Συζήτηση στο ΣΚΑΙ για τις γερμανικές εκλογές

 Η τοποθέτηση του Ευάγγ. Βενιζέλου

Ευ. Βενιζέλος: Θα ξεκινήσω, αφού σας καλησπερίσω, με μία παρατήρηση αυτονόητη, αλλά πρέπει να την επαναλάβουμε σήμερα.

Η ισχυρότερη οικονομία της Ευρώπης, η ισχυρότερη χώρα της Ευρώπης –με καταναγκασμούς πολιτικούς και στρατιωτικούς, αλλά σίγουρα η πιο ισχυρή χώρα της Ευρώπης– έχει εκλογικό σύστημα αναλογικό, κοντά σε αυτό που εμείς λέμε απλή αναλογική, κυβερνιέται διαρκώς από συμμαχικές κυβερνήσεις, δεν υπάρχει η έννοια της μονοκομματικής αυτοδύναμης πλειοψηφίας, της μονοκομματικής κυβέρνησης. Αυτό σημαίνει πάρα πολλά ως νοοτροπία, ως αντίληψη, τι σημαίνει συνεργασία, συναίνεση, τι σημαίνει μία, πολλές φορές, μεταπλειοψηφική δημοκρατία. Το πρώτο είναι αυτό.

Το δεύτερο είναι ότι ίσως πρέπει να αποδραματοποιήσουμε το ζήτημα που λέγεται σημερινές γερμανικές εκλογές. Θα σχηματιστεί μία κυβέρνηση, αυτή θα είναι πρωτίστως η νέα γερμανική κυβέρνηση, θα έχει πολύ μικρές διαφορές από την κυβέρνηση Μέρκελ- Σόλτς που είναι η απερχόμενη κυβέρνηση, αυτή που διαχειρίζεται τώρα τις τρέχουσες υποθέσεις.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ιδεολογικό στίγμα των κυβερνήσεων, είτε είναι μονοκομματικές είτε συμμαχικές, παίζει πολύ μικρό ρόλο. Σημασία έχει το γεγονός ότι είναι στην κυβέρνηση και ότι κάποιοι άλλοι είναι στην αντιπολίτευση.

 

Σία Κοσιώνη: Συμφωνείτε κ Πρόεδρε με την αναφορά που έκανε η κυρία Μπακογιάννη πριν από λίγο ότι το κρίσιμο αυτή τη στιγμή, και για τη Γερμανία και για ολόκληρη την Ευρώπη, συνεπώς και για εμάς, είναι το ποιος θα είναι ο επόμενος υπουργός Οικονομικών και από που θα προέρχεται;

Ευ. Βενιζέλος: Επειδή έχω διατελέσει μεταξύ άλλων και Υπουργός Οικονομικών και έχω ζήσει τη διαπραγμάτευση με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στην πιο σκοτεινή και δύσκολη περίοδο της οικονομικής κρίσης, πρέπει να σας πω ότι, ναι, ο ρόλος του Γερμανού Υπουργού Οικονομικών είναι πάρα πολύ σημαντικός, αλλά της Καγκελαρίου ή του Καγκελαρίου είναι σημαντικότερος γιατί όλα τα μεγάλα θέματα τελικά κρίνονται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δηλαδή στο επίπεδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων όπου η διαπραγμάτευση είναι διακυβερνητική και ούτως ή άλλως πρέπει να ξέρουμε ότι την Ευρώπη την κυβερνά ένας κυλιόμενος μεγάλος συνασπισμός. Εάν δούμε την Ευρώπη συνολικά, ως θεσμικό οικοδόμημα της Ένωσης συν 27 εθνικά συστήματα διακυβέρνησης, πάντα κυβερνά ένας μεγάλος συνασπισμός, είναι όλοι μέσα, δεν υπάρχουν καθαρές γραμμές, δεν υπάρχει μία σαφής διάκριση μεταξύ πλειοψηφίας και αντιπολίτευσης. Άρα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι τίποτα δεν θα αλλάξει ριζικά.

Π. Τσίμας: Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρείς πολύ μεγάλες ανοιχτές συζητήσεις μετά την κρίση της πανδημίας. Ένα τι δημοσιονομική πολιτική θα έχει η ευρωζώνη, αν θα γυρίσουμε σε ένα ποιο στενό κορσέ όπως είχαμε πριν, δεύτερο υπάρχει μια ανοιχτή συζήτηση για την αμυντική συνεργασία και τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης και τρίτον υπάρχει η μεγάλη συζήτηση για την κλιματική κρίση και την αντιμετώπισή της. Λέτε ότι το ποιος, ποια θα είναι η κυβέρνηση, ποια θα είναι τα κόμματα που μετέχουν στην κυβέρνηση, ποιος θα είναι υπουργός εξωτερικών ή υπουργός οικονομικών, δεν θα παίξει ένα ρόλο στο πως θα εξελιχθούν αυτές οι συζητήσεις στην Ευρώπη;

Ευ. Βενιζέλος: Ας θυμηθούμε πρακτικές και μεγάλες στιγμές. Η κυρία Μέρκελ εν μία νυκτί στην πραγματικότητα ακύρωσε την πυρηνική ενέργεια στη Γερμανία με την ίδια άνεση που κάποια στιγμή είπε «θα πάρω 1.000.000 πρόσφυγες και μετανάστες από τη Συρία». Βεβαίως στα ζητήματα κλιματικής αλλαγής ένα σχήμα στο οποίο κυριαρχούν οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι μπορεί να είναι πιο ευαίσθητο ή πιο διορατικό, αλλά στο πεδίο της ενεργειακής πολιτικής, το κρίσιμο ζήτημα για τη Γερμανία είναι το μεγάλο ζήτημα των Ευρωαμερικανικών σχέσεων, είναι ο αγωγός Nord Stream 2, δηλαδή είναι οι σχέσεις με τη Ρωσία και με το ρωσικό φυσικό αέριο, πριν πάμε στα επόμενα προβλήματα τα οποία μας απειλούν και τα οποία μας πιέζουν, όπως η ευρωπαϊκή άμυνα. Θα παίξει πολύ μικρό ρόλο η Γερμανία ως προς το λεγόμενο ευρωπαϊκό στρατό. Εάν εννοούμε την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, ναι, εκεί παίζει και θα παίξει ρόλο.

Ως προς το Σύμφωνο Σταθερότητας, ήδη οι οκτώ μικρές και μεσαίες χώρες γερμανικής επιρροής θέτουν το ζήτημα της επανόδου στην αυστηρή εκδοχή. Ελπίζω ότι θα αντιληφθούν πως χρειάζεται μία διορατικότητα γιατί πρέπει να παρακολουθούμε τι κάνουν και οι άλλες μεγάλες οικονομίες, κυρίως ως προς τη νομισματική χαλαρότητα, τη νομισματική χρηματοδότηση, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Επιπλέον πρέπει να μάθουμε όλοι ένα μάθημα στην Ευρώπη, και η Γερμανία, ότι δεν μπορεί η οικονομική πολιτική να υπονομεύει την ευρωπαϊκή δημοκρατία, δεν πρέπει να χάνουμε το παιχνίδι με τις κοινωνίες.

Παρέμβαση 2

Αλ. Παπαχελάς: Αποκλείεται να έχουμε μια κυβέρνηση δίχως φιλελεύθερους. Οι φιλελεύθεροι έχουν ως φετίχ τη δημοσιονομική πειθαρχία. Είναι πολύ πιθανό επειδή είναι σκληροί διαπραγματευτές να ζητήσουν το υπουργείο Οικονομικών. Ρωτάω αν υπάρχει περίπτωση να βρεθούμε με έναν νέο  Σόιμπλε, να το πω έτσι στη θέση του υπουργού Οικονομικών και τι θα σημαίνει αυτό.

Ευ. Βενιζέλος: Nα θυμίσω το εξής, στην πρώτη φάση της κρίσης είχαμε ένα σχήμα γερμανικό όπου Υπουργός Οικονομικών ήταν ο κ. Σόιμπλε και Υπουργός Οικονομίας ήταν ο ηγέτης των Φιλελευθέρων, ο οποίος είχε μία αρκετά απλουστευτική θεώρηση των ελληνικών οικονομικών πραγμάτων και των ευρωπαϊκών πραγμάτων. Στη συνέχεια, ένας στενός συνεργάτης της κας Merkel έγινε Υπουργός Οικονομίας, παρέμεινε Υπουργός Οικονομικών ο κ. Σόιμπλε και οι Φιλελεύθεροι, με τον μακαρίτη Βεστερβέλλε, κατέλαβαν το Υπουργείο Εξωτερικών και ως εκ τούτου ήταν πιο ευχάριστη για εμάς η συμμετοχή τους στην κυβέρνηση.

