχουν λιποθυμήσει συνειδητοποιώντας τα ερεθίσματα κατά τη στιγμή που συνέρχονται.

Όσο για το φαινόμενο της νεκροφάνειας, δεν είναι του παρόντος και φυσικά καμιά σχέση με το θέμα του επέκεινα δεν έχει.

Ερώτηση: Τι θα συμβουλεύατε κάποιον συνάνθρωπό σας τον οποίον απασχολούν έντονα σκέψεις αναφορικά με το επέκεινα;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Θα του πρότεινα να διαβάσει, ανεπιφύλακτα, Επίκουρο και Λουκρήτιο! Σας εξήγησα, πιο πάνω, γιατί.

Ερώτηση: Ποια πλεονεκτήματα θα βλέπατε σε μία κοινωνία τα μέλη της οποίας δεν θα γνώριζαν τι εστί φόβος θανάτου;

Αποστόλης Λυμπερίδης (Α.Λ.): Φόβος για το θάνατο υπάρχει όσο υπάρχει το ενδεχόμενο της ψυχής. Όταν ο άνθρωπος αντιληφθεί ότι με το θάνατο του σώματος καμιά ψυχή δεν επιβιώνει  σταματά να τον απασχολεί το επέκεινα. Χωρίς το φόβο του θανάτου, της ανταμοιβής και της τιμωρίας στο επέκεινα, η συνείδηση δεν τιθασεύεται από καμιά υπερφυσική πίστη και οι θρησκείες γίνονται χίμαιρα που τις παίρνει ο αέρας.

Πιο πάνω σας απαρίθμησα φιλοσόφους ολκής που άλλαξαν τα δεδομένα του φιλοσοφικού στοχασμού και απάντησαν στα «αναπάντητα» ερωτήματα που έβαζε η θρησκευτική πίστη αποκρύπτοντας την αλήθεια. Όμως μπροστά στην πρόκληση αυτού του ερωτήματος θα δρέψω καρπούς με την κοινή λογική ενός ιερέα του 18ου αιώνα. Του Ζαν Μελιέ, που πριν πεθάνει κατάφερε να γράψει ένα πόνημα εκφράζοντας τον φιλοσοφικό του στοχασμό ότι τελικά θεός δεν υπάρχει. Πρέπει να ήταν υπερήφανος όταν εκ του ασφαλούς προειδοποιούσε την Εκκλησία με τα εξής λόγια «Αδιαφορώ για τους προβληματισμούς που θα σας προκαλέσω, όμως δεν μπορείτε να μου κάνετε τίποτα! Οι νεκροί είναι εκτός πεδίου της δράσης των ζωντανών! Οι ιερείς, οι ιεροκήρυκες ας κάνουν το κορμί μου ό,τι θέλουν. Ας το ξεσκίσουν, ας το κατακομματιάσουν, ας το ψήσουν ή ας το κάνουν φρικασέ και ας το φάνε ακόμα με τα μπαχαρικά της αρεσκείας τους, εγώ ουδόλως ανησυχώ. Θα βρίσκουμε από δω και στο εξής έξω από τη δικαιοδοσία τους, τίποτε δε θα μπορεί πια να με τρομάξει».

Ο Μελιέ πραγματικά ήταν άτρωτος πια. Τον αγώνα του τον έκανε μέσα από την ανυπαρξία του, καθιστώντας όμως τον ίδιο αθάνατο στις συνειδήσεις των έντιμων αγωνιστών που θα συνεχίσουν στο μέλλον να αγωνίζονται για την αλήθεια αιώνια, καθιστώντας την τελευταία στο βάθρο της και καταβαραθρώνοντας το ψέμα και τη δεισιδαιμονία. Στη διάρκεια της ζωής του είδε να θανατώνονται αρκετοί συνάδελφοί του για τις αντιθρησκευτικές τους θέσεις επειδή δεν ήταν αρεστές στην Εκκλησία.

Αναμφίβολα ο παπάς Μελιέ σηματοδότησε την εποχή του, επηρεάζοντας τους κατοπινούς αγωνιστές υπέρ της ελευθερίας της συνείδησης και του Αθεϊσμού, βάζοντας τέρμα στο ψέμα, την υποκρισία και τη δεισιδαιμονία που αμαυρώνουν τη λογική και συσκοτίζουν την αλήθεια.

Ο αγώνας υπέρ του Αθεϊσμού λοιπόν μπορούσε να ξεκινήσει ακόμα και με έναν παπά, που οι ιδέες του αναμφίβολα είναι ειλικρινείς και ο αυθορμητισμός του ακαταμάχητος! Πριν επιχειρήσουμε λοιπόν να αλλάξουμε τον κόσμο, ας κάνει ο καθένας τη δική του προσωπική επανάσταση. Τέτοια είναι η δύναμή του νου. Με την βοήθεια της λογικής, όχι μόνο απομακρύνουμε το φόβο του θανάτου, αλλά μπορούμε πραγματικά να αλλάξουμε τον κόσμο!

Κατά μάρκο Ευαγγέλιο

του Παντελη Μπουκαλα, Καθημερινή, 23/3/2013

Ζουν ανάμεσά μας κάμποσοι που εξακολουθούν να ονειρεύονται ξύπνιοι ότι θα έρθει ο Μόσκοβος να φέρει το σεφέρι. Ζουν ανάμεσά μας αρκετοί που πιστεύουν πως δεν θ’ αργήσει η ώρα που θα πληρωθεί το ρηθέν και το ξανθόν γένος, με ηγέτη τον Βλαδίμηρο τον Τρισμέγιστο (άλλοι ποντάρουν στον Πούτιν και άλλοι στον Ζιρινόφσκι), θα υπηρετήσει με πάθος την Ελλάδα, ώστε να επανασυστήσει την αυτοκρατορία της. Ολοι αυτοί έχουν διαφωτιστικές ή εξεγερτικές εκπομπές στην τηλεόραση, εφημερίδες, περιοδικά, εκδοτικά, μπλογκ, πόστα σε κόμματα και πελάτες· πολλούς πιστούς πελάτες. Που δεν αγοράζουν βιβλία, αλλά φαντασιώσεις. Τις φαντασιώσεις ενός μεγαλοϊδεατισμού που επί της ουσίας δεν νικήθηκε ποτέ.

Ζουν ανάμεσά μας πολλοί που έχουν την αθωότητα να πρεσβεύουν ότι, αν οι ομόθρησκοι λαοί είναι μια φορά σύμμαχοι, οι ομόδοξοι είναι πέντε. Επιπλέον, πιστεύουν ότι τα χριστιανικά κράτη ασκούν την εξωτερική πολιτική τους βάσει των τεσσάρων ευαγγελίων. Αλλά, αν λαμβάνεται σοβαρώς υπόψη κάποιο ευαγγέλιο σε αυτές τις υποθέσεις ωμότητας και ποικίλης βίας, δεν είναι άλλο από το Κατά μάρκον απόκρυφο (με μικρό το μι). Εναλλακτικά, και για να καλυφθούν όλα τα δόγματα, διαβάζονται περικοπές και από άλλα δύο Απόκρυφα, το Κατά ρούβλιον και το Κατά δολάριον.

