Υστερικά γέλια χωρίς αφορμή και αιτία

Σε προηγούμενη ανάρτηση αναφερθήκαμε σε μια μαζική υστερία που εξελίχθηκε το 14^ο αιώνα στην κεντρική Ευρώπη, το «χορό του αγίου Βίτου». Χιλιάδες άνθρωποι, άνδρες γυναίκες, μικροί μεγάλοι, άρχιζαν ξαφνικά να χορεύουν ακατάπαυστα, μέχρι τελικής εξάντλησης, μερικές φορές και μέχρι το θάνατο.

Τέτοια φαινόμενα μαζικής υστερίας δεν συνέβησαν, βέβαια, μόνο στην Ευρώπη. Το έτος 1962 ξέσπασε μια υστερία στην αφρικανική Τανζανία: χιλιάδες κάτοικοι της χώρας άρχιζαν να γελάνε, χωρίς κάποιο λόγο, και να διαδίδεται αυτή η συμπεριφορά σαν φωτιά σε ξερά χόρτα. Σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες έκλεισαν, η χώρα περιέπεσε σε αδράνεια.

Στο επιστημονικό περιοδικό «Central African Journal of Medicine» περιέγραψαν ερευνητές γιατροί τον Μάιο του 1963 μια ακραία συναισθηματική έκρηξη ανθρώπων γύρω από τη λίμνη Τανγκανίκα. Ξαφνικά και χωρίς κάποιο αίτο ξεσπούσαν οι άνθρωποι σε τρανταχτά γέλια, επί πολλές ημέρες και συχνά εβδομάδες...

Τα θύματα αυτής της συμπεριφοράς είχαν διευρυμένες κόρες των ματιών και έδειχναν σημαντική ευαισθησία σε σωματικά ερεθίσματα. Τα επεισόδια γέλοιου δεν ήταν διασκεδαστικά για τα θύματα αυτής της «επιδημίας», γιατί ενδιάμεσα έκλαιγαν με αναφιλητά ή έδειχναν παρανοϊκή συμπεριφορά. Πολλά από τα θύματα αισθάνονταν ότι διώκονται από αόρατες δυνάμεις...

Οι γιατροί δεν είχαν κάποιο όνομα γι' αυτό το φαινόμενο και υιοθέτησαν το χαρακτηρισμό που χρησιμοποιούσαν οι ιθαγενείς: Ακαγιάνγια, δηλαδή τρέλα.

Όταν έψαξαν οι ερευνητές για να διαπιστώσουν, πώς ξεκίνησε αυτή η «επιδημία γέλιου», κατέληξαν ότι τα πρώτα φαινόμενα παρουσιάστηκαν σε ένα σχολείο μεταξύ κοριτσιών 12-18 ετών. Αρχικά υπέθεσαν οι καθηγητές ότι πρόκειται για εφηβική σαχλαμάρα, αλλά και τις επόμενες μέρες συνέχιζαν τα κορίτσια να γελάνε θορυβωδώς και χωρίς κάποιο λόγο...

Επιπλέον, όλο και περισσότερα παιδιά κολλούσαν αυτή την «τρέλα» και κανείς δεν ήξερε τι να κάνει. Όταν από τους 159 μαθητές οι 95 είχαν πρσοβληθεί από ακατάσχετα γέλια, έκλεισε το σχολείο, μήπως και στους χώρους του υπήρχε κάποια ουσία που προκαλούσε αυτή τη συμπεριφορά. Το κλείσιμο του σχολείου μετέτρεψε όμως την τοπική ασθένεια σε επιδημία, γιατί τα παιδιά επέστρεψαν στα χωριά τους και μετέφεραν εκεί την υστερία σε άλλα παιδιά και σε ηλικιωμένους.

Υποψίες ότι κάποιος ιός προκαλούσε το φαινόμενο, δεν επιβεβαιώθηκε. Κάποιοι άλλοι υπέθεσαν ότι κάποια τρόφιμα είχαν άγνωστους μήκυτες, αλλά κι αυτό δεν φάνηκε να ισχύει. Παράλληλα προέκυψαν και διάφορες συνωμοτικές ιστορίες, π.χ. ότι οι Αμερικάνοι έκαναν δοκιμές για να αποβλακώσουν τη ρωμαλέα φυλή της Τανζανίας και άλλα σχετικά που γνωρίζουμε και στην Ελλάδα.

Σημαντικότερα φαίνεται να ήταν τα ψυχολογικά ευρήματα: η Τανζανία είχε γίνει μόλις πριν 2-3 χρόνια ανεξάρτητη από τη βρετανική αποικιοκρατία και αυτό δημιουργούσε ένταση στον πληθυσμό, ιδίως τους νεότερους, που άκουγαν καθημερινά ότι, αν δεν φανούν αντάξιοι αυτού του «δώρου», θα επανέλθουν στην αποικιοκρατική κατάσταση. Αυτά λέγονταν σκόπιμα για να αποτραπούν αντιβρετανικές εκδηλώσεις... Αυτή η πίεση φαίνεται, έλεγαν ψυχαναλυτές, ότι δημιούργησε απρόβλεπτες παρενέργειες στο λαό και ιδιαίτερα στους νέους.

Στην πορεία του έτους 1963 άρχιζε να μειώνεται η υστερία του γέλιου, μέχρι που εξαφανίστηκε εντελώς, χωρίς ποτέ να περιγραφεί ακριβώς το αίτιο που την προκάλεσε.

Άλλη ανάλογη υστερία έχει συμβεί το έτος 1844 στη Γαλλία όπου καλόγριες νιαούριζαν και γάβγιζαν. Οι γείτονες κάλεσαν το στρατό για να τους απαλλάξει από το πλήθος των γάτων και σκύλων στο μοναστήρι, όπως νόμιζαν, μέχρι που διαπιστώθηκε ότι υπήρχε υστερική επιδημία στις καλόγριες.

Την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε το φαινόμενο καλογριών στη Γερμανία, μακριά και χωρίς επαφή με τις προηγούμενες Γαλλίδες, οι οποίες άρχισαν να αλληλοδαγκώνονται, μέχρι που προκαλούσαν σοβαρούς τραυματισμούς. Το φαινόμενο με τις δαγκωνιάρες επεκτάθηκε και σε άλλα μοναστήρια στη Γερμανία και στην Ολλανδία, αλλά όχι στον πληθυσμό...

Τα φαινόμενα της μαζικής υστερίας δεν έχουν εξηγηθεί επαρκώς από την επιστήμη και είναι δυνατόν να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή οπουδήποτε! 

Ο Θεός να βάλει το χέρι του...

Έστω και λίγο πιο βαθειά στην τσέπη.

του βουλευτή Γρηγόρη Ψαριανού, protagon.gr, 23/9/2011

Είναι γνωστή η θέση μας για το διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας, όπως ισχύει σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη ακόμα και σε θεωρούμενα ισλαμικά, θεοκρατικά, όπως η Τουρκία κ.ά.

Σήμερα μάλιστα, κάτω από τις ιδιαίτερα δυσβάστακτες για τον Ελληνικό λαό οικονομικές συγκυρίες, η Εκκλησία της Ελλάδας και σύμφωνα με αυτά που αυτή ευαγγελίζεται, θα έπρεπε να συνδράμει αποφασιστικά, ζητώντας η ίδια από την πολιτεία όχι μόνο τη φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας της, που είναι ο δεύτερος μετά το δημόσιο ιδιοκτήτης γης με 1,3 εκατομμύρια στρέμματα αλλά και να φορολογηθεί για τις εμπορικές της δραστηριότητες, τα ιερά μυστήρια (αμοιβές χωρίς απόδειξη για γάμους, βαφτίσια, κηδείες, τρισάγια, μνημόσυνα, εξορκισμούς, εξομολογήσεις, αγιασμούς, κλπ), το εμπόριο των εκκλησιαστικών ειδών (κεριά, λιβάνια, εικονίτσες, κομποσχοίνια, αγιογραφίες, κλπ), την εκμετάλλευση της γης και των κτιρίων της.

Αντ' αυτού οι ιεράρχες και κληρικοί της πληρώνονται από το κράτος με κατ' αποκοπή κονδύλι από τον κρατικό προϋπολογισμό.Αξίζει να σημειωθεί ότι 212.000.000 ευρώ δίνονται από το Υπουργείο Παιδείας ως «επιχορήγηση στον εκτός προϋπολογισμού λογαριασμό της ληψοδοσίας του δημοσίου ταμείου Κεφάλαιο προς πληρωμή μισθού εφημεριακού κλήρου για κάλυψη του ελλείμματός του» σύμφωνα με τον αναγκαστικό νόμο 536 του 1945 που υπογράφηκε επί βασιλέα Γεωργίου του Β'! Ένα ακόμα αξιοσημείωτο στοιχείο είναι πως το ποσό της μισθοδοσίας των αρχιερέων και ιεροκηρύκων ήταν 4.608.560 το 2008, 6.100.000 το 2009, 6.200.000 το 2010 και 6.654.000 το 2011. Επομένως, οι μισθοί όχι μόνο δεν έχουν μειωθεί αλλά αυξάνονται συνεχώς!

Ποιοι λοιπόν είναι οι φόροι εισοδήματος που καταβάλει η Εκκλησία; Σύμφωνα με την οικονομική της διεύθυνση για το 2010 επιβεβαιώνεται η καταβολή φόρων εισοδήματος ύψους 2.500.000! Έγκυρες εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι οι φόροι συνολικά της Εκκλησίας, σε ένα καθεστώς ισονομίας, και όχι υποφορολόγησης που ισχύει μέχρι σήμερα, θα ανέρχονταν στο ύψος του 1,2 δις ευρώ, δηλαδή 600 φορές μεγαλύτερο κατά τους μετριότερους υπολογισμούς!

Τέλος, να σημειώσουμε, εκτός από όλα αυτά, κι ενώ δεν έχει ολοκληρωθεί ούτε κατ' ελάχιστον το Εθνικό Κτηματολόγιο, η Εκκλησία φέρεται ως ιδιοκτήτης όλων αυτών των εκτάσεων, σε ένα θολό ιδιοκτησιακό καθεστώς αμφισβητούμενο και διάτρητο, το οποίο βασίζεται σε χρυσόβουλα βυζαντινών αυτοκρατόρων και φιρμάνια οθωμανών σουλτάνων. Καθεστώς επίσης πρωτοφανές για ευρωπαϊκή, και όχι μόνο, χώρα.

Για να μην αναφερθούμε και σε σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές, φοροελαφρύνσεις και ειδικές συμφωνίες παραχώρησης και ανταλλαγής γαιών, όπως βατοπέδι, μονή τοπλού κλπ, απορροφήσεις ευρωπαϊκών κονδυλίων σε μοναστήρια, μητροπόλεις, Άγιο Όρος, χρήματα που κανείς δεν γνωρίζει που ακριβώς πήγαν και ουδείς έλεγχος από το κράτος γίνεται, σύμφωνα με το αυτοδιοίκητο, ειδικό καθεστώς και προνόμια. (Κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την οποία μάλιστα ιεράρχες χαρακτηρίζουν ως δύναμη κατοχής, που προσβάλλει και ταπεινώνει το ελληνοχριστιανικό φρόνημα του λαού μας και καταργεί την εθνική μας κυριαρχία!)

Ο Θεός να βάλει το χέρι του! Έστω και λίγο βαθιά στην τσέπη, †ευλόγησον†.

Αποχαιρετισμός στη θρησκευτική πίστη (23)

Τατιάνα Ν., 20 ετών, Φοιτήτρια Διοίκησης Επιχειρήσεων

Στα 20 μου χρόνια δεν έχω πολλές εμπειρίες που να με οδήγησαν στην αθεΐα, ούτε πολλές ιστορίες αμφιταλαντεύσεων ή εσωτερικών συγκρούσεων. Γεννήθηκα στη Μολδαβία, γόνος χωρισμένων γονιών, και μέχρι τα 7 μου ζούσα ως επί το πλείστον με τη γιαγιά μου. Ζώντας σε χώρα της πρώην ΕΣΣΔ, τα πρώτα μου χρόνια, ο... θεός δεν είχε ιδιαίτερη θέση στη ζωή μου. Στα 7 μετακόμισα στην Ελλάδα μαζί με τη μητέρα μου, η οποία ξαναπαντρεύτηκε.

Η σχέση και των δύο γονιών μου με τη θρησκεία ήταν πάντα περισσότερο τυπική. Εκκλησία κάθε Μεγάλη Παρασκευή και Ανάσταση, και κάποια «πρώτα ο θεός» από τον πατέρα-πατριό μου. Το πλέον θρησκευόμενο άτομο της οικογένειας ήταν η γιαγιά μου-μητέρα του πατριού μου. Εκείνη προσπαθούσε να με μάθει να κάνω τον σταυρό μου κάθε φορά που περνούσα έξω από εκκλησία, παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας μου. 

