Ζούσα στο εξωτερικό, όταν άκουσα για πρώτη φορά το όνομα Γιάννης Ζουγανέλης. Ήταν ένας δεξιοτέχνης της τούμπας, για τις τεχνικές κι εκφραστικές δυνατότητες του οποίου είχαν γραφτεί ειδικές συνθέσεις. Η τούμπα είναι το πιο βαθύφωνο χάλκινο πνευστό όργανο, ογκώδες και δύσκολο στο κράτημα. Δεν έχουν πετύχει πολλοί δεξιοτέχνες μουσικών οργάνων, σε παγκόσμια κλίμακα, να γραφτούν συνθέσεις ειδικά γι' αυτούς. Με εντυπωσίασε λοιπόν η πληροφορία και το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος λαμπρός συμπατριώτης ήταν τελείως άγνωστος, όσους κι αν ρώτησα, ακόμα και ασχολούμενους με τη μουσική.
Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα είδα στην τηλεόραση έναν ηθοποιό και τραγουδιστή Γιάννη Ζουγανέλη, το γνωστό φαλακρό, πολύ συμπαθητικό και δραστήριο μεν, αλλά τελείως διαφορετικό από τον τύπο του τουμπίστα, για τον οποίο είχα διαβάσει. Σκέφτηκα ότι θα είχε και κρυφά ταλέντα ο φαλακρός, τα οποία δεν ήθελε να ευτελίσει στα διασκεδαστικά σκετσάκια του στη μικρή οθόνη. Λίγο μετά κατάλαβα το ολέθριο σφάλμα μου: επρόκειτο για συνωνυμία...
Όταν διάβασα αργότερα το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ζουγανέλη, "Ο ήχος της σάλπιγγος", έμεινα άναυδος. Ένα παιδί, ουσιαστικά ορφανό, αναδεικνύεται μέσα από ένα υποβαθμισμένο και κατά τεκμήριο κακόφημο περιβάλλον σε ένα από τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες μουσικής σε παγκόσμια κλίμακα. Προσωπικά, αυτό που με συγκλόνισε είναι μια σκηνή στο Εθνικό Ωδείο που περιγράφει ζωντανά ο Ζουγανέλης, μικρό παιδί ακόμα. Έχουν μαζευτεί γύρω του διάφοροι άγνωστοι, καλοντυμένοι κύριοι, οι οποίοι παρακολουθούν εκστατικά το παίξιμο τού Γιαννάκη και ο επικεφαλής, αργότερα πολύ γνωστός Έλληνας μουσικολόγος και ακαδημαϊκός, τον ρωτάει: "Παίζουν μουσική οι γονείς σου, παιδί μου; Τί όργανο παίζουν;"
Είναι γνωστό ότι όλοι σχεδόν οι σημαντικοί συνθέτες, δεξιοτέχνες, μαέστροι, μουσικολόγοι κλπ. είχαν μουσικές εμπειρίες από τον περίγυρό τους, από την οικογένεια, τους συγγενείς, τους φίλους κ.ά. Αλλά, τί όργανο μπορεί να έπαιζαν οι γονείς του Ζουγανέλη, αφού ο πατέρας του που έκανε πότε πότε κανένα μεροκάματο σε εργοστάσια και οικοδομές, είχε πεθάνει προ ετών και η μητέρα του είχε εγκαταλείψει το μοναχογιό της στο αναμορφωτήριο Κορυδαλλού για να τον ξεφορτωθεί; Η πρώτη επαφή του Γιάννη με τη μουσική φαίνεται να προέκυψε σ' αυτό το αναμορφωτήριο, όπου άκουσε, μάλλον για πρώτη φορά, και συμπάθησε την τρομπέτα (σάλπιγγα), την οποία όμως του αρνήθηκε πεισματικά ο μαέστρος για να τον ρίξει στην περιφρονημένη τούμπα. Χάθηκε έτσι ένας πιθανόν αξιόλογος τρομπετίστας και γεννήθηκε ένας αποδεδειγμένα σημαντικός τουμπίστας.
Αν δεν έχετε διαβάσει αυτό το βιβλίο, στο οποίο περιγράφεται δραματικά, πώς επιβίωσαν φτωχοί άνθρωποι στις δεκαετίες του '40 και του '50, να το αναζητήσετε και να το μελετήσετε, γιατί δεν θα έχετε πολλές ευκαιρίες να ξανακούσετε για τον τουμπίστα Γιάννη Ζουγανέλη. Πέθανε στα 68 χρόνια του από καρκίνο στους πνεύμονες. Σίγουρα, το αναμμένο τσιγάρο που κράταγε διαρκώς στο χέρι του ο Γιάννης, έκανε την καταστροφική δουλειά για να αποσπάσει πολύ νωρίς από κοντά μας αυτόν τον εξαιρετικό Έλληνα.