Δεν θα ήθελα εγώ να έχουμε έναν Φιλελεύθερο, δηλαδή από το FDP, Υπουργό Οικονομικών στο Eurogroup, αλλά εν πάση περιπτώσει θα πορευθούμε με μία γερμανική κυβέρνηση η οποία θα εξυπηρετεί τα γερμανικά εθνικά συμφέροντα και τη γερμανική στρατηγική και το ζητούμενο είναι να μπορεί να καταλάβει ότι αυτά τα γερμανικά συμφέροντα εξυπηρετούνται μέσα από την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και μέσα από την ικανότητα της Ευρώπης να απαντήσει στις νέες προκλήσεις είτε αυτοτελώς, εκεί που χρειάζεται, είτε σε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, γιατί υπάρχει ένα πρόβλημα ανασυγκρότησης της Δύσης που έχει υποστεί πολύ ισχυρά πλήγματα μετά το Αφγανιστάν και μετά από αυτό που έγινε με την Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Άρα έχουμε μπροστά μας ευρωπαϊκά ζητήματα μεγάλης κλίμακας, διεθνή ζητήματα μεγάλης κλίμακας, αλλά μην περιμένουμε ο κ. Σολτς ως Καγκελάριος, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι ως πιθανοί εταίροι του να μας οδηγήσουν σε μία ριζική αλλαγή η οποία θα είναι πολύ δελεαστική και ευχάριστη για εμάς. Δεν θα πάμε να πάρουμε τις πολεμικές επανορθώσεις και το κατοχικό δάνειο, ας πούμε, μέσα σε λίγους μήνες. Για να είμαστε κάπως προσγειωμένοι και ρεαλιστές σε σχέση με αυτό που θα αντιμετωπίσουμε.

Παρέμβαση 3

Στ. Τσίμας: Η κυρία Μέρκελ κύριε πρόεδρε, μερικές φορές μας ενοχλούσε γιατί μας έδινε την εντύπωση ότι κάνει χατίρια του Ερντογάν ή ότι τον προστατεύει όταν η συμπεριφορά του η διεθνής γίνεται πολύ προκλητική. Από την άλλη μεριά ήξερες ότι ήταν μια προσωπικότητα που μπορούσε να σηκώσει το τηλέφωνο και να του μιλήσει, και να ακούσει αυτό που θα του πει ο Ερντογάν. Άρα, θα μας λείψει η δυνατότητα επικοινωνίας που είχε η κυρία Μέρκελ και ενδεχομένως δεν θα έχει ο διάδοχός της ή θα απαλλαγούμε από μια ηγεσία Γερμανική που ήταν λιγάκι φιλική, περισσότερο από ότι εμείς θα θέλαμε;

Ευ. Βενιζέλος: Θα μας λείψει μία έμπειρη προσωπικότητα με καλές προσωπικές σχέσεις και με άνεση χειρισμών στο διεθνές πεδίο. Μετά από 16 χρόνια στην Καγκελαρία, η κα Μέρκελ είχε τα χαρακτηριστικά αυτά, είχε τη δυνατότητα να κάνει τέτοιου είδους παρεμβάσεις μέχρις ενός σημείου, έτσι; Γιατί ο διεθνής ρόλος της Γερμανίας είναι περιορισμένος, δεν είναι μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, δεν είναι μία διεθνής στρατιωτική δύναμη, έχει ένα προπατορικό αμάρτημα το οποίο συνεχώς της το θυμίζουν, άρα παίζει ένα ρόλο σε σχέση με τα Βαλκάνια ή δευτερευόντως σε σχέση με τη Μεσόγειο. Μην αποδίδουμε πάρα πολύ μεγάλη σημασία στην ευρύτερη επιρροή που μπορεί να ασκήσει η Γερμανία έτσι όπως διαμορφώνονται οι νέοι παγκόσμιοι συσχετισμοί και έτσι όπως η πολιτική Μπάιντεν επανατοποθετεί με σκληρό τρόπο, με καθαρό τρόπο τα θέματα.

Ως προς την Τουρκία, γιατί δεν ξέρω εάν υπάρχει μία άλλη πολιτική στην Τουρκία από την πολιτική Ερντογάν, θα το δούμε αυτό, ως προς την Τουρκία νομίζω ότι τον τόνο θα τον δώσει το επόμενο διάστημα η αμερικανική στάση, όχι η γερμανική στάση, εάν θέλουμε να κάνουμε μία ακριβή εκτίμηση των πραγμάτων.

Από εκεί και πέρα να πω το εξής, σε σχέση με τους Πράσινους. Ο ρυθμός με τον οποίο τα κόμματα που εισέρχονται σε κυβερνήσεις αποκτούν κυβερνητικό ρεαλισμό είναι εντυπωσιακός. Έχουμε ξαναζήσει τους Πράσινους με τον Γιόσκα Φίσερ στην εξουσία στην κυβέρνηση Σρέντερ και έχουμε δει την καμπύλη που διέγραψαν. Δηλαδή μην περιμένουμε να γίνουν σημαντικές αλλαγές, όλα θα είναι μέσα στο πλαίσιο που είπα, έχουμε μία νέα πρωτίστως γερμανική κυβέρνηση, η Γερμανία θα είναι Γερμανία όπως νομίμως εκπροσωπείται, όπως λέμε στα δικαστήρια, παρίσταται και εκπροσωπείται με την εκάστοτε κυβέρνηση.

Παρέμβαση 4

Αλ Παπαχελάς: Ήθελα να ρωτήσω επειδή βλέπουμε κάποια φαινόμενα τώρα. Βλέπουμε πόσο αποδομούνται τα μεγάλα κόμματα, βλέπουμε μια επανάσταση και χειραφέτηση των νεότερων ηλικιακών ομάδων απέναντι στα παλιά κόμματα. Υπάρχει κάποιο συμπέρασμα που πρέπει να βγάλει το εδώ πολιτικό σύστημα από αυτά που γίνονται στη Γερμανία;  

Ευ. Βενιζέλος: Εάν κατάλαβα καλά την ερώτηση του κ. Παπαχελά, το ζήτημα είναι, το γερμανικό εκλογικό αποτέλεσμα θα  οδηγήσει τον κ. Μητσοτάκη στο να επανεξετάσει τη βασική του θέση ότι «διεκδικούμε ως Νέα Δημοκρατία μία νέα αυτοδύναμη κυβέρνηση, θα αγνοήσουμε τις επόμενες εκλογές με απλή αναλογική, θα πάμε στο επόμενο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής μέσα από μία πολωτική γραμμή με άλλον πόλο το ΣΥΡΙΖΑ που δεν μπορεί να διατυπώσει ένα νέο αφήγημα, θα τον νικήσουμε το ΣΥΡΙΖΑ και θα κάνουμε ξανά μονοκομματική κυβέρνηση»; Αυτό το σενάριο πρέπει να το επανεξετάσει μετά από το γερμανικό αποτέλεσμα; Εγώ διατυπώνω το ερώτημα του κ. Παπαχελά με ευθύ τρόπο και νομίζω ότι θα έχουμε τις επόμενες εβδομάδες την άνεση να το συζητήσουμε εδώ στην Ελλάδα.

Nuclear bomb tests as a cause of climatic change: a novel conceptual model

Οι θαλάσσιες πυρηνικές δοκιμές είναι το κύριο αίτιο κλιματικής μεταβολής

Ευστάθιος Χιώτης, Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΙΓΜΕ

Προτείνεται νέα ερμηνεία για τα αίτια της κλιματικής αλλαγής με βάση τις πρόσφατες ωκεανογραφικές έρευνες στην Ανταρκτική και ιδιαίτερα την επιβεβαίωση του φαινομένου έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα από τον ωκεανό στην ατμόσφαιρα κατά κατά μήκος του Περιανταρκτικού Ρεύματος. Πρόκειται για το ισχυρότερο ωκεάνιο ρεύμα, με παροχή εκατόν πενήντα φορές μεγαλύτερη από το σύνολο όλων των ποταμών της γης. Και μόνο η κλίμακα του φαινομένου προκαλεί δέος, όταν μάλιστα συσχετισθεί με το γεγονός ότι οι ωκεανοί είναι η πρώτη σε μέγεθος φυσική αποθήκη διοξειδίου του άνθρακα, εξήντα φορές μεγαλύτερη από την ατμόσφαιρα. Οι έρευνες των τελευταίων ετών στην Ανταρκτική ήταν περιστασιακές λόγω της δριμύτητας των κλιματικών συνθηκών και το φαινόμενο είχε υποβαθμιστεί διότι αποκαλύπτεται με μεγαλύτερη ένταση το χειμώνα, έχει έντονες ποσοτικές διακυμάνσεις στη διάρκεια των ετών και η έκταση που καλύπτει είναι τεράστια.

Στη διερεύνηση των αιτίων της κλιματικής μεταβολής αξιοποιήθηκαν οι σειριακές καταγραφές κλιματικών παραμέτρων που έγιναν τις τελευταίες δεκαετίας σε δείγματα από την ατμόσφαιρα, τους παγετώνες και τους δακτυλίους των δένδρων και επεκτείνονται στους πρόσφατους γεωλογικούς χρόνους. Είναι απαραίτητο να καταφύγουμε σε δύο ενδεικτικά διαγράμματα που αναφέρονται στους τελευταίους αιώνες.