Γύρω στα 10 μου, κι ενώ εξελισσόμουν σε μικρό βιβλιοφάγο, ο πατέρας μου μού αγόρασε μία «Βίβλο για παιδιά». Τη διάβαζα με μεγάλη ευλάβεια, όχι τόσο θρησκευτική, αλλά επειδή είχα πειστεί ότι αυτό ήταν το σωστό. Ανέπτυξα λοιπόν μια παιδική μεν, αλλά αρκετά καλή σχέση με τη θρησκευτική πίστη. Έκανα τον σταυρό μου πριν το φαγητό, πρόσεχα τι σκεφτόμουν για να μη «βλασφημήσω», έκανα «τάματα» στον Χριστούλη όταν έπαιρνα κακό βαθμό στο σχολείο, για να μην το μάθουν οι γονείς μου. Παρ' όλα αυτά, δε θα χαρακτήριζα την πίστη μου βαθιά. Η μοναδική φορά που προσευχήθηκα «με όλη μου την ψυχή» ήταν όταν η μητέρα μου μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο λόγω προβλήματος στη μέση.

Παρ’ότι δεν ήταν κάτι σοβαρό, τελικά, είχα κατατρομάξει και είχα αποφασίσει ότι το μόνο που μπορώ να κάνω εγώ -και πίστευα με πάσα ειλικρίνεια ότι με αυτόν τον τρόπο συμβάλλω κάπως- είναι να προσευχηθώ. Φυσικά, ο γιατρός έκανε τη δουλειά του και δεν χρειάστηκε θεία επέμβαση.

Τα προεφηβικά μου χρόνια απομακρύνθηκα κάπως από την ιδέα του θεού. Ίσως λόγω ηλικίας. Με απασχολούσαν διάφορα «υπαρξιακά ερωτήματα» και ο θεός ήταν απλώς ένα από αυτά, χωρίς όμως και να τολμώ να τον απομυθοποιήσω. Την ώρα της πρωινής προσευχής στο σχολείο, ή κατά τις επισκέψεις στην εκκλησία, έδειχνα πάντα μέγιστο σεβασμό και σοβαρότητα. Ιδιωτικά όμως, δεν προέβαινα σε κάποια εκδήλωση λατρείας. Δεν απευθυνόμουν πλέον στον θεό, αλλά παρ’όλα αυτά αισθανόμουν τύψεις αν έπιανα τον εαυτό μου να τον αμφισβητεί, σε περίπτωση που άκουγε τις σκέψεις μου.

Το μεγάλο «σχίσμα» συνέβη στην Α’ Λυκείου και αφορμή αποτέλεσε το μάθημα των θρησκευτικών. Σε αυτό, υπήρχε μια ενότητα με τον τίτλο «Πίστη και λατρεία», που έλεγε με λίγα λόγια, πως ο πιστός πρέπει να συμμετέχει στα μυστήρια της εκκλησίας για να αποδείξει την πίστη του, αλλιώς, είναι αμφίβολη η σωτηρία της ψυχής του. Έχοντας ήδη απομακρυνθεί από τον θεσμό της εκκλησίας, αλλά όχι και από την ιδέα του θεού, δεν μουάρεσε καθόλου αυτό. Έκανα μεγάλες συζητήσεις (μονολόγους μάλλον) με τη μητέρα μου για το πόσο λάθος είναι «να ορίζουν αυθαίρετα κάποιοι μουσάτοι παππούδες, αν θα σωθώ εγώ ή όχι». 

Το χειρότερο ήταν η ανάγνωση αποσπασμάτων από το βιβλίο του γέροντα Παΐσιου. Κάνοντας μία έρευνα, ανακάλυψα πως η πλειοψηφία των συμμαθητών μου πίστευε στα λεγόμενα του πάνσοφου γέροντα. Λεγόμενα που περιέγραφαν δαίμονες πάνω από τα κεφάλια των πιστών, που προσπαθούν να τους παρασύρουν στον κακό τον δρόμο. Ήταν ίσως από τις πιο απογοητευτικές στιγμές στη σχολική μου εμπειρία. Παιδιά 16 ετών να πιστεύουν σε τόσο εξωφρενικά πράγματα.

Κάπου εκεί πέρασα την πρώτη φάση αγνωστικισμού, αφού θυμάμαι τον εαυτό μου να χρησιμοποιεί συχνά τη φράση «είτε υπάρχει ο θεός είτε όχι». Και από εκεί πέρασα στον αντιθεϊσμό. Αποφάσισα ότι αν τελικά υπάρχει αυτό το πλάσμα, τότε είναι κακόβουλο και άδικα επιλεκτικό. Γιατί να ακούσει τις δικές μου προσευχές, να εκπληρώσει τις δικές μου ματαίοδοξες ευχές αντί να σώσει τη ζωή του Αχμούτ στην Αφρική; Και φυσικά το μάθημα των θρησκευτικών δεν βοηθούσε καθόλου. «Ο Θεός έχει σχέδιο, γι’αυτό κάποιους τους βοηθάει και κάποιους φαινομενικά όχι». 

Μέχρι την Γ’ Λυκείου, είχα κατασταλάξει και είχα σταματήσει να ακούω. Δεν σταμάτησα να έχω τις «σωστές» απαντήσεις, γιατί φυσικά δε θα θυσίαζα το άριστα που είχα πάντα σε αυτό το μάθημα. Μάλιστα, καθώς σε όλη τη Β’ Λυκείου έλεγα σχεδόν κάθε πρωί το Πάτερ Ημών-είχα κάνει το λάθος μία φορά και μετά μου το ζητούσαν συνέχεια-ο καθηγητής των θρησκευτικών μου είχε μεγάλη συμπάθεια. Όμως δεν έχανα πλέον την ευκαιρία να δείξω την αδιαφορία μου και την απαξίωσή μου, έστω και σιωπηλά.

Η απόφαση ότι τελικά θεός δεν υπάρχει πάρθηκε αρκετά αβίαστα και με αυτόνομη σκέψη. Η ενημέρωση και ο Richard Dawkins ήρθαν αργότερα, για να επιβεβαιώσουν τα συμπεράσματα στα οποία είχα ήδη καταλήξει από μόνη μου. Παρ’όλα αυτά, για αρκετό καιρό δεν χρησιμοποιούσα τον όρο «άθεη» για να περιγράψω τον εαυτό μου και μοιραζόμουν τις ανησυχίες μου μόνο με την καλύτερή μου φίλη. Πρώτη φορά δήλωσα άθεη μιλώντας με άγνωστο (τότε) στο internet, εντυπωσιάζοντας ακόμη και τον εαυτό μου.

Είχα την τύχη τότε να δημιουργήσω σχέση με «συνάθεο», ο οποίος ήταν και αυτός που μού «σύστησε» τον Richard Dawkins και με εξέθεσε σε άλλες σχετικές πληροφορίες. Με όλα αυτά, αλλά και με τις συζητήσεις μας, οι σκέψεις στο κεφάλι μου απέκτησαν μια πιο συγκεκριμένη δομή, με αποτέλεσμα να αρχίσω να αισθάνομαι καλά με τον τρόπο που θεωρούσα πλέον τον κόσμο. Τότε ήταν που αποφάσισα να μιλήσω και στους γονείς μου.

Θεωρώντας τον πατέρα μου πιο ανεκτικό και ανοικτόμυαλο σε θέματα κοσμοθεωρίας και δη θρησκείας, αποφάσισα να μιλήσω πρώτα σε εκείνον. Η πρώτη του αντίδραση ήταν να μού πει «να το σκεφτώ πολύ καλά» και στη συνέχεια εξέφρασε τους φόβους του, ότι χωρίς την πίστη στο θεό, θα ζήσω με τους νόμους του χάους (χωρίς τον θεό, όλα επιτρέπονται και δεν υπάρχουν συνέπειες για τις πράξεις μας). Φυσικά, οι προσπάθειές μου να εξηγήσω απέβησαν εντελώς μάταιες. Η μητέρα μου, αντέδρασε πολύ ψύχραιμα, εκφράζοντας την πεποίθησή της ότι «επαναστατώ» λόγω ηλικίας και πως μεγαλώνοντας και ζώντας «κάποιες εμπειρίες» θα αλλάξω γνώμη, κάτι που πιστεύει και σήμερα.

Γενικότερα, οι γονείς μου δεν προσπάθησαν ποτέ ιδιαίτερα να με μεταπείσουν. Μάλιστα δεν με πίεσαν και να τους ακολουθήσω στην εκκλησία από τότε, ακόμη και στην Ανάσταση. Ωστόσο, και ποτέ δεν ενέκριναν τη στάση μου και το πλέον δυσάρεστο για εμένα, δεν έλαβαν σοβαρά υπόψιν τα επιχειρήματά μου. Περισσότερο από ανησυχία και φόβο, πιστεύω, όμως δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο, ένα χάσμα, πράγμα πρωτόγνωρο για τη σχέση μου με τους γονείς μου.

Από τότε δεν έχει χρειαστεί να «υπερασπιστώ την... απιστία μου». Η καλύτερή μου φίλη τείνει προς την αθεΐα, και οι φίλοι μου που διατηρούν κάποια θρησκευτική πίστη δεν προσπαθούν να με προσηλυτίσουν. Η αλήθεια είναι, ούτε εγώ αισθάνθηκα ποτέ την ανάγκη να τους «ανοίξω τα μάτια». Μπορεί η θρησκευτική πίστη να μην αξίζει κάποιον ιδιαίτερο σεβασμό, αλλά οι φίλοι μου τον έχουν, άσχετα με τις πεποιθήσεις τους. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να προστατέψω τον αδερφό μου (8 ετών), από την πλύση εγκεφάλου και από τις τύψεις, που έστω και για λίγο, έζησα εγώ ως παιδί, «καλλιεργώντας» ένα ενδιαφέρον για την επιστήμη και τη γνώση.

Η κατά Αντ. Σαμαρά ελληνικότητα

του Φώτη Απέργη, Ελευθεροτυπία, 25/09/11

ΚΑΙ ΞΑΦΝΙΚΑ το περασμένο Σαββατοκύριακο ο Αντώνης Σαμαράς, εξηγώντας πώς θα χτίσει μια Ελλάδα που, «με τη βοήθεια του Θεού», θα γιορτάσει περήφανη το 2021 «τα 200 χρόνια της λευτεριάς της», θυμήθηκε και τον πολιτισμό.

Δεν μίλησε για τους θεσμούς που πρέπει επιτέλους να κόψουν τις σπατάλες, ούτε για τους σπασμωδικούς τρόπους που μηχανεύεται τώρα στα στερνά η κυβέρνηση για να τους υποχρεώσει να το κάνουν. Γιατί να μπει στα δύσκολα; Προτίμησε να καταγγείλει ότι «εξαφανίστηκαν ή υποβαθμίστηκαν από τα σχολικά βιβλία ο Παπαδιαμάντης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Βιζυηνός, ο Παπαντωνίου, ο Θεοτοκάς, ολόκληρη η γενιά του '30. Σαν ένα αόρατο χέρι να έσβησε κάθε αναφορά στην εθνική ιδιο-προσωπεία, στην εθνική παράδοση του τόπου αυτού. Σαν να μη θέλουμε τα παιδιά μας να νιώσουν την ελληνικότητα».

Και όμως: Ελαττώματα τα σχολικά βιβλία έχουν πολλά. Αλλά ήδη από το δημοτικό, ανθολογούνται σ' αυτά από τον Ρήγα, τον Παπαδιαμάντη, τον Παλαμά και τον Βενέζη, έως τον Καρυωτάκη, τον Ρίτσο, τον Ελύτη και τη Δούκα. Στα βιβλία τού γυμνασίου συγκατοικούν πλέον ο Μυριβήλης, ο Καραγάτσης, ο Σεφέρης, ο Αναγνωστάκης και η Δημουλά. Ενώ σ' εκείνα του λυκείου ο Βιζυηνός, ο Θεοτοκάς, ο Εμπειρίκος, η Καρέλη...

«Αυτό θα το τελειώσω!» συνέχισε με ζηλευτή δημοκρατικότητα ο επίδοξος πρωθυπουργός. Και ανήγγειλε ότι «το περιεχόμενο όλων των διδακτικών βιβλίων θα αναθεωρηθεί από επιτροπές που θα λειτουργήσουν υπό την εποπτεία της Ακαδημίας Αθηνών».