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
Γεννήθηκε στον Κοκκινόβραχο του Πειραιά και είχε μυκονιάτικη καταγωγή. Τα πρώτα τριάντα χρόνια της ζωής του ήταν περιπετειώδη ανάμεσα στα χαμόσπιτα του Κοκκινόβραχου, στη Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών, στα πανηγύρια της Πάτρας, στα ωδεία και στα αναμορφωτήρια, όπου τον έκλεισε η μάνα του! Εκεί, στο Αναμορφωτικό Κατάστημα Κορυδαλλού ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την τούμπα, θέλοντας και μη. Σιγά σιγά όμως συνδέθηκε μ’ αυτό το ογκώδες, παραγνωρισμένο όργανο. Στους δύο τόμους της αυτοβιογραφίας του περιγράφει λιτά όλες αυτές τις περίεργες διαδρομές του, αφού γι’ αυτόν το γράψιμο δεν ήταν παρά μια «προσπάθεια να αποδοθεί η αλήθεια μιας ζωής που ήταν και παραμένει το μοναδικό μου καταφύγιο», έλεγε σε συνέντευξή του στη Σταυρούλα Παπασπύρου (Κυριακάτικη «Ελευθεροτυπία», 27/2/05).
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
Γιάννης Ζουγανέλης, μια ζωή αφιερωμένος στη μουσική
Καθημερινή, 22/8/2006
Υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή μια «απολύτως προσωπική υπόθεση αγάπης»: την τούμπα. Ο δεξιοτέχνης του χάλκινου πνευστού Γιάννης Ζουγανέλης ήθελε να είναι «αιώνιος μαθητής» στη ζωή. Το περασμένο Σάββατο, ο άνθρωπος που μας έμαθε τις δυνατότητες της τούμπας (του ογκωδέστερου πνευστού) ολοκλήρωσε τη «μαθητεία» στη ζωή και στη μουσική, σε ηλικία 68 ετών. Κηδεύτηκε στο νεκροταφείο της Ηλιούπολης, έπειτα από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο. «Μουσικός από κλίση και συγγραφέας από αγαθή τύχη» έζησε μια ζωή από αυτές που αξίζει να γίνουν βιβλίο. Οσοι δεν γνώριζαν τη μουσική του ιδιότητα τον ανακάλυψαν ως συγγραφέα στο αυτοβιογραφικό του κείμενο «Ο ήχος της σάλπιγγος» (εκδ. Καστανιώτης, 2000, Γαβριηλίδης).
Ζωή για τον ίδιο ήταν πολλά πράγματα, όχι μόνο η τούμπα. Έτσι, παρότι ήταν απόφοιτος Δημοτικού, από πολύ νωρίς ανακατεύτηκε με τα Γράμματα, εκδίδοντας μαζί με τον Γιάννη Πατίλη το περιοδικό «Κριτική και κείμενα». Τα αυτοβιογραφικά του βιβλία, πάντα το έλεγε, τα όφειλε στον Μιχάλη Γκανά και τον Κωστή Παπαγιώργη. Αυτοί ήταν που τον πίεσαν να γράψει. Ανάμεσα στους ανθρώπους που αναζητούσε τη συντροφιά τους ήταν ο ποιητής Νίκος Καρούζος. Οι συνομιλίες τους έχουν ήδη δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά.
Κορυφαίος τουμπίστας
Ο Γιάννης Ζουγανέλης σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών. Το όνομά του ταυτίστηκε με την τούμπα και είναι ο μουσικός, ο οποίος μας αποκάλυψε τις τεχνικές και εκφραστικές δυνατότητές της. Σημαντικοί Ελληνες συνθέτες (ανάμεσά τους οι Θ. Αντωνίου, Γ. Σισιλιάνος, Γ. Παπαϊωάννου) έγραψαν ειδικά για τον Γιάννη Ζουγανέλη περισσότερα από 35 έργα. Ως σολίστ έπαιξε με τις κρατικές ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων, τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, τη Philarmonia Hungarica και τις Συμφωνικές Ορχήστρες Βελιγραδίου, Λουμπλιάνας και Βουλγαρίας. Η μουσική του σταδιοδρομία χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς εκπληκτική, καθώς σε όλες τις εμφανίσεις του -στην Ελλάδα και στο εξωτερικό- οι κριτικές αναγνώρισαν ένα φαινόμενο ερμηνευτικής δεινότητας και τον κατέταξαν στους κορυφαίους τουμπίστες της εποχής.
Ενας χαρισματικός μουσικός, που αφιερώθηκε στη μουσική και στη ζωή.
Ευγενής/ Ν. Γ. Ξυδάκης
Ο Γιάννης Ζουγανέλης με συγκλόνισε όταν τον διάβασα, με γοήτευσε όταν τον γνώρισα. Στην αφήγησή του άκουσα τον Ελληνα που διασχίζει τον ύστερο 20ό αιώνα, αναγκεμένος αλλά μαχητής, με πάθος για τα γράμματα και την τέχνη· είδα τον ευγενή που μοιράζει γενναιόδωρα τέχνη, στοχασμό και αγάπη. Έτσι, αριστοκράτη, θα τον σκέφτονται πάντα όσοι έλαβαν τα δώρα του.
