«Γέφυρες» Αρ.Μπαλτά με την Εκκλησία

Έθνος, 27/2/2015

Εκτός από τα πνευματικά ζητήματα, η Εκκλησία καλείται ενίοτε να αντιμετωπίσει και θέματα... πρακτικής φύσεως - εξ ου και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ζήτησε χθες από τον υπουργό Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων Αρ. Μπαλτά να μεριμνήσει για την πρόσληψη κληρικών...

Στήριξη και προσλήψεις

Η συνάντηση, στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, ήταν η πρώτη που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του προκαθήμενου της Εκκλησίας της Ελλάδος και του νέου υπουργού Παιδείας. Συμφώνησαν να κρατήσουν ανοιχτή τη γραμμή επικοινωνίας ανάμεσα στην Εκκλησία και το υπουργείο για τη διευθέτηση των ζητημάτων που προκύπτουν, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζεται η λειτουργία της κοινής επιτροπής που θα εξετάζει όλα τα εκκλησιαστικά θέματα. Αμφότερες οι πλευρές διαβεβαίωσαν ότι η χθεσινή συνάντηση γνωριμίας έγινε σε άριστο κλίμα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ζήτησε από τον υπουργό να στηρίξει τα 500 ιδρύματα της Εκκλησίας που πραγματοποιούν κοινωνικό έργο, όπως επίσης και να καλυφθούν τα κενά σε κληρικούς στις μητροπόλεις, τα οποία προέκυψαν από το κύμα συνταξιοδοτήσεων που παρατηρήθηκε κυρίως σε ακριτικές και νησιωτικές περιοχές. Επιπλέον ο Αρχιεπίσκοπος ζήτησε να υπάρξει λύση στο θέμα της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης, ενώ έθεσε και το θέμα της διατήρησης του υποχρεωτικού χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών με την υφιστάμενη μορφή του...

Καμία αλλαγή στα Θρησκευτικά

Ο υπουργός, από την πλευρά του, διαβεβαίωσε τον Αρχιεπίσκοπο ότι δεν πρόκειται να υπάρξει καμία αλλαγή στο μάθημα των Θρησκευτικών και στην εκκλησιαστική εκπαίδευση, ζητήματα που είναι συνταγματικώς κατοχυρωμένα. «Έχει ήδη θεσμοθετηθεί μια επιτροπή Πολιτείας και Εκκλησίας για να συζητά συστηματικά τα ζητήματα που αφορούν τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας και θα βάλουμε σε τάξη τα πολλά και ενδιαφέροντα ζητήματα που έθεσε ο Αρχιεπίσκοπος», δήλωσε μετά τη συνάντηση ο Αρ. Μπαλτάς, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη γενική επισκόπηση που είχαν αναφορικά με τις σχέσεις Πολιτείας - Εκκλησίας...

Αναζήτηση νέου υπερσωματιδίου στο CERN

Καθημερινή, 16/2/2015

Ένα νέο «σούπερ» υποατομικό σωματίδιο, το οποίο θα είναι ακόμη πιο σημαντικό από το μποζόνιο του Χίγκς και θα ανοίξει μια νέα εποχή στη Φυσική, είναι πολύ πιθανό να ανακαλυφθεί εντός του 2015, λίγους μήνες μετά την επαναλειτουργία του μεγάλου επιταχυντή του CERN τον Μάρτιο. Αυτό δήλωσαν επιστήμονες στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης για την Προώθηση της Επιστήμης (AAAS) στην Καλιφόρνια, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο και το BBC.

Ο επιταχυντής του CERN πιάνει «δουλειά» μετά από διετή ανάπαυλα, η οποία του επέτρεψε να συντηρηθεί και να αναβαθμιστεί, έτσι ώστε να μπορεί να πραγματοποιεί πλέον συγκρούσεις σωματιδίων με την μέγιστη δυνατή ενέργεια, διπλάσια από ότι στο παρελθόν.

Η ελπίδα των επιστημόνων είναι, όπως δήλωσε η Μπεάτε Χάινεμαν, καθηγήτρια φυσικής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια και εκπρόσωπος της ομάδας ATLAS του CERN, ότι επιτέλους θα βρεθεί το πρώτο υπερσυμμετρικό σωματίδιο, επιβεβαιώνοντας έτσι την θεωρία της υπερσυμμετρίας, σύμφωνα με την οποία κάθε γνωστό σωματίδιο ύλης έχει ένα (άγνωστο μέχρι σήμερα) βαρύτερο συμμετρικό του σωματίδιο. Για παράδειγμα, το φωτόνιο και το κουάρκ θεωρείται ότι έχουν ως υπερσυμμετρικά σωματίδια το φωτίνο και το σκουάρκ αντίστοιχα.

«Αν είμαστε πραγματικά τυχεροί, η ανακάλυψη μπορεί να γίνει φέτος κιόλας, έως το τέλος του καλοκαιριού. Ίσως βρούμε πλέον την υπερσυμμετρική ύλη. Για μένα, αυτό θα είναι πιο συναρπαστικό και από την ανακάλυψη του (σωματιδίου) Χιγκς», δήλωσε η Μπεάτε Χάινεμαν.

Η υπερσυμμετρία -γνωστή και ως SUSY στους επιστημονικούς κύκλους- φιλοδοξεί να συμπληρώσει το τωρινό «κυρίαρχο πρότυπο» της σωματιδιακής φύσης και να κλείσει τα κενά που αυτό ακόμη έχει, όσον αφορά την κατανόηση της ύλης και του σύμπαντος.

Το σωματίδιο του Χιγκς, που ανακαλύφθηκε το 2013 και χάρισε στον βρετανό φυσικό Πίτερ Χιγκς το Νόμπελ Φυσικής, εξηγεί γιατί τα αντικείμενα έχουν μάζα. Όμως παραμένουν ακόμη κρίσιμα ερωτήματα, όπως γιατί υπάρχει «σκοτεινή» ύλη, στα οποία φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις η υπερσυμμετρία.

Τα στοιχήματα δίνουν και παίρνουν, με τους περισσότερους να «ποντάρουν» ότι, από τα πολλά πιθανά υπερσυμμετρικά σωματίδια, πρώτο θα ανακαλυφθεί το γκλουίνο, το κατοπτρικό «αδελφάκι» του γκλουόνιου, το οποίο «συγκολλά»

Σκέψεις πάνω στην Επικούρεια θεώρηση/κριτική των Μαθηματικών

του Μιχάλη Αριστείδου, American University of Kuwait, Οκτ. 2014

 maristidou@auk.edu.kw

Εισαγωγή

Το παιδαγωγικό, μαθηματικό, και φιλοσοφικό στάτους της Ευκλείδειας Γεωμετρίας έχει αμφισβητηθεί αλλά και υπερασπισθεί αρκετές φορές στην σύγχρονη εποχή. Η πρόκληση αυτή όμως δεν είναι κάτι το καινούργιο. Όπως αναφέρει ο Πρόκλος, από την αρχαιότητα ήδη, οι Επικούρειοι εξέφρασαν έναν σκεπτικισμό απέναντι στις αρχές, αποτελέσματα, και πληρότητα της Ευκλείδειας Γεωμετρίας. Κάποιοι ερευνητές εισηγήθηκαν επίσης ότι οι Επικούρειοι πρότειναν ένα “μαθηματικό ατομισμό”, τόσο σαν κριτική όσο και ως θεωρία για την γεωμετρία, για να αντιταχθούν την έννοια της άπειρης διαιρετότητας που είναι θεμελιώδης στην γεωμετρία.  Για να διευκολύνουμε την συζήτηση, θέτουμε τα πιο κάτω ερωτήματα ως βάση: 

1. Γιατί είναι σημαντικά τα Μαθηματικά στη Φιλοσοφία; Τι το ιδιαίτερο με τα

    Μαθηματικά;

2. Ποία ήταν η Επικούρεια κριτική; Πού είχε επικεντρωθεί; Ήταν έγκυρη;