Η ιστορική γνώση δεν τα πάει καλά με την εθνικιστική απλούστευση. Αν ο Α. Σαμαράς είχε διαλέξει την πρώτη, θα παραδεχόταν ότι πολλοί από τους λογοτέχνες που επικαλείται δεινοπάθησαν στον καιρό τους από την Ακαδημία. Θα θυμόταν ποια στάση κράτησε το «ανώτατο πνευματικό ίδρυμα» στη χούντα και πόσο μειωτική διαδικασία υφίστανται και σήμερα πολλοί διανοούμενοι, που το 'χουν μαράζι να γίνουν ακαδημαϊκοί.

«Πώς να σας το πω: Συμβαίνει η ιδιότητα του ακαδημαϊκού να μην αρμόζει στην ιδιοσυγκρασία μου», είχε πει εύγλωττα ο Ελύτης. Ο ίδιος θεωρούσε «αυθαίρετη και ηλίθια τη διάκριση ανάμεσα σε "εθνικόφρονες" και "προοδευτικούς"». Ενώ, για να θυμηθούμε και άλλους κορυφαίους της δήθεν «εξαφανισμένης» από τα σχολικά βιβλία γενιάς του '30, ο Μόραλης είχε πει: «Η ελληνικότητα; Νομίζω πως το πρόβλημα αφορά τους φιλέλληνες, όχι τους Έλληνες». Καυστικότερος υπήρξε ο Χατζιδάκις: «Δε νομίζω ότι κινδυνεύουμε ως Έλληνες, αλλά ως ελληνολάτρεις». Και εξήγησε: «Παρελάσεις, εθνικόφρονα λογύδρια, παραστάσεις σχολικές κι άλλα παρόμοια ενισχύουν την ιδιότυπη φασιστική μας κληρονομιά. Το περίφημον "πας μη Έλλην βάρβαρος"».

Τι ειρωνεία! Κάποια «εθνικόφρονα λογύδρια» επικαλούνται σήμερα κι εκείνους τους καλλιτέχνες, που, στις αρχές του περασμένου αιώνα, αγάπησαν βεβαίως την ελληνική παράδοση και στηρίχθηκαν σ' αυτή, όμως επηρεάστηκαν βαθιά και από τον υπερρεαλισμό, τον μοντερνισμό και τα άλλα ευρωπαϊκά ρεύματα του καιρού τους. Ετσι μίλησαν μια νέα, τη δική τους ελληνική γλώσσα. Μια γλώσσα δίχως εθνικές ή χριστιανικές παρωπίδες, σαν αυτές στις οποίες επενδύει ο Α. Σαμαράς.

Ως υπουργός Πολιτισμού, ο τελευταίος είχε επιτρέψει να λογοκριθεί το βίντεο του Κώστα Γαβρά στο Μουσείο της Ακρόπολης, που παρουσίαζε τους βανδαλισμούς ρασοφόρων εις βάρος του Παρθενώνα. Αναθαρρημένη, τότε, η Ιερά Σύνοδος είχε ανακοινώσει ότι θα απευθυνθεί στην Ακαδημία Αθηνών προκειμένου «να χρηματοδοτήσει την έρευνα και συγγραφή μελέτης περί της συμβολής της Εκκλησίας στη διάσωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού».

Ας ελπίσουμε ότι ολοκληρώθηκε αυτό το έργο. Γιατί, αν ο Α. Σαμαράς γίνει πρωθυπουργός, η Ακαδημία θα έχει κι άλλες υποχρεώσεις.

Από απαλλαγή σε απαλλαγή οι παγκαριώτατοι

του Γιώργου Κιούση, Ελευθεροτυπία, 20/9/2011

Νέο κύκλο συζητήσεων για τις «ιερές» φοροαπαλλαγές άνοιξε η εξαίρεση των χώρων άσκησης θρησκευτικής λατρείας από την καταβολή του έκτακτου τέλους ακίνητης περιουσίας, όπως και από ένα σύνολο άλλων φόρων που καταβάλλονται για χρήσεις ακινήτων.

«Η Εκκλησία φορολογείται περισσότερο από τον κάθε πολίτη. Πού; Στα αγαθά, στα ακίνητα, στα εισοδήματα που παίρνει από την εκμετάλλευση διαφόρων ακινήτων που έχει. Πληρώνει πολύ περισσότερα απ' ό,τι οι λαϊκοί. Πού την απαλλάσσει το κράτος;» είναι το σχόλιο του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου στην κριτική για τις φοροαπαλλαγές της Εκκλησίας.

Μπορεί οι ιεράρχες μας να ισχυρίζονται πως ουδέποτε έθεσαν θέμα απαλλαγής για την ακίνητη περιουσία που αξιοποιούν εμπορικά, όμως η Εκκλησία απαλλάσσεται από την καταβολή φόρου για τις δωρεές που γίνονται για την τέλεση μυστηρίων, όπως και για τα χρήματα που συγκεντρώνονται στα παγκάρια, δραστηριότητες που συμβαίνουν εντός των ναών.

Σύμφωνα με το Επίσημο Δελτίο, τεύχος 5, η Εκκλησία της Ελλάδος διαθέτει 7.945 ενορίες και πάνω από 500 μοναστήρια και ησυχαστήρια, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σε αυτά τα μετόχια μονών του Αγίου Ορους ή πρεσβυγενών πατριαρχείων που λειτουργούν στην ελληνική επικράτεια.

Για το ΦΜΑΠ

Με το νόμο 2459/97 απαλλάσσονται από το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας για τα ακίνητα που χρησιμοποιούν οι ναοί, οι μονές, καθώς και το Αγιον Ορος.

Για την εισφορά

Με το ν. 3220/2004, που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ παραμονές των εκλογών του 2004, με τίτλο «Μέτρα αναπτυξιακής και κοινωνικής πολιτικής...», η Εκκλησία απαλλάχθηκε από την υποχρέωση της εισφοράς 35% των εσόδων της. Η εισφορά είχε θεσπιστεί το 1945, όταν το κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να καταβάλλει τους μισθούς των κληρικών και η Εκκλησία να εισφέρει στον κρατικό προϋπολογισμό το 25% των ακαθάριστων εσόδων της, ποσοστό που το 1968 αυξήθηκε στο 35%.

Για το φόρο 10%

Με το φορολογικό ν. 3296/2004, που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας τον Δεκέμβριο του 2004, το Δημόσιο στερήθηκε τεράστια ποσά, καθώς η Εκκλησία απαλλάχθηκε από το φόρο 10% που επιβαρύνει τα εισοδήματα από την εκμίσθωση γαιών και οικοδομών των μητροπόλεων, των ναών, των μοναστηριών κ.λπ. Ειδικότερα, ο νόμος προέβλεψε για το οικονομικό έτος 2006 μείωση φόρου στο 7%, για το 2007 στο 4% και από το 2008 πλήρη απαλλαγή!

Για τα νεόδμητα

Με το νόμο 3842/2010 καταργήθηκε ο ν. 3427/2005 που αναφερόταν στην επιβολή ΦΠΑ στις νεόδμητες οικοδομές.

Η πρώτη ουσιαστική απόπειρα φορολόγησης της ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας έγινε με το νόμο 3634/2008, που προβλέπει την επιβολή ενιαίου τέλους ακινήτων 0,1% επί της αξίας των εκμισθούμενων ή δωρεάν παραχωρούμενων ακινήτων, αλλά δεν έχει γίνει γνωστή ακόμη η αποτελεσματικότητά του.

Από τη Θεσσαλονίκη πριν από λίγες ημέρες ο πρόεδρος της Δημοκρατικής Αριστεράς Φώτης Κουβέλης ζήτησε τη φορολόγηση της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας και την πλήρη κατάργηση της φοροαπαλλαγής των εμπορικών συναλλαγών τους.

«Την ώρα που η ελληνική κοινωνία βιώνει μια πρωτοφανή επίθεση στα εισοδήματά της, η Εκκλησία κατορθώνει όχι μόνο να κρατά αφορολόγητα τα έσοδά της, αλλά και να αυξάνει την περιουσία της. Εκατοντάδες φόροι έχουν θεσπιστεί τα τελευταία 50 χρόνια για τη φορολόγηση των εισοδημάτων και της ακίνητης περιουσίας, αλλά πάντα η Εκκλησία και οι ιερές μονές καταφέρνουν να μην πληρώνουν φόρους, είτε λόγω του χαμηλού συντελεστή φορολόγησης των εσόδων τους είτε λόγω των διπλών βιβλίων που κρατούν», σημειώνει ο Βαγγέλης Αποστόλου, πρώην βουλευτής του ΣΥΝ Ευβοίας.

Να σημειωθεί πως η Εκκλησία διαθέτει μετοχές σε τράπεζες, χιλιάδες στρέμματα δασικής και χορτολιβαδικής έκτασης, 800 κτήρια με γραφεία, καταστήματα, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, ακόμα και μισθωμένα βενζινάδικα.

Κατάργηση των βουλευτικών προνομίων

Ελευθεροτυπία, 24/9/2011

Σχετικά με τα προνόμια των βουλευτών, η εκπρόσωπος τύπου των Οικολόγων Πράσινων, Ελεάνα Ιωαννίδου δήλωσε πως ο συμβολισμός της περικοπής των βουλευτικών προνομίων έχει ιδιαίτερη σημασία σε εποχή κρίσης όπως αυτή που περνά η Ελλάδα και γι' αυτό υπήρξε εδώ και καιρό μόνιμη πρόταση των Οικολόγων-Πράσινων που την εφάρμοσαν στη περίπτωση του ευρωβουλευτή τους κ. Τρεμόπουλου.

Συγκεκριμένα η εκπρόσωπος Τύπου έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Οι Οικολόγοι Πράσινοι χαιρόμαστε που επανέρχεται στο προσκήνιο μέρος των θέσεων μας για την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος, όπως τις παρουσιάσαμε και την προηγούμενη εβδομάδα. Είναι ώρα να αρχίσει ένας ψύχραιμος διάλογος και το πολιτικό προσωπικό της χώρας να επιδείξει αίσθημα ευθύνης, κατανοώντας τους συμβολισμούς που δημιουργούνται από προνόμια οποιασδήποτε μορφής σε μια χώρα σε βαθιά κρίση.

Οι Οικολόγοι Πράσινοι ήδη κάνουμε πράξη τις προτάσεις μας, καθώς ο Ευρωβουλευτής μας, Μιχάλης Τρεμόπουλος, επιστρέφει σε κοινωνικές και οικολογικές δράσεις το 50% του μισθού του, ενώ αρνήθηκε το βουλευτικό αυτοκίνητο και τον προσωπικό φρουρό».

Αποχαιρετισμός στη θρησκευτική πίστη (22)

Μαριάννα Λ., 33 ετών, ιστορικός.

Ζωή φυσική ή μεταφυσική; Ιδού το δίλημμα
Γράφω δίπλα από το προσκέφαλο της ετοιμοθάνατης γιαγιάς μου. Σκληρό πράγμα ο θάνατος, άτεγκτο, όσο και αν τον ζεις δεν πιστεύω ότι συνηθίζεται ποτέ, ιδίως όταν χάνεις τους αγαπημένους σου και πρέπει να εξακολουθήσεις να ζεις με την απώλειά τους.

Η ζωή συνεχίζεται χωρίς εκείνους, μοιραία κάποτε και χωρίς εμάς, το μόνο που αλλάζει είναι ο ψυχισμός όσων μένουμε πίσω, αγκιστρωμένοι στη ζωή, τη γλυκιά ζωή, τη σκληρή, την όμορφη, την τρομακτική, την απρόβλεπτη.

Η ιδέα του θανάτου και ότι ο κόσμος δεν είναι δίκαιος είναι δύο αλήθειες που δυσκολεύομαι τρομερά να μεταβολίσω, γιατί προσκρούουν σε ό,τι με διδάξαν ως παιδί, πως η ζωή μετά τον θάνατο συνεχίζεται κάπου αλλού και πως μια προνοιακή δύναμη, αόρατη, επιβάλλει τη νομοτέλειά της στο σύμπαν, πως πίσω από ό,τι συμβαίνει, σκληρό, άδικο, παράλογο, υπάρχει ένας βαθύτερος σκοπός, μια τελεολογία, ένα σχέδιο.

Είναι εξίσου τεράστιο το βάρος της γνώσης πως είσαι μόνος σου, πως καμία υπερβατική δύναμη δεν σε επιβλέπει, δεν σε προσέχει, δεν οδηγεί τα βήματά σου, δεν σε αξιολογεί και δεν σε τιμωρεί, εκτός από τη φύση, την κοινωνία και τις προσωπικές σου επιλογές. Είναι ασύλληπτα μοναχικό να ζεις χωρίς πεπρωμένο και χωρίς έναν φανταστικό και παντοδύναμο φίλο.