Εικόνα 1: (α) Δ¹⁴C και (β) δ¹³C in CO₂ στο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Οι μέσες ετήσιες τιμές Δ¹⁴C and δ¹³C δίδονται για τρεις ζώνες, το Βόρειο Ημισφαίριο (30^o–90^o N), τη τροπική ζώνη (30^oS–30^oN) και το Νότιο Ημισφαίριο (30^o-90^o S) (Graven et al. 2017).

Το ανώτερο διάγραμμα απεικονίζει τη μεταβολή συγκέντρωσης του ραδιενεργού άνθρακα, ¹⁴C, στο διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας και το δεύτερο το σταθερό ισότοπο ¹³C. Το πρώτο αποτυπώνει θαυμάσια το μέγιστο της περιόδου των πυρηνικών δοκιμών γύρω στα 1960, στη διάρκεια των οποίων δημιουργήθηκε μαζικά ραδιενεργός άνθρακας. Το ισότοπο ¹³C είναι σταθερό και δεν περιέχεται στα ορυκτά καύσιμα, με αποτέλεσμα κατά τις καύσεις να μειώνεται η αναλογία του αφού παράγεται διοξείδιο του άνθρακα από πρώτη ύλη που δεν περιέχει¹³C. Είναι εντυπωσιακό ότι η μείωση της αναλογίας ¹³C, αρχίζει ταυτόχρονα με τις πυρηνικές εκρήξεις, απόδειξη ότι οι εκρήξεις πυροδοτούν μαζική έκλυση διοξειδίου του άνθρακα, η οποία μάλιστα συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς έκτοτε. Η ορθότητα του συμπεράσματος αυτού επιβεβαιώνεται από το δεύτερο διάγραμμα που ακολουθεί.

Εικόνα 2: Σύνθεση μετρήσεων και εκτιμήσεων συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα. 

Πηγή: O’Connor (2020).

Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα με «φρενήρεις ρυθμούς» και μάλιστα από το 1960 είναι φανερή. Προκύπτει επομένως το βασικό ερώτημα ποια είναι η προέλευσή του. Είναι αποκλειστικά από τα ορυκτά καύσιμα ή συμβάλλουν και άλλες πηγές; Τα δύο-τρία τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει οι μελέτες που τεκμηριώνουν σημαντική έκλυση διοξειδίου του άνθρακα από τους ωκεανούς και ιδιαίτερα από το Νότιο Περιανταρκτικό Ωκεανό. Η σχετική βιβλιογραφία είναι πλούσια και οι έρευνες συνεχίζονται. Θα καταφύγω κατ’ ανάγκην σε ένα ακόμη διάγραμμα από τη διδακτορική διατριβή της Keppler (2020), η οποία επεξεργάστηκε καταγραφές δεκαετιών. Συναξιολόγησε καταγραφές για τις ανταλλαγές CO₂ στο Νότιο Ωκεανό τη περίοδο 1982 έως 2016 και υπολόγισε τη μέση τιμή της περιόδου η οποία αποτυπώνεται στην Εικόνα 3.

Εικόνα 3: Χρονικός μέσος όρος της ροής CO₂ από το 1982 μέχρι το 2016 στο Νότιο Ωκεανό. Γαλάζιο: μεταφορά από την ατμόσφαιρα προς τον Ωκεανό, ερυθρό: έκλυση από τον Ωκεανό. Το Πολικό Μέτωπο (~55^o Νότια) και το Υποτροπικό (~40^o Νότια) διαγράφονται με μαύρη γραμμή. Πηγή: Keppler (2020).

Βάσει συνεχών βιοχημικών μετρήσεων χωρίς εποχιακές διακοπές στη διάρκεια του έτους οι Chen et al. (2021) συμπεραίνουν ότι οι εκπομπές CO₂ από τον Ωκεανό κατά τη χειμερινή περίοδο είναι σημαντικότερες από όσο πιστευόταν. Βαθιά ρεύματα αναδύονται από τον Ινδικό, τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό, κινούνται νότια μέχρι τη βάση του μεικτού στρώματος στο Περιανταρκτικό Ρεύμα. Φυσικές παρατηρήσεις δείχνουν ότι στις παρούσες συνθήκες υπάρχει ουσιαστική μεταφορά προβιομηχανικού CO₂ από το βαθύ ωκεανό προς την ατμόσφαιρα, μέσω του Νότιου Ωκεανού.

Οι Prend et al. (2021) εκτιμούν βάσει βελτιωμένων πλωτήρων βιοχημικών καταγραφών ότι το διοξειδίο του άνθρακα που εκλύεται στο Νότιο Ωκεανό προέρχεται από τον Ινδο-Ειρηνικό κλάδο του Περιανταρκτικού Ρεύματος και μεταφέρεται με το παγκόσμιο σύστημα ρευμάτων που σχηματικά παρουσιάζεται στην Εικόνα 4.

Εικόνα 4: Απλοποιημένη σχηματική παράσταση της ανάστροφης κυκλοφορίας ωκεάνιων ρευμάτων. Ιώδες: θερμοκλινές, ερυθρό: πυκνότερο θερμοκλινές και ενδιάμεσα ρεύματα, πορτοκαλί: βαθιά ρεύματα Ινδικού και Ειρηνικού Ωκεανού, πράσινο: βαθιά ρεύματα Βορείου Ατλαντικού, γαλάζιο: Ανταρκτικά ρεύματα πυθμένος, γκρίζο: Βερίγγιος, Μεσόγειος και Ερυθρά Θάλασσα.
Πηγή: Talley (2013).

Τέλος, στην Εικόνα 5 φαίνονται οι θέσεις των πυρηνικών εκρήξεων που διατάραξαν βαθιά στρώματα των ωκεανών, πλούσια σε διοξείδιο του άνθρακα.

Εικόνα 5: Παγκόσμιος τοπογραφικός χάρτης με τα επίκεντρα όλων των γνωστών επικέντρων πυρηνικών εκρήξεων από το 1945.Πηγή: BGR (Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe
in Hannover).

Συμπερασματικά, η κρίση διοξειδίου του άνθρακα που βιώνουμε είναι συνθετότερη από ό,τι πιστεύεται γιατί εκτός από τα καυσαέρια συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό τα ωκεάνια ρεύματα. Οι παλαιοκλιματικές εκτιμήσεις από το πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν προσφέρονται για σύγκριση με την τρέχουσα κρίση CO₂. Έχουν καταγραφεί γεωλογικά άλματα της περιεκτικότητος CO₂ κατά 10 έως 15 ppm στα 250 χρόνια με ρυθμούς 10 έως 5 ppm στον αιώνα (Nehrbass et al. 2020). Σήμερα η αύξηση έχει ξεπεράσει τα 100 ppm σε πενήντα χρόνια, με ρυθμό πενταπλάσιο από το γεωλογικό. Με το ρυθμό αυτό η αύξηση CO₂ είναι όχι μόνο χωρίς προηγούμενο, αλλά μάλλον δραματική.

Το πλήρες κείμενο στα αγγλικά βρίσκεται εδώ:

https://www.researchgate.net/publication/354599622_Nuclear_bomb_tests_as_a_cause_of_climatic_change_a_novel_conceptual_model

Βιβλιογραφία/Αναφορές:

Ancapichún S., De Pol-Holz S.R., Christie D.A., Santo G.M., Collado-Fabbri S. et al. (2021) Radiocarbon bomb-peak signal in tree-rings from the tropical Andes register low latitude atmospheric dynamics in the Southern Hemisphere. Science of the Total Environment 774, 145126. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.145126

Anderson R. F., Sachs J. P., Fleisher M. Q., Allen K. A., Yu J., Koutavas A. and Jaccard S. L. (2019) Deep‐sea oxygen depletion and ocean carbon sequestration during the last ice age. Global Biogeochemical Cycles, 33, 301–317. https://doi.org/10.1029/2018GB006049

Arroyo Mar C. (2020) Inorganic Carbon Chemistry in East Antarctic Coastal Polynyas. Dissertations, Theses, and Masters Projects. William & Mary - Virginia Institute of Marine Science, Paper 1593091839. http://dx.doi.org/10.25773/v5-8ghx-pe35

Barnola J.-M., Pimienta P., Raynaud D.Y., Korotkevich S. (1991) CO2-climate relationship as deduced from the Vostok ice core: a re-examination based on new measurements and on a re-evaluation of the air dating. Tellus: 43B, 83-90.

Barnola J.- M., Anklin M., Porcheron J., Raynaud D., Schwander J. and Stauffer B. (1995) CO2 evolution during the last millennium as recorded by Antarctic and Greenland ice, Tellus B: Chemical and Physical Meteorology, 47:1-2, 264-272, DOI: 10.3402/tellusb.v47i1-2.16046 https://doi.org/10.3402/tellusb.v47i1-2.16046

Beers T.M., Mayewski P.A., Kurbatov A., Dixon D., Bertler N., Birkel S. et al. (2020) 1150 year long ice core record of the Ross Sea Polynya, Antarctica. Climate Change Institute, University of Maine. https://arxiv.org/abs/2006.01093

Broecker W.S. (2000) Abrupt climate change: causal constraints provided by the paleoclimate record, Earth-Science Reviews, 51, 137–154.