3. Είχαν οι Επικούρειοι εισηγηθεί κάποιο άλλο «είδος» Μαθηματικών;

4. Τι  γίνεται σήμερα; Είναι σχετική η Ευκλείδεια Γεωμετρία σήμερα;

Γιατί είναι σημαντικά τα Μαθηματικά στη Φιλοσοφία;

Το αντικείμενο και οι μέθοδοι των Μαθηματικών δεν εξαρτώνται από την εμπειρία. Είναι ίσως το μόνο παράδειγμα γνώσης που έχουμε που δεν είναι εμπειρική. Η επιστημολογία είναι ένα κεντρικό θέμα στη Φιλοσοφία. Η γνώση τους παράγεται μέσω της λογικής (reason) και οι μέθοδοί τους εξαρτώνται από ορθολογικά/λογικά βήματα και αυστηρότητα. Η φύση του ορθολογισμού/λογικής είναι ακόμα ένα ενδιαφέρον και αμφιλεγόμενο ζήτημα. Η εφαρμοσιμότητά τους και η σημασία τους (αναγκαιότητα;) για την επιστήμη (πραγματική ζωή) δεδομένου ότι το θέμα βασίζεται σε έννοιες όπως το άπειρο, κενό σύνολο, κτλ (δηλαδή προϊόντα σκέψης), είναι επίσης κάτι που προκαλεί πολλά ερωτήματα. Για παράδειγμα, όταν αποδεικνύει κανείς ότι ο αριθμός √2 (τετραγωνική ρίζα του 2) είναι άρρητος, δηλαδή δεν είναι κλάσμα, η γνώση αυτή καθώς και οι μέθοδοι παραγωγής της γνώσης αυτής οδηγούν σε  δυο συμπεράσματα, ένα γενικό και ένα ειδικό: (1) Τα Μαθηματικά δεν εξαρτώνται κατά βάση από την εμπειρία. (2) Η ασυμμετρία έδωσε επιχείρημα στην άπειρη διαιρετότητα των  ευθύγραμμων τμημάτων.

       Σχετικά με το  (1), ο Alexander λέει ότι: “γνωρίζουμε ότι ο αριθμός √2 είναι άρρητος, όχι στη βάση των όποιων μετρήσεων ή παρατηρήσεων αλλά στη βάση της καθαρής λογικής.” (Alexander, σελ.5) Για το (2), όπως λέει ο Πρόκλος [Vlastos, σελ. 126]: “όταν αποδείξουν ότι υπάρχουν ασύμμετρα μεγέθη και ότι αυτά δεν είναι μεταξύ τους ανάλογα, τότε θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχουν αποδείξει ότι κάθε μέγεθος είναι διαιρετό και ότι ποτέ δεν θα μπορέσουμε να φτάσουμε στο αμερές, το οποίο θα ήταν το λιγότερο κοινό μέτρο των μεγεθών».

Η Επικούρεια Θεώρηση

Για τους Επικούρειους, και τα δύο θέματα ήταν αμφισβητήσιμα, θα επικεντρωθούμε όμως περισσότερο στο 2^ο θέμα, ότι δηλαδή “κάθε μέγεθος είναι διαιρετό και ποτέ δεν θα φτάσουμε στο αμερές...”. Στην «Επιστολή Προς Ηρόδοτο», ο Επίκουρος δηλώνει: «μερικά σώματα είναι σύνθετα, άλλα (τα στοιχεία) αυτά που απαρτίζουν τα σύνθετα. Και τα τελευταία πρέπει να είναι άτμητα (άτομα) και αμετάβλητα, για να μη καταρρεύσουν όλα τα πράγματα στην μη ύπαρξη...». [Vlastos, σελ.122]. Επίσης λέει: «ως εκ τούτου, όχι μόνο πρέπει κάποιος να απορρίπτει την επ’ άπειρω διαίρεση στην κατεύθυνση του όλο και μικρότερου, αφού αλλιώς θα αποδυναμώναμε τα πάντα, και θα αναγκαζόμασταν να συνθλίψουμε ότι υπάρχει σε μια προσπάθεια να τα εννοήσουμε...». [Mau, σελ. 422]. Είναι νομίζω σαφές ότι ο Επίκουρος εννοεί τον πιο πάνω «ατομισμό» για υλικά αντικείμενα, όχι αφηρημένα αντικείμενα.

       Όμως, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Επίκουρος δεν εννοούσε αυτό τον «ατομισμό» μόνο για τη Φυσική, αλλά και για τα Μαθηματικά. Επιπλέον, υποστηρίζουν ότι υπήρχαν κάποια «ξεχωριστά» Επικούρεια Μαθηματικά, στα οποία δεν λαμβανόταν υπόψη η άπειρη διαιρετότητα των ευθύγραμμων τμημάτων. Για παράδειγμα, ο Mau από το τελευταίο απόσπασμα πιο πάνω συμπεραίνει: «όπως βλέπουμε εδώ, ο Επίκουρος  ρητά απορρίπτει τη γνωστή “εις άπειρον τομή”. Αυτός φαίνεται να είναι ένας τεχνικός όρος για το μαθηματικό αξίωμα όπου ένα μέγεθος να μπορεί απείρως να διχοτομείται ξανά και ξανά». [Mau, σελ. 422]. Ο Mau και άλλοι [Sedley, σελ. 23, , σελ. 304-309], αντλούν τα επιχειρήματα τους από τα πιο κάτω στοιχεία:

(α) Η φράση του Επίκουρου από την “Επιστολή στον Ηρόδοτο” (I, 59), «το εν τη ατόμω ελάχιστον, τα ελάχιστα».  Την οποία καταλαβαίνουν ως ένα είδος ακόμα μικρότερων ατόμων (αμερή, αδιαίρετα) μέσα στο άτομο. Ο Mau υποστηρίζει ότι το κείμενο του Επίκουρου δείχνει ότι το άτομο, παρά το γεγονός ότι δεν μπορεί μηχανικά να διαιρεθεί σε μέρη, πρέπει με μια αφηρημένη έννοια να έχει μέρη, και το ερώτημα είναι εαν αυτή η αφηρημένη έννοια υποδεικνύει δύο διαφορετικά ελάχιστα, πχ. το φυσικό και το μαθηματικό (Σημ. Ο Αριστοτέλης το εισηγήθηκε πιο πριν στο “On Generation and Corruption” και “On Indivisible Lines”). Στη συνέχεια, επικαλείται τις πηγές από τους Cicero και Lucretius και καταλήγει οτι “καθίσταται πιο πιθανό ότι στην Επιστολή προς τον Ηρόδοτο (59,2) η λέξη ’ελάχιστον’ σημαίνει επίσης μια ορισμένη σταθερά που είναι μέρος της Επικούρειας Φυσικής και των Μαθηματικών». (Mau, p.425-427)

(β) Το τμήμα του Σιμπλίκιου στα  “Φυσικά του Αριστοτέλη (VI)” μας πληροφορεί ότι ο Επίκουρος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον όρο «αμερή» για τα άτομα, μετά την κριτική του Αριστοτέλη προς τον Δημόκριτο και τον Λεύκιππο οι οποίοι θεωρούσαν ότι τα άτομα είναι αμετάβλητα επειδή είναι αμερή.

(γ) Τα αδιαίρετα μαθηματικά μεγέθη ήταν γνωστά όταν ο Επίκουρος έγραψε την επιστολή (Σημ.: Ο Ξενοκράτης εισήγαγε μια παρόμοια έννοια, σύμφωνα με τον Πρόκλο [Vlastos, σελ. 125]. Ο Mau πιστεύει ότι ο Επίκουρος στην Επιστολή του πήρε θέση για την αξιωματική μέθοδο καθεαυτή, και όχι μόνο για τη λογική πληρότητά της (Mau, p.425). 