Όσο και αν με εξοργίζουν οι παραλογισμοί των ανθρώπινων προλήψεων και η μωρία της θρησκευτικής πίστης, κατά βάθος όλα αυτά τα καταλαβαίνω. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ζήσεις την καθημερινότητά σου με το βάρος της γνώσης, πως ό,τι έζησες και αγάπησες μια μέρα θα σβήσει, πως ακόμη και αυτή η Γη που μας γέννησε θα χαθεί, πως ο ήλιος που μας δίνει ζωή, κάποτε, αφού κατακάψει τον πλανήτη μας, θ' αρχίσει ν' αργοσβήνει, ώσπου να γίνει ένας ακόμη λευκός νάνος, από τους άπειρους που υπάρχουν στο Σύμπαν μας.

Δεν είναι λίγες οι φορές που, για ν' αλαφρύνω αυτό το βάρος, ονειρεύομαι αυτόν τον άλλον κόσμο των θρησκειών, εκεί που συναντιέμαι ξανά με όσους έχασα, τον πατέρα, τον σκύλο μου και με όσους θα χάσω μελλοντικά. Σ' έναν κόσμο χωρίς φθορά, χωρίς πόνο, χωρίς αδικία. Μα τι ωραίο όνειρο! Ένα όνειρο τόσο γλυκό και επιθυμητό, που για χάρη του δισεκατομμύρια άνθρωποι από το λυκαυγές της ιστορίας θυσίασαν τη ζωή τους, θέσπισαν κανόνες ηθικής και συμπεριφοράς, το αγόρασαν με συγχωροχάρτια, έκτισαν πυραμίδες, γκρέμισαν και σκότωσαν στ' όνομά του. Κοινωνίες, θεσμοί, αρχές, ηθική, τέχνες και πολιτισμοί δημιουργήθηκαν, αναζητώντας το άγιο δισκοπότηρο της μέλλουσας ζωής.

«Ο Χριστός μάς ελευθέρωσε από τον φόβο του θανάτου» μας μάθαιναν στο σχολείο. Το πιπίλιζα τότε με στόμφο, ήμουν η χαϊδεμένη όλων των θεολόγων, μιας και εκτός των σχολικών θρησκευτικών μελετούσα και ό,τι άλλο έπεφτε στα χέρια μου, συναξάρια, το «προς την νίκην» και φυσικά την παλαιά και την καινή διαθήκη, τις οποίες διάβασα στη ζωή μου ουκ ολίγες φορές.

Εξυπακούεται πως ήξερα όλες τις προσευχές απ' έξω, και θυμάμαι ότι οι δάσκαλοί μου είχαν κάνει τόσο καλή δουλειά στην κατήχησή τους, ώστε εκεί γύρω στην πρώτη-δευτέρα γυμνασίου ο πατέρας μου με άκουσε σοκαρισμένος να λέω πως αυτοπροσδιορίζομαι πρώτα ως ορθόδοξη-χριστιανή, μετά ως Ελληνίδα και μετά ως οτιδήποτε άλλο. Η ελληνοχριστιανική μου αγωγή ήταν κάτι παραπάνω από υποδειγματική και είχε φέρει μάλλον περισσότερα από τα επιθυμητά αποτελέσματα για την οικογένειά μου.

Η οικογένειά μου είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, όχι φανατικοί όμως, αναγνωρίζουν πολλά από τα στραβά της πίστεώς τους και λίγο πολύ την ακολουθούν συμβατικά, από παράδοση, ως Έλληνες, γνωρίζοντας ότι, αν είχαν γεννηθεί σε άλλον τόπο, θ' ακολουθούσαν συμβατικά μιαν άλλη θρησκεία.

Η θρησκεία τους είναι αδιαπραγμάτευτη μόνο και μόνο επειδή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη στον νου τους ως στοιχείο ελληνικότητας. Ο παππούς μου θα έλεγα πως είναι ο πιο ανοιχτόμυαλος σε θρησκευτικά ζητήματα. Αποστρέφεται τον κλήρο, όταν βλέπει παπάδες συγκεντρωμένους, αρχίζει να μουρμουράει μέσα από τα δόντια του: «Ουστ από δω, τράγοι!» Τον θυμάμαι από παιδί, βλέποντας τον Πατριάρχη στην τηλεόραση, ν' αναφωνεί ειρωνικά: «Ο Βασιλεύς των Βασιλέων!» ή, σε βόλτες μας, ακόμη και σήμερα, σηκώνει το δάκτυλό του και δείχνοντάς μου μια έκταση, ή ένα κτήριο μου λέει: «Το βλέπεις αυτό; Είναι εκκλησιαστική περιουσία, δεν το αγγίζει κανείς!»

Το παράδοξο είναι πως μαζί με την ειρωνεία ή και την οργή όταν τα λέει αυτά ο παππούς, ο τόνος του είναι διάχυτος και από θαυμασμό για την αδιαπραγμάτευτη εξουσία και την μυθική περιουσία που έχει συγκεντρώσει ο κλήρος. Μικρός ήταν παπαδοπαίδι, όπως και οι φίλοι του, οι οποίοι στην πλειονότητά τους έχουν παρόμοια συναισθήματά για τον κλήρο με τα δικά του, η γιαγιά μου αποδίδει το γεγονός αυτό στο ότι οι παπάδες τούς παρενοχλούσαν.

Ο ίδιος δεν μου μίλησε ποτέ για κάτι τέτοιο, πάντοτε όμως μου διηγείτο το εξής αστείο περιστατικό από εκείνα τα χρόνια της ζωής του: ξαφνικά είχε γίνει ένα «θαύμα» στην ενορία του και δάκρυζε η εικόνα της Παναγίας. Άρχισαν να συρρέουν πλήθη πιστών, σταυροκοπιόνταν, έκλαιγαν, έκαναν μετάνοιες και φυσικά έβαζαν τάματα με το τσουβάλι. Στην πραγματικότητα, πίσω από την εικόνα, στα μάτια της οποίας είχαν ανοίξει δύο μικροσκοπικές τρυπίτσες, ήταν ένας διάκος πάνω σε ένα σκαμνάκι και της έριχνε δάκρυα με ένα κολλύριο!

«Δύο εκατομμύρια κεριά καίνε καθημερινώς στις εκκλησίες και στα ξωκλήσια, βάλε από δέκα δραχμές το καθένα, να δεις τι χρήμα βγάζουνε!», λέει κάθε φορά που η γιαγιά γυρνάει από τους Χαιρετισμούς. Την ακολουθεί μόνο στην Ανάσταση, αυτή είναι και η μοναδική μέρα του χρόνου που ενεργεί σαν Χριστιανός, κατά τα άλλα στην υπόλοιπη ζωή του είναι ένας καθόλα έντιμος και λογικός άνθρωπος.

Οι γυναίκες στην οικογένειά μου είναι σαφώς πιο πιστές και πιο προληπτικές, ιδίως η μητέρα μου, η οποία ήταν εκείνη που με πρωτομύησε στην έννοια του θεού, της πίστεως και της προσευχής. Θυμάμαι, όταν πήγαινα στο νηπιαγωγείο στη Γερμανία, στην πρωινή προσευχή όλα τα παιδάκια εκτός από εμένα έκαναν τον σταυρό τους με τέσσερα δάκτυλα και από αριστερά προς τα δεξιά, και γω, βλέποντας πως και η πολυαγαπημένη μου δασκάλα, που ήταν καλόγρια, έκανε το ίδιο, έσπευσα να τους μιμηθώ.

Παραξενεμένη και συνειδητοποιώντας ίσως για πρώτη φορά, ότι διαφέρω από τους συμμαθητές μου, ρώτησα τη μητέρα μου γιατί συμβαίνει αυτό, μου απάντησε πως οι Γερμανοί, αν και είναι χριστιανοί, έτσι κάνουν τον σταυρό τους, αλλά να μην διανοηθώ να τους μιμηθώ γιατί είμαι Ελληνίδα. Μου έριξε μάλιστα και ένα απειλητικό βλέμμα που υπονοούσε ότι θα μου κόψει το χέρι αν το τολμούσα. Παρ' όλα αυτά με άφηνε να εκκλησιάζομαι κανονικά στην καθολική εκκλησία, ακόμη και να κοινωνώ, γιατί «πίσω από όλες τις διαφορές μας, ο θεός είναι ένας».

Η πρώτη θρησκευτική μου απομυθοποίηση έγινε στη Βαυαρία, την παραμονή των Χριστουγέννων· πήγαινα τότε στην πρώτη δημοτικού. Οικογενειακός μας φίλος, πολύ αγαπημένος, μου είπε να τον βοηθήσω τάχα να πλύνει το αυτοκίνητο. Άφησα μετά λύπης μου το παιδικό πρόγραμμα που έβλεπα στην τηλεόραση, μιας και δεν ήθελα να του χαλάσω το χατίρι, και τον ακολούθησα. Έξω, τρομερό κρύο, υπό το μηδέν, χιόνι, πάγος και πίσσα σκοτάδι, μου λέει: «Μαριαννάκι, δεν θα το πλύνουμε απόψε, γίνεται χαλασμός Κυρίου» και συμφώνησα με ανακούφιση.

Ανεβαίνοντας ξανά πάνω στο σπίτι, το χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει γεμίσει ξαφνικά με δώρα. Μου είπαν πως ήρθαν οι άγγελοι όσο ήμασταν έξω και δεν τους πρόλαβα, ότι άφησαν τα δώρα και έφυγαν από το παράθυρο (το σπίτι δεν είχε τζάκι). Τους κοίταξα και σκέφθηκα, μα καλά για χαζή με περνάνε; Και τι είναι πάλι τούτο με τους αγγέλους, ο Άη Βασίλης που πήγε; Η πλήρης επιβεβαίωση ότι μου λέγανε ψέματα ήρθε λίγες στιγμές αργότερα όταν, ανοίγοντας τα δώρα μου, εντόπισα το φλιπεράκι που κοιτούσαν το πρωί οι γονείς μου στο πολυκατάστημα με τα παιχνίδια. Αν και ο μύθος καταρρίφθηκε αυτόματα εκείνη την ημέρα, δεν τους είπα τίποτα, μιας και η υποτίμηση της νοημοσύνης μου εξευμενίστηκε με τα δώρα. Το φλιπεράκι το έχω κρατήσει μέχρι σήμερα, μαζί με την εικόνα των γονιών μου να το κοιτάζουν αγκαλιά στο πολυκατάστημα.

Πώς εγκατέλειψα την θρησκευτική πίστη, ενώ στο δημοτικό ήθελα να γίνω καλόγρια; Μοιραία, κάπου εκεί στην εφηβεία, οι ερωτήσεις μου άρχισαν να μην έχουν απάντηση. Συμπαραστάτης και οδηγός μου στάθηκε τότε ο Καζαντζάκης, τα βιβλία του έμοιαζαν να έχουν γραφτεί για να θρέψουν τις μεταφυσικές μου αγωνίες, ιδίως η αναφορά στον Γκρέκο, ήταν –σχεδόν μεταφυσικά θα έλεγα, αν αποδεχόμουν ακόμη την μεταφυσική–, μια πανομοιότυπη περιγραφή της αγωνιώδους μου πορείας από θρησκεία σε θρησκεία και από ιδεολογία σε ιδεολογία μέχρι να φτάσω στην πλήρη απαξίωση.

— Μα γιατί οι γυναίκες να μην γίνονται Ιέρειες;, ρωτούσα τη θεολόγο στην τρίτη Γυμνασίου, με την οποία σημειωτέον παραμένουμε πολύ αγαπημένες φίλες ως σήμερα.
— Γίνονται καλόγριες.
— Δεν είναι το ίδιο, υπάρχουν και καλόγεροι, ιέρειες όμως γιατί δεν υπάρχουν; Ο Θεός δεν μας έπλασε από το πλευρό του Αδάμ για να δείξει ότι είμαστε ίσες με τους άνδρες;

Αρκετά αργότερα έμαθα για τους λόγους της στέρησης των ιερατικών δικαιωμάτων στις γυναίκες κατά την σταδιακή μετάβαση των κοινωνιών στο πατριαρχικό μοντέλο, οι οποίοι δεν ήταν άλλοι από την περαιτέρω υποδούλωση της γυναίκας στον άνδρα. Το μόνο κατάλοιπο από εκείνη την παλαιά περίοδο είναι τα ιερατικά άμφια, τα οποία μέχρι και σήμερα παραπέμπουν σε γυναικείες ενδυμασίες. Μια πιθανή αν και απλουστευμένη εξήγηση, κατά τη Λιλή Ζωγράφου στην «Αντιγνώση», είναι πως αρκετοί ιερείς, για να μην σοκάρουν το ποίμνιό τους, ιερουργούσαν με τα ρούχα που φορούσαν προηγουμένως οι ιέρειες, και η συνήθεια αυτή έγινε παράδοση δια μέσου των χιλιετιών.