Bushinsky S. M., Landschützer P., Rödenbeck C., Gray A. R., Baker D., Mazloff M. R. et al. (2019). Reassessing Southern Ocean air‐sea CO2 flux estimates with the addition of biogeochemical float observations. Global Biogeochemical Cycles 33, 1370–1388. https://doi.org/10.1029/2019GB006176.

Canadell J.G., Ciais P., Cox P. and Heimann M. (2004) Quantifying, Understanding and Managing the Carbon Cycle in the Next Decades. Climatic Change, 67, 147–160, 2004.

Chatterjee A., Gierach M.M., Sutton A.J., Feely R.A., Crisp D., Eldering A. et al. (2017) Influence of El Niño on atmospheric CO2 over the tropical Pacific Ocean: findings from NASA’s OCO-2 mission. 2017. Science, 358 (6360). doi:10.1126/science.aam5776.

Chen H., Haumann F.A., Talley L.D., Johnson K.S. and Sarmiento J.L. (2021) The Deep Ocean's Carbon Exhaust. Manuscript submitted to Global Biogeochemical Cycles. https://www.essoar.org/doi/10.1002/essoar.10507757.1

Corran R.M. (2021) Tree ring reconstruction of modern atmospheric radiocarbondioxide variability over the Southern Ocean. PhD dissertation, Victoria University of Wellington, New Zeeland.

Dalaiden Q., Goosse H., Rezsohazy J. and Thomas E. R. (2021) Reconstructing atmospheric circulation and sea-ice extent in the West Antarctic over the past 200 years using data assimilation. doi:10.21203/rs.3.rs-224001/v1 https://www.researchsquare.com/article/rs-224001/v1

Eldering A., Wennberg P.O., Crisp D., Schimel D., Gunson M.R., Chatterjee A. et al. (2017) The Orbiting Carbon Observatory-2 early science investigations of regional carbon dioxide fluxes. Science, 358 (6360). doi:10.1126/science.aam5745.

Eriksson E. and Welander P. (1956) On a Mathematical Model of the Carbon Cycle in Nature. Tellus, VIII, 155-175.

Ethedige D.M., Steele L.P., Langenfelds R.L., Francey R.J., Barnola J.-M., Morgan V.I. (1996) Natural and anthropogenic changes in atmospheric CO2 over the last 1000 years from air in Antarctic ice and firn. J. Geophys. Res., 101, 4115-4128.

Graven H., Allison C.E., Etheridge D.M., Hammer S., Keeling R.F., Levin I. et al. (2017) Compiled records of carbon isotopes in atmospheric CO2 for historical simulations in CMIP6. Geosci. Model Dev., 10, 4405–4417. https://doi.org/10.5194/gmd-10-4405-2017.

Gray A., Johnson K.S., Bushinsky S.M., Riser S.C., Russell J.L., Talley L. D. et al. (2018). Autonomous biogeochemical floats detect significant carbon dioxide outgassing in the high-latitude Southern Ocean. Geophysical Research Letters, 45, 9049–9057.

Gruber N., Gloor M., Mikaloff Fletcher S.E., Doney S.C., Dutkiewicz S., Follows M.J. et al. (2009) Oceanic sources, sinks, and transport of atmospheric CO2. Global Biogeochemical Cycles, 23, GB1005. doi:10.1029/2008GB003349

Gruber N., Landschützer P. and Lovenduski N.S. (2019) The Variable Southern Ocean Carbon Sink, Annu. Rev. Mar. Sci., 11,159–86.

Hogg A.M., Spence P., Saenko O.A., Downes S.M. (2017) The Energetics of Southern Ocean Upwelling. Journal of Physical Oceanography, 47, 135-153.

IPCC (2013) Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker, T.F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P.M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 1535 pp.

IPCC (2018) Global warming of 1.5°C - An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C.

Keeling C.D., Bacastow R.B., Bainbridge A.E., Ekdahl C.A., Guenther Jr. P.R. and Waterman L.S. (1976) Atmospheric carbon dioxide variations at Mauna Loa Observatory, Hawaii, Tellus XXVIII: 538-551.

Khatiwala S., Primeau F. and Hall T. (2009) Reconstruction of the history of anthropogenic CO2 concentrations in the ocean. Nature Letters, 462, 346-350, doi:10.1038/ nature08526

Koenig Z., Provost C., Ferrari R., Sennechael N. and Rio M.-H. (2014) Volume transport of the Antarctic Circumpolar Current: Production and validation of a 20 year long time series obtained from in situ and satellite observations. J. Geophys. Res. Oceans, 119, doi:10.1002/2014JC009966.

Keppler L. (2020) Variability of the Contemporary Southern Ocean Carbon Fluxes and Storage. Reports on Earth System Science, 235. International Max Planck Research School, Hamburg.

Lee C.A., Jiang. H., Dasgupta R. and Torres M. (2020) A Framework for Understanding Whole-Earth Carbon Cycling. In: B.N. Orcutt, I. Daniel, R. Dasgupta, Deep Carbon - Past to Present. Cambridge University Press, 313-357.

Levin I., Naegler T., Kromer B., Diehl M., Francey R.J., Gomez-Pelaez A.J. et al. (2010) Observations and modelling of the global distribution and long-term trend of atmospheric 14CO2. Tellus B, 1-51. DOI: 10.1111/j.1600-0889.2009.00446.x

Liu Y., Zhang Y., Zhu J., Huang K., Zu J., Chen N., Cong N. and Stegehuis A.-I. (2018) Warming slowdown over the Tibetan plateau in recent decades. Theoretical and Applied Climatology. Published online. https://doi.org/10.1007/s00704-018-2435-3

Talley L.D., Pickard G.L., Emery W.J., Swift J.H. (2011) Descriptive Physical Oceanography: An Introduction, Sixth Edition, Elsevier.

Matthews J.A. and Briffa K.R. (2005) The ‘Little Ice Age’: reevaluation of an evolving concept. Geogr. Ann., 87 A (1), 17–36.

Mikaloff Fletcher S.E., Gruber N., Jacobson A.R., Gloor M., Doney S.C., Dutkiewicz S. et al. (2007) Inverse estimates of the oceanic sources and sinks of natural CO2 and the implied oceanic carbon transport. Global Biogeochemical Cycles, 21, GB1010, doi:10.1029/2006GB002751

Morée A.L., Schwinger J., Ninnemann U.S., Jeltsch-Thömmes A., Bethke I. and Heinze C. (2021) Evaluating the biological pump efficiency of the Last Glacial Maximum ocean using δ13C. Clim. Past, 17, 753–774, 2021. https://doi.org/10.5194/cp-17-753-2021

Morice, C.P., Kennedy J.J., Rayner N.A., Winn J.P., Hogan E., Killick R.E. et al. (2021) An updated assessment of near-surface temperature change from 1850: the HadCRUT5 data set. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 126, e2019JD032361. https://doi.org/10.1029/2019JD032361

Morrison A.K., Frölicher T.L. and Sarmiento J.L. (2015) Upwelling in the Southern Ocean. Physics Today, DOI: 10.1063/PT.3.2654. https://www.researchgate.net/publication/270508719_Upwelling_in_the_Southern_Ocean

Murphy E.J., Johnston N.M., Hofmann E.E., Phillips R.A., Jackson J.A. et al. (2021) Global Connectivity of Southern Ocean Ecosystems. Front. Ecol. Evol., 9:624451. doi: 10.3389/fevo.2021.624451.

Nakazawa T. (2020) Current understanding of the global cycling of carbon dioxide, methane, and nitrous oxide. Proc. Jpn. Acad., 96, Ser. B, 394-419.

Neftel A., Friedli H., Moor E., Lotscher H., Oeschger H., Siegenthaler U. and Stauffer B. (1994) Historical CO2 record from the Siple Station ice core. In Trends: A Compendium of Data on Global Change. Carbon Dioxide Information Analysis Center, Oak Ridge National Laboratory, U.S. Department of Energy, Oak Ridge, Tenn., U.S.A. https://cdiac.ess-dive.lbl.gov/trends/co2/siple.html

Nehrbass-Ahles C., Shin J., Schmitt J., Bereiter B., Joos F., Schilt A. et al. (2020) Abrupt CO2 release to the atmosphere under glacial and early interglacial climate conditions. Science, 369, 1000-1005.

O’Connor J.P. (2020) Modeling of Atmospheric Carbon Dioxide (CO2) Concentrations as a Function of Fossil-Fuel and Land-Use Change CO2 Emissions Coupled with Oceanic and Terrestrial Sequestration. Climate, 8, 61. DOI: 10.3390/cli8050061

Oliva M. (2018) The Little Ice Age, The Climatic Background of Present-Day Warming in Europe. Cuadernos de Investigación Geográfica (Geographical Research Letters), 44: 7-13, Universidad de La Rioja.

DOI: http://doi.org/10.18172/cig.3402 https://publicaciones.unirioja.es/ojs/index.php/cig/issue/view/205

Pazdur A., Nakamura T., Pawelczyk S., Pawlyta J., Piotrowska N., Rakowski A. et al. (2007) Carbon Isotopes in Tree Rings: Climate and the Suess Effect Interferences in the Last 400 Years. Radiocarbon, 49, 775–788.

