Τί είναι η συνείδηση; Παρακολουθώντας το μυαλό μας εν δράσει.

Δεν χρειάζεται πλέον να αναρωτιόμαστε πώς είναι η συνειδητότητα του εαυτού μας, τώρα μπορούμε να το δούμε μόνοι μας

 του Bor Daniel, ΒΗΜΑ, 25/8/2013

Την πρώτη φορά που είδα τον πατέρα μου στο νοσοκομείο μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη ταράχθηκα: ανακάλυψα ότι ο δυνατός και γεμάτος αυτοπεποίθηση μπαμπάς μου είχε αντικατασταθεί από έναν άνθρωπο σε σύγχυση, σαν παιδί. Πέρα από το γεγονός ότι ανησυχούσα για το αν θα αναρρώσει ή όχι, είχα μείνει κατάπληκτος από τις βαθιές μεταφυσικές προεκτάσεις αυτού που είχε συμβεί.

Την εποχή εκείνη είχα μπροστά μου μερικές εβδομάδες ως τις τελικές εξετάσεις μου στο πανεπιστήμιο, στη Φιλοσοφία και στις Νευροεπιστήμες, δύο τομείς που ασχολούνται με τη συνείδηση. Στα μαθήματα της Φιλοσοφίας είχα ακούσει κομψά επιχειρήματα υπέρ του ότι η συνείδηση δεν είναι ένα σωματικό φαινόμενο και ότι θα πρέπει με κάποιον τρόπο να τη θεωρούμε ανεξάρτητη από τον υλικό, σαρκικό εγκέφαλό μας. Η ιδέα αυτή, της οποίας ο πιο διάσημος ορισμός, ως δυαδισμού, δόθηκε από τον Καρτέσιο πριν από περίπου 400 χρόνια, φαινόταν να βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με τα νευροεπιστημονικά στοιχεία που είχα μπροστά μου: η συνείδηση του πατέρα μου είχε σακατευθεί από έναν μικρό θρόμβο αίματος στον εγκέφαλό του.

Λίγο αργότερα εγκατέλειψα τα σχέδιά μου για ένα διδακτορικό στη Φιλοσοφία του Πνεύματος, προτιμώντας αντ' αυτού ένα διδακτορικό στη Νευροεπιστήμη της Συνείδησης. Υπάρχουν οπωσδήποτε ερωτήματα σχετικά με το μυαλό μας τα οποία φαίνεται να ανήκουν περισσότερο στον χώρο της Φιλοσοφίας. Πώς είναι να είσαι νυχτερίδα; Είναι η εμπειρία που βιώνεις βλέποντας το κόκκινο χρώμα ίδια με τη δική μου; Στην πραγματικότητα, πώς ξέρουμε με βεβαιότητα ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν συνείδηση; Θα έλεγα όμως ότι τελικά μάλλον η Νευροεπιστήμη, και όχι η Φιλοσοφία, είναι αυτή που έχει περισσότερες πιθανότητες να δώσει κάποια απάντηση σε αυτά τα τόσο δύσκολα ερωτήματα.

Ένας τομέας στον οποίο έχουμε κάνει μεγάλη πρόοδο είναι η ανακάλυψη των φυσιολογικών και νευρολογικών συσχετισμών της συνείδησης - πώς «φαίνεται» η συνείδηση στον εγκέφαλο, θα μπορούσε να πει κάποιος. Ενας τρόπος για να διερευνήσουμε αυτό το ερώτημα είναι παρατηρώντας τι αλλάζει όταν η συνείδηση περιορίζεται ή απουσιάζει, όπως συμβαίνει όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε κατάσταση φυτού, χωρίς δείγματα συνειδητότητας.

Οι απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου δείχνουν ότι αυτοί οι άνθρωποι συνήθως έχουν βλάβη στον θάλαμο, ένα κέντρο μεταβίβασης «σημάτων» που βρίσκεται ακριβώς στο μέσο του εγκεφάλου. Ενα άλλο κοινό εύρημα είναι η βλάβη στις συνδέσεις ανάμεσα στον θάλαμο και στον προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου η οποία γενικώς ευθύνεται για την υψηλού επιπέδου σύνθετη σκέψη.

Ο προμετωπιαίος φλοιός έχει επίσης συνδεθεί με τη συνείδηση μέσω μιας άλλης μεθόδου, της απεικόνισης του εγκεφάλου όταν τα άτομα χάνουν τη συνείδησή τους υποβαλλόμενα σε ολική αναισθησία. Καθώς η συνειδητότητα σβήνει, ένα δυσδιάκριτο σύνολο περιοχών απενεργοποιείται, με πλέον εξέχοντα απόντα τον προμετωπιαίο φλοιό.

Βλέποντας κόκκινο

Οι έρευνες του είδους υπήρξαν ανεκτίμητες για την καθοδήγησή μας στην αναζήτηση των τμημάτων του εγκεφάλου που σχετίζονται με το γεγονός ότι είμαστε ξύπνιοι και με συνείδηση, αλλά ακόμη δεν μπορούν να μας πουν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο όταν, π.χ., βλέπουμε το κόκκινο χρώμα.

Το να βάλουμε απλώς κάποιον να ξαπλώσει σε έναν εγκεφαλικό τομογράφο ενώ κοιτάζει κάτι που είναι κόκκινο δεν έχει αποτέλεσμα, επειδή γνωρίζουμε ότι υπάρχει μεγάλο μέρος ασυνείδητης εγκεφαλικής δραστηριότητας που προκαλείται από τα οπτικά ερεθίσματα - για την ακρίβεια, από οποιοδήποτε αισθητήριο ερέθισμα. Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα;

Μια λύση είναι να χρησιμοποιήσουμε ερεθίσματα τα οποία βρίσκονται ακριβώς στο κατώφλι της αντίληψης, γι' αυτό και γίνονται αντιληπτά μόνο κάποιες φορές - το να παίξουμε έναν ανεπαίσθητο θόρυβο, π.χ., ή να εμφανίσουμε μια λέξη σε μια οθόνη υπερβολικά σύντομα, τόσο ώστε σχεδόν να μην την παρατηρήσει κάποιος. Αν ο εθελοντής δεν παρατηρήσει συνειδητά τη λέξη που εμφανίζεται, το μόνο τμήμα του εγκεφάλου που ενεργοποιείται είναι αυτό που συνδέεται άμεσα με τα εμπλεκόμενα αισθητήρια όργανα, στη συγκεκριμένη περίπτωση τον οπτικό φλοιό. Αν όμως ο εθελοντής αντιληφθεί τις λέξεις ή τους ήχους, κάποιες άλλες περιοχές μπαίνουν και αυτές σε δράση. Αυτές είναι ο πλευρικός προμετωπιαίος φλοιός και ο οπίσθιος βρεγματικός φλοιός, μία ακόμη περιοχή που σχετίζεται με τη σύνθετη, υψηλού επιπέδου σκέψη και βρίσκεται στο επάνω μέρος του εγκεφάλου και προς τα πίσω.

Ευτυχώς, παρά το γεγονός ότι πολλά ζώα έχουν θάλαμο, οι δύο περιοχές του φλοιού που εμπλέκονται στη συνείδηση δεν είναι τόσο μεγάλες και καλά ανεπτυγμένες σε άλλα είδη όσο στους ανθρώπους. Αυτό ταιριάζει με τη διαδεδομένη αντίληψη ότι, αν και ίσως υπάρχει ένα φάσμα συνείδησης σε όλο το ζωικό βασίλειο, η δική μας μορφή συνείδησης έχει κάτι πολύ ξεχωριστό.