- Ναι, ίσες είμαστε, αλλά έτσι το θέλει η παράδοση.
- Μα για πόσο ακόμη θα είμαστε αγκυλωμένοι στην παράδοση, δεν είναι παράλογο, δεν είναι άδικο; Η εκκλησία ανά τους αιώνες έκανε κάποιους μικρούς νεωτερισμούς (ακόμη τότε δεν ήξερα πόσες φάσεις πέρασε ο χριστιανισμός μέχρι ν' αποκρυσταλλωθούν τα βασικά του δόγματα), έβαλε φερ' ειπείν στασίδια για να κάθονται οι πιστοί, που για αιώνες στέκονταν όρθιοι. Αλλά ακόμη και οι διακόνισσες, που ήταν μέρος της εκκλησιαστικής παράδοσης, εξαφανιστήκαν, γιατί;
- Οι γυναίκες πρέπει να γίνονται μητέρες, έχουν άλλες υποχρεώσεις.
- Μα και οι παπάδες παντρεύονται, αυτοί δεν έχουν παιδιά;
- Μαριάννα, ΔΕΝ γίνεται οι γυναίκες να γίνουν Ιέρειες.
- Μα ΓΙΑΤΙ;;
- Γιατί... γιατί... γιατί! Έχουμε έμμηνα, δεν είναι δυνατόν να κοινωνούμε, ούτε να φτιάχνουμε θεία κοινωνία ενώ είμαστε αδιάθετες!
- Μα αφού ο θεός τα πάντα εν σοφία εποίησε, τι Τον ενοχλεί η περίοδός μας;; Χαμός μέσα στην τάξη, γέλια, πανικός, η καθηγήτρια εν εξάλλω...

- Γιατί γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας; Γιατί έχουμε εικόνες;
- Γιατί είναι μια ανθρώπινη αδυναμία να απεικονίζουμε κάπως αυτό που λατρεύουμε.
- Μα στις δέκα εντολές δεν λέει ο θεός: «ου ποιήσεις είδωλόν μου...»;
- Δεν λατρεύουμε το είδωλο, αλλά αυτό που απεικονίζει.
- Μα αυτό δεν έκαναν και οι ειδωλολάτρες;
- Όχι, εκείνοι λάτρευαν κυριολεκτικά τα είδωλά τους.
- Μα και εμείς όταν χρυσοστολίζουμε τις εικόνες με τάματα, τις περιφέρουμε, τις λιβανίζουμε και τις προσκυνάμε, τι κάνουμε; Γιατί αντί για τάματα να μην βοηθάμε τους φτωχούς; Και γιατί οι παπάδες μας πρέπει να είναι έτσι χρυσοπλούμιστοι; Ο Χριστός δεν μίλησε για την πενία;
- Τα ιερά άμφια, όπως και τα τάματα, είναι μέρος της παράδοσης.

Παράδοση, παράδοση! Είχα αρχίσει ν' αντιλαμβάνομαι ότι είμαι σε λάθος θρησκεία, ότι η εκκλησία είναι ένα ζωντανό απολίθωμα που έχει χάσει εδώ και αιώνες την επαφή της τόσο με τις γραφές, όσο και με την πραγματικότητα και τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Επιπλέον, όσο και αν αρνιόμουν ακόμη να το αποδεχτώ, άρχισα να υποψιάζομαι ότι δεν ήταν δυνατόν τόσο εξελιγμένοι πολιτισμοί, όπως ο αρχαιοελληνικός, να πίστευαν κυριολεκτικά στα ξόανα τους. Αργότερα, και λόγω σπουδών, διαπίστωσα πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η λατρεία των αρχαιοελληνικών ειδώλων είναι σε πλείστες περιπτώσεις σχεδόν πανομοιότυπη με την ορθόδοξη, όπως και η πλειονότητα των χριστιανικών εορτών είναι κατάλοιπο αρχαιότερων θρησκειών.

Άρχισα, όπως και ο Καζαντζάκης, να μελετώ τον Βουδισμό και το Ισλάμ, καθώς και άλλες ομολογίες.

Γύρω στα 19 μου χρόνια, η φυσική περιέργεια που είχα αναπτύξει για όλα αυτά, με οδήγησε μέσω μιας αγαπημένης φίλης και συμμαθήτριας σε μια χριστιανική αίρεση, από αυτές τις πάμπολλες, αμερικανικής προελεύσεως, που έχουν κάνει την εμφάνισή τους στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Ήταν μια παραφυάδα των «Πεντηκοστιανών» και, αν θυμάμαι καλά, η εκκλησία τους ήταν κάπου στη Νέα Ιωνία. Αυτοπαρουσιάζονταν ως γνήσιοι χριστιανοί κατά τα πρότυπα των πρώτων χριστιανικών εκκλησιών. Τηρούσαν σχεδόν κατά γράμμα ένα πλήθος εντολών τόσο της ΠΔ όσο και της ΚΔ, δεν είχαν άμφια, δεν έτρωγαν ακάθαρτα, αποστήθιζαν τεράστια κομμάτια της βίβλου, έκαναν «αγάπες» (τα κοινά γεύματα των πρωτοχριστιανικών χρόνων), έδιναν το 1/10 των εισοδημάτων τους στον ιερέα για να στηρίξει τους φτωχότερους και τις ανάγκες της εκκλησίας (ή τουλάχιστον αυτό ισχυριζόταν ο ιερέας), εφήρμοζαν την πρακτική της γλωσσολαλίας κ.λπ. κ.λπ.

Φαινομενικά, οι άνθρωποι αυτοί έμοιαζαν πραότατοι, ηθικότατοι, ταπεινότατοι και τρομερά δεμένοι μεταξύ τους, με βαριές ψυχαναγκαστικές αλυσίδες, όπως αντιλήφθηκα στη συνέχεια. Στους δύο-τρεις μήνες που συμμετείχα στους «εκκλησιασμούς» τους, μαζί με την φίλη μου, ενώ φαινομενικώς όλα έδειχναν στην αρχή ειδυλλιακά, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι σιγά σιγά μας έβαζαν σε μικρά «ηθικά» διλήμματα, που ολοένα και αυξάνονταν.

Το θέατρο φερ’ ειπείν, που το λάτρευα, «είχε το φως ενός μικρού σπίρτου, μπροστά στον Ήλιο που ήταν ο θείος Λόγος», άρα έπρεπε να το απαρνηθούμε. Η κοσμική μουσική μπορεί να ήταν όμορφη, αλλά είχε μηνύματα που μπορούσαν να βλάψουν το πνεύμα μας (πώς έγραφε στο «προς την Νίκην» ότι η ροκ είναι η μουσική του διαβόλου; Ε, αυτοί το πήγαιναν ακόμη παραπέρα), άρα επιτρεπτοί ήταν μόνο οι ύμνοι, που είχε κυκλοφορήσει η «εκκλησία» σε cd. Τα μαλλιά των γυναικών δεν μπορούσαν να είναι κοντά και να φαίνεται ο τράχηλος και τα ανδρικά δεν μπορούσαν να είναι μακριά και να καλύπτεται ο τράχηλος, η ενδυμασία έπρεπε να είναι σεμνή και ανάλογη του φύλου, δηλαδή μόνο φούστα και φουστάνι για τις γυναίκες, σύμφωνα πάντοτε με την Π.Δ. κ.ο.κ.

Βαθμηδόν τα διλήμματα αύξαναν και το αποκορύφωμα ήταν πως η οικογένεια και οι φίλοι, όσο κι αν τους αγαπούσαμε, εξακολουθούσαν να είναι «άπιστοι» και να μολύνουν το πνεύμα μας, γιατί στη ζωή τους υπήρχε ο διάβολος και δεν είχαν τη θεία χάρη και την προστασία της «εκκλησίας», άρα αν δεν αποδέχονταν και δεν προσχωρούσαν στην εκκλησία, θα έπρεπε να μην έχουμε πλέον επαφή μαζί τους!

Το δίλημμα ήταν αμείλικτο, συνολικό, απόλυτο, και ετίθετο με τον πλέον εκβιαστικό και εκφοβιστικό τρόπο: ή ο Θεός, δηλαδή εμείς, η κολεκτίβα των Borgs, ή ο διάολος, δηλαδή η κοινωνία και η ζωή μας μέχρι τώρα. Ή δέχεσαι πλήρως τα της γραφής, όπως τα ερμηνεύουμε εμείς και «σώζεσαι» από την αμαρτία, ή φεύγεις και είσαι καταδικασμένος αιωνίως εις το πυρ το εξώτερον, αν και το να φύγεις, απ' ότι κατάλαβα, για τους μυημένους δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση...

Ενώ αμφιταλαντευόμουν ανάμεσα στην κανονική μου ζωή και στα διλήμματα που μου είχαν θέσει, έγινα, πολύ σύντομα ευτυχώς, μάρτυρας ενός εντελώς γελοίου σκηνικού, που ήταν ο καταλύτης ώστε να φύγω τρέχοντας από όλα αυτά. Σε έναν «εκκλησιασμό», ο ιερέας έξαλλος παρακίνησε το ποίμνιο να προσευχηθεί και να καταραστεί τον... Μάκη Τριανταφυλλόπουλο, επειδή, αν θυμάμαι καλά, είχε παρουσιάσει την προηγούμενη ένα ρεπορτάζ, που τους ενέπλεκε σε κάτι παράξενους θανάτους πρώην μελών της εκκλησίας τους. Άρχισε λοιπόν μια ολόκληρη αίθουσα να ουρλιάζει και να καταριέται και να ζητά από τον θεό να... τιμωρήσει τον Τριανταφυλλόπουλο!

Το σκηνικό είχε κάτι από φαρσοκωμωδία και από θρίλερ συγχρόνως, από τη μια μου έρχονταν γέλια να τους βλέπω να αφιονίζονται, να συσπώνται και ν' αφρίζουν από λύσσα, και από την άλλη άρχισα να τρομάζω, τόσο με τις τρομερές κατάρες που εκστόμιζαν, όσο και με τα όσα είχε παρουσιάσει το ρεπορτάζ. Ήταν η τελευταία φορά που πάτησα το πόδι μου και περνώντας ο καιρός συνειδητοποίησα πόσο τραυματική ήταν όλη αυτή η εμπειρία και πόσο τυχερή ήμουν...

Το τραγικότατο ωστόσο όλης αυτής της περιπέτειας, που μένει σαν μελανή πτυχή μέσα μου, είναι πως πολτοποιήθηκε η αγαπημένη μου φίλη. Δεν υπερβάλλω όταν λέω ότι της αποδόμησαν και της απομύζησαν κυριολεκτικά την προσωπικότητα, μια κανονική πλύση εγκεφάλου, ώσπου στο τέλος δεν έμεινε παρά μόνο το κέλυφός της, χωρίς τίποτε εσωτερικό που να θυμίζει τον παλιό της εαυτό, ένας ζωντανός-νεκρός. Όλη η ζωντάνια, η διαύγεια, ο δυναμισμός, η ευρύτητα πνεύματος, η κριτική σκέψη, η ανεξαρτησία, η γοητεία της, ό,τι την έκανε τόσο ξεχωριστή ως άνθρωπο και ως γυναίκα, κυριολεκτικά εξατμιστήκαν... Προσπάθησα να μιλήσω, αλλά ήταν πλέον πολύ αργά, οι ανασφάλειες και η μοναξιά της ήταν πολύ πιο ισχυρές από την απλή λογική, αλλά και την αγάπη των γύρω της, και δεν είχα δυστυχώς τις γνώσεις για να το αντιμετωπίσω όλο αυτό, ούτε και ήξερα σε ποιον ν' αποταθώ για βοήθεια, μιας και η οικογένειά της είχε επίσης αρχίσει ν' αφομοιώνεται από αυτούς.

Η ιστορία αυτή ήταν το επιστέγασμα στο να θέσω στον εαυτό μου ένα δίλημμα και να λάβω μια απόφαση. Θέλω να ζήσω τη ζωή μου φυσικά ή μεταφυσικά; Δεν ήταν το πρώτο άτομο που έβλεπα να χάνει το λογικό και την προσωπικότητά του από τη μεταφυσική. Επί χρόνια βίωνα τον πλήρη παραλογισμό μιας συγγενούς μου που, με αφορμή κάποιες προσωπικές δυσκολίες, είχε συνδυάσει τη χριστιανική της θρησκοληψία, τις γονυκλισίες, τα κομποσκοίνια και το χώμα από τον άγιο Κυπριανό με τις υποτιθέμενες «προφητείες» από κάθε λογής μάντισσα, χαρτορίχτρα, μάγο, καφετζού, αστρολόγο, πνευματίστρια που πετύχαινε μπροστά της, ένα τσούρμο επιτηδείων που, εκτός από πακτωλούς χρήματος, άρμεγαν –κυρίως– την ψυχική της ισορροπία.