(δ) Γνωστοί Επικούρειοι, γνώστες μαθηματικών, επέκριναν την Ευκλείδεια Γεωμετρία, η οποία είναι βασισμένη στο αξίωμα της άπειρης διαιρετότητας.

Επικούρεια κριτική της Γεωμετρίας

Σύμφωνα με τον Πρόκλο: «Ορισμένοι από τους κριτικούς, εκ των οποίων τα επιχειρήματα έχουν γίνει γνωστά , όπως οι σκεπτικιστές, απορρίπτουν ολη την γεωμετρική γνώση […] ενώ άλλοι, όπως οι Επικούρειοι, αμφισβητούν μόνο τις αρχές της γεωμετρίας. Ωστόσο μια άλλη ομάδα κριτικών δέχεται τις αρχές αλλά απορρίπτει ότι οι προτάσεις που έπονται από τις αρχές μπορούν να αποδειχθούν, εκτός και αν δεχτούμε έννοιες που δεν περιέχονται στις αρχές. Αυτή η στάση είχε υιοθετηθεί από τον  Ζήνων τον Σιδώνιο, ο οποίος  άνηκε στην Επικούρειο σχολή κατά του οποίου ο Ποσειδώνιος είχε γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο». [Morrow, σελ. 156]. Ο Ζήνων μεταξύ άλλων επέκρινε την Πρόταση 1 (Β.1) του Ευκλείδη: «Με πλευρά δεδομένο ευθύγραμμο τμήμα, να κατασκευαστεί ισόπλευρο τρίγωνο». Ο Ζήνων ισχυρίστηκε ότι αυτή η κατασκευή δεν απορρέει από τα αιτήματα, εκτός και αν δεχτούμε μια επιπλέον υπόθεση, δηλαδή ότι δύο τεμνόμενες γραμμές δεν μπορούν να έχουν ένα κοινό τμήμα («μαθηματικός ατομισμός»;). Επειδή εάν περιείχαν ένα κοινό τμήμα τότε ειναι πιθανό τα τμήματα AC και BC να συναντιούνται πριν στο σημείο E,  και έτσι δεν έχουμε ισόπλευρο τρίγωνο (βλ. Σχήμα 1).

       Ο Πρόκλος απαντά λέγοντας ότι: “…Υπό μία έννοια προϋποθέτουμε στις πρώτες αρχές ότι δύο ευθείες γραμμές δεν μπορούν να έχουν ένα κοινό τμήμα. Διότι ο ορισμός της ευθείας γραμμής καθορίζει ότι η ευθεία γραμμή είναι μια γραμμή που κείται εξ’ ίσου προς τα σημεία της. Το γεγονός ότι το διάστημα μεταξύ δύο σημείων είναι ίσο με την ευθεία γραμμή ανάμεσά τους, κάνει τη γραμμή που τα ενώνει μία και την μικρότερη. Έτσι εάν μια γραμμή συμπίπτει με αυτό εν μέρει, τότε συμπίπτει και με το υπόλοιπο”. Και, “…επιπρόσθετα, αυτή η αρχή προϋποτίθεται επίσης στα αιτήματα. Το αίτημα ότι μια πεπερασμένη ευθεία γραμμή μπορεί να επεκταθεί σε μια ευθεία γραμμή δείχνει καθαρά ότι η επεκταμένη γραμμή είναι μία και η επέκταση προκύπτει από μια ενιαία κίνηση”. (Morrow, σελ.169). Το τελευταίο είναι στην πραγματικότητα το Αίτημα 2, στα Στοιχεία. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα αξίωμα που εγγυάται, όπως κάποιοι πιστεύουν, ότι η διασταύρωση δύο γραμμών έιναι ένα σημείο (και όχι ένα ευθύγραμμο τμήμα). Σημειώνουμε επίσης πως ο Ζήνων άσκησε κριτική επίσης και σε ένα άλλο επιχείρημα, της κατασκευής μιας γραμμής κάθετη σε μια άλλη γραμμή από ένα δοσμένο σημείο.

Είναι προβληματική η Ευκλείδεια Γεωμετρία;

Για αρκετούς αιώνες τώρα η Ευκλείδεια Γεωμετρία αποτελεί ένα σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο. Η  Ευκλείδεια Γεωμετρία επίσης είχε σημαντική επιρροή στα ίδια τα Μαθηματικά (Προ-Ευκλείδειες Αξιωματικοποιήσεις) αλλά και στην Φιλοσοφία (Πλάτωνα, Kant). Έχει όμως και τα προβλήματα της. Έχει προβλήματα με τους Ορισμούς, με τα Αιτήματα, αλλά και τα Θεωρήματα.  Π.χ. Ο Ορισμός 4 (B.1): Ευθεία γραμμή είναι η γραμμή που κείται εξ ίσου προς τα σημεία της, δεν εξηγεί τι εννοεί με το «κείται εξ ίσου προς τα σημεία της». Υποτίθεται πως αυτό είναι προφανές και κατανοητό από την εμπειρία και την κοινή λογική. Το Αίτημα 2 (B.1): Η επέκταση μιας πεπερασμένης ευθείας γραμμής σε συνεχή ευθεία γραμμή. Δεν είναι σαφές ότι πρέπει να διατηρήσουμε την ίδια κατεύθυνση.  Η Πρόταση 1 (B.1): Με πλευρά δεδομένο ευθύγραμμο τμήμα να κατασκευαστεί ισόπλευρο τρίγωνο. Η ύπαρξη του σημείου C, στο οποίο διασταυρώνονται οι κύκλοι, μπορεί να είναι προφανές αλλά δεν καλύπτεται από οποιοδήποτε από τα αιτήματα. Το αίτημα 5 καλύπτει την ύπαρξη ενός σημείου τομής δύο ευθειών γραμμών με δεδομένες συνθήκες, αλλά δεν έχουμε κάτι ανάλογο για τομή κύκλων. [Για περισσότερα, βλ. “Ευκλείδη Στοιχεία”, ΚΕΠΕΚ, 2001].

Είναι σχετική η Ευκλείδεια Γεωμετρία σήμερα;

Είναι σχετική σε πολλούς τομείς, ειδικότερα όμως εξετάσαμε σε προηγούμενο άρθρο [Aristidou, 2013) ένα αλγόριθμο βασισμένο στα quaternions (υπερμιγαδικοί αριθμοί), που ονομάζεται Circular Arc Blending Algorithm (εν συντομία CiBlend). Αυτή η ωραία τεχνική, που χρησιμοποιείται στα computer graphics, προσομοιώσεις, κλπ, στηρίζεται σε ένα γνωστό θεώρημα της Ευκλείδειας Γεωμετρίας που ονομάζεται Θεώρημα των Μεσοκαθέτων. (βλ. Σχημα 2). Το εν λόγω θεώρημα είναι η Πρόταση 5 (Β. IV) στα Στοιχεία: «Περί δοθέν τρίγωνο να περιγραφεί κύκλος» (Heath, σελ. 88).

       Επομένως, παρ’ όλες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευκλείδεια γεωμετρία σε θεωρητικό επίπεδο, φαίνεται, ότι είναι χρήσιμη και σχετική σήμερα, σε αυτόν τον κόσμο, σε πρακτικά θέματα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή. Ως εκ τούτου, μπορεί κανείς να προτάξει ένα πραγματιστικό επιχείρημα για τη σχετικότητα της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, πέρα από τα συνήθη επιστημολογικά και παιδαγωγικά επιχειρήματα, που ενισχύει την άποψη ότι μάλλον θα ήταν ωφέλιμη παρά ζημιογόνα η διδασκαλία και μάθηση της Ευκλείδειας Γεωμετρίας. H Ευκλείδεια Γεωμετρία είναι επίσης ένα εξαιρετικό πεδίο στο οποίο κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει διαισθητικές έννοιες και να οξύνει συλλογιστικές δεξιότητές, και να εξοικειώσει τον εαυτό του με την πιο σημαντική έννοια στα μαθηματικά, δηλαδή την έννοια της απόδειξης.