Στους ανθρώπους οι τρεις περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη συνείδηση - ο θάλαμος, ο πλευρικός προμετωπιαίος φλοιός και ο οπίσθιος βρεγματικός φλοιός - μοιράζονται ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: έχουν περισσότερες συνδέσεις μεταξύ τους και με άλλα σημεία του εγκεφάλου από ό,τι όλες οι άλλες περιοχές. Με τόσο πυκνές συνδέσεις αυτές οι τρεις περιοχές είναι οι πλέον κατάλληλες «υποψήφιες» για να δέχονται, να συνδυάζουν και να αναλύουν πληροφορίες από τον υπόλοιπο εγκέφαλο. Πολλοί νευροεπιστήμονες υποπτεύονται ότι αυτή η συγκέντρωση των πληροφοριών είναι το κύριο χαρακτηριστικό της συνείδησης. Οταν μιλάω με έναν φίλο στο μπαρ, για παράδειγμα, δεν τον αντιλαμβάνομαι ως μια σειρά αποκομμένα χαρακτηριστικά αλλά ως ένα ενιαίο σύνολο συνδυάζοντας την εμφάνισή του με τον ήχο της φωνής του, τη γνώση του ονόματός του, της αγαπημένης του μπίρας και ούτω καθ' εξής - όλα αυτά συγκεντρωμένα σε ένα και μοναδικό πρόσωπο-αντικείμενο.

Πώς ο εγκέφαλος δένει μαζί όλα αυτά τα σκόρπια κομμάτια πληροφοριών που παρέρχονται από τόσα διαφορετικά σημεία του; Η επικρατέστερη θεωρία είναι ότι οι εμπλεκόμενοι νευρώνες αρχίζουν να ενεργοποιούνται συγχρονισμένα πολλές φορές ανά δευτερόλεπτο, ένα φαινόμενο το οποίο μπορούμε να δούμε ως εγκεφαλικά κύματα σε ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, για το οποίο ηλεκτρόδια τοποθετούνται στο κρανίο. Η υπογραφή της συνείδησης φαίνεται να είναι μια υπερταχεία μορφή αυτών των εγκεφαλικών κυμάτων η οποία ξεκινάει από τον θάλαμο και διαχέεται σε όλον τον φλοιό.

Μία από τις πιο γνωστές απόπειρες να μετατραπούν αυτά τα πειραματικά δεδομένα σε μια θεωρία για τη συνείδηση είναι γνωστή ως το μοντέλο του «καθολικού νευρωνικού χώρου εργασίας». Αυτό υποστηρίζει ότι οι πληροφορίες που εισέρχονται από τα μάτια, τα αφτιά μας και ούτω καθ' εξής περνούν αρχικά ασυνείδητα από επεξεργασία στις αισθητηριακές περιοχές του εγκεφάλου. Εμφανίζονται στη συνειδητή μας αντίληψη μόνο αν πυροδοτήσουν δραστηριότητα στον προμετωπιαίο και στον βρεγματικό φλοιό και οι περιοχές αυτές συνδέονται τότε με υπερταχέα εγκεφαλικά κύματα.

Το μοντέλο αυτό συνδέει τη συνείδηση με δύσκολα έργα, τα οποία συχνά απαιτούν τη συγκέντρωση και τον συνδυασμό πολλών τμημάτων γνώσης. Η άποψη αυτή ταιριάζει με το γεγονός ότι παρατηρείται υψηλή δραστηριότητα στον πλευρικό προμετωπιαίο και στον οπίσθιο βρεγματικό μας φλοιό όταν εκτελούμε νέα ή σύνθετα έργα, ενώ η δραστηριότητα στις δύο αυτές περιοχές  μειώνεται όταν εκτελούμε επαναλαμβανόμενα έργα στον «αυτόματο πιλότο», όπως το να οδηγούμε σε μια οικεία διαδρομή.

Ο κύριος αντίπαλος στον καθολικό χώρο εργασίας ως θεωρία για την ερμηνεία της συνείδησης είναι ένα μαθηματικό μοντέλο που ονομάζεται «θεωρία της ενσωμάτωσης πληροφοριών» και το οποίο πρεσβεύει ότι η συνείδηση συνδυάζει μεταξύ τους δεδομένα και άρα είναι κάτι περισσότερο από το σύνολο των τμημάτων της. Η ιδέα αυτή θεωρείται ότι εξηγεί γιατί η αίσθηση που μου δίνει η αντίληψη της συνάντησής μου με έναν φίλο στο μπαρ, με όλες τις αισθήσεις και τις γνώσεις σχετικά με αυτόν συναρμολογημένες μαζί, είναι κάτι πολύ περισσότερο από τις καθαρές αισθητηριακές πληροφορίες που τη συνθέτουν.

Το μοντέλο αυτό όμως μπορεί να εφαρμοστεί εξίσου καλά στο Διαδίκτυο όσο στον άνθρωπο: οι δημιουργοί του προβάλλουν τον τολμηρό ισχυρισμό ότι θεωρητικά μπορούμε να υπολογίσουμε πόσο συνειδητό είναι οποιοδήποτε συγκεκριμένο δίκτυο επεξεργασίας πληροφοριών - είτε αυτό βρίσκεται στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου ή ενός ποντικού είτε σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το μόνο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι η δομή του δικτύου, ιδιαίτερα πόσους κόμβους περιλαμβάνει και πώς αυτοί συνδέονται μεταξύ τους.

Βασανιστικά δύσκολο

Δυστυχώς τα μαθηματικά που χρειάζονται για κάτι τέτοιο απαιτούν πολλούς βασανιστικούς υπολογισμούς που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο καθώς αυξάνεται ο αριθμός των κόμβων και τους οποίους οι πιο εξελιγμένοι υπερυπολογιστές μας δεν μπορούν να εκτελέσουν σε ρεαλιστικό χρονικό πλαίσιο ούτε καν για έναν απλό νηματοειδή σκώληκα με περίπου 300 νευρώνες. Τα νούμερα θα μπορούσαν ωστόσο ενδεχομένως να απλοποιηθούν στο μέλλον καθιστώντας αυτούς τους υπολογισμούς πιο «βατούς».

Η μαθηματική θεωρία φαίνεται πολύ διαφορετική από τον καθολικό χώρο εργασίας -αγνοεί, κατ' αρχάς, την ανατομία του εγκεφάλου-, παρ' όλα αυτά το ενθαρρυντικό είναι ότι και οι δύο θεωρίες υποστηρίζουν πως η συνείδηση αφορά τον συνδυασμό των πληροφοριών, ενώ επίσης και οι δύο εστιάζουν στα πυκνότερα συνδεδεμένα τμήματα του δικτύου επεξεργασίας των πληροφοριών. Εχω την αίσθηση ότι αυτό το κοινό έδαφος αντανακλά τη σημαντική πρόοδο που σημειώνει ο τομέας.

Μπορεί ακόμη να μην έχουμε λύσει το αποκαλούμενο δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης - πώς μια χούφτα νευρώνες μπορούν να παράγουν την εμπειρία του να βλέπουμε το κόκκινο. Κατά την άποψή μου, όμως, το να στενοχωριόμαστε για το δύσκολο πρόβλημα αποτελεί απλώς μια άλλη μορφή δυαδισμού - είναι, δηλαδή, σαν να βλέπουμε τη συνείδηση σαν κάτι το οποίο είναι τόσο μυστηριώδες ώστε να μην μπορεί να εξηγηθεί με την επιστημονική μελέτη του εγκεφάλου.

Ιστορικά, κάθε φορά που νομίσαμε ότι θα πρέπει να υπήρχε κάποια υπερφυσική αιτία για ένα μυστηριώδες φαινόμενο -όπως οι ψυχικές ασθένειες ή ακόμη και το φούσκωμα της ζύμης του ψωμιού-, τελικά ανακαλύψαμε την επιστημονική εξήγηση. Θεωρώ πολύ πιθανόν ότι, αν συνεχίσουμε να ξεδιαλύνουμε τα «εύκολα προβλήματα», τελικά κάποια στιγμή θα ανακαλύψουμε ότι δεν έχει μείνει κανένα δύσκολο πρόβλημα.