Ένα τρίξιμο στο τζάμι δεν ήταν λόγω ταλάντωσης, αλλά επειδή μας είχε επισκεφτεί και μας παρακολουθούσε κάποιο πνεύμα. Δεν μπορεί να φανταστεί κανείς, αν δεν το έχει ζήσει, σε πόση δυστυχία και σε πόσα αδιέξοδα οδηγούν αυτές καταστάσεις τόσο τον πάσχοντα όσο και τους οικείους του. Είχε έρθει επιτέλους η στιγμή να θέσω τη δική μου διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ταλάντωση και το πνεύμα, τη λογική και τον παραλογισμό, την ψυχική ισορροπία και την ψύχωση. Και επέλεξα.

Με τούτα και μ' εκείνα κάπου εκεί ξεκίνησαν και οι σπουδές μου και, εκ των πραγμάτων πλέον, μελέτησα βαθύτερα την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και του πολιτισμού, το νοσηρό ρόλο των ιερατείων και των θρησκειών σε κάθε εποχή, τη φύσει και θέσει ασυμβατότητα μεταξύ του ελληνικού πνεύματος και του χριστιανισμού, τους λόγους που η φιλοσοφία τελικά εξόρισε από τους κόλπους της τη μεταφυσική και πολλά άλλα, που δεν χωράνε –δυστυχώς– για ν' αναλυθούν εδώ.

Το σημαντικότερο όμως είναι πως άρχισα να χρησιμοποιώ συστηματικά τον ορθολογισμό και ν' αντιλαμβάνομαι την ενδελέχεια της επιστημονικής μεθόδου που, καθημερινώς, όσο αυξάνονται οι γνώσεις μας και προοδεύει η ανθρωπότητα, εξηγεί με σαφήνεια και δίχως παραληρήματα και «άλματα πίστης» το πώς και γιατί λειτουργεί ο κόσμος και βελτιώνει δια μέσου της τεχνολογίας, παρά τους όποιους σοβαρούς εκτροχιασμούς της τελευταίας, μετρήσιμα και αδιαμφισβήτητα το επίπεδο και την ποιότητα της ζωής μας από γενιά σε γενιά.

Επιχειρώντας δε κάποτε να ξαναδιαβάσω εκ νέου τη Βίβλο, ορθολογικά και χωρίς το πέπλο της πίστης, διαπίστωσα σχεδόν εξ αρχής πως μου ήταν αδύνατον να προχωρήσω, γιατί μόνο η πίστη, η παράλογη και τυφλή πίστη, μπορεί να αποτελέσει το κίνητρο για να μελετήσει κανείς αυτό το ασυνάρτητο και αναχρονιστικό συνονθύλευμα απειράριθμων λογικών κενών, αντιφάσεων, ενοχών, ακραίου μισανθρωπισμού, μισογυνισμού, εκδικητικότητας, φονικότητας και πνευματικής υποδούλωσης, που κατασκεύασε ο αδαής και φοβικός Άνθρωπος στην προσπάθειά του να ελέγξει το φόβο του για όσα δεν ήξερε και όσα δεν μπορούσε να ελέγξει. Από τα πρώτα κιόλας χωρία έπιασα τον εαυτό μου να θεοδικάζει, αντί όπως παλιά να θεοδικεί, και η ετυμηγορία μου δεν θα μπορούσε να είναι άλλη παρά καταδικαστική.

Δεν παραιτήθηκα ωστόσο ούτε αμέσως ούτε απόλυτα από την ιδέα του Θείου, ίσως και να μην το έχω κάνει ακόμη. Ως άθρησκη επαναπαύθηκα για λίγο καιρό στη γνωστή ατάκα ότι κάπου υπάρχει μια ανωτέρα Δύναμις, αλλά δεν ήταν δυνατόν να αποφεύγω για πάντα το αμείλικτο ερώτημα, αν η Δύναμις αυτή είναι προνοιακή. Εύλογα, βλέποντας την πραγματικότητα γύρω μου, κατέληξα με τρόμο στο συμπέρασμα πως μάλλον δεν της καίγεται καρφάκι, ούτε για το Σύμπαν, ούτε βεβαίως για το μικρόκοσμό μας εδώ στη Γη. Η διαπίστωση αυτή είχε επάνω μου τεράστιες ψυχολογικές επιπτώσεις, δεδομένου ότι η πίστη στοχεύει στο άλογο και στο συναίσθημα, που εκτελούν εντελώς διαφορετικές διεργασίες και ακολουθούν εντελώς διαφορετικούς δρόμους από αυτόν της λογικής.

Η αποδόμηση της πίστης μου ενείχε σε μεγάλο βάθος χρόνου όλα τα ψυχολογικά στάδια του πένθους: άρνηση, θυμό, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή.

Ανατρέχοντας στην περίοδο της κατάθλιψης, νιώθω σαν να ήμουν για χρόνια μέσα σε κινούμενη άμμο, πασχίζοντας να βγω και ν' αναπνεύσω. Στην αρχή, ένα οξύ υπαρξιακό στερητικό σύνδρομο για το φανταστικό φίλο που έδιωξα. Πώς να σταθείς όρθια και να περπατήσεις μόνη σου, ενώ νιώθεις πως έχει χαθεί το κέντρο της στήριξής σου και σέρνεσαι;

Και όπως σε κάθε στερητικό σύνδρομο πονάς, όμοια ανακάλυψα πως η ζωή τώρα πονούσε περισσότερο, γιατί τη ζούσα χωρίς αναλγητικά, χωρίς ψευδαισθήσεις. Συνεπακόλουθα ήρθε ο Τρόμος και ο Πανικός για το πιθανό, το τυχαίο και το νομοτελειακό, για όσα συνειδητοποιούσα δηλαδή ότι δεν μπορούσα να ελέγξω.

Η ευθραυστότητα και η συντομία της ζωής, κάθε ζωής, όχι μόνο της ανθρώπινης, με πλήγωνε αφάνταστα και μου δημιουργούσε μια βαθιά απελπισία. Ο Λιαντίνης επαναλαμβάνει πως ο άνθρωπος είναι το πιο τραγικό ον μέσα στο Σύμπαν, γιατί γνωρίζει πως για όλα, όπως και για τον εαυτό του, υπάρχει ένα τέλος. Δεν ξέρω κατά πόσον αυτό ισχύει μόνο για τους ανθρώπους, και δη για όσους κρέμονται από την ελπίδα της μετά θάνατον ζωής, αλλά σίγουρα ισχύει για τους άθεους.

Μετά, η απαξία των πάντων και ο ηθικός αποπροσανατολισμός. Τι αξίζει, όταν η υπέρτατη αξία που μου διδάξαν, ο Θεός, είναι ανύπαρκτος; Ποιο είναι το σημείο αναφοράς στην ηθική και στις αρχές, τώρα που αποδέχθηκα ότι είμαι ελεύθερη από κάθε είδους μεταθανάτια Κρίση, ανταμοιβή και τιμωρία;

Σταδιακά, εμπιστευόμενη και χειριζόμενη καλύτερα τα εργαλεία εκείνα που με είχαν φέρει ως εδώ –τον ορθολογισμό, την κριτική σκέψη, την επιστημοσύνη– συν τῷ χρόνῳ, που είναι ο μεγάλος γιατρός της φύσης για κάθε πένθος, επαναξιολόγησα ό,τι πραγματικά άξιζε και επαναπροσδιόρισα την ηθική μου σύμφωνα με έναν προσωπικό κώδικα, ειλικρινέστερο, μιας και δεν εδραζόταν πια ούτε στο φόβο, ούτε σε ανταλλάγματα. Φυσικά τίποτα από αυτά δεν είναι στατικό, μεγαλώνοντας μαθαίνεις, αναθεωρείς, αποκηρύσσεις, εξελίσσεσαι. Ένα σταθερό σημείο αναφοράς όμως είναι η συνειδητοποίηση πως η μόνη δικαίωση για τον καθένα μας εξατομικευμένα είναι η ίδια η ζωή και το θάρρος να τη ζήσουμε με βάση τις δικές μας επιλογές, αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη για το αν είναι σωστές ή εσφαλμένες.

Σήμερα, ούσα πανηγυρικά στο στάδιο της αποδοχής και της αισιοδοξίας για την πορεία του ανθρώπου, αποδέχομαι ότι η ύπαρξη και η φύση του θεού ή του θείου είναι μια α-νοησία (δεν νοείται) και κατά συνέπεια, εφόσον δεν υπάρχουν ως ώρας πειραματικά δεδομένα που να αίρουν ή να επιβεβαιώνουν την ύπαρξή του, επιλέγω να δηλώνω τυπικά αγνωστικίστρια και να ζω ουσιαστικά ως άθεη.

Ο λόγος που κάνω αυτό τον διαχωρισμό δεν γίνεται μόνο για να είμαι τυπική ως προς το γράμμα του «νόμου». Οφείλεται επίσης και σε τούτο, πως η θρησκεία και η πίστη είναι ένας ιός, με τον οποίο μας μολύνει το περιβάλλον και ο πολιτισμός μας από την ημέρα που θα γεννηθούμε ως την ημέρα που θα πεθάνουμε. Οι μεταλλάξεις που κάνει στον ψυχισμό, στη δομή της σκέψης, στις συνήθειες, στην ηθική, στην έκφρασή μας είναι τόσες που δεν είναι δυνατόν να μην αφήσουν κατάλοιπα, έστω και γλωσσικά. Πολύ συχνά συνειδητοποιώ, φερ' ειπείν, ότι είναι τρομερά δύσκολο να εκφραστώ χωρίς να χρησιμοποιήσω έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες νοηματικά με τη θρησκευτική πίστη, όπως «πλάσμα» ή «πλάση», που υποδηλώνουν ότι ο κόσμος πλάστηκε (ευφυής σχεδιασμός!), «συγχωρεμένος» (από ποιον;), «ψυχή» (πλατωνικός δυισμός) κ.ο.κ.

Πολύ εύστοχα είχε ειπωθεί κάποτε ότι, αν ξεφύτρωνε ένας άνθρωπος με απόλυτη άγνοια περί Θεών και θρησκειών, θα του ήταν αδύνατον να κατανοήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Γι' αυτό και το πολιτισμικό κομμάτι, στο επίπεδο της καθημερινής έκφρασης και της επαφής με τους συνανθρώπους μου, δεν το αντιμάχομαι. Συμμετέχω, όποτε μπορώ, στο κοσμικό σκέλος όλων των θρησκευτικών εορτών, δεδομένου ότι οι καλές στιγμές στη ζωή είναι συγκριτικά πολύ λίγες για να μην τις γιορτάζουμε.

Εξάλλου, νιώθω πως αν απογυμνώσουμε τη ζωή μας εντελώς από συμβολισμούς και έθιμα, θα τη φτωχύνουμε πάρα πολύ! Είναι άλλο πράγμα να απαλλάξουμε ένα έθιμο ή μια γιορτή από τις δεισιδαιμονίες που τα πλαισιώνουν, και είναι άλλο να τα πετάξουμε στα σκουπίδια, γιατί έτσι χάνουμε την ομορφιά και το ιστορικό βάθος κάποιων πραγμάτων, όπως και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά που μας διακρίνουν ως λαό από τους άλλους. Θαρρώ πως το να συμμετέχεις, να ενσωματώνεις ή να ανανοηματοδοτείς ένα έθιμο είναι μια εξίσου θεμιτή στάση ζωής, και δεν νιώθω ενοχές ή ασυμβατότητα με τις πεποιθήσεις μου όταν συμμετέχω σε αυτά.

Ανέκαθεν άλλωστε τα σύμβολα, τα έθιμα, οι εορτές μετασχηματίζονταν ανάλογα με την εποχή, ώστε να συνάδουν με τις ευρύτερες πεποιθήσεις των κοινωνιών που εξελίσσονταν. Δεν βλέπω λοιπόν τον λόγο να κάνω κάτι το διαφορετικό, πώς θα μπορούσα άλλωστε, εφόσον η πλειονότητα στο περιβάλλον μου πιστεύει, και μάλιστα δύο από τις στενότερές μου φίλες είναι η μία η θεολόγος που είχα ως καθηγήτρια στα γυμνασιακά μου χρόνια και η άλλη κατηχήτρια. Η διάσταση των απόψεων μεταξύ μας γίνεται αφορμή για πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις.

Αν υπάρχει μια φράση από τη Βίβλο που επιλέγω να κρατήσω, είναι το «γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς». Μόνο που στη γλώσσα του ορθολογισμού εξ αποκαλύψεως αλήθειες δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο επιστημονικά δεδομένα και η προσωπική μας ειλικρίνεια. Η όποια «σωτηριολογική» τους υπόσταση δεν είναι άλλη από το να τα αξιοποιούμε με τον βέλτιστο τρόπο ώστε βγούμε από το σκοταδισμό, την αμάθεια, το φόβο και την προκατάληψη και να γίνουμε εξατομικευμένα, αλλά και ως κοινωνία και ως είδος, ό,τι καλύτερο μπορούμε να γίνουμε.