Ζουν ανάμεσά μας (στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία...) άνθρωποι καλοπροαίρετοι που θέλουν να πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση, ακόμα κι αν επί του παρόντος δεν είναι «η Ευρώπη των λαών» που κυκλοφορεί σε ευφρόσυνα όνειρα, είναι πάντως ένας οργανισμός όπου οι εκπρόσωποι των χωρών συζητούν ισότιμα και πρωτίστως τίμια. Οπου δηλαδή το δίκαιο της ισχύος αυτοαναστέλλεται μια στο τόσο, ώστε να συντηρηθεί η αίσθηση της κοινότητας, δεν εξαπολύονται τελεσίγραφα από τον έναν εταίρο στον άλλον, οι δε «μικροί» δεν εξαναγκάζονται να καταπιούν τη χλεύη των «μεγάλων», που μεταμφιέζουν τη βουλιμική ιδιοτέλειά τους σε ηθικολογία. Ζουν ανάμεσά μας πολλοί, πάρα πολλοί, που φρονούν ότι ο φυσικός πλούτος μιας χώρας είναι ευλογία για τους κατοίκους της και στύλος της ανεξαρτησίας της. Αλλά τέτοιες ψευδαισθήσεις δεν έχουν αντίκρισμα στις διεθνείς αγορές. Η Κύπρος δεν είναι η πρώτη που το μαθαίνει. Και δεν θα είναι η τελευταία.

«Σπόροι ζωής» από το Διάστημα

του Κώστα Δεληγιάννη, Καθημερινή, 15/3/2013

Ένα νέο πείραμα προσομοίωσης των συνθηκών που επικρατούν στο βαθύ Διάστημα αποκαλύπτει ότι τα περίπλοκα οργανικά μόρια που αποτέλεσαν την «πρώτη ύλη» για τη δημιουργία ζωής στη Γη θα μπορούσαν να έχουν σχηματισθεί μέσα σε ποσότητες παγωμένης διαπλανητικής σκόνης, φτάνοντας στη συνέχεια στον πλανήτη με τη βοήθεια κάποιου μετεωρίτη.

Το πείραμα έρχεται να ενισχύσει τη μία από τις δύο εναλλακτικές εξηγήσεις σχετικά με την προέλευση της ζωής στη Γη, σύμφωνα με την οποία η αιτία ήταν η μεταφορά βιολογικής ύλης από το Διάστημα. Αλλοι ειδικοί, αντίθετα, υποστηρίζουν πως οι πρώτοι ζωντανοί οργανισμοί δημιουργήθηκαν αποκλειστικά από μη έμβια ύλη του πλανήτη μας.

«Εξωγήινα» διπεπτίδια

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από χημικούς από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης και το Berkeley, δείχνοντας ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο Διάστημα επιτρέπουν τη δημιουργία διπεπτιδίων, δηλαδή χημικών ενώσεων που παράγονται από την ένωση δύο αμινοξέων. Ετσι, φαίνεται ότι δεν είναι απίθανο αυτά τα μόρια να ήρθαν στη Γη μέσω ενός κομήτη ή μετεωρίτη. Από τα «εξωγήινα» διπεπτίδια, στη συνέχεια, θα μπορούσαν κάλλιστα να σχηματισθούν πρωτεΐνες (οι οποίες είναι ουσιαστικά πολυπεπτιδικές αλυσίδες), ένζυμα και πιο περίπλοκα βιομόρια, όπως υδατάνθρακες, που είναι απαραίτητη πηγή ενέργειας για τους οργανισμούς. Ενώ στο παρελθόν είχαν ανακαλυφθεί βασικές οργανικές ενώσεις, όπως αμινοξέα, σε διάφορους μετεωρίτες που κατέπεσαν στη Γη, μέχρι σήμερα δεν είχαν βρεθεί σε τέτοια ουράνια σώματα άλλες περίπλοκες μοριακές δομές που είναι απαραίτητες για τη βιολογία του πλανήτη μας. Ετσι, το γεγονός αυτό φαινόταν να συνηγορεί στο ότι τα συστατικά της έμβιας ύλης στη Γη μας θα πρέπει να δημιουργήθηκαν στους ωκεανούς του «νεογέννητου» πλανήτη μας, όπου κατέληξαν χημικά συστατικά από την ατμόσφαιρα, αφού πρώτα είχαν διαμορφωθεί λόγω της επίδρασης της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου.

Για να δείξουν ότι αυτή η υπόθεση δεν είναι η μόνη που μπορεί να εξηγήσει την προέλευση της ζωής, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν έναν θάλαμο κενού, ψύχοντάς τον σε θερμοκρασία -262 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή μόλις 10 βαθμούς πάνω από τη θερμοκρασία απολύτου μηδενός. Σε αυτόν τοποθέτησαν όλες τις χημικές ενώσεις που περιέχει μια «διαστημική χιονόμπαλα» – μεταξύ άλλων, διοξείδιο του άνθρακα, αμμωνία και διάφορους υδρογονάνθρακες, όπως μεθάνιο, αιθάνιο και προπένιο. Στη συνέχεια «βομβάρδισαν» το μείγμα τους με ριπές ηλεκτρονίων, για να αντιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο δρουν οι κοσμικές ακτίνες στο Διάστημα. Τότε, διαπίστωσαν ότι οι ενώσεις αντέδρασαν μεταξύ τους, σχηματίζοντας ακόμη πιο περίπλοκες οργανικές ενώσεις, και συγκεκριμένα διπεπτίδια.

Στόχος, ο Αρης

Η χημική ανάλυση έγινε στο Πανεπιστήμιο του Berkeley με τον Mars Organic Analyzer, ένα εργαλείο που έχει αναπτύξει το πανεπιστήμιο για την ανίχνευση βιομορίων, με αρχικό σκοπό να σταλεί στον Αρη στο πλαίσιο της αποστολής ExoMars της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας και να αναζητήσει ίχνη ζωής στον Κόκκινο Πλανήτη.

Εκτός από τα διπεπτίδια, το εργαλείο εντόπισε επίσης στο δείγμα εννέα διαφορετικά αμινοξέα.