@ 2013 NewScientist Magazine, Reed Business Information Ltd.

Τι είναι η συνείδηση; Γιατί δεν είμαστε όλοι ζόμπι;

Ποιο πλεονέκτημα επιβίωσης έχει ένας άνθρωπος με συνείδηση σε σχέση με ένα ζόμπι; Με άλλα λόγια, γιατί εξελίχθηκε η συνείδηση;

Του Wilson Clare, ΒΗΜΑ, 25/8/2013

Αν συναντούσατε στον δρόμο ένα ζόμπι, θα το προσέχατε; Το να εντοπίσετε ένα ζόμπι σαν αυτά των ταινιών τρόμου θα ήταν μάλλον εύκολο, τα ζόμπι όμως των συλλογιστικών πειραμάτων των φιλοσόφων είναι διαφορετικά.

Συμπεριφέρονται σχεδόν ακριβώς όπως όλοι μας, έχουν όμως μία σημαντική διαφορά: δεν έχουν συνείδηση.

Αν τρυπήσετε αυτό το ζόμπι με μια καρφίτσα θα πει «ωχ» και θα τραβηχτεί απότομα. Αυτή όμως είναι απλώς μια ανακλαστική αντίδραση - δεν νιώθει πόνο. Στην πραγματικότητα, αυτό το ζόμπι δεν έχει καθόλου υποκειμενικές αισθητηριακές εμπειρίες - γνωστές ως φαινόμενες ιδιότητες ή qualia. Πώς λοιπόν μπορείτε να ξέρετε με βεβαιότητα ότι οι άνθρωποι γύρω σας δεν είναι ζόμπι;

Το μήνυμα που υποτίθεται ότι θα πρέπει να εξαγάγετε από το συλλογιστικό πείραμα είναι ότι δεν έχετε τρόπο να γνωρίζετε αν οι άλλοι άνθρωποι έχουν συνείδηση. 'Η, σε μια λίγο πιο ριζοσπαστική εκδοχή, ότι δεν μπορείτε να γνωρίζετε αν οι άλλοι άνθρωποι βιώνουν τη συνείδηση με τον ίδιο τρόπο που τη βιώνετε εσείς. Αυτός είναι ένας τρόπος διερεύνησης μιας από τις πιο άχαρες ιδιότητες της συνείδησης: της ανυπότακτης υποκειμενικότητάς της.

Υπάρχει όμως και μια άλλη - ενδεχομένως πιο γόνιμη - αιτία για να σκεφτόμαστε τα ζόμπι. Ποιο (αν αυτό υπάρχει) πλεονέκτημα επιβίωσης έχει ένας άνθρωπος με συνείδηση έναντι ενός ζόμπι; Με άλλα λόγια, ποια είναι η λειτουργία της συνείδησης; Γιατί εξελίχθηκε;

Εχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε τα φυσιολογικά και νοητικά χαρακτηριστικά σαν να έχουν κάποια προσαρμοστική λειτουργία. Η γλώσσα, η έγχρωμη όραση και το περπάτημα σε όρθια στάση, για παράδειγμα, όλα έχουν εμφανή πλεονεκτήματα επιβίωσης. Οσον αφορά τη συνείδηση, ωστόσο, αυτή η οδός διερεύνησης αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, επισημαίνει ο Γκεράιντ Ρις του University College του Λονδίνου. Είναι δύσκολο να καταλάβεις σε τι χρησιμεύει κάτι όταν δεν είσαι σίγουρος τι ακριβώς είναι αυτό. Κατά τον ίδιο τρόπο είναι δύσκολο να ανακαλύψεις τι είναι κάτι όταν δεν ξέρεις σε τι χρησιμεύει. «Αυτό περιορίζει τις υποθέσεις μας» λέει ο καθηγητής.

Παρά τα εμπόδια αυτά, έχουμε κάνει κάποια βήματα προς την ανακάλυψη του τι είναι η συνείδηση, τουλάχιστον στο επίπεδο αυτών που μπορούμε να δούμε ότι συντελούνται στον εγκέφαλο χρησιμοποιώντας μαγνητικούς τομογράφους και ηλεκτρόδια στο κρανίο. Μία από τις κυρίαρχες θεωρίες, το μοντέλο του καθολικού χώρου εργασίας, υποστηρίζει ότι τα αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως οι εικόνες και οι ήχοι, αρχικά περνούν από επεξεργασία ξεχωριστά και τοπικά σε ασυνείδητο επίπεδο. Μόνο οι πιο σημαντικές πληροφορίες φθάνουν στο συνειδητό όταν πυροδοτούν δραστηριότητα σε ευρύτερα δίκτυα νευρώνων σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου.

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η λειτουργία της συνείδησης είναι να εκτελεί δύσκολα ή σύνθετα νοητικά έργα - έργα τα οποία απαιτούν τον συνδυασμό και την ενσωμάτωση πληροφοριών από πολλές πηγές. Ο Ντάνιελ Μπορ, νευροεπιστήμονας στο Κέντρο Επιστημών της Συνείδησης Sackler του Πανεπιστημίου του Σάσεξ στη Βρετανία, θεωρεί ότι η υπόθεση αυτή είναι βάσιμη αλλά έχει μια ελαφρώς διαφορετική άποψη επ' αυτού. Πιστεύει ότι μια βασική λειτουργία της συνείδησης είναι να συνδυάζει πληροφορίες με τρόπο ο οποίος οδηγεί στην καινοτομία και στην επίλυση προβλημάτων, κυρίως μέσω μιας διαδικασίας η οποία είναι γνωστή ως «chunking» (κομμάτιασμα).

Μπορούμε συνήθως να κρατήσουμε μόνο μερικά πράγματα στη λειτουργική μνήμη μας ταυτοχρόνως, αν όμως συγκεντρώσουμε μαζί τα σχετικά θέματα είναι ευκολότερο να χειριστούμε περισσότερες έννοιες ταυτοχρόνως. «Ισως η συνείδηση είναι ένας τρόπος να συνδέουμε τα στοιχεία μεταξύ τους για να πάρουμε κομμάτια από αυτά» λέει.

Η ιδέα είναι υποθετική, υπάρχουν όμως κάποια στοιχεία που την υποστηρίζουν. Δύο από τις τρεις περιοχές του εγκεφάλου που θεωρείται ότι αποτελούν την έδρα της συνείδησης - ο προμετωπιαίος και ο βρεγματικός φλοιός - «φωτίζονται» στις απεικονίσεις πιο έντονα για τα νοητικά έργα που απαιτούν κομμάτιασμα από ό,τι για οτιδήποτε άλλο.

Μια άλλη στήριξη έρχεται όταν εξετάζουμε αν τα άλλα πλάσματα έχουν συνείδηση: θεωρητικά όλα τα άλλα ζώα θα μπορούσαν να είναι ζόμπι. Παρ' όλα αυτά, πολλοί επιστήμονες που μελετούν τη συνείδηση δεν τη βλέπουν ως μια ιδιότητα του «όλα ή τίποτε»: αν και άλλα ζώα μπορεί να μην έχουν την υψηλά ανεπτυγμένη και ιδιαίτερη μορφή συνείδησης που έχουμε εμείς, ορισμένα είδη έχουν μια ένδειξή της. Και αυτά τα ζώα που θεωρούμε ότι είναι πιο πιθανόν να έχουν συνείδηση - οι πίθηκοι και τα δελφίνια, για παράδειγμα - επιδεικνύουν επίσης καινοτομία στην επίλυση προβλημάτων και στην κατασκευή εργαλείων. «Νομίζω ότι αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο» λέει ο κ. Μπορ.