Ωστόσο, όσο ακράδαντα πεπεισμένη και αν είμαι για την άμεση και επιτακτική ανάγκη εκκοσμίκευσης των κρατών και τον περιορισμό της ισχύος, αν όχι και την πλήρη κατάργηση των ιερατείων, δεν ξέρω αν η αθεΐα είναι προς το παρόν η ενδεδειγμένη οδός για το σύνολο της ανθρωπότητας. Αν και ως φίλη του Επίκουρου απεχθάνομαι τον Πλάτωνα, ίσως, όπως και ο Αριστοτέλης, να είχε ένα δίκιο όταν μιλούσε για την αναγκαιότητα του Ιαματικού Ψεύδους· του «ιερού» ψεύδους δηλαδή, που απευθύνεται στην πλειονότητα, όταν η ίδια δεν διαθέτει την παιδεία, την ψυχολογική δύναμη και τον ορθολογισμό, ώστε, όταν της γκρεμίσεις τον μύθο της, να σταθεί ηθικά ακέραιη και να μην κανιβαλίσει τα πάντα. Η αθεΐα είναι μια υψηλή διανοητική κατάκτηση, που προϋποθέτει και υψηλές αντοχές και ακόμη υψηλότερη ευθύνη, ή, όπως λέει ένας φίλος και δάσκαλος: η αθεΐα είναι αρετή.

Άγιοι, μαικήνες και τοκογλύφοι

της Έφης Φαλίδα, ΤΑ ΝΕΑ, 22/9/2011

Όταν η Εκκλησία συμφιλιώθηκε με τις κερδοφόρες δραστηριότητες των φλωρεντινών τραπεζιτών και εμπόρων «γεννήθηκε» ο τόκος και οι λοιπές χρηματοπιστωτικές τακτικές που μας έφεραν στη σημερινή κρίση.

Όταν ανατρέχεις στην Ιστορία νιώθεις ότι κάποια υπερφυσική δύναμη σε εμπαίζει. Αυτό το συναίσθημα θα νιώσουν οι επισκέπτες που θα περιπλανηθούν ανάμεσα στα εκθέματα της φλωρεντινής έκθεσης «Χρήμα και ομορφιά». Καθώς οι εκπρόσωποι της μεσαιωνικής και της αναγεννησιακής τέχνης θα αποκαλύψουν λεπτομέρειες μιας πραγματικότητας που - τηρουμένων των αναλογιών - παρουσιάζει ομοιότητες με τη δική μας.

Τον 14ο αιώνα η Φλωρεντία ήταν μια ηγεμονία όπου η τάξη των εμπόρων είχε το προβάδισμα στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Με τη διακίνηση των αγαθών και τον έλεγχο των μεταφορών στην Ευρώπη οι έμποροι είχαν δημιουργήσει ένα οικονομικό σύστημα χρηματοδότησης των μεγάλων ταξιδιών τους. Η πώληση των αγαθών σε εμπορικά πανηγύρια της Ιταλίας και της Βορειοκεντρικής Ευρώπης σε τιμές διαμορφωμένες από τους ίδιους έδινε περιθώρια για να αποκτούν περισσότερα χρήματα. Κι όταν η φύση του εμπορεύματος (τρόφιμα, μπαχαρικά, σιτηρά, λάδι, κρασί) δεν επέτρεπε μεγάλα χρονικά περιθώρια για την ανεύρεση κεφαλαίου κίνησης, τότε οι έμποροι άρχισαν να συνεργάζονται μεταξύ τους. Ωστε κάποιος να βάζει τα λεφτά και ανάλογα με τη συμμετοχή να μοιράζονται τα κέρδη. Λίγο αργότερα επινόησαν και τον τόκο, ώστε κάθε πλευρά να απολαμβάνει τα οφέλη της επιχείρησης.

Σε αυτόν τον τομέα οι Μέδικοι, η φλωρεντινή οικογένεια των εμπόρων αποδείχθηκαν ικανοί διαχειριστές του χρήματος, δημιουργώντας με κέντρο την πόλη τους το μεγαλύτερο τραπεζικό δίκτυο της Ευρώπης. Η συσσώρευση του πλούτου τους γεννά την επιθυμία της πολυτέλειας του καθημερινού βίου. Και ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής γίνεται ο μαικήνας των τεχνών, αναθέτοντας σε ζωγράφους, γλύπτες, αρχιτέκτονες, συγγραφείς και ποιητές έργα που εξυμνούν τη διακυβέρνησή του. Το παράδειγμά του ακολουθούν και άλλοι έμποροι αστοί, οι οποίοι χρηματοδοτούν την αναγεννησιακή τέχνη.

Όμως η παπική Εκκλησία και τα τάγματα των μοναχών της παίρνουν θέση απέναντι στο αλόγιστο κέρδος των εμπόρων-τραπεζιτών, οι οποίοι αποκτούν εξουσία. Ο τόκος και το υπερβολικό κέρδος είναι αμαρτία για τους χριστιανούς. Η Εκκλησία χωρίζει τους «καλούς» από τους «κακούς» εμπόρους. Οι πρώτοι, θεοσεβούμενοι και υπάκουοι στις παπικές εντολές, κινούνται με μικρά ποσοστά κέρδους και δεν επεκτείνουν τους επιχειρηματικούς τους ορίζοντες. Οι δεύτεροι, πρόγονοι του καπιταλιστικού συστήματος, αψηφούν τα θεολογικά επιχειρήματα και στρέφονται προς τους Εβραίους δανειστές και στη δημιουργία των Monti di Pieta. Των πρώτων ενεχυροδανειστηρίων.

Τα έργα των φλαμανδών ζωγράφων που εκτίθενται στο Παλάτσο Στρότζι δείχνουν την αντίδραση της τέχνης: οι τοκογλύφοι μετανοούν υποφέροντας στην Κόλαση, οι φοροεισπράκτορες, οι φιλάργυροι απεικονίζονται μέσα στο περιβάλλον τους όπου ασκούν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητές. Στον αντίποδα βρίσκονται οι πίνακες των αγίων όπως ο Αγιος Αντώνιος της Φλωρεντίας που στα κηρύγματα τους μιλάνε κατά της τοκογλυφίας.

«Η συκοφαντία του Απελλή», έργο του Σάντρο Μποτιτσέλι, του 1497, 
είναι δημιούργημα της σχέσης μαικήνα και καλλιτέχνη. Ο Μποτιτσέλι
υπήρξε ο κατά παραγγελίαν ζωγράφος που ξεχώρισε στην αυλή του
Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς.

Όμως η εξουσία οδηγεί σε καταχρήσεις, λέει η ιστορία της Φλωρεντίας και τεκμηριώνει η σύγχρονη έκθεση. Η ενότητα «Κρίση» αναφέρεται στην εποχή που ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής για να μη διαλύσει την τράπεζα των Μεδίκων καταχράται χρήματα από το Ταμείο της Κοινότητας υπέρ των άπορων κορασίδων. Είναι η στιγμή που ο φραγκισκανός μοναχός Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα αρχίζει να επιτίθεται με τα κηρύγματά του σε όλους τους εκπρόσωπους της εξουσίας, στον Πάπα και στους Μεδίκους. Μετά το 1494 πήρε ο ίδιος την εξουσία από τους Μεδίκους, εκμεταλλευόμενος την επίθεση των Γάλλων στη Φλωρεντία. Το 1497 έκαψαν ο Σαβοναρόλα και οι οπαδοί του είδη πολυτελείας που είχαν κατασχέσει από σπίτια πλουσίων, καθρέφτες, καλλυντικά, μουσικά όργανα, γυναικεία καπέλα, βιβλία αρχαίων συγγραφέων, πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά που τα θεώρησαν δημιουργήματα του σατανά, στην κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας, όπου οργανώθηκε η αποκαλούμενη "Φωτιά της ματαιοδοξίας".

Το ίδιο έτος αναθεμάτισε ο διαβόητος πάπας Αλέξανδρςο ΣΤ'-Βοργίας τον (ψυχοπαθή κατά την άποψή μου, αλλά δεν ήταν ο μόνος!) Σαβοναρόλα, αφού ο φονταμενταλιστής θεόπληκτος δεν δέχθηκε τις προτάσεις συναλλαγής (ιερατικά αξιώματα έναντι σιωπής, όπως γίνεται τις περισσότερες φορές). Το 1498 μεθοδεύτηκε η σύλληψη του Σαβοναρόλα και το 1498 κάηκε στην πυρά σε δημόσια εκδήλωση. Υπάρχει ένας πίνακας του Fra Bartolomeo)

Η βία, το θηλυκό του βίου

του ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΑΪΤΖΗ, Ελευθεροτυπία, 18/9/2011

Λάβαμε τα πρακτικά της ημερίδας «Πνευματικός κόσμος και βία» που διοργάνωσαν στις 4 Δεκεμβρίου 2010 η «Εταιρεία συγγραφέων» και το «Μορφωτικό ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ» στο οποίο προήδρευε ο κ. Πάνος Σόμπολος.

Και μας δημιουργήθηκε η απορία γιατί η ύπαρξη κοινών προβλημάτων δεν οδήγησε τους δύο φορείς να επιλέξουν θέμα συζητήσεως υπό τον τίτλο «Ο πνευματικός κόσμος και το αλκοόλ» ή «Οι διανοούμενοι και η ανέχεια» ή «Οι άνθρωποι του πνεύματος και το σεξ». Αλλά περισσότερο μας απασχόλησε το ερώτημα γιατί δεν προσκλήθηκαν να συμβάλουν ως διοργανωτές η Εκκλησία και οι πνευματιστές, τα μέντιουμ δηλαδή και οι άλλοι ερευνητές μεταψυχικών φαινομένων, της σωματικής αύρας ή του επέκεινα.

Και, όσον αφορά την Εκκλησία, πρόκειται για την παγκόσμια πνευματική οργάνωση που εξοικειώνει τον άνθρωπο με τη βία από την τρυφερή παιδική ηλικία μέχρι την πλήρη διανοητική ωρίμανση. Ο Λόγος του Κυρίου, οι νόμοι και οι προφήτες συνοδεύονται από εκατόμβες θυμάτων, ήτοι σφαγές νηπίων, καρατομήσεις, ανασκολοπισμούς, πριονισμούς, διαμελισμούς, σταυρώσεις, θανάτους στην πυρά, σε καμίνια, σε σχάρες ή σε χύτρες, εικόνες που τροφοδότησαν με χριστιανική τεχνογνωσία τις μυστικές ανακρίσεις και τις δημόσιες εκτελέσεις. Για τούτο η αμύθητη εκκλησιαστική περιουσία παραμένει εσαεί αφορολόγητη.

Και εάν οι χίλιες και μια νύχτες του Αγνώστου Αραβα συγγραφέα συμπληρώθηκαν από τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, τον Χόρχε Λούις Μπόρχες και τον κ. Παμπούκη, ομοίως η Παλαιά Διαθήκη επαυξήθηκε από τον Παύλο που επινοώντας την Καινή Διαθήκη πρόσθεσε στα βάσανα των Εβραίων τα μαρτύρια των Αγίων και τους διωγμούς των πρώτων χριστιανών. Και αφού ένας εκ των ομιλητών στην εν λόγω ημερίδα αναφέρθηκε στους Θεόφιλο Καΐρη, Ευγένιο Βούλγαρη, Ιώσηπο Μοισιόδακα και Μεθόδιο Ανθρακίτη ως θύματα του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας, δικαίως η Εκκλησία θα μπορούσε να εκπροσωπηθεί στη συζήτηση με ρήτορες όπως ο Ανθιμος, ο Εφραίμ, ο Σεραφείμ ή ο Νήφων.

Και όπως ο κ. Π. Σόμπολος, ως πρόεδρος του Μορφωτικού ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, ανοίγοντας τις εργασίες της ημερίδας σημείωσε τη δημοσιογραφική ιδιότητα των Παπαδιαμάντη, Παλαμά, Σουρή, Καρκαβίτσα, Ξενόπουλου και Δροσίνη, θυμίζουμε πως με τον πνευματισμό και την παραψυχολογία ασχολήθηκαν και ασχολούνται διανοούμενοι όπως οι Κόναν Ντόιλ, Αρθουρ Κέσλερ, Καρλ Γιουνγκ και Γ. Α. Παπανδρέου.