(βλέπε επίσης >>>)

Ιστορική διαδρομή του Υλισμού από την Αρχαιότητα μέχρι τον Ουμανισμό

του Αποστόλη Λυμπερίδη

Πριν κάνω την ιστορική διαδρομή για τον Υλισμό θα έπρεπε να ξεκαθαρίσω κάποιες έννοιες. Και πρώτα απ’ όλα τι είναι η αθεΐα.

Μερικοί ισχυρίζονται ότι η αθεΐα είναι… θρησκεία! Ειλικρινά πιο ανόητη σκέψη δεν θα μπορούσε να κάνει κανείς. Αν η αθεΐα είναι θρησκεία, τότε και η φαλάκρα πρέπει να είναι χρώμα μαλλιών!

Αθεΐα και αθεϊσμός είναι το ίδιο πράγμα. Αναφέρεται στη φιλοσοφία μέσα από την οποία ο άθεος ή ο αθεϊστής αρνείται την ύπαρξη όχι μόνο του Θεού αλλά κάθε οντότητας που δεν είναι υλική ή πραγματική. Και όταν λέμε αρνείται το θεό, μακριά από εμάς χριστιανικές σοφιστείες αρνούμαστε αυτό που δηλώνει την ύπαρξη. Πρώτα πρώτα, όταν εμείς λέμε θεό, αναφερόμαστε στην ιδέα που κάποιοι έχουν στο κεφάλι τους και όχι σε κάποιο ον που υπάρχει πραγματικά.

Εδώ και ελάχιστα χρόνια, για παράδειγμα, κυκλοφορεί η άποψη ότι η λέξη «άθεος» και «αθεΐα» δεν πρέπει να χρησιμοποιείται γιατί, τάχα μου τάχα μου, «ο όρος με την χρήση του στερητικού «α» δέχεται την ύπαρξη αυτού που αρνείται»!

Αυτή η σοφιστικέ άποψη προέρχεται κυρίως από τους κύκλους των χριστιανών καθοδηγητών μπροστά στη ραγδαία εξάπλωση του αθεϊσμού. Φαίνεται να βγάζουν σπυριά όταν ακούν την λέξη αυτή και προσπαθούν με σοφιστείες να την προσβάλουν.
Θέλουν να την χρησιμοποιούν, σαν βρισιά, μόνο για τους άπιστους του δικού τους θεού ή του δικού τους δόγματος, όπως έκαναν αιώνες τώρα κυνηγώντας αιρετικούς. Εμείς, θα προτιμούσαν να λεγόμασταν «Άπιστοι» ή «Ασεβείς». Ένας πολωμένος στον εγωισμό νους, έτσι βλέπει την αθεΐα, σαν ασέβεια στο δικό του θεό. Δεν μπορεί να διανοηθεί ότι αυτό που τόσο λατρεύει μπορεί και να μην υπάρχει και γι αυτό το θεωρεί δογματικά δεδομένο.

Όμως, εμείς οι άθεοι, δεν είμαστε άπιστοι και πολύ περισσότερο ασεβείς, παρά φιλοσοφικά άθεοι, όσο και να τους ενοχλεί αυτό. Έτσι χαρακτηρίζονταν, από την αρχαιότητα ακόμα, εκείνοι που δεν πίστευαν σε καμιά υπερβατική δύναμη, παρά μονάχα στις υλικές δυνάμεις και στα φαινόμενα που αυτές γενούν. Οι «άθεοι» σε όλα τα λεξικά το ίδιο πράγμα εννοούν. Πέρα από την γραμματική ετυμολογία στην οποία στηρίζονται κάποιες λέξεις, κάποιες άλλες εννοούν αυτό που οι συμβάσεις, της κάθε γλώσσας, ιστορικά καθιερώνει. Κι αυτό γιατί οι λέξεις σταθεροποιούνται σε γλωσσική μορφή και έκτοτε σημαίνουν αυτό για το οποίο πλάστηκαν! Γι αυτό λοιπόν η λέξη «άθεος» και «αθεΐα» από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα εννοεί αυτό που εννοούσε ανέκαθεν. Και μάλιστα όχι μόνο εδώ, αλλά παντού. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι, τη λέξη μαζί με την έννοιά της, την δανείστηκαν από την ελληνική πλείστες άλλες γλώσσες.

Μόνο ύπαρξη λοιπόν δεν δηλώνει η λέξη «θεός», αφού εμείς ξέρουμε πολύ καλά ότι λέγοντας θεό, αναφερόμαστε στην ιδέα που κάποιοι έχουν στο κεφάλι τους και όχι σε κάποια πραγματική οντότητα. Μέσα από τον πιο πάνω ορισμό προσδιορίζουμε και την αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική οντότητα και την ιδέα. Η πραγματικότητα από τη φύση της είναι υλική, πραγματική, που την αντιλαμβανόμαστε αντικειμενικά.

Όμως τι είναι η ιδέα; Η ιδέα είναι μορφή του νου με την οποία κατανοούμε τα φαινόμενα της αντικειμενικής πραγματικότητας. Πιο απλά θα λέγαμε ότι, η ιδέα, είναι η έννοια που σχηματίζουμε στο μυαλό μας για τα πράγματα και τα φαινόμενα του κόσμου. Είναι δε πιστή, όταν αντανακλά την αντικειμενική πραγματικότητα και αλλοιωμένη, όταν αντανακλά τον πόθο της πίστης και την άγνοιά μας.

Τα πράγματα, το "ον" δηλαδή των αρχαίων, είναι αυτό που είναι, αυτό που υπάρχει, αντικειμενικά και ανεξάρτητα από μας. Οι ιδέες είναι υποκειμενικές αντιλήψεις που προϋποθέτουν το νου. Όταν η ιδέα δημιουργείται από το νου, τότε η γνώμη μας είναι υποκειμενική και όχι αντικειμενική, αφού δεν αντανακλά την πραγματικότητα. Όταν μάθουμε να ξεχωρίζουμε την πηγή απ' όπου προέρχεται αυτή τότε θα ξεκαθαρίσουμε αυτό που υπάρχει απ' αυτό που κάποιοι διακαώς επιθυμούν να μας πείσουν για την ύπαρξή του και να μας αποξενώνουν από τον κόσμο μας διαστρεβλώνοντάς τον!
Η αθεΐα ορίζει το θεό σαν ιδέα. Καμιά σχέση με τις ιδέες του Πλάτωνα, που υποτίθεται ο θεός τις εισαγάγει στις αθάνατες ψυχές των ανθρώπων. Ο Πλάτων πίστευε ότι τα πράγματα είναι υποκειμενικά που αντανακλούν τις ιδέες, ενώ οι τελευταίες είναι αντικειμενικές γι’ αυτό και ο Πλάτων εκπροσωπεί τον αντικειμενικό ιδεαλισμό. Αντιλαμβάνεστε πιστεύω την αντιστροφή αυτή της λογικής που είναι θεμελιακή για την ύπαρξη των όντων.