Εν Κατακλείδι

Σχετικά με την Επικούρεια θεώρηση/κριτική, καταλήγουμε στα πάρακατω συμπεράσματα:

(1) Από μαθηματικής άποψης ήταν αρκετά εύστοχη και έγκυρη ιδιαίτερα όσον αφορά τα θεμέλια και την λογική δομή της γεωμετρίας [πρόδρομοι μετέπειτα κριτικών (Schopenhauer), και πρόδρομοι της «πιθανότητας» ανάπτυξης Μη-Ευκλείδειων Γεωμετριών (E.M. Bruins)]. Ήταν άστοχη όσον αφορά τον «μαθηματικό ατομισμό» που όμως, για να είμαστε και δίκαιοι, και βάσει των πηγών, δεν φαίνεται να είχαν προτείνει. Η «μη-ατομιστική γεωμετρία», είναι αυτή που αναπτύχθηκε και βρήκε χρήσιμες εφαρμογές.

(2) Από φιλοσοφικής άποψης, εάν η άποψη (όπως του Mau, κλπ) επικρατήσει, ότι δηλαδή τα μαθηματικά πρέπει να απορριφθούν, τότε μάλλον η θέση αυτή ήταν άστοχη. Τα μαθηματικά, ακόμα και ξεκομμένα από την εμπειρία είναι απαραίτητα στη επιστήμη, αλλά και συνεισφέρουν στο ευ ζην (βιντεοπαιχνίδια, προσομοιώσεις πτήσεων αεροπλάνων, μαγνητικούς τομογράφους, κλπ.)

       Oι Επικούρειοι, γενικά, δεν είχαν τα Μαθηματικά στα κεντρικά φιλοσοφικά ενδιαφέροντα. Δεν ισχύει φυσικά αυτό για εξειδικευμένους Επικούρειους όπως ο Ζήνων. H αντίληψη όμως ότι όλη η γνώση είναι εμπειρική, καθώς και η επαγωγική λογική (πρόδρομος της επαγωγής του J.S. Mill) που διείπε την φιλοσοφία τους, δεν φαίνεται να συνάδουν με την ουσία των Μαθηματικών (απόδειξη, αφαίρεση, κλπ). Ίσως δικαιολογούνται όμως κάπως οι Επικούρειοι τότε, διότι τότε δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένη η Επιστήμη αλλά ούτε και τα Μαθηματικά. Ίσως σήμερα να έβλεπαν αλλιώς τα Μαθηματικά και να αναγνώριζαν κάποιες από τις ιδιαίτερες πτυχές τους. 

Βιβλιογραφία

G. Alexander and D. Velleman, Philosophies of Mathematics, 2002.

G. Vlastos, “Minimal Parts in Epicurean Atomism”, 1965.

J. Mau, “Was there a Special Epicurean Mathematics?”, (Vlastos ed.), 1973.

Sedley, “Epicurus and the Mathematicians of Cyzicus”, 1976.

Proclus, Commentary on the First Book of Euclid’s Elements, (trsl. G.Morrow), 1970.

Ευκλείδη Στοιχεία, (ΚΕΠΕΚ), 2001.

M. Aristidou, “Is Euclidean Geometry still Relevant?”, Issues on Education and Research, 2013.

Epicurus, “Letter to Herodotus”, (trsl. C. Bailey), 1926.

S. Cuomo, Ancient Mathematics, 2001.

Τ. Heath, The Thirteen Books of the Elements, 1956.

Διαμάχη για επικοινωνία με εξωγήινους

Θα ήταν σώφρον να μεταδώσουμε μηνύματα στο Διάστημα που διατυμπανίζουν την ύπαρξή μας;

του Βαγγέλη Πρατικάκη, ΒΗΜΑ, 13/2/2015

Θα ήταν σώφρον να μεταδώσουμε μηνύματα στο Διάστημα που διατυμπανίζουν την ύπαρξή μας; Ή μήπως αυτό θα προσκαλούσε εξωγήινους κατακτητές; Το δίλημμα συζητήθηκε την Πέμπτη στο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης, τον εμβληματικό οργανισμό που εκδίδει την έγκριτη επιθεώρηση «Science».

Οι υπέρ και οι κατά

Οι υπεύθυνοι του SETI, του Ινστιτούτου για την Αναζήτηση Εξωγήινης Νοημοσύνης, τάχθηκαν όπως ήταν αναμενόμενο υπέρ μιας τέτοιας προσπάθειας. Ο Ντάγκλας Βάκοφ, διευθυντής του τμήματος Σύνθεσης Διαστρικών Μηνυμάτων στο SETI, προέβαλε ως βασικό επιχείρημα το γεγονός ότι οι τηλεοπτικές και άλλου είδους ραδιοεκπομπές από τη Γη έχουν ήδη φτάσει σε αποστάσεις δεκάδων ετών φωτός και θα μπορούσαν δυνητικά να έχουν ήδη γίνει αντιληπτές.

Ο Βάκοφ πιστεύει ότι έπειτα από 40 χρόνια αναζήτησης για εισερχόμενα σήματα οι οποίες δεν έχουν αποδώσει μέχρι σήμερα, το SETI πρέπει να περάσει σε αυτό που αποκαλείται «ενεργό SETI»: την αποστολή μηνυμάτων με ραδιοπομπούς υψηλής ισχύος που θα έφταναν πολύ μακρύτερα στο Διάστημα από ό,τι οι σημερινές, διάχυτες ραδιοεπικοινωνίες.

Η αλήθεια είναι ότι αυτό έχει επιχειρηθεί στο παρελθόν, έστω και λίγες φορές. Το 1974, επισημαίνει ο δικτυακός τόπος του Science, ένα μήνυμα μεταδόθηκε από το ραδιοτηλεσκόπιο του Αρεσίμπο στο Πουέρτο Ρίκο, το μεγαλύτερο ραδιοτηλεσκόπιο του κόσμου, στην κατεύθυνση ενός αστρικού σμήνους σε απόσταση 25.000 ετών φωτός.

Το γραφικό μήνυμα που μεταδόθηκε το 1974 από το Αρεσίμπο
(Πηγή: Arne Nordmann/Creative Commons)

Η διαφωνία

Πιο πρόσφατα το 2008, η εταιρεία Doritos μετέδωσε μια διαφήμιση για τα σνακ της σε ένα δυνητικά κατοικήσιμο σύστημα σε απόσταση 42 ετών φωτός, χρησιμοποιώντας ως πομπό ένα ραντάρ στη Νορβηγία. Ο Ντέιβιντ Μπριν, αστροφυσικός και συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας που συμμετείχε στο συνέδριο, διαφώνησε με τον Βάκοφ καθώς θεωρεί ότι μια απόπειρα επικοινωνίας με εξωγήινους πολιτισμούς θα ήταν απερίσκεπτη.

Μια τέτοια απόφαση, είπε, θα έπρεπε να ληφθεί έπειτα από δημόσιο διάλογο και όχι με τη μεμονωμένη πρωτοβουλία ενός οργανισμού όπως το SETI. O Βάκοφ, από την πλευρά του, δεν λέει όχι στο διάλογο, πιστεύει όμως ότι στο μεταξύ θα έπρεπε να ξεκινήσουμε μεταδόσεις. Η διαμάχη είναι απίθανο να λήξει σύντομα, είναι όμως πιθανό να δώσει τροφή σε επιστήμονες που ανησυχούν ότι οι εξωγήινοι δεν είναι απαραίτητα φιλικοί, και επομένως καλό θα ήταν να επιβάλλουμε σιγή ασυρμάτου. Ένας από αυτούς είναι ο διάσημος βρετανός φυσικός Στίβεν Χόκινγκ, ο οποίος έχει προειδοποιήσει ότι η Γη θα μπορούσε να πάθει αυτό που έπαθαν οι ιθαγενείς της Αμερικής μετά την άφιξη των Ευρωπαίων κατακτητών.

Το «Big Bang» υπό αμφισβήτηση.