Πράγματι, πληροφορηθήκαμε προ ημερών πως ο πρωθυπουργός της χώρας σύμφωνα με δήλωσή του «ακούει φωνές», φαινόμενο εξόχως παραψυχολογικό. Σύμφωνα με τους πνευματιστές ο «ακροατής» αυτού του είδους λαμβάνει ειδήσεις από το μέλλον και γνωρίζει εκ των προτέρων τα τεκταινόμενα. Και ορισμένες φορές, υπό την επήρεια των «φωνών» που δυνατόν να έχουν θεία προέλευση, το μέντιουμ απευθύνεται στα πατριωτικά αισθήματα του λαού και τον καλεί σε εθνική πανστρατιά, αιματηρές συρράξεις και εκατονταετείς πολέμους για τη σωτηρία της φίλτατης πατρίδος, όπως η ηρωίδα της Γαλλίας και νυν Αγία της Καθολικής Εκκλησίας Ζαν ντ' Αρκ.

Κατ' άλλους όμως «ακούω φωνές» σημαίνει κλασική παράκρουση -η σοβαρότερη μορφή των παραισθήσεων- χρόνια, επικίνδυνη και αθεράπευτη. Οι «ακροατές» διατάσσονται από τις «φωνές» να επιτεθούν βιαίως εναντίον ανύποπτων θυμάτων τα οποία οι δράστες θεωρούν υπαίτια για την παθολογική τους κατάσταση. Και είναι πιθανόν η επίκληση «φωνών» να σκοπεύει στην απόσπαση χρημάτων ή άλλων περιουσιακών στοιχείων των αθώων πολιτών (η περίπτωση του αγύρτη Καλιόστρο). Για τούτο ήταν επιβεβλημένη η συμμετοχή του πρωθυπουργού στην εν λόγω ημερίδα, όπως και του οραματιστή Ε. Βενιζέλου που προβλέπει «κολασμένο δίμηνο».

Θα κλείσουμε με λίγα επί της ουσίας. Ο Αντώνιος Λαβουαζιέ (1743-1794), ιδρυτής της νεοτέρας Χημείας και ένας από τους κορυφαίους της γαλλικής επιστήμης, καρατομήθηκε στην γκιλοτίνα της επανάστασης. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο «ανεμείγνυεν εις τον πταρνιστικόν ταμβάκον ύδωρ και ουσίας επιβλαβείς εις την υγείαν των πολιτών». Απηνής διώκτης του υπήρξε ο φλογερός επαναστάτης, δημοσιογράφος και συγγραφέας Ζαν Πολ Μαρά. Συμπέρασμα: ο εναντίον του καπνίσματος κ. Α. Παπανδρέου δικαιούται να αναγορευθεί «Φίλος του Λαού» όπως ο Μαρά.

Le Monde: Ανέγγιχτη η περιουσία της εκκλησίας στην Ελλάδα

Το κράτος δεν τολμά να την φορολογήσει, γράφει η γαλλική εφημερίδα

ΤΟ ΒΗΜΑ, 21/9/2011

«Ταμπού η περιουσία της Εκκλησίας της Ελλάδας» τιτλοφορείται σημερινό ολοσέλιδο άρθρο της Le Monde η οποία σημειώνει ότι «ο νέος αντιλαϊκός φόρος στα ακίνητα δεν άγγιξε την εκκλησιαστική περιουσία». 

Στο κείμενο επισημαίνεται ότι από το φόρο εξαιρούνται οι χώροι λατρείας και τα μοναστήρια και όχι τα ακίνητα που εκμεταλλεύεται εμπορικά η Εκκλησία. Όμως «τα όρια μεταξύ εμπορικής εκμετάλλευσης και φιλανθρωπικής δράσης είναι πολλές φορές ασαφή και τα οικονομικά στοιχεία της Εκκλησία παραμένουν άδηλα».

Το ζήτημα, σημειώνει η εφημερίδα, παραμένει ταμπού για την κεντρική διοίκηση και την εκάστοτε κυβέρνηση που δεν θέλουν να θίξουν τα προνόμια της Εκκλησίας προσδοκώντας πολιτικό όφελος. Την ίδια στιγμή η Εκκλησία εκφράζει πολιτικές θέσεις ενώ«δεν δίστασε να καταδικάσει με περσινή της ανακοίνωση την τρόικα ως ξένη δύναμη κατοχής». Η εφημερίδα θυμίζει στους αναγνώστες της ότι ο προηγούμενος υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου προσπάθησε να μειώσει τη συμμετοχή του κράτους στην ετήσια δαπάνη (220 εκατ. ευρώ) για την πληρωμή κληρικών όμως ο σημερινός υπουργός Ευ. Βενιζέλος «δεν διακατέχεται από ανάλογες παρορμήσεις».

Δεχόμενη διαρκώς επικρίσεις η Εκκλησία «βγήκε στην αντεπίθεση παρουσιάζοντας στις 16 Σεπτεμβρίου στοιχεία που δείχνουν ότι κατέβαλε φόρο περιουσίας ύψους 2,5 εκατ. ευρώ για το 2010» με τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο να επαναλαμβάνει ότι «ο πλούτος της Εκκλησίας είναι μύθος».

Όμως, προσθέτει η Monde, εκτός από την περιουσία που διαχειρίζεται η κεντρική διοίκηση υπάρχει ένα τεράστιο κομμάτι της περιουσίας που παραμένει άδηλο και ανήκει σε μοναστήρια, επισκοπές ή ακόμα σε άλλα πατριαρχεία (Κωνσταντινούπολης, Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας), τα οποία απολαμβάνουν καθεστώς διευρυμένης αυτονομίας. Η εφημερίδα σημειώνει ότι η Εκκλησία κατέχει το 1,5% της Εθνικής Τράπεζας και ο εκπρόσωπός της Θεόκλητος έλαβε αμοιβή 24.000 ευρώ για τη συμμετοχή σε συμβούλια το 2008.

«Η Εκκλησία προσπαθεί να αποκομίσει πλέον οφέλη από την περιουσία της για να ενισχύσει το φιλανθρωπικό της έργο. Παράδειγμα είναι η Μονή Πεντέλης στην Αττική η οποία προσδοκά οφέλη ύψους ενός δισ. ευρώ από την προσέλκυση επενδυτή που θα εγκαταστήσει φωτοβολταϊκά σε ακαλλιέργητες ορεινές εκτάσεις», προσθέτει ο αρθογράφος.

Να πληρώσει κάθε ναός 300 €

της Βασιλικής Σιούτη, Ελευθεροτυπία, 18/9/2011

Η Σούλα Μερεντίτη υπήρξε συνεργάτις του Κ. Σημίτη μέχρι το 2000 και έκτοτε εκλέγεται βουλευτής Τρικάλων. Ανήκει στους «εκσυγχρονιστές» και δεν διστάζει να γίνεται δυσάρεστη για τους δημόσιους υπαλλήλους, τους ταξιτζήδες, τους φορτηγατζήδες, την Εκκλησία, αλλά και την ίδια την κυβέρνηση. «Δεν με ενδιαφέρει να είμαι αρεστή, αρκεί να είμαι χρήσιμη» δηλώνει.

Πάνω στο γραφείο της έχει φακέλους για τις δημοτικές επιχειρήσεις. «Η κυβέρνηση τώρα άρχισε να τις ψάχνει. Από πέρσι είχα βρει δύο καταλόγους μισθοδοσίας δημοτικών επιχειρήσεων και τους κατέθετα κάθε φορά που συζητούσαμε το θέμα. Σε πολλές δημοτικές επιχειρήσεις υπάρχουν τρελοί μισθοί. Γιατί ν' αργήσουμε τόσο;»

Ενα άλλο θέμα που τη θυμώνει είναι η εξαίρεση των ναών από τον έκτακτο φόρο ακινήτων. «Μπορούσαμε να βάλουμε αύριο το πρωί να πληρώσει από 300 ευρώ κάθε ναός, ποσό το οποίο άνετα μπορούσε να πληρώσει. Κι εδώ μπαίνει κι άλλο ένα θέμα: γιατί πληρώνουμε τους ιερείς, έναντι ποίας συμφωνίας; Πόσες εκκλησίες είχαμε τότε; Πόσοι ήταν οι ιερείς και τι μισθό έπαιρναν; Και πώς καταδέχεται η Εκκλησία σήμερα να πληρώνει η πολιτεία τους αναρίθμητους ιερείς την ώρα που υπάρχει αυτή η κατάσταση;»

Ερ.: Ως προς την αναποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού μηχανισμού, ορισμένοι μιλούν για «συντεχνία εφοριακών» που χαϊδεύει το ΠΑΣΟΚ.

Απ.: Υπάρχει ολιγωρία, είναι φανερό και κανείς μα κανείς δεν απολογείται γι' αυτό. Φυσικά έχουμε ευθύνη. Στο σημείο που είμαστε, δεν έχουμε την πολυτέλεια να χαϊδεύουμε κανέναν. Δεν μπορούμε ν' ανεχόμαστε την αδυναμία ή τα κολλήματα κάποιου. Δεν υπερασπιζόμαστε όλοι στο ΠΑΣΟΚ τις συντεχνίες. Κάποιοι το κάνουν αυτό και κάποιοι άλλοι τολμάμε, παρότι δεν έχουμε τα αποτελέσματα που θα θέλαμε. Να σας θυμίσω ότι το 2009 ξεκινήσαμε με κάποιους στην κυβέρνηση που ήθελαν να δώσουμε κι αυξήσεις.

Ερ.: Γιατί, παρά την επείγουσα κατάσταση, δεν έγινε τίποτα με τη φοροδιαφυγή;

Απ.: Είμαστε εκτεθειμένοι. Δεν έχουμε διευρύνει τη φορολογική βάση. Δεν έχουμε πατάξει τη φοροδιαφυγή. Δεν έχουμε προβεί σε συγχωνεύσεις. Δεν έχουμε περιορίσει τις σπατάλες. Δεν έχουμε ανοίξει τα επαγγέλματα και τώρα βάζουμε αυτό το χαράτσι, που είναι μέτρο πανικού με πάρα πολλές αδικίες.

Ερ.: Κάποιοι αδυνατούν να πληρώσουν τις εισφορές. Τι θα γίνει με αυτούς;

Απ.: Τι να σας πω; Εάν το είχαμε βάλει τουλάχιστον πριν από δύο χρόνια, πολλοί από αυτούς που σήμερα δεν μπορούν, τότε θα μπορούσαν και θα το έκαναν, ιδίως αν τους πείθαμε ότι θα είχε αποτέλεσμα.

Ερ.: Γιατί δεν υπάρχει αποτέλεσμα;

Απ.: Αργήσαμε πολύ κι εξακολουθούμε ν' αργούμε. Δεν ξέρω τι περισώζεται τώρα.

Ερ. Ο πρωθυπουργός ζήτησε από τους βουλευτές όταν συζητάτε για τη σωτηρία της χώρας να μη σκέφτεστε τη σωτηρία της έδρας.

Απ.: Σωστό, αλλά όταν κινδυνεύει η χώρα δεν μπορεί να κοιτάζουμε τις φιλίες και τις συμπάθειές μας. Οφείλουμε όλοι μας, και ο πρωθυπουργός μαζί, ν' αναζητήσουμε τους ικανότερους για να τρέξουν, να προλάβουν, να διορθώσουν. Αλλιώς δεν υπάρχει ελπίδα.

Ερ.: Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ στελεχώθηκαν από τους ικανότερους;

Απ.: Αυτό ας το κρίνει ο πρωθυπουργός. Εγώ έχω να πω ότι δεν είχαμε τα αποτελέσματα που έπρεπε.

Ερ.: Δεν βρίσκετε προσβλητικό ότι έρχεται η 30μελής ομάδα δράσης υπό τον Γερμανό Χορστ Ράιχενμπαχ επειδή η Ελλάδα δεν μπορεί μόνη της;

Απ.: Το θέμα είναι να μην είναι καταστροφικό. Δεν έχουμε περιθώρια ν' ασχολούμαστε με το αν είναι προσβλητικό. Αν τα είχαμε καταφέρει, δεν θα ήμασταν εδώ σήμερα. Δεν χρειάζεται ανάλυση αυτό. Πρέπει ν' αλλάξουμε. Αν δεν μπορούμε από μόνοι μας, ας πάρουμε τη βοήθεια από άλλους.

Ερ.: Γιατί οι βουλευτές συνηθίζετε να προστατεύετε από την κριτική σας τον πρωθυπουργό, λες και φταίνε πάντα άλλοι για τα λάθη και τις παραλείψεις της κυβέρνησης;

Απ.: Εγώ αυτό κάνω; Ο καθένας έχει ευθύνες, ανάλογα με τη θέση που βρίσκεται. Δεν μπορώ να ζητήσω από τον πολίτη την ίδια ευθύνη (που έχει ευθύνη όταν δεν ζητάει αποδείξεις) με εμένα που νομοθετώ ή με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς ή την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό. Ο καθένας έχει την ευθύνη που αντιστοιχεί στη θέση του.