Η αθεΐα λοιπόν ορίζει το θεό σαν ιδέα που κάποια στιγμή της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπου εμφανίστηκε στο κεφάλι του προσπαθώντας να εξηγήσει τον κόσμο, σε αντίθεση με τα ζώα που ακόμα δεν έφτασαν εκεί. Γι αυτό και ο Αριστοτέλης προσδιορίζει τον άνθρωπο σαν ζώο λογικό. Από τότε που το πνεύμα ή ο θεός σφηνώθηκε στο κεφάλι του, η ιδέα πήρε πολλές μορφές που καθορίζεται από τον χρόνο που εμφανίστηκε.

Στην αρχή εμφανίζεται από φόβο, ανάμεσα στα βίαια καιρικά φαινόμενα και στην προσπάθεια του ανθρώπου να τα εξηγήσει.
Αργότερα συνειδητοποίησε ότι το πλήθος εκείνο των οντοτήτων που τον καταλάμβαναν, την ώρα που κοιμόταν, ήταν πραγματικές εικόνες που τις έστελνε ο θεός. Το όνειρο ερμηνεύτηκε σαν όραμα και το τελευταίο σαν αντανάκλαση ενός κόσμου που δεν μπορούσε να εξηγήσει.
Αυτό ήταν πολύ βολικό, γιατί έκτοτε ό,τι δεν μπορεί να εξηγήσει το αποδίδει στο θεό. Αρχικά το έλεγε πνεύμα, δαίμονα ή κάθε μορφή υπερβατικής δύναμης που το απέδιδε σε ένα φετίχ. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ ότι όλες αυτές οι «οντότητες» είναι ιδεατές που δημιουργούνται μέσα στο κεφάλι του ανθρώπου. Από κει λάμπουν στη συνείδησή του και κυριαρχούν επάνω του.
Εδώ ας κάνω μια παρένθεση για να περιγράψω με δυο λόγια πώς άρχισε αυτό.

Η φύση θεοποιήθηκε ολάκερη με ηγετική μορφή τον Ήλιο. Αυτός τον φωτίζει, τον ζεσταίνει, ενώ με την απουσία του έρχεται το σκοτάδι και το κρύο. Η διασωθείσα μυθολογία εδώ είναι πολύ αποκαλυπτική.

Οι μύθοι έχουν σχέση πρώτα-πρώτα με την επιβίωση του ανθρώπου. Αυτή όμως εξαρτάται άμεσα από τη φύση και τα φαινόμενά της, που άλλα είναι καλά και άλλα κακά. Ο ήλιος, η βροχή, το γλυκό νερό, το ποτάμι, είναι καλά, γιατί κάνουν τη γη να βλασταίνει, αυξάνοντας την τροφή.

Η καταιγίδα, η ξηρασία, το κρύο, το χαλάζι είναι κακά, αλλά μην μπορώντας να κατανοήσουν το μηχανισμό της φύσης, την θεοποιούν και κατόπιν προσπαθούν με πρωτόγονες τελετές μαγείας να την εξευμενίσουν.

Οι θεοί τώρα γίνονται αγροτικοί. Η γεωργική λατρεία εξελίχθηκε και απέκτησε έτσι βαθύτερο νόημα, εξασφαλίζοντας εκτός από τη γονιμότητα της γης και την εξασφάλιση της ευδαιμονίας στον κάτω κόσμο.

Στην ιστορική του πορεία ο άνθρωπος, εξασφαλίζοντας την ανάγκη του για επιβίωση, συγχώνευσε στον υπάρχοντα μύθο και την αγωνία του για το θάνατο, ελπίζοντας ότι η μελλοντική του κατοικία θα ευοδωθεί και αυτή από τους θεούς. Η εσχατολογία αυτή συνεπικουρεί στην λησμονιά της πεπερασμένης του ύπαρξης, αναδεικνύοντας τη φαινομενική του νίκη επί του θανάτου.

Από καμιά μυθολογία ή θρησκεία δε λείπει η συμβολική θυσία, που την καταγωγή της οφείλει στο δράμα του θανάτου, και που αυτό οδηγεί σε μια νέα ζωή. Οι ρίζες της βρίσκονται στη μιμητική γονιμική μαγεία. Η προσφορά του πολυτιμότερου αγαθού της ζωής συνδέθηκε με τη θυσία του πιο προσφιλούς προσώπου, με σκοπό να κατευνασθεί η θεϊκή οργή και να προκληθεί η θεϊκή εύνοια.

Δυστυχώς η πρωτόγονη αυτή τάση του ανθρώπου, οδηγεί ακόμα και σήμερα τον «σύγχρονο άνθρωπο» στην περιφρόνηση της επιστημονικής λογικής σκέψης, προσεγγίζοντας τη μεταφυσική και λησμονώντας όλα εκείνα τα εφόδια που δεν είχε ο πρωτόγονος άνθρωπος.
Ας κλείσω την παρένθεση.

Όλα αυτά σας τα είπα για να σας δείξω ότι η ιδέα του θεού δεν ήταν αποκαλυπτική στον ανθρώπινο νου. Πιο πάνω σας είπα ότι ο θεός, σαν ιδέα, πήρε πολλές μορφές που καθορίζεται από τον χρόνο που αρχικά εμφανίστηκε. Τώρα αντιλαμβάνεστε ότι η ιδέα του θεού, όπως και η γνώση, είναι ιστορικά καθορισμένη.

Ας επιστρέψουμε όμως στη αθεΐα. Πώς μπορεί κανείς να φτάσει στον αθεϊσμό; Η απάντηση είναι:

1ον μέσω της ιστορικής πορείας με οδηγό τους μύθους, όπως μας έδειξε ο Τζιαμπατίστα Βίκο, ένας Ιταλός ιστορικός φιλόσοφος.
2ον μέσω της λογικής, με λογικά επιχειρήματα, όπως ο Μπερνάλτ Ράσελ σαν φιλόσοφος της λογικής.
3ον μέσω της επιστήμης, όπως ο Ρίτσαρντ Ντόκινς με την βιολογία του ή ο Στέφεν Χώκινς με την κοσμολογία του.
και 4ον μέσω του Διαλεκτικού Υλισμού, που θα επιχειρήσουμε μέσα από αυτές τις διαλέξεις που προσδιορίζει την αθεΐα φιλοσοφικά και επιστημονικά.