Κβαντική εξίσωση υποδεικνύει ότι το Σύμπαν ίσως να είναι αιώνιο

του Κώστα Μαυραγάνη, HuffPost Greece, 11/2/2015

Το Σύμπαν ενδεχομένως να υπήρχε από πάντοτε, σύμφωνα με ένα νέο μοντέλο το οποίο χρησιμοποιεί όρους διόρθωσης κβαντικών λαθών για να «ενισχύσει» τη γενική θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του PhysOrg, το μοντέλο ενδεχομένως να «εξηγεί» και τη Σκοτεινή Ύλη και τη Σκοτεινή Ενέργεια, λύνοντας με αυτόν τον τρόπο μια σειρά πολλαπλών ζητημάτων επιστημονικής φύσης.

Η ηλικία του Σύμπαντος θεωρείται ότι ανέρχεται στα 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, όπως υπολογίζεται βάσει της γενικής σχετικότητας. Στην αρχή, τα πάντα πιστεύεται ότι «περιέχονταν» σε ένα σημείο ανυπολόγιστης πυκνότητας ύλης, μια «μοναδικότητα» (singularity). Από εκεί και πέρα, άρχισε η επέκταση, με το «Big Bang» που σήμανε και «επίσημα» τη δημιουργία του Σύμπαντος.

Αν και η «μοναδικότητα» και το Big Bang προκύπτουν βάσει των μαθηματικών της γενικής σχετικότητας, κάποιοι επιστήμονες βρίσκουν την θεωρία προβληματική, καθώς είναι δυνατή η επεξήγηση αυτών που συνέβησαν μόνο αμέσως μετά και όχι πριν τη μοναδικότητα ή κατά τη διάρκειά της. «Η μοναδικότητα του Big Bang είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα της γενικής σχετικότητας, επειδή οι νόμοι της Φυσικής φαίνονται να καταρρέουν εκεί» αναφέρει στο PhysOrg o Αχμέντ Φαράγκ Αλί, Αιγύπτιος επιστήμονας του Πανεπιστημίου της Μπένχα.

Ο Αιγύπτιος ερευνητής, σε συνεργασία με τον Σαούρια Ντας, του University of Lethbridge στην Αλμπέρτα του Καναδά, επιδεικνύουν σε ένα paper που δημοσιεύτηκε στο Physics Letters B ότι η μοναδικότητα του Big Bang μπορεί να «εξηγηθεί» από το νέο μοντέλο τους, στο οποίο το Σύμπαν είναι αιώνιο, χωρίς να έχει αρχή και τέλος.

Οι δύο φυσικοί τονίζουν ότι οι αρχές διόρθωσης κβαντικών λαθών τους δεν εφαρμόζονται ad hoc στο πλαίσιο προσπάθειας για κατάρριψη της θεωρίας του Big Bang. Η δουλειά τους βασίζεται σε ιδέες του θεωρητικού φυσικού Ντέιβιντ Μπομ, ο οποίος είναι επίσης γνωστός για τη συνεισφορά του στον χώρο της φιλοσοφίας της Φυσικής. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1950, ο Μπομ διερεύνησε την αντικατάσταση της κλασικής γεωδαιτικής (η πιο σύντομη απόσταση μεταξύ δύο σημείων σε μια κυρτή επιφάνεια) με κβαντικές τροχιές. Στο paper τους, ο Αλί και ο Ντας εφάρμοσαν τις τροχιές του Μπομ σε μία εξίσωση που είχε αναπτυχθεί το 1950 από τον Αμάλ Κουμάρ Ραϊτσαουντούρι, ο οποίος ήταν επίσης καθηγητής του Ντας όταν ήταν προπτυχιακός φοιτητής.

Μέσω της κβαντικά διορθωμένης εξίσωσης αυτής, ο Αλί και ο Ντας «παρήγαγαν» κβαντικά διορθωμένες εξισώσεις Φρίντμαν, οι οποίες περιγράφουν τη διαστολή και εξέλιξη του σύμπαντος (περιλαμβανομένου του Big Bang) εντός του πλαισίου της γενικής σχετικότητας. Αν και δεν αποτελεί μια πραγματική θεωρία «κβαντικής βαρύτητας», το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει στοιχεία τόσο κβαντικής θεωρίας όσο και γενικής σχετικότητας. Ο Αλί και ο Ντας αναμένουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους να «αντέξουν» ακόμα και μετά την σύνθεση μιας πλήρους θεωρίας κβαντικής βαρύτητας (σημειώνεται ότι η κανονική κβαντική βαρύτητα αποτελεί μια οικογένεια θεωριών που θεωρεί ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι κβαντοποιημένοι, δηλαδή αποτελούνται, όπως και η ύλη, από ελάχιστες και διακριτές- δηλαδή «κβαντισμένες» - ποσότητας. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η θεωρία της κβαντικής βαρύτητας βρόχων, μια κβαντική θεωρία του χωροχρόνου που μπορεί να «συμφιλιώσει» τις φαινομενικά ασυμβίβαστες θεωρίες της κβαντομηχανικής και της γενικής σχετικότητας).

Πέρα από το ότι δεν «βλέπει» Big Bang, το μοντέλο των δύο φυσικών δεν βλέπει επίσης «Big Crunch»: στη γενική σχετικότητα, μία πιθανή μοίρα του σύμπαντος το «θέλει» να συστέλλεται μέχρι την κατάρρευσή του και τον μετασχηματισμό ξανά σε ένα σημείο άπειρης πυκνότητας ύλης.

Οι δύο φυσικοί σκοπεύουν να αναλύσουν εκτενέστερα το μοντέλο τους στο μέλλον.

(βλέπε επίσης >>>)

Με τη ματιά μιας καινούργιας Επικούρειας

της Αρχοντίας Λιοντάκη, Ομιλία στον Κήπο

Αθηνών στις 12 Ιανουαρίου 2012

Ο τίτλος της ομιλίας μου προδιαθέτει ότι δεν θα γίνει παρουσίαση αναλυτική ενός θέματος που αφορά στην επικούρεια φιλοσοφία αλλά ότι θα διατυπώσω τις εντυπώσεις μου, τα αισθήματα, τις σκέψεις και τα συμπεράσματά μου γύρω από τη φιλοσοφία αυτή. Νιώθω την ανάγκη πρώτα να καταθέσω τη μεγάλη μου εκτίμηση και τον επίσης μεγάλο θαυμασμό μου στον ξεχωριστό αυτό άνθρωπο και φιλόσοφο' που στο πέρασμά του από αυτόν εδώ τον κόσμο κατάφερε να αφήσει τόσο βαθιά τ' αχνάρια του, ώστε μετά από τόσους αιώνες να μένουν ανεξίτηλα' και θα παραμένουν όπως φαίνεται ες αεί.

Κι' αυτό γιατί, σε κάθε εποχή, και από όσους είχαν και θα έχουν την τύχη να τον συναντήσουν στο δρόμο τους, φιλοξενείται και λατρεύεται ως θεός αθάνατος κατά τη δική του ρήση, για να παραδοθεί επίσης αθάνατος στην επόμενη.

Μόνο σε εποχές σκοτεινές όπως αυτή του Μεσαίωνα μάλλον σε όλες τις εποχές, γιατί δεν έλειψαν ποτέ οι σκοταδιστές, πολλοί θεώρησαν ή σκοπίμως παρουσίασαν τον Επίκουρο ως ένα ακόλαστο και χυδαίο ηδονιστή.

Παράλληλα όμως ο Επίκουρος, σε όλες τις εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, έχει αποσπάσει δηλώσεις και εκδηλώσεις σεβασμού και θαυμασμού τόσες πολλές και τέτοιου είδους, που παρόμοιες δεν έχουν παραδοθεί για άλλους φιλοσόφους.