Prend C., Gray A., Talley L., Gille S., Haumann A., Johnson K. et al. (2021) Zonal asymmetry of Southern Ocean air-sea carbon fluxes. EGU21-2155, EGU General Assembly 2021. https://doi.org/10.5194/egusphere-egu21-2155

Rae J.W.B., Burke A., Robinson L. F., Adkins J. F., Chen T., Cole C. et al. (2018) CO2 storage and release in the deep Southern Ocean on millennial to centennial timescales. Nature, 562, 569–573. https://doi.org/10.1038/s41586‐018‐0614‐0

Ravelle R. and Suess H.E. (1957) Carbon Dioxide Exchange Between Atmosphere and Ocean and the Question of an Increase of Atmospheric CO2, during the Past Decades. Tellus, IX, 18-27.

Rubino M., Etheridge D.M., Thornton D.P., Howden R., Allison C.E. Francey, R.J. et al. 2019. Revised records of atmospheric trace gases CO2, CH4, N2O, and 13C-CO2 over the last 2000 years from Law Dome, Antarctica. Earth Syst. Sci. Data, 11, 473–492. https://doi.org/10.5194/essd-11-473-2019

Sandonis L., González-Hidalgo J.C., Peña-Angulo D. and Beguería S. (2021) Mean temperature evolution on the Spanish mainland 1916−2015. Climate Research, 82, 177–189. https://doi.org/10.3354/cr01627

Schlitzer R. (2002) Carbon export fluxes in the Southern Ocean: results from inverse modeling and comparison with satellite-based estimates Deep-Sea Research, 49, 1623–1644.

Siani G., Michel E., De Pol-Holz R., DeVries T., Lamy F., Carel M., Isguder G., Dewilde F. and Lourantou, A. (2013) Carbon isotope records reveal precise timing of enhanced Southern Ocean upwelling during the last deglaciation. Nature Communications, 4, 2758, DOI: 10.1038/ncomms3758, www.nature.com/naturecommunications

Scambos T. and Stammerjohn S. (2020) Antarctica and the Southern Ocean. Bull. Amer. Meteor. Soc., 101: S287–S320, Special Supplement to the Bulletin of the American Meteorological Society, 101, No. 8. https://doi.org/10.1175/BAMS-D-20-0090.1.

Sergi S, Baudena A, Cotté C, Ardyna M, Blain S and d’Ovidio F (2020) Interaction of the Antarctic Circumpolar Current with Seamounts Fuels Moderate Blooms but Vast Foraging Grounds for Multiple Marine Predators. Front. Mar. Sci., 7, 416. doi: 10.3389/fmars.2020.004

Siddiqui C., Rixen T., Lahajnar N., Van der Plas A., Louw D., Lamont T., Pillay K. (Preprint) Biological carbon pump affected by CO2 uptake in the Benguela Upwelling System. Research Square, Preprint.

https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-357307/v1

Skinner L.C., Fallon S., Waelbroeck C., Michel E., Barker S. (2010) Ventilation of the Deep Southern Ocean and Deglacial CO2 Rise. Science, 328, 1147-1151. DOI: 10.1126/science.1183627

Sokolov S. and Rintoul S.R. (2009) Circumpolar structure and distribution of the Antarctic Circumpolar Current fronts:1. Mean circumpolar paths. J. of Geophysical Research, 114, C11018, doi:10.1029/2008JC00

Stein K., Timmermann A., Kwona E.Y. and Friedrich T. (2020) Timing and magnitude of Southern Ocean sea ice/carbon cycle feedbacks. PNAS,117(9): 4498-4504. https://www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1908670117

Sun X., Ren G., Ren Y., Fang Y., Liu Y., Xue X., Zhang P. (2017) A remarkable climate warming hiatus over Northeast China since 1998. Theor. Appl. Climatol. Springer, published online. DOI 10.1007/s00704-017-2205-7

Sutton A. J., Williams N. L. and Tilbrook B. (2021) Constraining Southern Ocean CO2 flux uncertainty using uncrewed surface vehicle observations. Geophysical Research Letters, 48. https://doi.org/10.1029/2020GL091748

Talley L.D. (2013) Closure of the global overturning circulation through the Indian, Pacific and Southern Oceans: schematics and transports. Scripps Institution of Oceanography, special issue for P. Niiler.

Turnbull J.C., Mikaloff Fletcher S.E., Ansell I., Brailsford G.W., Moss R.C., Norris M.W. and Steinkamp K. (2017) Sixty years of radiocarbon dioxide measurements at Wellington, New Zealand: 1954–2014. Chem. Phys., 17, 14771–14784. https://doi.org/10.5194/acp-17-14771-2017

Vernet M., Geibert W., Hoppema M., Brown P.J., Haas C., Hellmer H.H. et al. (2019) The Weddell Gyre, Southern Ocean: Present Knowledge and Future Challenges, Reviews of Geophysics, 57, 623-708. https://doi.org/10.1029/2018RG000604

Wagner S., Schubotz F., Kaiser K., Hallmann C, Waska H, Rossel P.E. et al. (2020) Soothsaying DOM: A Current Perspective on the Future of Oceanic Dissolved Organic Carbon. Front. Mar. Sci., 7, 341. doi:0.3389/fmars.2020.00341

Wangfl R. and Liu Z. (2020) Stable Isotope Evidence for Recent Global Warming Hiatus. Journal of Earth Science, 31, 419-424. https://doi.org/10.1007/s12583-019-1239-4

Watson J., Schuster U., Shutler J.D., Holding T., Ashton I.G.C., Landschützer P. et al. (2020) Revised estimates of ocean-atmosphere CO2 flux are consistent with ocean carbon inventory. Nature Communications, 11: 4422. https://doi.org/10.1038/s41467-020-18203-3

Xing X., Wells M. L., Chen S., Lin S., and Chai F. (2020) Enhanced winter carbon export observed by BGC‐Argo in the Northwest Pacific Ocean. Geophysical Research Letters, 47, e2020GL089847. https://doi.org/10.1029/2020GL089847

Δασκαλάκης: Στο σκάκι οι μηχανές υπερβαίνουν την ικανότητα του ανθρώπου...

Όχι όμως και στο πόκερ.

Βαρδάκη Ερη, ΒΗΜΑGAZINO, 23.09.2018

Βρισκόταν στο γραφείο του στο ΜΙΤ κι εγώ στο σπίτι μου στην Ελλάδα. Μεσημέρι εκεί, βράδυ εδώ. Το Skype ωστόσο γεφυρώνει τις αποστάσεις. Ο 37χρονος Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης των Υπολογιστών του ΜΙΤ, η ενσάρκωση της Ελλάδας της αριστείας και ταυτοχρόνως της εθνικής κατάρας του brain drain, προέβαλε μέσα από την οθόνη του υπολογιστή εξαιρετικά οικείος και χαλαρός, µε τα ευγενικά χαρακτηριστικά του και τα επιµελώς ατηµέλητα µαλλιά του, σε ένα ίσως έξυπνο κλείσιµο του µατιού στην εικόνα ενός σύγχρονου Αϊνστάιν. 

Τον περασμένο Αύγουστο τού απονεμήθηκε το Rolf Nevanlinna Prize, ένα από τα σημαντικότερα μαθηματικά βραβεία στον κόσμο. Και όμως, ο ίδιος δεν κάνει καμία προσπάθεια να πείσει ότι είναι ο πιο έξυπνος άνθρωπος μέσα στο δωμάτιο. «Ανήκω στη χορεία των ελλήνων επιστημόνων που αναζήτησαν την τύχη τους έξω. Απλώς η ιστορία μου έτυχε να γίνει λίγο πιο γνωστή» αναφέρει κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας. Oσο όμως και να επιμένει, η δική του περίπτωση είναι ξεχωριστή.

Το αγόρι που απολάμβανε τις σπαζοκεφαλιές και τους γρίφους στους οποίους το εξέθετε ο μαθηματικός πατέρας του, και κάθε Σαββατοκύριακο παρακολουθούσε θεατρικές παραστάσεις και κινηματογράφο – γιατί ήταν έντονη και η επιρροή της φιλολόγου μητέρας του -, αποφοίτησε με βαθμό απολυτηρίου 20 από το Λύκειο και βρέθηκε στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ. Πέντε χρόνια αργότερα, με το πτυχίο του να αναγράφει τον βαθμό 9,98, βρέθηκε στις ΗΠΑ και στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, εκεί που δεν υπάρχουν «καταλήψεις», «παλαιωμένα ακαδημαϊκά εγχειρίδια» και τα λοιπά κακώς κείμενα του ελληνικού πανεπιστημίου, όπως λέει. Κάτω από τον καλιφορνέζικο ήλιο, ανάμεσα σε διαλέξεις και εργασίες, αλλά και πάρτι και ξενύχτια – «είμαι της άποψης ότι η μονομέρεια σκοτώνει» αναφέρει ενθυμούμενος ένα ταξίδι που έκανε με τους συμφοιτητές του στην Κόστα Ρίκα τον πρώτο χρόνο των σπουδών του -, δούλευε ακούραστα εξελίσσοντας τη σύγχρονη μαθηματική σκέψη.