Αυτές δεν είναι οι μόνες θεωρίες σχετικά με τη λειτουργία της συνείδησης. Στη δεκαετία του 1970 εμφανίστηκε η ιδέα ότι η ανάγκη μας να κατανοήσουμε το μυαλό των άλλων ανθρώπων ήταν εκείνη που μας έκανε να έχουμε συνείδηση του εαυτού μας. «Είναι πιο δύσκολο να προβλέψεις τις αντιλήψεις των άλλων αν δεν μπορείς να αντιληφθείς τις δικές σου» λέει ο Ντέιβιντ Μπάρας, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ. Αυτό ίσως υποδηλώνει ότι η ανθρώπινη συνείδηση άρχισε να ανεβαίνει σε μεγαλύτερα επίπεδα καθώς οι πιθηκοειδείς πρόγονοί μας άρχισαν να ζουν σε μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες αντιμετωπίζοντας καθημερινά το ενδεχόμενο επιθέσεως και ανταγωνισμού.

Αυτή δεν είναι η μόνη θεωρία που σχετίζει την εξέλιξη της συνείδησης με την κοινωνική ζωή. Για τον νευροεπιστήμονα Κρις Φριθ του University College του Λονδίνου ωστόσο τα οφέλη αφορούν περισσότερο τη συνεργασία παρά τον ανταγωνισμό. «Είναι για να μπορούμε να συζητάμε μεταξύ μας για τις εμπειρίες μας» λέει.

Συνδυασμένες αισθήσεις

Η ομάδα του κ. Φριθ έχει δείξει ότι οι άνθρωποι παίρνουν καλύτερες αποφάσεις σε έργα που τους ανατίθενται στο εργαστήριο αν τους επιτραπεί να εξετάσουν τα υπέρ και τα κατά με έναν συνεργάτη. Αυτό ακούγεται ίσως προφανές, είναι όμως δύσκολο να φανταστεί κάποιος ότι ένα ζόμπι μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο καθώς αυτό απαιτεί συλλογισμό και ενδοσκόπηση, βασικά χαρακτηριστικά της συνείδησης. «Πρέπει να μπορούμε να σκεφτούμε τις εμπειρίες μας για να μιλήσουμε για αυτές» λέει ο κ. Φριθ.

Ο κ. Ρις, ο οποίος συνεργάζεται με τον κ. Φριθ, φέρνει ως παράδειγμα δύο πρωτόγονους ανθρώπους οι οποίοι κοιτάζουν από μακριά ένα σύννεφο σκόνης και προσπαθούν να καταλάβουν αν υποδηλώνει ένα κοπάδι βουβάλια ή μια αγέλη λιονταριών. Οσο καλύτερα σκεφτούν τα αισθήματα και τις κρίσεις τους τόσο καλύτερη θα είναι η συλλογική τους απόφαση σχετικά με το αν θα κυνηγήσουν ή θα το βάλουν στα πόδια. «Οταν κάποιος μπορεί να συνδυάσει τις δυνάμεις των αισθητηριακών συστημάτων του, τότε αυτό γίνεται χρήσιμο πλεονέκτημα» λέει.

Ο κ. Φριθ, από την πλευρά του, θεωρεί ότι ένα καλύτερο παράδειγμα για τα οφέλη της συνείδησης θα ήταν αυτό των πρώτων ανθρώπων που συζητούν για τη χαρακτηριστική γεύση του κρέατος του βουβαλιού και από αυτή τη συζήτηση συμπεραίνουν πού θα πρέπει να βοσκούσε το κοπάδι.

Φυσικά η συνείδηση μπορεί να έχει εξελιχθεί για πολλούς λόγους ταυτοχρόνως - ή ίσως και για κανέναν. Ορισμένοι πιστεύουν ότι, αντί να προσφέρει ένα πλεονέκτημα για την επιβίωση, αποτελεί ένα «επιφαινόμενο» το οποίο απλώς γεννήθηκε ως αυτόματη ιδιότητα της νοημοσύνης.

Αυτό όμως ακούγεται ίσως λιγάκι ως υπεκφυγή. «Η δική μου αίσθηση είναι ότι η συνείδηση, εξαιτίας της πολυπλοκότητας και του υψηλού της κόστους, προσέφερε προσαρμοστικές αρετές σε όσους τη διαθέτουν» λέει ο κ. Μπάρας, «δεν μπορώ όμως να σκεφθώ κάποιον τρόπο για να το αποδείξω».

@ 2013 New Scientist Magazine, Reed Business Information Ltd.

Μια ξηρασία αφάνισε τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό;

in.gr, 16/8/2013

Η ανάλυση των ιζημάτων σε μια σειρά από λίμνες έξω από τη Λάρνακα της Κύπρου δείχνει ότι μια απότομη και παρατεταμένη κλιματική αλλαγή μπορεί να ήταν η αιτία της μυστηριώδους κατάρρευσης των πολιτισμών της ανατολικής Μεσογείου κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, πριν από 3.200 χρόνια.

Οι αρχαιολόγοι διαφωνούν εδώ και χρόνια για τα αίτια της κατάρρευσης του Μυκηναϊκού πολιτισμού, των Χετταίων και άλλων λαών της περιοχής, ένα συμβάν που έχει βαφτιστεί «κρίση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού».

«Πριν από την κρίση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, η Ανατολική Μεσόγειος φιλοξενούσε μερικούς από τους πιο προηγμένους πολιτισμούς του κόσμου» επισημαίνουν οι συγγραφείς της νέας μελέτης.

«Στο Αιγαίο, ο Μυκηναϊκός πολιτισμός βρισκόταν σε άνθηση με ισχυρά αστικά κέντρα όπως οι Μυκήνες και η Τίρυνθα στην Αργολίδα, η Πύλος στη Μεσσηνία, η Αθήνα στην Αττική, η Θήβα και ο Ορχομενός στην Βοιωτία, η Ιωλκός στη Θεσσαλία και η Κνωσός στην Κρήτη».

Την ίδια εποχή, «οι Χετταίοι είχαν δημιουργήσει μια αχανή αυτοκρατορία που περιλάμβανε μεγάλο μέρος της Ανατολίας και τη βορειοδυτική Συρία και εκτεινόταν ανατολικά μέχρι τη Μεσοποταμία [...] Στην Αίγυπτο, επίσης, το Νέο Βασίλειο βρισκόταν στο απόγειό του».

Πολλοί υποψιάζονται ότι τα αίτια της κατάρρευσης μπορεί να ήταν οικονομικής φύσης, ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει ενδείξεις για φυσικούς παράγοντες όπως η πτώση της θερμοκρασίας και η ξηρασία. Προηγούμενη μελέτη του Πανεπιστημίου του Νιου Μέξικο, για παράδειγμα, κατέγραφε μείωση στην επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας γύρω στο 1200 π.Χ.

Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην ηλεκτρονική επιθεώρηση PLoS ONE, ενισχύει τώρα αυτή τη θεωρία.

«Η αλλαγή του κλίματος κατέστρεψε τις καλλιέργειες και έφερε σιτοσοδεία και λιμό, ο οποίος προκάλεσε ή επιτάχυνε κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις και οδήγησε σε μεταναστεύσεις» γράφουν οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ντέιβιντ Κανιέφσκι του Πανεπιστημίου της Τουλούζης.

Ο Κανιέφσκι και οι συνεργάτες του συνέλεξαν αρχαία ιζήματα από τέσσερις αλμυρές λίμνες που βρίσκονται λίγο έξω από τη Λάρνακα, κοντά στο τέμενος του Χαλά Σουλτάν Τεκκέ. Οι λίμνες ήταν κάποτε τμήματα ενός κόλπου, ο οποίος όμως περικλείστηκε τελικά από την ξηρά γύρω στο 1450 π.Χ..