Κατά τη γνώμη μου οι τρεις πρώτοι τρόποι φαίνεται να μην πείθουν τόσο τους θεϊστές αφού μέσα από τις σοφιστείες πείθουν τους πιστούς ότι υπάρχει χώρος στη λογική και για τους ιδεαλιστές. Μπορεί τα επιχειρήματα των πιστών να χωλαίνουν έναντι της ιστορίας, της λογικής και της επιστήμης, όμως δεν αποστομώνουν τον πιστό αφού μέσω του ιδεαλισμού καταφέρνει πάντα να πιαστεί ή έστω να νομίζει ότι πιάνεται. Έχετε κάνει συζητήσεις φαντάζομαι με χριστιανούς και γνωρίζετε τις ατέρμονες αντιπαραθέσεις που πολλές φορές δεν βγάζουν πουθενά. Όμως μέσω του Διαλεκτικού Υλισμού ο πιστός δεν έχει καταφύγιο, γιατί ο Διαλεκτικός Υλισμός είναι και επιστημονικός και λογικός και ιστορικός. Ή για να το πω διαφορετικά η διαλεκτική σαν μεθοδολογία, λογική και επιστημονική επιχειρηματολογία δεν έχει μόνο εφαρμογή στη σκέψη, στη φύση και στην ιστορία αλλά απαλλαγμένη από τη μεταφυσική γίνεται αναγκαιότητα για τις φυσικές επιστήμες και το χρηστικότερο μέσον για τη διερεύνησή τους.

Πριν φτάσουμε όμως σ’ αυτήν πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή για να δείξουμε πώς άρχισαν όλα από τότε που σαν φιλοσοφία έκανε την εμφάνισή του ο Υλισμός στην Αρχαία Ελλάδα. Ας μην το ξεχνάμε αυτό: η φιλοσοφία μέσω του Υλισμού έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα. Έτσι άρχισε η φιλοσοφία, υλιστικά.

Γι αυτό αργότερα ο Πλάτων χρησιμοποιώντας όλα εκείνα που οικειοποιήθηκε από τον Δημόκριτο, προσπάθησε να αποκρύψει καίγοντας τα συγγράμματα του Αβδηρίτη σοφού. Ευτυχώς τον πήραν είδηση οι μαθητές του και απέτρεψαν αυτό που αργότερα έγινε συνήθεια για τους χριστιανούς να καίνε τα βιβλία των αντιπάλων, όταν δεν μπορούν να αντιπαρατεθούν με επιχειρήματα.

Με την ευκαιρία πρέπει να σας πω και τούτο: Στους «Νόμους» του, ο Πλάτων, στιγματίζει τους άθεους σαν διεφθαρμένους που σκοπός της ζωής τους πρέπει να είναι το δεσμωτήριο όπου εφόρου ζωής πρέπει να σωφρονίζονται ή να θανατώνονται! (Ι΄ 908-909). Σας θυμίζουν τίποτα αυτά;

Σαν όρος η λέξη «υλισμός» εμφανίζεται τον 17ο αιώνα, όμως οι πρώτοι υλιστές φιλόσοφοι (υλοζωιστές και φυσιοκράτες) εμφανίζονται στην Ελλάδα από τον 6ο αιώνα πριν τη νέα χρονολόγηση, όπου ο δημοκρατικός αέρας που δειλά-δειλά κάνει την εμφάνισή του στα πράγματα ευνοεί το φιλοσοφικό στοχασμό και τη συλλογική επιστημονική έρευνα. Ο φυσιοκρατικός υλισμός, σαν κοινωνικό φαινόμενο και αλληλένδετος με τη δημοκρατία, αποτελούσε πάντα την προοδευτικότερη κίνηση στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ενώ η Ιωνική σχολή της Μιλήτου εξελισσόταν, δειλά δειλά, αναπτύχθηκε και η κίνηση των σοφιστών, που σαν δάσκαλοι, διέρρηξαν την καθεστηκυία τάξη του εκπαιδευτικού συστήματος.

Πριν κάνουμε την ιστορική αναδρομή των υλιστών της αρχαιότητας θέλω να πω δυο λόγια για ένα σοφιστή μόνο του 5ου αιώνα. τόσο χαρακτηριστικό για το θέμα μας: τον Διαγόρα τον Μήλιο.

Σύμφωνα με το λεξικό του Σούδα ο Διαγόρας λέγεται ότι αγοράστηκε σαν δούλος από τον Δημόκριτο επειδή ήταν έξυπνος και γι αυτό έγινε και ο ίδιος υλιστής και άθεος. Είχε κλήση στη λυρική ποίηση και ήταν από τους πρώτους ποιητές και σοφιστές που ανοιχτά διακηρύσσει ότι δεν υπάρχει Θεός, χρησιμοποιώντας μάλιστα και ο ίδιος τον όρο «Άθεος». Στην ιστορία έμεινε σαν «Διαγόρας ο άθεος» που τόλμησε, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Αθηναγόρας, να τεμαχίσει ένα ξύλινο άγαλμα του Ηρακλή για να βράσει παντζάρια («Παράκληση για τους Χριστιανούς» Κεφ. 4). Μια ακόμα πληροφορία θα σας δώσω για τον άθεο αυτόν της αρχαιότητας που μας την διασώζει ο Κικέρωνας. Ο Διαγόρας ταξίδευε με ένα πλοίο όταν η θάλασσα σήκωσε φουρτούνα. Το πλήρωμα πίστεψε ότι αιτία για το κακό ήταν ότι είχαν μαζί τους αυτόν τον άθεο σοφιστή. Ο Διαγόρας τότε απλά τους προέτρεψε να αναρωτηθούν εάν και όλα τα άλλα πλοία που αντιμετώπιζαν την ίδια φουρτούνα είχαν μαζί τους και από έναν Διαγόρα! («De Natura Deorum» (Περί της φύσεως των θεών) iii 37).
Αναμφισβήτητα θεμελιωτής του αρχαιοελληνικού υλισμού θεωρείται ο Θαλής ο Μιλήσιος (624-547) που ήταν ένας εκ των 7 σοφών της αρχαιότητας. Την εποχή εκείνη δεν είχε τόσο σημασία αν έβρισκε κανείς την αδιαμφισβήτητη αλήθεια όσο ότι κατάφερε να βρει απαντήσεις ρωτώντας κατευθείαν τη φύση, παρατηρώντας και υπολογίζοντας με τη λογική και όχι απευθυνόμενος σε κάποιο μαντείο ή ιερατείο, όπως συνήθως γινόταν ως τότε. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος πατώντας γερά πάνω στη γη, τα μάτια του, η σκέψη του αλλά και ο νους του, μετρώντας και υπολογίζοντας, πετούσε στα άστρα! Να για παράδειγμα πώς κατάφερε ο Θαλής να μετρήσει στην Αίγυπτο το ύψος μιας πυραμίδας: κάρφωσε μία ράβδο ενός μέτρου στο έδαφος. Τη στιγμή που το μήκος της σκιάς της συνέπιπτε με το πραγματικό της ύψος, ο σοφός Θαλής ήταν βεβαιότατος ότι, και η σκιά της πυραμίδας θα συνέπιπτε με το πραγματικό της ύψος! Τόσο απλά!