Στα 24 του χρόνια ήδη είχε περάσει στην Ιστορία. Με τη συνδρομή του καθηγητή του, Χρίστου Παπαδημητρίου, και του συνεργάτη του, Πολ Γκόλντμπεργκ, έλυσε τον γρίφο του Νας, αμφισβητώντας εν ολίγοις την καθολικότητα του περιβόητου «Nash equilibrium» (της ισορροπίας Νας), που για έξι δεκαετίες ήταν το κατεξοχήν εργαλείο πρόβλεψης του αποτελέσµατος στρατηγικών συγκρούσεων στα Οικονοµικά και για το οποίο ο αμερικανός μαθηματικός Τζον Νας κέρδισε το Νομπέλ Οικονομίας το 1994. Aραγε ως φοιτητής όταν παρακολούθησε την ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος» με τον Ράσελ Κρόου, η οποία βασιζόταν στην τραγική ζωή του Νας και στην πάλη του ενάντια στη σχιζοφρένεια, φανταζόταν ότι μια μέρα θα ανέτρεπε τη θεωρία του;

Κύριε Δασκαλάκη, γιατί σας αρέσουν τόσο τα μαθηματικά;

«Γιατί κοιτώντας μαθηματικά προβλήματα νομίζω ότι τελικά αγγίζεις φιλοσοφικούς προβληματισμούς. Πριν από το Λύκειο αμφιταλαντευόμουν αν θα ακολουθήσω τον δρόμο των θετικών ή των ανθρωπιστικών σπουδών. Η μητέρα μου είναι φιλόλογος βλέπετε. Με γοήτευαν οι γλώσσες, οι διασυνδέσεις που έβλεπα μεταξύ τους. Τελικά με κέρδισαν τα μαθηματικά, τόσο για την εγγενή ομορφιά τους όσο και για την ανθρωπιστική τους πλευρά, για τη δική τους συνεισφορά στην ιστορία των ιδεών. Ως μικρό παιδί, οι ζωές των μαθηματικών μού φάνταζαν γοητευτικές και συνάμα μυστηριακές. Πολλές φορές τούς έβρισκα να ασχολούνται με πράγματα που φαινομενικά δεν είχαν και τόση σημασία. Για παράδειγμα, γιατί να ενδιαφέρεται κανείς να τετραγωνίσει τον κύκλο; Και ύστερα αντιλαμβάνεσαι πως ένα τέτοιο, εκ πρώτης όψεως ανούσιο πρόβλημα έχει τεράστιο βάθος. Για μένα τα μαθηματικά δεν ήταν μόνο «διασκεδάζουμε λύνοντας προβληματάκια», με ενδιέφεραν οι φιλοσοφικές προκλήσεις που έθεταν».

Από εσάς τους επιστήμονες ωστόσο περιμένουμε απαντήσεις. Αυτή τη στιγμή η έρευνά σας επικεντρώνεται στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης. Θα ζούμε σε έναν διαφορετικό κόσμο σε 15 χρόνια;

«Νομίζω πως ναι και θα ήθελα να σας το αποδείξω με μια αναλογία. Ας κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο πηγαίνοντας 15 χρόνια πριν από το σήμερα, δηλαδή στο 2003. Σκεφθείτε πώς ήταν η ζωή σας τότε. Ο κόσμος του Internet είχε περίπου μία δεκαετία ζωής, η Google έκανε τα πρώτα της βήματα, το MySpace είχε μόλις ιδρυθεί. Δεν υπήρχε ούτε Facebook, ούτε Uber, ούτε Αirbnb, το online dating δεν ήταν τόσο διαδεδομένο, δεν υπήρχαν κρυπτονομίσματα. Σήμερα, 15 χρόνια μετά, το Internet βρίσκεται στην παλάμη μας μέσω του smartphone μας. Η επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους είναι πολύ άμεση και ένα τεράστιο κομμάτι της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει μεταφερθεί στο Διαδίκτυο, είτε αυτό έχει να κάνει με τις αγορές προϊόντων, είτε με το πώς καλούμε ένα ταξί, είτε με το πώς κλείνουμε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, είτε ακόμα με το πώς ερωτευόμαστε. Αυτός ο έντονος ρυθμός ανάπτυξης θα συνεχιστεί και τα επόμενα 15 χρόνια δημιουργώντας ακόμα πιο βαθιές τομές, επηρεάζοντας την καθημερινότητά μας. Γιατί οι μηχανές σιγά-σιγά θα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη νοημοσύνη, θα παίρνουν δικές τους αποφάσεις και πάνω σε αυτό το ζήτημα τίθενται τελικά πολλά ηθικά ζητήματα».

Οπως;

«Ας πάρουμε το παράδειγμα των αυτοοδηγούμενων αυτοκίνητων. Εστω ότι ένα τέτοιο όχημα συνειδητοποιεί ότι σε λίγα δευτερόλεπτα θα βρεθεί προ ατυχήματος και έχει μόνο δύο επιλογές: να πατήσει μια μητέρα που περνάει τη διάβαση με το παιδί της ή να την αποφύγει και να ρίξει το αυτοκίνητο σε μια κολόνα σκοτώνοντας τους επιβάτες του. Ο αλγόριθμος που οδηγεί το αυτοκίνητο καλείται να πάρει την απόφαση. Με ποια κριτήρια θα τον προγραμματίσουμε να τη λάβει;».

Και ποιος θα δώσει τη λύση σε αυτό, ο φιλόσοφος ή ο επιστήμονας;

«Τέτοιου τύπου κρίσιμες αποφάσεις που θα κληθούν να λαμβάνουν οι αλγόριθμοι του μέλλοντος αγγίζουν βαθιά και πολλές φορές μη επιλύσιμα νομικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Πιστεύω λοιπόν ότι όλοι μας θα πρέπει να συμμετέχουμε στη συζήτηση για το πώς θα διαμορφωθεί η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας. Και φυσικά ο επιστήμονας πρέπει να είναι ενεργό μέλος της κουβέντας, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορείς να αποκόψεις τη συζήτηση αυτή από την τεχνογνωσία. Γιατί ο επιστήμονας κατευθύνει τις εξελίξεις, γνωρίζει τι είναι εφικτό, μπορεί να ψυχανεμιστεί τις πιθανές αλλαγές που θα επέλθουν και τις προκλήσεις που αυτές θα θέσουν».

Εσείς προσωπικά φοβάστε τις αλλαγές που έρχονται;

«Πάντα υπάρχει φόβος μπροστά σε μια δραματική αλλαγή. Από την άλλη, αντιμετωπίζω αυτό που έρχεται με τόλμη. Δεν έχω αυταπάτες. Οι όποιοι ενδοιασμοί δεν μπορούν να αποκόψουν το ορμητικό ποτάμι της επιστημονικής αλλαγής. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαμορφώσουμε την κοίτη του».

Ποια είναι η πιο δραματική αλλαγή που βλέπετε να έρχεται;

«Δεν ξέρω. Οποια πρόβλεψη και αν κάνεις, το μέλλον έρχεται να σε διαψεύσει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι εφαρμογές αναγνώρισης φωνής και εικόνας θα μπουν πολύ έντονα στη ζωή μας την επόμενη δεκαετία. Η τεχνολογία ωστόσο δεν έχει προχωρήσει σε τέτοιο επίπεδο αυτή τη στιγμή ώστε να μπορώ να πω ότι άμεσα θα μπορούμε να αλληλεπιδρούμε με ρομπότ που θα έχουν νοητικές ικανότητες παρόμοιες με αυτές των ανθρώπων. Εν πολλοίς η τεχνολογία μας δεν είναι ακόμη ικανή να κατανοεί ή να παράγει νοήματα με περίπλοκη δομή και διάρκεια. Πέραν του να κατανοούν τα περιεχόμενα μιας εικόνας ή μιας φωνητικής κυματοσειράς, οι μηχανές δεν μπορούν να καταλάβουν αυτόματα τι συνέβη σε μια ταινία ή να κατανοήσουν ένα ολόκληρο μυθιστόρημα. Χονδρικά έχουν την ικανότητα ενός ανθρώπινου εγκεφάλου που σκέφτεται για μερικά κλάσματα δευτερολέπτου. Μόνο σε κάποιες, πολύ καλώς ορισμένες, νοητικές εργασίες, όπως το σκάκι και το Go (σ.σ.: ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στρατηγικής), οι μηχανές υπερβαίνουν την ικανότητα του ανθρώπου. Οχι όμως και στο πόκερ, για παράδειγμα».

Τι πιστεύετε ότι δεν θα κατορθώσει ποτέ η ανθρωπότητα; Υπάρχουν πράγματα που αποκλείετε;

«Αν κάτι δεν ξεπερνά τους νόμους της φύσης, είναι εν γένει εφικτό. Υπάρχουν προφανώς δυσεπίλυτα επιστημονικά και τεχνολογικά προβλήματα, αλλά τα πιο δυσεπίλυτα προβλήματα ίσως είναι αλλού: στο πώς θα αλλάξει η φύση του ανθρώπου, στο πώς θα τον σταματήσεις από την καταστροφή που ο ίδιος φέρνει στον εαυτό του και στο φυσικό του περιβάλλον».