Η μελέτη των γυρεόκοκκων που βρέθηκαν στα ιζήματα αποκάλυψε ότι η γεωργία κατέρρευσε στην περιοχή γύρω στο 1200 π.Χ. και δεν ανέκαμψε παρά το 850 π.Χ., τρεις αιώνες αργότερα. Παράλληλα, όμως, αυξήθηκε η αναλογία φυτών που αντέχουν στο κρύο και την ξηρασία.

Το συμπέρασμα είναι ότι η κρίση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού συμπίπτει χρονικά με μια απότομη μεταβολή του κλίματος προς το ξηρότερο και ψυχρότερο, η οποία όμως δεν μπορεί εύκολα να εξηγηθεί.

Είναι επομένως πιθανό ότι η παρατεταμένη ανομβρία προκάλεσε ή επιτάχυνε την εξαφάνιση αυτών των προηγμένων λαών.

Οι ίδιοι πάντως είναι πιθανό να μην συνειδητοποίησαν ποτέ ποια ήταν η αιτία των δεινών τους: η μεταβολή του κλίματος ίσως συνέβη υπερβολικά αργά για να μπορεί κάποιος να την αναγνωρίσει.

Newsroom ΔΟΛ, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

Οι άθεοι πιο έξυπνοι...

 ΕΘΝΟΣ, 13/8/2013

Νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα αποκαλύπτει ότι οι πιστοί και θρησκευόμενοι άνθρωποι έχουν χαμηλότερη νοημοσύνη κατά μέσο όρο σε σχέση με τους άθεους.

Οι ψυχολόγοι, με επικεφαλής τον καθηγητή Μάιρον Ζάκερμαν του πανεπιστημίου του Ρότσεστερ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό κοινωνικής ψυχολογίας «Personality and Social Psychology Review», σύμφωνα με τη βρετανική «Ιντιπέντεντ», αξιολόγησαν συγκριτικά (μετα-ανάλυση) όλες τις δημοσιευμένες έρευνες πάνω στο ζήτημα.

Από τις συνολικά 63 μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των ετών 1928- 2012, οι 53 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει αρνητική σχέση ανάμεσα στην θρησκευτική πίστη και στη νοημοσύνη (δηλαδή οι θρησκευόμενοι είναι γενικά λιγότερο νοήμονες) και, από αυτές τις 53, οι 35 έρευνες διαπίστωσαν έντονα αρνητική σχέση μεταξύ θρησκευτικότητας-νοημοσύνης.

Οι υπόλοιπες δέκα μελέτες έφθασαν στο ακριβώς αντίθετο συμπέρασμα ότι υπάρχει θετική σχέση (δηλαδή θρησκευτικότητα και νοημοσύνη συμβαδίζουν), αν και από αυτές μόνο οι δύο συμπέραναν ότι υπάρχει έντονα θετική σχέση μεταξύ θρησκευτικότητας και νοημοσύνης.

Μεταξύ άλλων, η μετα-ανάλυση επισημαίνει πως ήδη από την παιδική ηλικία όσο πιο έξυπνο είναι ένα παιδί (έχοντας υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης), τόσο περισσότερο πιθανό είναι να απομακρυνθεί από τη θρησκεία. Από την άλλη, στην τρίτη ηλικία, όσο πιο έξυπνος είναι ένας ηλικιωμένος, τόσο πιο πιθανό είναι να μην πιστεύει στον Θεό.

Μια μελέτη, που άρχισε στη δεκαετία του '20 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, παρακολουθεί στη διάρκεια της ζωής τους τις πεποιθήσεις 1.500 χαρισματικών παιδιών που είχαν δείκτη νοημοσύνης (IQ) πάνω από 135. Ακόμα και σε βαθιά γεράματα, οι άνθρωποι αυτοί είχαν -και έχουν ακόμα- πολύ μικρότερα επίπεδα θρησκευτικής πίστης σε σχέση με τον μέσο όρο του πληθυσμού.

Οι ερευνητές όρισαν τη νοημοσύνη ως «την ικανότητα λογικών συλλογισμών, σχεδιασμού, επίλυσης προβλημάτων, αφαιρετικής σκέψης, κατανόησης πολύπλοκων ιδεών και ταχείας μάθησης από τις εμπειρίες». Ως θρησκευτικότητα ορίστηκε οποιαδήποτε εμπλοκή με κάποια όψη της θρησκείας. Παράγοντες όπως το φύλο ή το μορφωτικό επίπεδο δεν φαίνεται να παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη σχέση μεταξύ νοημοσύνης και πίστης, ενώ το επίπεδο της τελευταίας σε έναν άνθρωπο τείνει να αυξάνει με το πέρασμα του χρόνου.

Σύμφωνα με την μελέτη, οι θρησκευτικές πίστεις φαίνονται παράλογες, αντιεπιστημονικές και αναπόδεικτες σε πολλούς έξυπνους ανθρώπους, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να αποστασιοποιούνται από τη θρησκεία. Ακόμα, οι ερευνητές επεσήμαναν ότι οι πιο έξυπνοι άνθρωποι συνήθως δίνουν μεγαλύτερη σημασία στον αυτοέλεγχο της προσωπικής ζωής τους, κάτι που τους απομακρύνει από τις πεποιθήσεις περί Θεού.

Από την άλλη, η έρευνα, σύμφωνα με τους επικριτές της, έλαβε υπόψη της μόνο την πιο παραδοσιακή μορφή νοημοσύνης, την αναλυτική, και όχι άλλες, όπως τη δημιουργική ή τη συναισθηματική.

Εννοείται ότι δεν είναι δυνατόν να πεις, τώρα θέλω να γίνω έξυπνος, οπότε εγκαταλείπω την πίστη σε θεούς, δαίμονες και κάθε φανταστικό φίλο. Η αίσθηση της αδυναμίας να αντιμετωπίσουν πολλοί άνθρωποι (ένα 30% υπολογίζεται) τις δυσκολίες της ζωής, τους οδηγεί στην πίστη, με την οποία παρηγορούνται και καλύπτουν έτσι άλλες ανεπάρκειες... Δεν είναι επιλογή, είναι τύχη εκ κατασκευής...

Νέα «δεξαμενή» βλαστοκυττάρων στον οργανισμό

Καθημερινή, 10/8/2013

Μία νέα «δεξαμενή» βλαστοκυττάρων στον ανθρώπινο οργανισμό, η οποία ενδεχομένως θα ανοίξει τον δρόμο για την ευκολότερη χρήση αυτού του βιολογικού υλικού για μια μεγάλη σειρά από θεραπείες, εντόπισαν Αμερικανοί ερευνητές από το Ινστιτούτο Αναγεννητικής Ιατρικής του Ιατρικού Κέντρου Wake Forest Baptist. Πιο συγκεκριμένα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως τα ούρα περιέχουν επαρκείς ποσότητες βλαστοκυττάρων, τα οποία μάλιστα μπορούν να μετατραπούν σε μια μεγάλη ποικιλία κυτταρικών τύπων. 

Ακόμη καλύτερα, εκτός από το ότι μπορούν να ληφθούν χωρίς να χρειάζεται κάποια χειρουργική επέμβαση, η διαδικασία ανάκτησής τους από τα ούρα είναι απλή και φθηνή. Οπως αναφέρει η επιστημονική ομάδα σε άρθρο της στο περιοδικό Stem Cells, πρόσφατα κατάφεραν να διαφοροποιήσουν αυτά τα βλαστοκύτταρα σε ιστούς της ουροδόχου κύστης. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ερευνητές, μπορούν να διαφοροποιηθούν επίσης σε κύτταρα των οστών, των μυών και των νεύρων, όπως επίσης και σε ενδοθηλιακά κύτταρα, από τα οποία θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν αιμοφόρα αγγεία, με αποτέλεσμα να υπόσχονται ένα μεγάλο εύρος θεραπειών.