Αξίζει να ακούσουμε, για τους νέους φίλους μας περισσότερο, ένα απόσπασμα από το εγκώμιο που πλέκει γι' αυτόν ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος Κάρος, του 1ου πριν από τη χριστιανική χρονολόγηση αιώνα, στο εμπνευσμένο από τον Επίκουρο ποίημά του De rerum natura που μέσω αυτού κυρίως αλλά και του Κικέρωνα ,γνώρισε η δυτική διανόηση τον Έλληνα φιλόσοφο:

"Εσένα, στολίδι του γένους των Ελλήνων, που πρώτος ύψωσες φως λαμπερό μες στα φριχτά σκοτάδια κι έδειξες τα αληθινά αγαθά της ζωής, Εσένα ακολουθώ' όχι για να σε παραβγώ, αλλά από αγάπη θέλω να σε μιμηθώ. Τι να σου κάνει ένα χελιδόνι μπροστά στους κύκνους;" Και παρακάτω:

"Ήταν θεός! Ναι ήταν Θεός εκείνος, που πρώτος βρήκε το νόημα της ζωής, ό,τι σήμερα ονομάζουμε Σοφία' εκείνος, που με την επιστημοσύνη του, άρπαξε τη ζωή μέσα από τα βαθιά σκοτάδια και την απίθωσε σε τέτοιο γαλήνιο λιμάνι και σε τόσο καθάριο φως..."

Εκτός όμως από το Λουκρήτιο έχουμε πλειάδα διανοουμένων και φωτεινών ιστορικών προσωπικοτήτων όλων των εποχών που είτε ύμνησαν και επαίνεσαν το δάσκαλο αυτό της Σοφίας και της τέχνης του ΕΥ ΖΗΝ, είτε τον υπερασπίστηκαν με θέρμη, απαντώντας στις ύβρεις και τις συκοφαντίες που οι ιδεολογικοί του αντίπαλοι εκτόξευαν εναντίον του.

Ακούμε τον Τόμας Τζέφερσον, τον τρίτο πρόεδρο των ηνωμένων πολιτειών 9και κύριο συντάκτη της διακήρυξης της ανεξαρτησίας τους να ομολογεί απερίφραστα:

"Είμαι κι εγώ επικούρειος και θεωρώ ότι οι γνήσιες θέσεις του Επίκουρου κι' όχι αυτές που του καταλογίστηκαν, περιέχουν ό,τι πιο ορθολογικό μας έχουν κληροδοτήσει η Ελλάδα και η Ρώμη στο χώρο της ηθικής φιλοσοφίας". Και είχε τη φαεινή ιδέα να συμπεριλάβει στη διακήρυξη και το δικαίωμα της Ευτυχίας, υπέρτατο δικαίωμα του ανθρώπου κατά τον Επίκουρο.

Ακούμε το Νίτσε το μεγάλο αυτό στοχαστή να λέει ότι "η Σοφία δεν προχώρησε ούτε ένα βήμα μετά τον Επίκουρο και πολλές φορές βρίσκεται χιλιάδες βήματα πίσω του". Και σκεφτόμαστε πόσο είχε δίκιο ο Νίτσε, όταν σήμερα ακούμε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε πολλά σχολεία, απαγορεύεται η διδασκαλία της Δαρβινικής εξελικτικής θεωρίας και αντί αυτής διδάσκεται ο ευφυής σχεδιασμός και η παντοδυναμία ενός Δημιουργού που είπε και εγένοντο όλα εκ του μηδενός, παρά το γεγονός ότι ο επικούρειος πρόεδρος είχε θεσπίσει από το 1800 και νόμο περί της ανεξιθρησκείας, για να προστατεύσει τον άνθρωπο από τα δεινά της μισαλλοδοξίας. Όπως επίσης και σήμερα βλέπουμε ονομαστούς στον κλάδο τους χημικούς, βιολόγους, φυσικούς, αστρονόμους να έχουν πρωτόγονες ιδέες για την προέλευση του κόσμου και τη σημασία της ζωής...

Ακούμε φωνές όλων των εποχών όπως όπως αυτή του Λουκιανού, ενός άλλου φωτεινού πνεύματος του 2ου μετά τη χριστ. χρονολόγηση αιώνα, που αγανακτισμένος για την πράξη ενός μάντη της εποχής του, του ψευδομάντη Αλέξανδρου, να κάψει δημοσίως το βιβλίο του Επίκουρου "Κύριαι Δόξαι" γράφει στον επικούρειο φίλο του Κέλσο συγγραφέα του έργου "Αληθής λόγος":

"Καίει ο καταραμένος το καλύτερο βιβλίο του Επίκουρου, χωρίς να ξέρει πόσα καλά προσφέρει το βιβλίο αυτό σε όσους το διαβάζουν, πόση γαλήνη ,αταραξία και ελευθερία γεννά μέσα τους, γλυτώνοντας τους από τους φόβους, τα φαντάσματα και τα τέρατα και από μάταιες ελπίδες και περιττές επιθυμίες, αφού ενσταλάζει φρόνηση και αλήθεια και εξαγνίζει πραγματικά τη σκέψη τους κι' όχι με δάδες και κρεμμύδια κι' άλλα τέτοια (εννοεί τα σύνεργα του ψευδομάντη) αλλά με ορθό λόγο και αλήθεια και παρρησία.."

Μια τέλεια ανάλυση της επικούρειας φιλοσοφίας σκεφτόμαστε.. Και προσθέτει ο Λουκιανός ότι οι Πλατωνικοί και οι Στωικοί και οι Πυθαγόρειοι ήταν φίλοι του, εννοεί ομοϊδεάτες του, ενώ ο "άτεγκτος" Επίκουρος όπως τον έλεγε ο ψευδομάντης Αλέξανδρος ήταν άσπονδος εχθρός του.

Ακούμε το Ρωμαίο συγγραφέα και στωικό φιλόσοφο Σενέκα να λέει ότι πράγματα που είπε ο Επίκουρος είναι θησαυροί που ανήκουν σε όλη την ανθρωπότητα.

Ακούμε το Διογένη το Λαέρτιο που αφιερώνει στον Επίκουρο ολόκληρο το 10ο βιβλίο του έργου του "βίοι φιλοσόφων" να υπερασπίζεται με θέρμη τον δάσκαλο έναντι των εχθρών του και να γράφει ότι όποιος γνώριζε τον Επίκουρο από κοντά, γοητευόταν από τις σειρήνες της διδασκαλίας του.

Ο σύγχρονός μας επίσης Ίρβιν Γιάλομ συγγραφέας διάσημος από τα έργα του "ο κήπος του Επίκουρου" και "Όταν έκλαψε ο Νίτσε" θα πει το γνωστό: όσο γνωρίζω περισσότερο τον Έλληνα φιλόσοφο Επίκουρο, τόσο πιστεύω ότι υπήρξε ο πρώτος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής.

Αυτές και τόσες άλλες δηλώσεις σεβασμού και θαυμασμού στο μεγάλο δάσκαλο, επικυρώνουν την αξία του και ενισχύουν τη δική μας εκτίμηση. Γι' αυτό νομίζω ότι το σχόλιο που κάναμε μετά το 1ο πανελλήνιο συμπόσιο Επικούρειας φιλοσοφίας, πάνω στο αν ήταν σωστή ή όχι η αναφορά στους τίτλους σπουδών των ομιλητών, και η εκτίμηση έκλινε περισσότερο στο ότι δεν ήταν σωστή, εκ των υστέρων, τώρα που έχω γνωρίσει το βίο και την πολιτεία του σοφού αυτού ανθρώπου απαντώ ότι όχι μόνο ήταν σωστή αλλά ήταν και απαραίτητη.