Πράγματι. Άλλωστε, ενώ η τεχνολογία κάνει προόδους και θα περιμέναμε να κλείνει η ψαλίδα, οι ανισότητες μεγαλώνουν…

«Είναι ξεκάθαρο για εμένα ότι χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Πράγματι, ενώ θα περίμενες η τεχνολογία να μειώνει τις ανισότητες, τα οφέλη της τα καρπώνονται πολλές φορές με δυσανάλογο τρόπο οι προνομιούχοι. Και εδώ τίθεται ένα σημαντικό θέμα. Σε ένα άμεσο μέλλον, καθώς οι μηχανές θα αντικαθιστούν ανθρώπους από τα πόστα τους, για παράδειγμα καθώς τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα θα αρχίσουν να κυριαρχούν στις μεταφορές, πολλές θέσεις εργασίας θα χάνονται. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να σταματήσουμε αυτή την εξέλιξη. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντιπαραγωγικό αλλά και ανόητο, όπως ήταν το κίνημα των Λουδιτών στην πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση που κατέστρεφε μηχανές. Είναι όμως ευθύνη όλων μας οι άνθρωποι που θα βρεθούν χωρίς δουλειά να στηριχθούν, να μετεκπαιδευθούν και να μεταφερθούν σε άλλους παραγωγικούς τομείς. Για αυτό, όπως και για το πώς θα κατανεµηθούν τα οφέλη της προόδου, χρειάζεται όπως είπα ένα νέο κοινωνικό συµβόλαιο».

Είναι καθήκον του επιστήμονα να ερευνά μόνο ή να μοιράζεται τις ανακαλύψεις του με την κοινωνία;

«Εννοείται ότι πρέπει να βρίσκεται σε ανοιχτό διάλογο με την κοινωνία. Είναι απλό: καθώς η τεχνολογία αποκτά έλεγχο σε όλο και περισσότερους τομείς της ζωής μας, αν δεν κατανοούμε πώς λειτουργεί, δεν γνωρίζουμε καν σε τι κόσμο ζούμε. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Οι εταιρείες Google και Facebook χρησιμοποιούν αλγορίθμους για να οργανώσουν την πληροφορία που μας παρουσιάζουν. Το τι θα δείτε στο Google News ή αντίστοιχα στo News Feed σας δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά τις αυτοματοποιημένες επιλογές ενός αλγορίθμου. Και όμως, εσείς εσφαλμένα μπορεί να πιστεύετε ότι είναι ένα τυχαίο αντιπροσωπευτικό δείγμα από όλα όσα έχουν συμβεί στον κόσμο ή στον κοινωνικό σας περίγυρο αντίστοιχα. Για εμένα είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι θα πρέπει να γίνει πιο διαφανής και να επικοινωνείται η λειτουργία αυτών των αλγορίθµων. Αν δεν γνωρίζω ακριβώς τον κώδικα που τρέχουν για να αποφασίσουν τι θα δω, πώς μπορώ να είμαι πραγματικός μέτοχος της πληροφορίας που μου προσφέρουν;».

Εσείς έχετε Facebook; Σας ανησυχεί η εξάρτησή μας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

«Ναι, διατηρώ λογαριασμό, αλλά δεν τον χρησιμοποιώ ιδιαίτερα λόγω έλλειψης χρόνου. Με ανησυχεί στο πλαίσιο που σας ανέλυσα προηγουμένως. Είναι επίσης εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα μας από αυτές τις πλατφόρμες. Και το γεγονός ότι αυτό δεν είναι απόλυτα διαφανές είναι πολύ ανησυχητικό. Βέβαια, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή».

Η Ελλάδα μπορεί να παίξει το χαρτί της τεχνολογίας;

«Μα νομίζω ότι αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα στο οποίο πρέπει να ποντάρουμε, ειδικά στις τεχνολογίες πληροφορικής, όπου δεν χρειάζεται μεγάλο αρχικό κεφάλαιο για καινοτομία. H μόνη σωτηρία για την Ελλάδα είναι να στρέψει το βλέμμα της προς τα έξω, να παράξει τεχνολογία και να την εξάγει. Να αλλάξει η επιχειρηματική νοοτροπία και να στοχεύσει όχι στον έλληνα πελάτη αλλά στον παγκόσμιο. Το κράτος να χρησιμοποιήσει τα όποια χρήματα έχει για επενδύσεις που θα φέρουν ανάπτυξη και όχι ψήφους».

Αυτό που περιγράφετε μήπως είναι απλώς μια θεωρητική συζήτηση;

«Οχι. Νομίζω ότι μπορεί να συμβεί με έναν πολύ πρακτικό τρόπο. Αυτό που λείπει από την Ελλάδα είναι η κρίσιμη μάζα. Τι εννοώ; Αν ψάξουμε να βρούμε δημιουργικούς ανθρώπους στην Ελλάδα, θα τους βρούμε. Και καλούς επιστήμονες και χάκερς και έξυπνους επιχειρηματίες. Πρέπει όμως να υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ταλέντου κάπου συγκεντρωμένη. Το ταλέντο που παραμένει στην Ελλάδα πρέπει να το συγκεντρώσουμε κάπου, να του παρέχουμε την κατάλληλη εκπαίδευση, την κατάλληλη υποδομή και την κατάλληλη υποστήριξη ώστε να μπορέσει να παράγει. Προσωπικά είμαι μεγάλος οπαδός της δημιουργίας ενός επιστημονικού και επιχειρηματικού κέντρου γύρω από τις τεχνολογίες πληροφορικής, ενός κέντρου φυσικά ανεξάρτητου από τις διαθέσεις της εκάστοτε κυβέρνησης. Την ίδια στιγμή πρέπει να εκμεταλλευθούμε τους Ελληνες που διαπρέπουν και έχουν τεχνογνωσία και διασυνδέσεις στο εξωτερικό και είναι έτοιμοι να βοηθήσουν τη χώρα».

Εσείς υπό ποιες προϋποθέσεις θα επιστρέφατε στην Ελλάδα;

«Μεγάλη κουβέντα. Αν θεωρούσα ότι ο ρόλος μου στην Ελλάδα θα ήταν πολύ σημαντικός για τη χώρα, και αν δεν θα έπρεπε να κάνω τρομακτικούς συμβιβασμούς για να κάνω τη δουλειά μου, πιθανότατα θα σκεφτόμουν να γυρίσω».

Είχατε δεχθεί από τη Μicrosoft, μετά το πέρας των διδακτορικών σπουδών σας, μια ιδιαίτερα δελεαστική πρόταση να δουλέψετε στην εταιρεία ως μόνιμος ερευνητής. Γιατί την απορρίψατε;

«Αντίβαινε στην πρόταση που δέχθηκα από το ΜΙΤ να γίνω καθηγητής. Μου αρέσει το ακαδημαϊκό περιβάλλον πολύ περισσότερο από το περιβάλλον μιας εταιρείας, το οποίο βρίσκω πιο στεγανό. Μου αρέσει να έχω φοιτητές γύρω μου, μου φαίνεται πολύ πιο δημιουργική η επικοινωνία μαζί τους».

Τον περασμένο Αύγουστο τιμηθήκατε με το Rolf Nevanlinna Prize, ένα από τα σπουδαιότερα βραβεία στον χώρο των μαθηματικών. Πώς νιώσατε;

«Για το δικό μου επιστημονικό πεδίο πρόκειται για κάτι αντίστοιχο του χρυσού στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οταν ως φοιτητής είχα ακούσει για το βραβείο αυτό και είχα διαβάσει τη λίστα των βραβευθέντων, δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα ποτέ να βρεθώ ανάμεσά τους. Φέτος, γνώριζα βέβαια ότι ανήκα στην ηλικιακή ομάδα των ανθρώπων που θα μπορούσαν να το κερδίσουν – γιατί το βραβείο απονέμεται σε επιστήμονες κάτω των 40 ετών -, ωστόσο επρόκειτο για μια σκέψη που δεν τολμούσα να κάνω».

Στα 24 σας χρόνια λύσατε τον γρίφο του Νας, αποδεικνύοντας ότι η περίφημη «ισορροπία Νας», το κατ’ εξοχήν εργαλείο πρόβλεψης του αποτελέσματος στρατηγικών συγκρούσεων στα οικονομικά, δεν ισχύει τελικά σε περίπλοκα συστήματα. Πώς νιώσατε όταν συναντήσατε τον Τζον Νας από κοντά; Είστε ουσιαστικά ο άνθρωπος που ανέτρεψε τη θεωρία του.