Το Ινστιτούτο θεωρεί πως σε πρώτο στάδιο οι θεραπείες αυτές πιθανότατα να ξεκινήσουν από παθήσεις που σχετίζονται με το ουρολογικό σύστημα - ακόμη και η στυτική δυσλειτουργία ή η ακράτεια ούρων. Επίσης, υποστηρίζει πως στο απώτερο μέλλον ίσως να αποτελέσουν την «πρώτη ύλη» για να δημιουργούνται στο εργαστήριο ολόκληρα όργανα για μεταμόσχευση, όπως η ουροδόχος κύστη και η ουρήθρα. Οι θεραπείες με βλαστοκύτταρα που προέρχονται από τα ούρα του ίδιου του ασθενούς έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν προκαλούν την αντίδραση του ανοσοποιητικού του και επομένως την απόρριψη του μοσχεύματος. Αν και για τον ίδιο λόγο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα βλαστοκύτταρα που περιέχει κάθε ιστός, και τα οποία αναλαμβάνουν την επιδιόρθωσή του έπειτα από κάποια βλάβη, συχνά είναι δύσκολο να απομονωθούν από τον οργανισμό - μια διαδικασία που, έτσι κι αλλιώς, προϋποθέτει χειρουργική επέμβαση.

Οι επιστήμονες από το Ιατρικό Κέντρο Wake Forest Baptist είχαν πρωτοεντοπίσει την ύπαρξη βλαστοκυττάρων στα ούρα από το 2006. Αυτό που επιβεβαιώνουν σήμερα είναι πως τα συγκεκριμένα «αρχέγονα» κύτταρα είναι όντως πολυδύναμα, δηλαδή μπορούν να εξειδικευτούν σε πολλούς κυτταρικούς τύπους. Τα δείγματά τους προήλθαν από 17 υγιή άτομα, με ηλικία από 5 έως 75 ετών.

Αφότου απέδειξαν στο εργαστήριο πως τα κύτταρα είναι πολυδύναμα, οι ερευνητές προχώρησαν σε πειράματα σε ζώα, στα οποία μεταμόσχευσαν ποσότητες των βλαστοκυττάρων. Οπως σημειώνουν, τα πειράματα έδειξαν πως το βιολογικό υλικό που προέρχεται από τα ούρα δεν προκαλεί την ανάπτυξη όγκων όταν μεταμοσχευθεί, όπως συμβαίνει με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα ή τα επαγόμενα κύτταρα. Γεγονός που αφήνει υποσχέσεις πως θα είναι ασφαλής η χρήση τους στον άνθρωπο.

Πάντως, αυτό που μένει να εξακριβώσουν με μεγαλύτερη βεβαιότητα είναι πως αυτά τα βλαστοκύτταρα καταλήγουν στα ούρα. Προς το παρόν υποπτεύονται πως η πηγή προέλευσή τους είναι τα νεφρά. Κι αυτό γιατί στα δείγματα που προέρχονταν από γυναίκες, στις οποίες είχαν μεταμοσχευθεί νεφρά από άντρες δότες, τα βλαστοκύτταρα περιλάμβαναν το Y χρωμόσωμα στο γενετικό τους υλικό.

Aντιστροφή των μαγνητικών πόλων του Ήλιου

in.gr, 7/8/2013

 

Αστροφυσικοί σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε αναμονή για ένα φαινόμενο που συμβαίνει κάθε 11 περίπου χρόνια, όταν η δραστηριότητα του Ήλιου κορυφώνεται και το μαγνητικό πεδίο του αναποδογυρίζει, με το βόρειο και το νότιο πόλο να ανταλλάσσουν θέσεις.

Η αντιστροφή αναμένεται σε τρεις με τέσσερις μήνες, όταν το μητρικό μας άστρο θα βρίσκεται στο μέσο του λεγόμενου ηλιακού μέγιστου -το αποκορύφωμα στον 11ετή κύκλο αυξομείωσης της ηλιακής δραστηριότητας, κατά το οποίο φτάνει στο μέγιστο ο αριθμός των ηλιακών κηλίδων.

Στη διάρκεια του ηλιακού μέγιστου ο κίνδυνος γεωμαγνητικών καταιγίδων αυξάνεται -όμως το μέγιστο του 2013-2014 φαίνεται ότι θα αποδειχθεί ασυνήθιστα ήσυχο, ίσως το πιο ασθενές των τελευταίων 100 ετών.

Οι αλλαγές που παρατηρούνται κατά τον 11ετή ηλιακό κύκλο πιστεύεται ότι πηγάζουν από το εσωτερικό «δυναμό» του Ήλιου, το οποίο δημιουργεί ένα πανίσχυρο μαγνητικό πεδίο.

Το πεδίο αυτό εκτείνεται δισεκατομμύρια χιλιόμετρα στο Διάστημα, μέχρι πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα (μια περιοχή που ονομάζεται και ηλιόσφαιρα), και είναι ο βασικός παράγοντας που διαμορφώνει τον λεγόμενο «διαστημικό καιρό», δηλαδή τη ροή φορτισμένων σωματιδίων σε όλο το Ηλιακό Σύστημα.

Στη φάση στην οποία βρίσκεται τώρα ο Ήλιος, «τα πολικά μαγνητικά πεδία εξασθενούν, μηδενίζονται και τελικά επανεμφανίζονται με αντίστροφη πολικότητα. Αυτό είναι μια φυσιολογική φάση του ηλιακού κύκλου» εξηγεί ο Φιλ Σέρερ, ερευνητής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και της NASA.

«Φαίνεται ότι απέχουμε μόνο τρεις με τέσσερις μήνες μέχρι την πλήρη αναστροφή του πεδίου. Αυτό θα έχει συνέπειες σε όλο το Ηλιακό Σύστημα» επισημαίνει ο Τοντ Χοκσίμα του Στάνφορντ, συνεργάτης του Σέρερ.

Ο διαστημικός καιρός είναι συνήθως άστατος κατά τη διάρκεια της αντιστροφής, ωστόσο το τρέχον ηλιακό μέγιστο είναι ασυνήθιστα ήσυχο -οι ηλιακές κηλίδες, οι σκοτεινές περιοχές από τις οποίες ξεσπούν οι ηλιακές καταιγίδες, παραμένουν ασυνήθιστα λίγες.

Βρισκόμαστε όμως στα μισά του δρόμου, καθώς η αντιστροφή του μαγνητικού πεδίου συμβαίνει ακριβώς στο μέσο της περιόδου που διαρκεί το μέγιστο.

Καθώς όμως η αντιστροφή πλησιάζει, τα δεδομένα της NASA δείχνουν ότι τα δύο ημισφαίρια του Ήλιου δεν είναι απολύτως συγχρονισμένα.

Newsroom ΔΟΛ

«GPS» του ανθρώπινου εγκεφάλου

Προσανατολισμός σε άγνωστο περιβάλλον

in.gr, 5/8/2013 

Αμερικανοί επιστήμονες εντόπισαν για πρώτη φορά σε ανθρώπους εξειδικευμένα εγκεφαλικά κύτταρα που παίζουν τον ρόλο GPS, δηλαδή βοηθούν στο να βρίσκει κανείς τον δρόμο του και να προσανατολίζεται σε ένα ανοιχτό άγνωστο περιβάλλον. Τέτοια κύτταρα είχαν στο παρελθόν βρεθεί μόνο σε ορισμένα ζώα.

Η ανακάλυψη μπορεί να βοηθήσει μελλοντικά στην ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών ή άλλων θεραπειών για ανθρώπους που χάνονται συχνά και δυσκολεύονται να «πλοηγηθούν» σε ανοιχτούς χώρους, όπως όσοι πάσχουν από Αλτσχάιμερ.

Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι μερικά ζώα χρησιμοποιούν τρία διαφορετικά είδη κυττάρων για να προσανατολισθούν στον χώρο: κύτταρα κατεύθυνσης (ενεργοποιούνται όταν το ζώο κοιτάζει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση), κύτταρα τοποθεσίας (ενεργοποιούνται μόνο σε συγκεκριμένα γεωγραφικά σημεία) και κύτταρα πλέγματος (ενεργοποιούνται κατά τακτά χρονικά διαστήματα καθώς το ζώο κινείται στον χώρο και δείχνουν τη σχετική θέση του ζώου σε σχέση με άλλα σημεία).

Όλα αυτά τα κύτταρα στέλνουν πληροφορίες στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου, όπου σχηματίζονται οι μνήμες κι έτσι το ζώο, μέσα από αυτήν τη συνδυασμένη κυτταρική δραστηριότητα, δημιουργεί «χάρτες» που το βοηθούν να προσανατολίζεται. Μέχρι σήμερα είχαν ανακαλυφθεί σε ανθρώπους κύτταρα κατεύθυνσης και τοποθεσίας, αλλά όχι πλέγματος.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Τζόσουα Τζέικομπς της Σχολής Βιοϊατρικής Μηχανικής και Συστημάτων Υγείας του πανεπιστημίου Ντρέξελ της Φιλαδέλφεια, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό νευροεπιστημών «Nature Neuroscience» (σύμφωνα με το New Scientist), μελέτησαν 14 επιληπτικούς που είχαν ήδη εμφυτευμένα ηλεκτρόδια στον εγκέφαλό τους για θεραπευτικούς λόγους.

Οι επιστήμονες κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα των εθελοντών, ενώ αυτοί έπαιζαν σε έναν φορητό υπολογιστή ένα βιντεοπαιγνίδι, στο οποίο έπρεπε να κινηθούν με ένα εικονικό ποδήλατο σε έναν εικονικό ανοιχτό χώρο, αναζητώντας διάφορα αντικείμενα, τα οποία μετά έπρεπε να θυμηθούν πού είχαν βρει.

Στο περιβάλλον δεν υπήρχαν αισθητά σημεία αναφοράς που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για τον προσανατολισμό των εθελοντών, έτσι ώστε οι τελευταίοι να υποχρεωθούν να δραστηριοποιήσουν στο μέγιστο τον εγκέφαλό τους για να δημιουργήσουν νοητικούς «χάρτες».

Η μελέτη έδειξε ότι, όπως έχει ήδη διαπιστωθεί σε ζώα, και οι άνθρωποι σε αυτές της περιπτώσεις νοητικής «χαρτογράφησης» και «πλοήγησης» στον χώρο, χρησιμοποιούν μια σειρά από διάσπαρτους εξειδικευμένους νευρώνες (εγκεφαλικά «κύτταρα πλέγματος»), τα οποία βρίσκονται κυρίως στον ενδορινικό φλοιό (που εμπλέκεται στη μνήμη και στον προσανατολισμό), αλλά και στον προμετωπιαίο φλοιό (που επίσης εμπλέκεται στη μνήμη).

Ο ενδορινικός φλοιός εμφανίζει αφύσικη δραστηριότητα στις περιπτώσεις ανθρώπων με τη νόσο Αλτσχάιμερ, οι οποίοι συχνά δυσκολεύονται να προσανατολισθούν σε έναν χώρο. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ίσως είναι δυνατό να βρεθούν φάρμακα ή άλλες μέθοδοι εγκεφαλικής διέγερσης, που θα ενισχύουν τη δραστηριότητα των συγκεκριμένων κυττάρων τύπου GPS.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Σχέσεις Κράτους-Εκκλησίας εν Ελλάδι

Υφυπουργός μετά θάνατον ζωής

του Γιώργου Τσακνιά, dimartblog.com, 1/8/2013

Δεν πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή, πάντως θα πάρω μαζί μια αλλαξιά εσώρουχα.

Γούντι Άλλεν

Ούτε εγώ πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή. Δεν ξέρω αν μεγαλώνοντας θα ενστερνιστώ την προσέγγιση του Γούντι —να πάρω μαζί και μια αλλαξιά, μπας και, ρε παιδί μου…— επίσης όμως δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν αυτό θα επιτρέπεται (το να πάρεις εσώρουχα μαζί σου σε ενδεχόμενη μετά θάνατον ζωή). Τι να πω, δηλώνω άγνοια — και, προφανώς, ελπίζω πως θα αργήσει να μου λυθεί η απορία. Μπορεί απλώς να απαγορεύεται να πάρεις μαζί υγρά, ή να μπορείς μόνο μέχρι 100ml, όπως στα αεροπορικά ταξίδια. Σίγουρα, ακόμη κι αν αύριο το πρωί γίνω ο πιστότερος των χριστιανών (λέμε τώρα), ουδείς πνευματικός θα μπορέσει να μου απαντήσει στο καθαρά διαδικαστικό αυτό ερώτημα. Πιθανότερο είναι να με διαφωτίσει σχετικώς η βουλευτής Β΄Αθήνας και κοινοβουλευτική εκπρόσωπος της ΝΔ, κυρία Σοφία Βούλτεψη.

Διότι η κυρία Βούλτεψη, το πρωί της Τρίτης 31/72013, δήλωσε στην εκπομπή «Πρώτη γραμμή» (Λυριτζής – Οικονόμου) στον ΣΚΑΪ: «Θεωρώ απόλυτα υποχρεωτικό οτιδήποτε έχει να κάνει με την επόμενη ζωή και με την ελπίδα που δημιουργείται να τελεί υπό τον έλεγχο του κράτους…» Μπορείτε να δείτε την εκπομπή εδώ — επιλέξτε «προηγούμενα επεισόδια», μετά την εκπομπή 31/7 μέρος Β΄ και πηγαίνετε στο 1.00.30.

Η συνέχεια της συζήτησης ήταν τυπική του πολιτισμού των τηλεπαραθύρων: τι λέει ή τι δεν λέει ο ΣΥΡΙΖΑ για την εκκλησιαστική περιουσία — μπλα μπλα, καβγάς επειδή αυτό ξέρουμε, αυτό εμπιστευόμαστε. Περίμενα να ακούσω κάποια τεκμηρίωση, κάποιο σκεπτικό πίσω από αυτή την αν μη τι άλλο εντυπωσιακή δήλωση, αλλά η κοινοβουλευτική εκπρόσωπος της ΝΔ δεν επανήλθε. Έμεινα με την απορία: τι είναι αυτό που κάνει την κυρία Βούλτεψη να θεωρεί «απόλυτα υποχρεωτικό» τον κρατικό έλεγχο πάνω σε μια αντίληψη κατεξοχήν εξωκοσμική,  πνευματική και, προφανώς, εντελώς προσωπική;

Ο ισχυρισμός ερχόταν να τεκμηριώσει την άποψη της κυρίας Βούλτεψη εναντίον του χωρισμού Κράτους-Εκκλησίας. Αυτό, προφανώς, είναι ζήτημα πολιτικό και απολύτως κοσμικό. Γιατί το επιχείρημά της λοιπόν δεν αντλήθηκε από αυτή τη σφαίρα παρά από την άλλη, την άυλη και μεταφυσική;