Η έννοια της αρχής έχει τις ρίζες της στη σχολή της Μιλήτου. Σαν πρωταρχική αρχή, ήταν η ουσία από την οποία άρχιζαν τα πάντα να έχουν λόγο ύπαρξης.
Θεωρούσε πρώτη αρχή (principium), σαν πρώτη ύλη του κόσμου δηλαδή, το νερό και γι’ αυτό θεώρησε τη γη να πλέει μέσα σε αυτό. Το νερό βέβαια του Θαλή είναι έμψυχο, περικλείει εντός του ζωή (υλοζωισμός). Η ψυχή είναι η δύναμη εκείνη που μορφώνει και κινεί οτιδήποτε βρίσκεται στο σύμπαν. Ύλη και Δύναμη αποτελούν μια αδιαίρετη φυσική οντότητα που δεν γίνεται να ξεχωρίσουμε.

Ο Αναξίμανδρος (610-540) ήταν ο δεύτερος Μιλήσιος φιλόσοφος, συγγενής, μαθητής και διάδοχος της φιλοσοφικής σχολής της Μιλήτου. Θεωρούσε σαν πρώτη ύλη του κόσμου το άπειρο, μια απροσδιόριστη ύλη αγέννητη, άφθαρτη και αθάνατη, που βρίσκεται σε αιώνια και αδιάκοπη κίνηση. Από αυτήν την ύλη αποσπώνται τα αντίθετα που δημιουργούν τα αντικείμενα και τα φαινόμενα του κόσμου. Αυτή η έννοια του απείρου μοιάζει με αυτό που σήμερα εννοούμε ενέργεια που για τον Αναξίμανδρο αποτελεί τη φυσική αρχή του κόσμου!

Ο Αναξιμένης (586-525) είναι ο τρίτος μεγάλος φιλόσοφος της Μιλήτου και μαθητής του Αναξίμανδρου που στη θέση του άπειρου βάζει τον αέρα. Όταν αραιώνεται γίνεται πυρ κι όταν συμπυκνώνεται γίνεται άνεμος, νερό, ύστερα σύννεφο, γη και πέτρα. Ο Αέρας του Αναξιμένη είναι ζωογόνος, όπως και το νερό του Θαλή.

Ο Ηράκλειτος (540-480) δέχεται τη συνεχή ροή στο Σύμπαν. Τα αντίθετα ταυτίζονται με την αμοιβαία διαδοχή και αλλαγή. Όλα αλλάζουν και ανανεώνονται ποτέ δεν είναι ίδια, «τα πάντα ρει». Μόνο ο «λόγος» είναι σταθερός. Είναι ο εσωτερικός ρυθμός του κόσμου, που μεταβάλλεται σύμφωνα με τον αιώνιο Λόγο. Αυτός είναι ένας εσωτερικός κανόνας που ο Ηράκλειτος πότε τον λέει Δία και πότε Ειμαρμένη. Την τάξη αυτή του κόσμου δεν την δημιούργησε ούτε ο θεός ούτε οι άνθρωποι, αλλά υπήρχε πάντα και θα υπάρχει σαν ένα αιώνιο ζωντανό πυρ που ανάβει και σβήνει σύμφωνα με ορισμένα μέτρα (νόμοι). Ο ήλιος θα συνεχίσει να κινείται όπως γνωρίζουμε, αλλιώς θα τον συλλάβουν οι Ερινύες για παράβαση του νόμου και της τάξης!

Σαν πρωταρχικό συστατικό του κόσμου δέχεται τη φωτιά (πυροκρατική φυσική θεωρία) που την ταυτίζει με την ψυχή (αείζωον πυρ) και αλληλοϋποκαθίσταται μέσα στη συνεχή ανακύκλωση των πάντων.

Ο Αναξαγόρας (500-428) γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Μ. Ασίας και γι’ αυτό διαμόρφωσε υλιστικές αντιλήψεις κάτω από την επίδραση της Ιωνικής σχολής. Ο Αναξαγόρας δέχεται ότι η αρχική κατάσταση του κόσμου ήταν μια άμορφη και ακίνητη μάζα, αποτελούμενη από αναρίθμητα και απειροελάχιστα, άφθαρτα σωματίδια που τα ονόμαζε σπέρματα ή χρήματα. Όλα αυτά τέθηκαν σε κίνηση (κοσμική δίνη) που προκάλεσε ο Νους. Με την περιστροφική επίδραση και μέσω της αρχής της σύνδεσης και αποσύνδεσης των στοιχείων, ταξινομήθηκαν και αποτέλεσαν την ουσία του υλικού κόσμου. Η υλιστική θεωρία του Αναξαγόρα δεν του επέτρεψε να δεχτεί το Νου σαν εξωκοσμική και υπερφυσική δύναμη. Ο υλικός κόσμος του ήταν έτσι οργανωμένος, ώστε από τη φύση του να σκέφτεται και να αυτοδημιουργείται. Η έννοια του σκοπού, του τέλους, που ο Αριστοτέλης θα διατυπώσει, μετά από έναν αιώνα σαν τελεολογική αντίληψη, είναι στηριγμένη στον Αναξαγόρα που πρώτος συνέλαβε. Κατηγορήθηκε σαν άθεος από τους πολιτικούς αντιπάλους του Περικλή, τους ολιγαρχικούς του Θουκυδίδη και συγκεκριμένα από τον Κλέωνα, γιατί πρόσβαλε τη θεότητα θεωρώντας τον ήλιο «διάπυρη πέτρα. Ο Αναξαγόρας εκτός από τον ήλιο δίδαξε ότι και η σελήνη δημιουργήθηκε από το ίδιο υλικό με τη γη και οι Γαλαξίες είναι πολλά αστέρια που τα περισσότερα δε φαίνονται. Οι βροντές, έλεγε, είναι σύγκρουση νεφών, και οι αστραπές βίαιη τριβή αυτών. Την πρόκληση των σεισμών την απέδιδε στην καταβύθιση του αέρα μέσα στη γη.

Ο Δημόκριτος (460-370) γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης, χρησιμοποιώντας τη γνώση των προκατόχων του επινόησε την ατομική του θεωρία. Τα αντικείμενα (η ύλη) αποτελούνται από πλήθος αόρατα μόρια-άτομα που είναι αιώνια, αμετάβλητα, άφθαρτα και αδιαίρετα (άτμητα), βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και δημιουργούν στροβιλική κίνηση (κοσμογονική δίνη) μέσα στο σύμπαν. Αυτή την κοσμογονική δίνη την ονόμασε ανάγκη και την αναγκαιότητα της φύσης να συμπεριφέρεται πότε έτσι και πότε αλλιώς σήμερα την λέμε νομοτέλεια.