«Τον συνάντησα το 2008, στο συνέδριο που κάνει κάθε τέσσερα χρόνια η παγκόσμια Ενωση Θεωρίας Παιγνίων, όπου βραβεύθηκε η εργασία επί της υπολογιστικής πολυπλοκότητας της Ισορροπίας Νας που είχα γράψει το 2006 με τον Χρίστο Παπαδημητρίου και τον Πολ Γκόλντμπεργκ. Καθώς άρχιζα την ομιλία μου πάνω στην εργασία μας, προς μεγάλη μου έκπληξη, μπήκε στην αίθουσα ο Τζον Νας. Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν το πόσο γνήσιος επιστήμονας ήταν, δεν τον διέκρινε ίχνος εγωισμού. Δεν σκέφθηκε «ποιοι είναι αυτοί που ήρθαν να ανατρέψουν τη θεωρία μου;». Ενδιαφερόταν για τη μαθηματική αλήθεια. Μετά το πέρας της ομιλίας μου με ρωτούσε λεπτομέρειες για το θεώρημά μας. Ηθελε να καταλάβει».

Στην Ελλάδα επί Γιάνη Βαρουφάκη γινόταν πολύς λόγος για τη θεωρία παιγνίων. Μπήκατε στη διαδικασία να εφαρμόσετε τις γνώσεις σας στην ελληνική διαπραγμάτευση;

«Θεωρούσα τη συζήτηση που γινόταν εκείνη την περίοδο ανόητη. Η θεωρία παιγνίων χρησιμοποιούνταν ανέκαθεν στις πολιτικές διαπραγματεύσεις. Δεν είχε αλλάξει κάτι εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή. Δεδομένης της ισχύος που είχαν οι θεσμοί και εκείνης που είχε η ελληνική κυβέρνηση, ήταν φανερό από την πρώτη στιγμή ότι τα πράγματα που προσπαθούσε να αποκομίσει η ελληνική κυβέρνηση ήταν ανεδαφικά, όπως και αποδείχθηκε».

Στο ΜΙΤ συναναστρέφεστε με τα πιο λαμπρά μυαλά του πλανήτη. Αλήθεια, πόσο μοιάζουν στο πρότυπο του «τρελού επιστήμονα» που βλέπουμε στη σειρά «Big Bang Theory»;

«Πράγματι πρόκειται για ένα ξεχωριστό περιβάλλον. Δεν ισχύει όμως ότι η πλειονότητα των ανθρώπων είναι αυτό που κάποιος θα ονόμαζε «περίεργους». Ξέρετε όμως τι μου αρέσει περισσότερο στο περιβάλλον του ΜΙΤ; Οτι σου παρέχει την ελευθερία να είσαι ο εαυτός σου. Μπορείς να είσαι geek, σπασίκλας, και «φυτό» και να είσαι χαρούμενος. Αλλωστε στο τέλος της ημέρας τι θα πει «φυτό»;».

Οι δικοί σας φίλοι ανήκουν μόνο στον επιστημονικό χώρο;

«Πολλοί φίλοι μου είναι επιστήμονες και μηχανικοί, αλλά έχω πολύ καλούς φίλους και από άλλα πεδία, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Η κοπέλα μου είναι ιστορικός τέχνης».

Αλήθεια, πώς διασκεδάζετε;

«Πηγαίνω όσο μπορώ περισσότερο στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Μου αρέσουν οι συναυλίες. Και διαβάζω, όταν θέλω να ξεκουράσω το μυαλό μου, μυθιστορήματα».

Σε πρόσφατη γιορτή που διοργάνωσαν συνάδελφοί σας στο ΜΙΤ για να σας τιμήσουν για το βραβείο Rolf Nevanlinna φόρεσαν περούκες που αναπαριστούσαν τα μαλλιά σας. Είναι τελικά αυτό το σήμα κατατεθέν σας;

«Τι να σας πω; Ισως είναι το σήμα κατατεθέν όλης της οικογένειας. Και ο αδελφός μου, ο οποίος είναι καθηγητής Ψυχιατρικής στο Χάρβαρντ, περίπου τα ίδια μαλλιά μ’ εμένα έχει. Λίγο πιο κοντά μόνο».

Ωστε και ο αδελφός σας είναι καθηγητής στις ΗΠΑ…

«Ναι. Μάλιστα συνεργαζόμαστε αυτή τη στιγμή χρησιμοποιώντας τη στατιστική και την τεχνητή νοημοσύνη για να κατανοήσουμε ψυχικές ασθένειες».

Θα θέλατε στο μέλλον να αποκτήσετε δική σας οικογένεια;

«Ναι, θα ήθελα να γίνω πατέρας».

Αλήθεια, συνεχίζετε να παίζετε πιάνο;

«Ναι, αλλά τώρα πέρασα και στα έγχορδα. Εχω έναν μπαγλαμά. Τον γρατζουνάω ενίοτε».

«Θα έπρεπε να νιώθεις ασφάλεια όταν κυκλοφορείς στο πανεπιστημίο»

Σπουδάσατε στο Μπέρκλεϊ και διδάσκετε στο MIT. Ποια από τα στοιχεία τους θα μεταφέρατε στο ελληνικό πανεπιστήμιο;

«Από πού να αρχίσω; Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το θύμα της πολιτικής, των απαράδεκτων συναλλαγών δηλαδή του πολιτικού χώρου με τον πανεπιστημιακό, μέσα από τα στρατιωτάκια που έχουν αναπτυχθεί από τα κόμματα στα πανεπιστήμια και τα οποία διαλύουν τη λειτουργία των ιδρυμάτων. Προφανώς το Πανεπιστήμιο είναι χώρος ελεύθερης συζήτησης, όμως η κομματικοποίηση των φοιτητών φέρνει τελικά το αντίθετο αποτέλεσμα. Υπάρχουν μεγάλα εμπόδια στην έκφραση ελεύθερης γνώμης, προπηλακισμοί, χτισίματα ανθρώπων στα γραφεία τους, πέταγμα μπογιάς, σπασίματα εξοπλισμού, κλοπές και τσαμπουκάδες. 

Η χυδαία διασύνδεση με την πολιτική που επιφέρει ή επιτρέπει όλα αυτά τα φαινόμενα θα έπρεπε να λείπει. Θα έπρεπε να υπάρχει ουσιαστική αξιολόγηση των καθηγητών, να εξαλειφθεί το θέμα του νεποτισμού και της οικογενειοκρατίας, να μειωθεί ο αριθμός των εισακτέων φοιτητών στο επίπεδο που αντέχουν τα ιδρύματα και η αγορά. Θα έπρεπε ακόμη τα προγράμματα να εκσυγχρονιστούν, δίνοντας στους φοιτητές τη δυνατότητα να παίρνουν γνώση και να κάνουν έρευνα παγκοσμίου επιπέδου. Και το πιο απλό; Θα έπρεπε να νιώθεις ασφάλεια όταν κυκλοφορείς στους χώρους του πανεπιστημίου. Είχαν πρόσφατα γίνει πολύ θετικά βήματα για τη βελτίωση των πανεπιστημίων, αλλά με την ευθύνη πολιτικών, πανεπιστημιακών και φοιτητών γυρίσαμε πάλι πίσω».

Από το Πολυτεχνείο εσείς τι κρατάτε;

«Το Πολυτεχνείο είναι ένα πολυσυλλεκτικό περιβάλλον που συγκεντρώνει ένα εξαιρετικά ταλαντούχο κομμάτι των νέων της Ελλάδας. Με την εισαγωγή μου εκεί είχα την προσδοκία ότι θα κατακτούσα τη γνώση σε βάθος. Και πράγματι έμαθα πολλά πράγματα, αλλά όχι στο βάθος που επιθυμούσα. Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο της εμπειρίας μου εκεί ήταν οι συμφοιτητές μου. Είχαμε φτιάξει ένα παρεάκι που είχε μεράκι να ανακαλύψει τη γνώση σε μεγαλύτερο βάθος από αυτό που προσφερόταν στα μαθήματα. Και αυτή ήταν πολύ διαμορφωτική εμπειρία για την πορεία μου. Πολλές φορές στο αμερικανικό πανεπιστήμιο νιώθω ότι ταΐζουμε «καλομασημένη γνώση» στους φοιτητές μας. Καλό είναι το μάθημα να είναι καλοσχεδιασμένο, αλλά είναι εξίσου σημαντικό οι φοιτητές να κάνουν προσωπικό, ενεργό αγώνα να κατακτήσουν τη γνώση».

Πώς είστε ως καθηγητής;

«Μάλλον πρέπει να ρωτήσετε τους φοιτητές µου για αυτό! Οταν διδάσκω επικεντρώνοµαι στις µεγάλες ιδέες, θέλω το µάθηµά µου να αξίζει τον χρόνο που αφιέρωσαν οι φοιτητές. Στην έρευνα προσπαθώ να βοηθήσω τους διδακτορικούς φοιτητές µου να αξιοποιήσουν τη δυναµική τους. Δεν µου αρέσουν τα τετριµµένα «business as usual» επιστηµονικά ερωτήµατα. Θέτω υψηλούς στόχους οι οποίοι αξίζουν τον χρόνο και την προσπάθειά που απαιτούν. Είµαι αρκετά χαλαρός, ωστόσο περιµένω από τους φοιτητές µου να µου πουν κάτι µη τετριµµένο για όσα σκέφτονται. Δεν µου αρέσει η ήσσων προσπάθεια, αλλά δεν είµαι πιεστικός. Δεν περιµένω από κανέναν να είναι πάνω από το γραφείο του 10 ώρες την ηµέρα και να µην έχει προσωπική ζωή».