Τα παράλληλα σύμπαντα του Δημήτρη Νανόπουλου…

Βιβλία, βιβλία

Δημήτρης Νανόπουλος: «Στον τρίτο βράχο από τον Ηλιο»
Μία ζωή, η επιστήμη και άλλα παράλληλα σύμπαντα
σε συνεργασία με τον Μάκη Προβατά
Εκδόσεις Πατάκη

του Κώστα Γιαννακίδη, Protagon.gr, 3/12/2015

«Το γεγονός ότι ο πλανήτης μας βρέθηκε στη σωστή απόσταση από τον Ήλιο ήταν εντελώς τυχαίο. Υπήρχε η πιθανότητα να μη βρισκόταν ποτέ κανένας πλανήτης σε αυτή τη θέση, πράγμα που δεν θα είχε καμία σημασία για τη Φύση. Όλες τις εποχές οι άνθρωποι αναζητούσαν την ύπαρξη ενός κεντρικού νόμου ο οποίος να διέπει την ανθρώπινη ζωή από τη Δημιουργία και μετά. Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος τέτοιος νόμος. Είμαστε το αποτέλεσμα μίας συγκυρίας γεγονότων και αυτή είναι πλέον μία οριστική γνώση, στηριγμένη πάνω σε πειραματικά δεδομένα.».

Οι Αμερικανοί φυσικοί αναφέρονται στον πλανήτη μας ως «ο τρίτος βράχος από τον Ήλιο». Είναι ο τίτλος που επέλεξε ο Δημήτρης Νανόπουλος για τη σύντομη βιογραφία του, όπως προέκυψε μέσα από 43 συναντήσεις με τον Μάκη Προβατά. Είναι μόλις 250 σελίδες. Ως μέγεθος δείχνει μικρό, όμως ίσως να αρκεί στον άνθρωπο που χρειάζεται ένα σωματίδιο για να δει το σύμπαν. Και όχι μόνο ένα σύμπαν...

«Βαθιά μέσα μου γνωρίζω ότι υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα, αλλά δυστυχώς δεν θα μπορέσω ποτέ να βρεθώ σε κάποια από αυτά.» Βαθιά μέσα του γνωρίζει. Μην είναι μία στιγμή «αδυναμίας» που ο αυθορμητισμός υπερέχει της λογικής και η πίστη της απόδειξης; Όχι, ο επιστήμονας έτσι ξεκινάει. Πρώτα πιστεύει κάτι και μετά προσπαθεί να το αποδείξει. Και ο Νανόπουλος, ένας από τους σπουδαιότερους θεωρητικούς φυσικούς των καιρών μας, παραδέχεται ότι μόλις που βρέξαμε τα πόδια μας στον ωκεανό της γνώσης. Απλώς οι φυσικοί μπορούν να επιπλεύσουν καλύτερα εκεί μέσα: «Η Φυσική μάλλον είναι η οικουμενικότερη των επιστημών... Οι σύγχρονοι θεωρητικοί φυσικοί είμαστε σε θέση, ακόμα κι αν σε κάποιο άλλο σύμπαν οι φυσικοί νόμοι είναι διαφορετικοί από αυτούς που ισχύουν στο δικό μας, να περιγράψουμε ποιοι θα είναι οι διαφορετικοί αυτοί νόμοι.» 

Εντάξει, αλλά ποιος θέτει αυτούς τους νόμους σε ισχύ και λειτουργία; Είναι ο Θεός; «Αν θέλει κάποιος να σβήσει τη λέξη “τυχαίο” και βάλει στη θέση της τη λέξη “Θεός”, θα καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα.». Ναι, αλλά ενώ η επιστήμη έχει πάντα την τελευταία λέξη, η θρησκεία διεκδικεί το δικαίωμα για την πρώτη. Κάπως ξεκίνησαν όλα, έτσι δεν είναι; «Οι άνθρωποι θεωρούν ότι αυτό που συνέβη για να δημιουργηθεί το δικό μας Σύμπαν ήταν ένα μεγάλο big bang. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό δεν ήταν παρά ακόμα ένα, μέσα μία απειρία αιώνιων big bangs, στα οποία δεν υπάρχει ούτε αρχή, ούτε τέλος. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται αιώνια.»  Δεν υπάρχει αρχή. Η Φυσική είναι, τελικά, φιλοσοφία συμπυκνωμένη σε εξισώσεις. 