Οι αισθήσεις είναι το μοναδικό μέσο γνώσης έλεγε ο Πρωταγόρας και ο Δημόκριτος διακήρυττε ότι η συνείδηση είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης των αντικειμένων πάνω στα αισθητήρια όργανα. Απέρριπτε την εκδοχή του τυχαίου με την έννοια του αναίτιου και ό,τι ξεφεύγει από την αισθητηριακή γνώση μπορεί να ανακαλυφθεί με τη λογική.

Δεν πίστευε στην αθανασία της ψυχής. Τέτοιες δεισιδαιμονίες διακήρυττε πλάθουν οι άνθρωποι στη διάρκεια της βασανισμένης και της ταλαιπωρημένης από φόβους ζωής τους.

Ο Δημόκριτος έλεγε για το σύμπαν ότι είναι άπειρο και αδημιούργητο και οι κόσμοι του συνεχώς δημιουργούνται ενώ άλλοι καταστρέφονται. Άλλοι έχουν ζωή και άλλοι όχι. Ακόμα έλεγε ότι ορισμένοι κόσμοι έχουν έναν ή και δυο ήλιους και άλλοι κανέναν, που τους τοποθετούσε μακρύτερα από τους πλανήτες! Κάπως έτσι δημιουργήθηκε η ζωή και στο δικό μας πλανήτη, με τη βοήθεια της ζωοποιούς υγρασίας πράγμα που έκανε τον Λακτάντιο, απολογητή του χριστιανισμού 800 χρόνια αργότερα να φρίξει! Η βιολογία και η αστροβιολογία στις μέρες μας δικαίωσε το Δημόκριτο.

Ο Επίκουρος (341-270) ήταν Αθηναίος. Όπως και ο Δημόκριτος, δεχόταν ότι ο κόσμος αποτελείται από πολύ μικρές άτομες φύσεις, τα άτομα, που συνεχώς κινούνται και δε χάνονται ποτέ (είναι άφθαρτα) και έχουν διαφορετικό μέγεθος, βάρος και σχήμα. Δεχόταν το κενό (αναφή φύση) γιατί χωρίς αυτό δε θα μπορούσε να υπάρχει κίνηση. Όπως και ότι δεν υπάρχει τίποτα έξω από το σύμπαν, ούτε γεννιέται κάτι από το τίποτα.

Η περιστροφική κίνηση των άστρων είναι νομοτέλεια (φυσική αναγκαιότητα) που προέκυψε από τη διαμόρφωση κατά τη γέννηση του κόσμου! Για τη μελέτη της φύσης, ο Επίκουρος ήταν κατηγορηματικός. Δε δεχόταν αντιεπιστημονικές υποθέσεις που δε στηρίζονταν πουθενά. Όλα τα φυσικά φαινόμενα στηρίζονται σε φυσικά αίτια. Αν δεν τα αναγνωρίσουμε έτσι κινούμαστε μέσα στο ψεύδος και στην πλάνη. Αυτός ήταν και ο λόγος που ασχολήθηκε με τα μετέωρα προκειμένου να καταδείξει τις αιτίες των ουρανίων φαινομένων. Πίστευε ακόμα ότι και αυτά που σήμερα δεν μπορούμε να εξηγήσουμε η φυσική τους αιτία θα γνωσθεί στο μέλλον.

Απομυθοποίησε επίσης τα φαινόμενα από τη θεοποίηση που υπέστησαν, ώστε ο άνθρωπος να απαλλαγεί από τις δεισιδαιμονίες και το φόβο που τον προκαλούν η άγνοια και η αμάθεια και τον κρατά δέσμιο σε όλη του τη ζωή. Όταν κατανοήσει ότι το κάθε φαινόμενο οφείλεται σε κάποια φυσικά αίτια αποδεσμεύεται από τους φόβους του και διασφαλίζει την ιδανική κατάσταση της ζωής, την ψυχική γαλήνη (αταραξία). Κατανοώντας τη φύση, ο άνθρωπος ολοκληρώνεται, διαλύει το μύθο και λυτρώνεται από την άγνοια και την αμάθεια. Κατανοώντας τη φύση λοιπόν καταχτούμε τη θέση που μας αρμόζει μέσα στη φύση, αντιλαμβανόμαστε τι μας ενώνει, γινόμαστε ηθικότεροι. Αυτή είναι η φιλοσοφία του Επίκουρου, η τέχνη του ζην, γιατί και η ζωή είναι τέχνη.

Οι ιδέες αυτές θα υποστηριχθούν αργότερα στην Ύστερη Αρχαιότητα μόνο από τους Επικούρειους και θα ξεχαστούν και πάλι μέχρι να τους «ανακαλύψουν» ξανά οι φιλόσοφοι του 17ου και 18ου αιώνα, στις μέρες μας δηλαδή! Όμως η ανθρωπότητα μέχρι να φτάσει η μέρα εκείνη, έζησε μέρες φρίκης.

Σε ολόκληρη τη διάρκεια του Μεσαίωνα η γνώση και η επιστήμη απαγορεύτηκαν με νόμο. Η Ιερή Εξέταση και η Διδασκαλική Αρχή της Εκκλησίας επέβαλαν, οι πιστοί, όχι μόνο να σκέπτονται τον κόσμο με το θεό, αλλά και να πράττουν με το θεό. Στους σκοτεινούς εκείνους αιώνες μόνο μια επιστήμη υπήρχε, η Θεολογία, που ήταν η Βασίλισσα των Επιστημών, δίνοντας το δικαίωμα σε κάθε αλλοπαρμένο πιστό να το παίζει επιστήμονας και να γράφει «επιστημονικές μελέτες» σαν εκείνη του Κοσμά του Ινδικοπλεύστη που στην «Χριστιανική Τοπογραφία» του (547) διατείνονταν ότι ο κόσμος δεν είναι σφαιρικός, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά… ορθογώνιος παραλληλόγραμμος! Η γη είχε το σχήμα της κιβωτού του Νώε και έμοιαζε καταπληκτικά με τον ιερό ναό του Μωυσή! Ο Μεσαιωνικός κόσμος της μαζικής υστερίας, τότε ενέπνευσε στους εκλεκτούς, όχι απλά ένα γεωκεντρικό, αλλά ένα διαβολοκεντρικό σύμπαν, στατικό και αμετάβλητο, απρόσβλητο από αλλαγές και διαφοροποιήσεις. Όποιος αντιδρούσε στην αλήθεια της «Αγίας Γραφής» καίγονταν ζωντανός. Τα λόγια του Ιερού Άγιου Αυγουστίνου, ήταν νωπά ακόμα που στην ερώτηση «τι έκανε ο Θεός πριν την δημιουργία του κόσμου» εκείνος απαντούσε «έφτιαχνε την κόλαση για κείνους που έκαναν τέτοιες ερωτήσεις»!