Συμφωνώ ότι επιβάλλεται μια σεμνότητα σ' αυτά τα θέματα, αποφεύγοντας την προβολή και ακολουθώντας άλλωστε τη σχετική διδαχή του Επίκουρου ,του να ζούμε δηλαδή απαρατήρητοι' όμως για το συγκεκριμένο φιλόσοφο που ξέρουμε πόσο βάναυσα έχει η μνήμη του κακοποιηθεί και η φιλοσοφία του κατασυκοφαντηθεί, εμένα τουλάχιστον μου κάνει πολύ καλό να ακούω ότι μίλησαν γι' αυτόν με αυτό τον τρόπο ο Τζέφερσον ή ο Νίτσε ή ο Βολταίρος και τόσοι άλλοι' και ότι τελικά και οι ομιλητές του συμποσίου δεν ήταν τυχαίοι.

Η εγγύτερη γνωριμία μου με τον Επίκουρο άρχισε εδώ και ένα περίπου χρόνο λίγο πριν το 1ο πανελλήνιο συμπόσιο επικούρειας φιλοσοφίας. Πρέπει να πω ότι πάντα ένιωθα επικούρεια παρ' ότι δεν ήξερα πολλά πράγματα πάνω σ' αυτή τη φιλοσοφία Γιατί τα διαβάσματά μου στρέφονταν κυρίως γύρω από τον Πλάτωνα και τους άλλους ιδεαλιστές φιλοσόφους, ορμώμενη όχι από ιδεολογική συγγένεια αλλά από περιέργεια και φιλομάθεια περισσότερο' προσπαθούσα να τους κατανοήσω μελετώντας την πορεία της σκέψης τους, πάνω στην οποία βασίστηκε η δυτική κουλτούρα και διανόηση. Βασάνιζα το μυαλό μου να μπω στη διαδικασία της διαλεκτικής για να φτάσω με τούς λογικούς ακροβατισμούς του Πλάτωνα στην Ιδέα του Αγαθού ή στο ακίνητο κινούν του Αριστοτέλη, σε διανοητικά σχήματα δηλαδή που τώρα τα βλέπω ως στερούμενα μεγάλης σημασίας.

Πάντα στεκόμουν με σκεπτικισμό και κριτική διάθεση απέναντι σε έννοιες και θεωρίες μεταφυσικές, όπως θεία πρόνοια, ζωή και τιμωρία μετά θάνατο, μετενσάρκωση, ειμαρμένη, μαντείες και θαύματα, θεόπνευστες αλήθειες ή θείες αποκαλύψεις .Ενδόμυχα ένιωθα ότι συμφωνούσα εν πολλοίς με τους Σοφιστές που απέρριπταν πολλά απ' αυτά και ύψωναν τη φωνή της λογικής' όμως έπρεπε να διδάσκω ότι αυτοί ήταν οι αίτιοι της παρακμής του αρχαίου ελληνικού μεγαλείου, γιατί υπέσκαψαν τα θεμέλια του ελληνικού πνευματικού οικοδομήματος, καταρρίπτοντας τη μια μετά την άλλη τις αξίες και τους θεσμούς που το συγκροτούσαν, αφού με τη ρητορική τους δεινότητα παρουσίαζαν το άσπρο ως μαύρο και το δίκαιο ως άδικο. Ήταν ακριβώς η άποψη του Πλάτωνα, όπως φαίνεται στους διαλόγους του, και ιδιαίτερα στον ομώνυμο διάλογο "Σοφιστής" ή περί του "μη όντος".

Όμως παρόλο που είχα ξεχωρίσει τον Επίκουρο πολύ νωρίς και είχα διαβάσει πριν πολλά χρόνια την "Αντιγνώση" της Λιλής Ζωγράφου και τον Επίκουρο του Χαράλαμπου Θεοδωρίδη, τον άφησα στην άκρη μεταθέτοντας στο χρόνο τη βαθύτερη μελέτη του, προσμένοντας ίσως την κατάλληλη στιγμή, ή μπορεί να πίστευα ενδόμυχα ότι το γαλήνιο λιμάνι πού υποπτευόμουν ότι θα μου πρόσφερε, θα ήταν πιο απολαυστικό με την επιστροφή από ένα μεγάλο ταξίδι με περισσότερες γνώσεις αλλά και πολλές απογοητεύσεις. Τώρα κακίζω τον εαυτό μου που δεν ξεκίνησα πιο νωρίς.. Όμως, όπως μας λέει ο ίδιος στην προς Μενοικέα επιστολή του ,ποτέ δεν είναι αργά:

"ΜΗΤΕ ΝΕΟΣ ΤΙΣ ΩΝ ΜΕΛΕΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ ΜΗΤΕ ΓΕΡΩΝ ΥΠΑΡΧΩΝ ΚΟΠΙΑΤΩ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ' ΟΥΤΕ ΓΑΡ ΑΩΡΟΣ ΟΥΔΕΙΣ ΕΣΤΙΝ, ΟΥΤΕ ΠΑΡΩΡΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ ΥΓΙΑΙΝΟΝ"

Η ενασχόλησή μου αυτό τον καιρό με την επικούρεια Φιλοσοφία ,μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω τον Άνθρωπο Επίκουρο, το φιλόσοφο και δάσκαλο, τον επιστήμονα,το διαφωτιστή και ανθρωπιστή Επίκουρο. Με γοήτευσε κυριολεκτικά ο άνθρωπος Επίκουρος' μια εξαιρετικά λεπτή και ευαίσθητη ,όπως μας λέει ο Χαρ. Θεοδωρίδης φύση ,την οποία χαιρόμαστε διαβάζοντας τις προσωπικές του επιστολές, ή τη διαθήκη του ή μαθαίνοντας για τη συμπεριφορά του προς όλους, συγγενείς και φίλους, δούλους, γυναίκες, παιδιά. Μια ήπια και ήρεμη φωνή, πατρική όπως μας λέει ο Λουκρήτιος, έτοιμη να διδάξει να νουθετήσει να παρηγορήσει. Γενικότεροι η έγνοια του να βλέπει γύρω του ανθρώπους ευτυχισμένους σε μια εποχή από τις πιο δύσκολες της ιστορίας για την Αθήνα, με τη μακεδονική φρουρά στον Πειραιά και τη δικτατορία του Δημήτριου Φαληρέα και αμέσως μετά του Δημήτριου Πολιορκητή.

Η λεπτή όμως και ευαίσθητη φύση του συνυπήρχε, μας λέει και πάλι ο Θεοδωρίδης, και με μια στιβαρή αυτοπεποίθηση, ψυχική δύναμη και οξεία αντίληψη. Με μια ευρύτατη γνώση που απέκτησε παρακολουθώντας και μελετώντας τις επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες όλων των προγενεστέρων αλλά και των συγχρόνων του, κατάφερε ,προσθέτοντας και τη δική του σοφή σκέψη και οπτική να συνθέσει μια μεγαλειώδη, πρωτοποριακή και συγχρόνως σωτήρια για το συνάνθρωπό του κοσμοθεωρία και βιοθεωρία απορρίπτοντας ό,τι σαθρό και "αφυσιολόγητον". Μια φιλοσοφία που η χρεία της έγινε αισθητή όχι μόνο από ανθρώπους της εποχής του και της χώρας του, αλλά από ανθρώπους όλων των εποχών και σε μια πολύ μεγάλη γεωγραφική έκταση. Τέτοια διαχρονικότητα και οικουμενικότητα διαθέτει, επειδή πρωτίστως διαθέτει ανθρωπισμό.

Με αριστοτεχνικό και στέρεο τρόπο δομημένη η φιλοσοφία αυτή είναι, όσο γοητευτική και ενδιαφέρουσα και ουσιαστική, άλλο τόσο πρακτική, απλή και σαφής: Στόχος του ανθρώπου η αταραξία-ευδαιμονία, δηλαδή γαλήνη ψυχής που απορρέει από την απουσία σωματικού και ψυχικού πόνου. Πώς αποκτάται ο στόχος αυτός; Η απάντηση έρχεται με την τετραφάρμακο:

ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ.ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΝ ΑΓΑΘΟΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ.