Στο υπαρξιακό «ευαγγέλιο» του Νανόπουλου περιγράφεται ως πιθανότητα η ύπαρξη παράλληλων συμπάντων. «Η Φύση, όμως, φαίνεται πως για κάθε σύμπαν που φτάνει στο τέλος του, δεν προτιμάει να απαλείφει εντελώς τη "μνήμη" που έχει συσσωρευτεί μέσα από τη συνολική διαδρομή του. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η θεωρία θα μπορούσε να εξηγήσει ορισμένες δευτερεύουσες πτυχές του ανθρώπινου βίου, όπως είναι η αίσθηση που έχουμε μερικές φορές πώς κάποιο γεγονός το έχουμε ξαναζήσει -την προμνησία, το περίφημο deja vu- καθώς και η ανθρώπινη διαίσθηση σε υψηλή ένταση».

Και εμείς; Τι είμαστε εμείς; Επιστημονικά τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα τυχαίο συμβάν. «Αν ήμασταν είτε λίγο πιο κοντά είτε λίγο πιο μακριά από την μπάλα φωτιάς και ακτινοβολίας που ονομάζεται Ήλιος, δεν μπορούσε ποτέ να αναπτυχθεί ζωή με τη μορφή και χαρακτηριστικά που γνωρίζουμε». Και όπως λέει ο Νανόπουλος, όλα όσα έχουν να κάνουν με την ύπαρξη τη δική μας ή του πλανήτη μας, «δεν έχουν καμία σημασία για τη φύση».  

Α, ναι, εμείς οι άνθρωποι έχουμε υπερεκτιμήσει τον ρόλο και τη θέση μας στο σύμπαν. Ίσως να είναι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που μας κάνει εγωιστές. Είναι η ευφυΐα μας που γεννά παρεξηγήσεις και οδηγεί σε μία λάθος προσέγγιση του πνεύματος.

Εξηγεί ο φυσικός: «Δεν υπάρχει πνεύμα ξεχωριστό από την ύλη. Από την ύλη βγαίνει το πνεύμα. Η ύλη σκέφτεται. Στη δική μας περίπτωση, για παράδειγμα, η ύλη με τη βοήθεια των εγκεφαλικών νευρώνων δημιουργεί καινούριες συνάψεις και διασυνδέσεις... Υπάρχει, όμως, πιθανότητα, να υφίστανται στο Σύμπαν και άλλες μορφές ύλης, όπως η υπερσυμμετρική και η σκοτεινή ύλη - οι οποίες, ωστόσο, εάν ανακαλυφθούν, δεν θα έχουν καμία σχέση με τη δική μας ύλη. Θα μπορούσαν άραγε οι προς το παρόν άγνωστες, σε μας, μορφές ύλης να δημιουργούν και αυτές "σκέψη" με έναν τρόπο παρόμοιο ή ανάλογο με τη δική μας;». 

Να, είδατε; Η Φυσική θα μπορούσε να είναι ελαφρώς διαλλακτική απέναντι σε ορισμένες εκδοχές της θρησκευτικής πίστης. Αν εσείς θέλετε να αποκαλείτε «θεό» μία άγνωστη μορφή ύλης, ο επιστήμονας δεν θα φέρει αντιρρήσεις. Οργίζεται, όμως, μπροστά στα εμπόδια που ύψωσε η θρησκεία. «Έχω την πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα θα μπορούσε να είχε φτάσει στο φεγγάρι αιώνες νωρίτερα αν όλο αυτό το θαύμα που συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα είχε αφεθεί να εξελιχθεί ομαλά και με την ορμή που είχε τότε».

Το βιβλίο δεν είναι μόνο εκλαϊκευμένη Φυσική που βαδίζει στο πεδίο της φιλοσοφίας. Ο Δημήτρης Νανόπουλος αφηγείται τη διαδρομή του που ξεκίνησε όταν ακόμα η Παλλήνη λεγόταν Χαρβάτι. Ναι, το οικογενειακό περιβάλλον τού χορήγησε κίνητρα για να ανθίσουν οι δεξιότητες. Όμως τι είναι εκείνο που κάνει ένα μικρό παιδί να ακολουθεί τη λογική, μην επιτρέποντας σε σκιές και δαίμονες να του κλείσουν τον δρόμο; Τι ακριβώς συμβαίνει στο σύμπαν ενός μυαλού όπως αυτό που βρίσκεται στο κεφάλι του Δημήτρη Νανόπουλου;

Ο «αφηγητής» της έκδοσης, ο Μάκης Προβατάς, είναι μία από τις ιδιαίτερες περιπτώσεις στον κόσμο της επικοινωνίας. Έκλεισε το οδοντιατρείο του για να κάνει ραδιόφωνο με μοναδικό τρόπο -οι εκπομπές του στον ΒΗΜΑ FM είναι υπέροχες- έχει δημοσιεύσει συνεντεύξεις με σπουδαίους διανοητές των καιρών μας, ενώ σε συνεργασία με τη Λίνα Νικολακοπούλου πραγματοποίησε κύκλους ζωντανών συζητήσεων με σημαντικές προσωπικότητες της χώρας.