Αντιλαμβάνεσθε, φαντάζομαι, με τέτοιο ζήλο και τόση επιστημονική περιέργεια που είχαν οι… πολυμαθείς Πατέρες της χριστιανικής θρησκείας, πού θα κατέληγε ο κόσμος εκείνος! Κάποιοι από μας το έμαθαν, όμως μετά από χίλια χρόνια. Κάποιοι άλλοι ακόμα δεν το αντελήφθησαν και όπως φαίνεται ούτε που θα το αντιληφθούν. Ζουν στην αιώνια μακαριότητα της αμάθειας, της άγνοιας και της δεισιδαιμονίας.

Ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα έκανε καλά τη δουλειά του για κάμποσους αιώνες.
Σύνδεσε την αθεΐα με την Επικούρεια φιλοσοφία και στον υλισμό έδωσε άλλη έννοια. Για τους χριστιανούς ο υλισμός ήταν η αγάπη για την ευτελή ύλη που σκοπό είχε μόνο την ηδονή, τις απολαύσεις και γενικά την ακόλαστη ζωή.

Ό,τι ακριβώς αντίθετα όριζε η επικούρεια φιλοσοφία και με αποτροπιασμό καταδίκαζε! Όμως ποιος μπορούσε να αντισταθεί στον ιδεολογικό πόλεμο της κατασυκοφάντησης… όταν πίσω από την αντίρρηση κρυβόταν η δαμόκλειος σπάθη του συστήματος…

Όταν γιγαντώνεται η εξουσία και θεοποιείται το κράτος, η καταπίεση, η δυστυχία και η εκμηδένιση του ανθρώπου βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη.

Η ανθρωπότητα έζησε μέρες φρίκης, όσο θρησκεία και εξουσία, σαν τις δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος, είχαν έναν και μοναδικό σκοπό: την υποταγή στο σύστημα. Ο ένας εξαρτιόταν από τον άλλον.

Απ’ τον Θεοδόσιο και τον Ιουστινιανό μέχρι τον Φερντινάντο Κορτέζ και από το Βυζάντιο μέχρι το Μεξικό, η εξουσιαστική δύναμη του χριστιανισμού έδειξε το αληθινό της πρόσωπο. Σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα δεν τολμά να καταπιαστεί με την ιστορία αυτή, παρά επιγραμματικά με βιασύνη προσπερνά!

Ο αναγεννησιακός ουμανισμός του 16ου αιώνα ήταν αυτός που ανάγκασε τον άνθρωπο να χειριστεί το νου και τη λογική σαν πραγματικά εργαλεία ώστε η ανθρωπότητα να βγει απ’ αυτό το σκοτεινό και μακρόχρονο τούνελ που καταρράκωσε την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Αναβιώνοντας τις ηθικές αξίες της αρχαίας Ελλάδας η ανθρωπότητα άνοιξε πανιά και πάλι για να οδηγηθεί στην κατάκτηση της φύσης και την κοινωνική πρόοδο.

Οι ανθρωπιστικές μελέτες (ουμανισμός) ήταν ο προάγγελος του Διαφωτισμού.
Ο δρόμος ήταν πια ανοιχτός… Μπορεί τα σκυλιά να μην ήταν δεμένα ακόμα, όμως όταν ο άνθρωπος κατάλαβε τη δύναμή του, κατάφερε να τα δέσει!

Τα νέα επιστημονικά επιτεύγματα του ανθρώπου άλλαξαν την κοινωνία και την αντίληψη του γι αυτή. Μπορεί ο χριστιανισμός να κοίμισε την ανθρωπότητα για χίλια πεντακόσια χρόνια, όμως οι κοσμολογικές ιδέες του Πυθαγόρα και του Φιλόλαου ξύπνησαν ξανά στον εγκέφαλο του ανθρώπου. Δημόκριτος, Επίκουρος, Αρίσταρχος, και τόσοι άλλοι, γαντζωμένοι και πάλι στο νου του ανθρώπου. Η ελληνική υλιστική φιλοσοφία έλαμψε και το φως της διαχύθηκε παντού. Το ρήγμα στη σχολαστική φιλοσοφία του Μεσαίωνα ήταν γεγονός και ο δρόμος δεν είχε γυρισμό.

Μεταρρυθμίσεις, εξεγέρσεις και επαναστάσεις δημιούργησαν κλίμα τεταμένο αναγκάζοντας πολλούς να βγάλουν τα μαχαίρια. Ο νους πλάνταζε και ζητούσε να απελευθερωθεί. Η σκέψη επαναστάτησε και θεσμοί αιώνων κατέρρευσαν μπροστά στον πλούτο των νέων φιλοσοφικών ιδεών και των επιστημονικών επιτευγμάτων που άλλαζαν τη ζωή του ανθρώπου και απαντούσαν στα αιώνια «αναπάντητα» ερωτήματα που η θρησκεία τόσο καιρό συγκάλυπτε ή αγνοούσε.

Ο άνθρωπος του μεσαίωνα, ζώντας το αιώνιο σκοτάδι μέσα στην πλατωνική του σπηλιά, με γυρισμένη την πλάτη στο φως και την αλήθεια, αγνοώντας τη φωτεινή πραγματικότητα για αιώνες, αποφάσισε να στρίψει πίσω και να την αντιμετωπίσει κατάματα, χωρίς τύψεις και φόβο, ανακαλύπτοντας τους νόμους που κινούσαν τις σκιές και θώπευαν τη λογική και τη συνείδησή του. Τα παιχνιδίσματα των σκιών στους τοίχους της σπηλιάς έγιναν νόμοι και αριθμοί που άλλαξαν την αντίληψη του ανθρώπου και την προοπτική του για το μέλλον του κόσμου.

Τον πιο γνήσιο και επιστημονικό αθεϊσμό τον εκφράζει όχι απλά ο υλισμός, αλλά ο Διαλεκτικός Υλισμός, στον οποίο θα αναφερθούμε στην επόμενη διάλεξη. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Διαλεκτικού Υλισμού δεν υπάρχει τίποτα, παρά μονάχα η φύση και οι νόμοι που την καθορίζουν και αυτό γιατί, η φύση και η ζωή, είναι ύλη. Ύλη σε κίνηση! Η κίνηση αυτή ρυθμίζεται από μια φυσική αναγκαιότητα που την καθορίζουν οι φυσικοί νόμοι. Μέσα στους νόμους αυτούς δεν υπάρχει θέση για το θεό, γιατί ο τελευταίος είναι δημιούργημα της ανθρώπινης φαντασίας. 

Τα ψέματα τελείωσαν!

(βλέπε επίσης >>>)