Το ερώτημα συνεπώς είναι πολιτικό — έχει όμως, μοιραία, και μια πνευματική / θρησκευτική πλευρά. Σε αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία, η Ορθόδοξη (τουλάχιστον η ελληνική ορθοδοξία) δεν είναι επιθετική πνευματικά. Στις μέρες μας, με την εξαίρεση μιας μάλλον περιθωριακής μειοψηφίας ζηλωτών ιεραρχών, η καθ’ ημάς Εκκλησία δεν προσπαθεί ιδιαίτερα να καθοδηγήσει πνευματικά τους πιστούς. Ανέχεται χωρίς ιδιαίτερες αντιρρήσεις την προσχηματική και επιφανειακή πίστη του μέσου Έλληνα, που πηγαίνει στην εκκλησία σπανιότατα — ενίοτε μόνο μισή ώρα τον χρόνο, ανυπομονώντας να πάρει το Άγιο Φως (που έχει έρθει από τα Ιεροσόλυμα με κρατικό αεροπλάνο) για να πάει σπίτι να φάει μαγειρίτσα. (Να διευκρινίσω εδώ ότι κι εγώ έτσι κάνω· εγώ, όμως, δεν δηλώνω πιστός!) Εντάξει, στο κήρυγμα εντός του ναού, στο εσωτερικό του μικρόκοσμου των συνεπέστερων πιστών — εκεί ναι, ιερείς και παραθρησκευτικές οργανώσεις επιδίδονται σε έργο προσηλυτισμού και ενδυνάμωσης της πίστης. Αλλά σε υψηλότερο επίπεδο, οι ουκ ολίγοι ιεράρχες που παρεμβαίνουν συχνά πυκνά στον δημόσιο λόγο δεν κόπτονται ιδιαίτερα για την πνευματική καθοδήγηση του ποιμνίου. Ο λόγος τους έχει κυρίως κοσμικό περιεχόμενο, είτε αφορά την υπεράσπιση της Εκκλησίας ως θεσμού και τη διατήρηση της προνομιακής σχέσης της με το κράτος, είτε αμιγώς πολιτικές παρεμβάσεις για ποικίλα ζητήματα της επικαιρότητας.

Μιλάμε πάντα για την Εκκλησία της Ελλάδος και όχι για το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο προκαθήμενος της Καθολικής Εκκλησίας, από την άλλη, έχει διατηρήσει την οικουμενικότητα του ρόλου του — η διαφορά είναι και τεχνική, αλλά όχι μόνο. Η αντίθεση με την καθ’ ημάς ορθοδοξία, την οποία υπαινίχθηκα παραπάνω, είναι ότι το Βατικανό εξακολουθεί να ιεραρχεί πολύ ψηλά τον ρόλο του ως αμιγώς πνευματικού και θρησκευτικού καθοδηγητή. Η Καθολική Εκκλησία προσπαθεί διαρκώς και συνειδητά να αναγκάσει τους πιστούς της να είναι πιο πιστοί. Θυμίζω τη φράση του León Ferrari, του αργεντινού καλλιτέχνη που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή (αναρωτιέμαι πού πήγε): «Ο χριστιανισμός χωρίζει τους ανθρώπους σε “πιστούς” και “αμαρτωλούς” και καταδικάζει τους δεύτερους να πάνε στην Κόλαση· εγώ θεωρώ πως αυτό είναι μια απειλή που παραβιάζει ευθέως ανθρώπινα δικαιώματα». Ναι, η Καθολική Εκκλησία —σε αυτήν προφανώς αναφέρεται ο Ferrari— παρεμβαίνει με τρόπο επιθετικό στη ζωή των πιστών, στη συνείδησή τους, τους δημιουργεί αισθήματα ενοχής. Μπορεί αυτό να το κάνει επιβάλλοντας τη συμμετοχή σε ένα τελετουργικό (εξομολόγηση, άφεση, επιτίμια) σχηματοποιημένο και απλουστευμένο σε βαθμό που ενίοτε καταντά καρικατούρα, πάντως μαρκάρει στενά τους πιστούς στην καθημερινότητά τους και, επισείοντας την απειλή της Κόλασης, με βάση έναν αναλυτικό κατάλογο αμαρτημάτων, διεκδικεί την κυριαρχία στο πνεύμα τους.

Για να επιστρέψουμε ωστόσο στη Σοφία Βούλτεψη και στην απόλυτη βεβαιότητά της για την αναγκαιότητα κρατικού ελέγχου επί της μετά θάνατον ζωής και της σχετικής με αυτήν ελπίδας: λογικά αστήριχτη και αλλοπρόσαλλη —ο ορισμός του contradiction in terms— και πολιτικά άστοχη —απολύτως ασύμβατη με τον «ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας», για τον οποίον υποτίθεται ότι κόπτεται το κόμμα της— η απόφανση της κυρίας Βούλτεψη στέκει απολύτως ιδεολογικά: Κράτος και Εκκλησία είναι ένα και δεν μπορούν, αυτό το Κράτος και αυτή η Εκκλησία, να πάψουν να είναι ένα, ακριβώς γιατί οι μηχανισμοί τους, οι αρμοδιότητές τους και οι εξουσίες τους επικαλύπτονται και αλληλοσυμπληρώνονται σε πρακτικό και σε θεωρητικό επίπεδο. Είναι δύο ζωτικά όργανα ενός σώματος, στον εγκέφαλο του οποίου βρίσκεται όχι μόνο η κυρία Βούλτεψη αλλά και η πλειονότητα των πολιτικών (κυρίως) και των δημοσιολογούντων που εδώ και χρόνια συντηρούν μια εντελώς παρωχημένη, εσωστρεφή και άγονη αντίληψη περί ταυτότητας, πουλώντας απλώς στο (εκλογικό) κοινό τους αυτό ακριβώς που έχει συνηθίσει να αγοράζει και δεν βλέπει τον λόγο να το αλλάξει.

Στη χώρα όπου η πίστη θεωρείται συστατικό της εθνικής ταυτότητας, όπου η ανεξιθρησκία υπάρχει μόνο τύποις γιατί όλες οι θρησκείες είναι ίσες αλλά μία είναι πιο ίση από τις άλλες (διότι, πώς να το κάνουμε, είναι η πίστη των Ελλήνων), όπου οι ιεράρχες θεωρούν ότι μπορούν και πρέπει να παρεμβαίνουν στον δημόσιο βίο επί παντός του επιστητού και να εκφέρουν πολιτική άποψη (και δεν το θεωρούν απλώς αλλά το κάνουν, δηλαδή τους επιτρέπεται), στη χώρα όπου η Εκκλησία είναι (και ενδιαφέρεται να είναι) εθνική και όχι οικουμενική —άρα, μοιραία, κοσμική και όχι πνευματική—, σ’ αυτή λοιπόν τη χώρα είναι λογικό το κράτος (ή μια εκπρόσωπός του, έστω) να θεωρεί πως οφείλει και δικαιούται να ρυθμίζει τις μεταφυσικές και υπαρξιακές ανησυχίες και ελπίδες των πολιτών.

Υποθέτω πως η κυρία Βούλτεψη δεν βγήκε εκτός γραμμής και πως η διατύπωσή της απηχεί, λίγο πολύ, τις θέσεις του κόμματός της. Θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να τις μοιραστεί αυτές τις απόψεις ο πρωθυπουργός με τους ευρωπαίους εταίρους, σε κάποιο επόμενο ταξίδι του. Επείγει επίσης να καταρτίσουμε μια μακρόπνοη Εθνική Στρατηγική για τη Μεταφυσική που επιθυμούμε για τον Ελληνικό Λαό. Ελπίζω, τέλος, να δούμε σύντομα —μιας και, απ’ ό,τι φαίνεται, η μεταρρύθμιση του κράτους προχωρά με γοργούς ρυθμούς— να θωρακίζεται και θεσμικά ο απολύτως αναγκαίος έλεγχος του κράτους επί της μετά θάνατον ζωής (και της σχετικής με αυτήν ελπίδας) με τη δημιουργία θέσης «Αναπληρωτή Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, αρμόδιου για θέματα Μετά Θάνατον Ζωής», και «Ειδικού Γραμματέως Ελπίδος».

Αμήν.