Η κατανόηση και η εφαρμογή της φαρμακευτικής αυτής αγωγής επιτυγχάνεται με την απαλοιφή της άγνοιας και την απόκτηση γνώσης που αφορά στη φυσιολογία του περιβάλλοντος κόσμου, του ορατού και όσο είναι δυνατόν του αοράτου (κατ' αναλογία με τον αισθητό) κόσμου και στη φυσιολογία της ανθρώπινης φύσης.

Για την απόκτηση στέρεων και πραγματικών γνώσεων υπάρχει ο κανόνας ή τετρακριτήριο ένα τέλειο εργαλείο, γι' αυτό το σκοπό, που αποτελεί και το λογικό μέρος της Επικούρειας φιλοσοφίας ,στην ουσία μια γνωσιοθεωρία που όχι μόνο δεν έχει να ζηλέψει στο παραμικρό αυτήν του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη αλλά υπερτερεί αυτών λόγω του αυστηρού ορθολογισμού της.

Βάση για όλες τις γνώσεις μας είναι οι αισθήσεις μας που δέχονται ερεθίσματα μέσα σε ένα αισθητό πραγματικό και όχι υποκειμενικό κόσμο. Αν οι αισθήσεις μας, ως Λυδία λίθος, δεν επιμαρτυρήσουν για τη γνησιότητα των γνώσεών μας, τότε αυτές παραμένουν "υπολήψεις" απλά γνώμες. Με τη βοήθεια του κανόνα διασώζεται η αντικειμενικότητα του αισθητού κόσμου και η αξιοπιστία των αισθήσεων, πράγματα που είχαν αμφισβητηθεί όχι μόνο από ιδεαλιστές φιλοσόφους αλλά και από τους ατομικούς Δημόκριτο και Λεύκιππο των οποίων τη θεωρία ακολουθεί ως ένα μέρος ο Επίκουρος.

Επίσης, με τη βοήθεια του κανόνα και της φυσιολογίας του ο Επίκουρος κατάφερε να δώσει μία σφαιρική και πολυδιάστατη ερμηνεία της γενέσεως και λειτουργίας του κόσμου, συνδέοντας τη συμπεριφορά του ατόμου στη φυσική με εκείνη της ανθρώπινης ατομικότητας μέσα στην κοινωνία ,εξυψώνοντας έτσι και καταξιώνοντας την ουσία του ανθρώπου με το να του αναγνωρίσει το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης που τονίζει και προβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια έναντι μιας απόλυτης νομοτέλειας και αιτιοκρατίας.

Σ' αυτή την ενδιαφέρουσα θεωρία τον οδήγησε αφενός ο ανθρωπισμός του και αφετέρου το επιστημονικό του κριτήριο καθόσον η σύγχρονη επιστήμη τον έχει δικαιώσει με την αρχή του τυχαίου και της απροσδιοριστίας του Χάιζεμπεργκ, προϋπόθεση τόσο σημαντική για την ίδια την ύπαρξη τη δική μας και του κόσμου μας. Ο Επίκουρος ήταν αυτός που με την "παρέκκλισή" του έθεσε τη θεωρητική βάση για το επιστημονικό επίτευγμα.

Μέσα στον κήπο, μια φιλοσοφική σχολή στην αρχή , και κατόπιν ένα είδος κοινότητας, σε ένα κλίμα φιλίας, στην οποία φιλία δίδεται ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις άλλες αρετές, θεωρώντας την αγαθό δηλαδή απόκτημα πολύτιμο της ανθρώπινης ψυχής, ισάξιο σχεδόν με την ευδαιμονία, οι τρόφιμοι της σχολής αλλά και όσοι ήταν εραστές αυτής της φιλοσοφίας, μαθαίνουν, καλλιεργούν και ασκούνται και στους τρεις κλάδους της, δηλαδή στον κανόνα στη φυσιολογία και στην ηθική. Η τελευταία αφορά στην πρακτική εφαρμογή προς επίτευξη της ευδαιμονίας, γι' αυτό και είναι πιο σημαντική. Για την άσκησή της χρειάζεται να επιστρατευθούν οι τέσσερις πατροπαράδοτες αρετές: Η φρόνηση, η εγκράτεια, η ανδρεία και η δικαιοσύνη.

Είναι απορίας άξιον, που μερικοί αδαείς όλων των εποχών, νομίζουν ότι ο Επίκουρος καταργεί τις ελληνικές παραδοσιακές αξίες και αρετές και γενικά ότι αποκλίνει από τον ελληνικό τρόπο ζωής και φιλοσοφίας .Αντίθετα, είναι αυτός που τις ακολούθησε πιστά και πρόσθεσε κι άλλες όπως τη φιλαλληλία και την αλληλεγγύη ,την ολιγάρκεια και αυτάρκεια, την παρρησία. Και ακόμα, τις τοποθέτησε στη σωστή τους θέση και λειτουργία με το να τις θεωρήσει ως μέσα και τρόπους για να φθάσει κανείς στην ευδαιμονία , ως "ευδαιμονίης ποιητικές" όπως γράφει ο Διογένης στην επιγραφή του στα Οινόανδα και είναι "ευήθεια" προσθέτει, δηλαδή βλακεία να ξεχωρίζεις την Αρετή από τον άνθρωπο ,θεωρώντας την ως αυτοσκοπό. Γράφει ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης σε άρθρο του το έτος 1941:

"Ο επικουρισμός γεννήθηκε από την εξέγερση του γνησιότερου συστατικού της ουσίας του Ελληνισμού,της αυθεντικής και νηφάλιας ορθολογικής σκέψης και ορμής, σε μια στιγμή που η ίδια η υπόσταση της Ελλάδας κινδύνευε".

Επανερχόμαστε στις Αρετές. Εκείνη που κατευθύνει κατά τον Επίκουρο τις άλλες για την επίτευξη του στόχου, είναι η φρόνηση. Γιατί αν ο άνθρωπος δεν είναι σώφρων, δεν είναι ούτε εγκρατής ούτε δίκαιος ούτε ανδρείος με την ξεχωριστή σημασία που δίνει στην ανδρεία δηλαδή εκείνη του ψυχικού σθένους απέναντι στις ατυχίες της ζωής.

Η φρόνηση λοιπόν, ως συνισταμένη των υπόλοιπων αρετών, οπλισμένη με τη γνώση και με ένα αλγόριθμο των αναγκών-επιθυμιών του ανθρώπου, επιμελημένο από το δάσκαλο με σοφία και αυστηρό ορθολογισμό, θα οδηγήσει τον άνθρωπο στις σωστές επιλογές κι' αυτές με τη σειρά τους στην υπέρτατη Ηδονή, την καταστηματική ηδονή, μια κατάσταση ευδαιμονίας-αταραξίας μια απόλυτη ψυχική γαλήνη. Γι' αυτή τη γαλήνη της ψυχής, υπέρτατο αγαθό, ένα κτήμα-απόκτημα του ανθρώπου μίλησε ο ίδιος ο Επίκουρος στην επιστολή του προς τον Ηρόδοτο: "Εγώ αφού αφιέρωσα τη συνεχή ενεργητικότητά μου στη μελέτη της φυσιολογίας, απολαμβάνοντας μια τέτοια γαλήνη ζωής, έκανα για σένα μια επιτομή και στοιχειώδη περιγραφή όλων των απόψεων. Και η επιστολή τελειώνει λέγοντας ότι και αυτοί που δεν είναι γνώστες και μελετητές διαβάζοντας την επιτομή , θα επιτύχουν το γαληνισμό της ψυχής.

Με αυτό τον τρόπο ο Επίκουρος ως διαφωτιστής, προσπάθησε να φωτίσει, όπως μας είπε ο Λουκρήτιος, τα σκοτάδια τα πνευματικά στα οποία είτε φύσει και αναγκαία είτε θέσει με τη φροντίδα πάντα κάποιων επιτήδειων, βρισκόταν ο άνθρωπος της εποχής του και βρέθηκαν λίγο πολύ οι άνθρωποι όλων των εποχών.

Γράφει η μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια κάτι σχετικό: "Εις την φυσιολογίαν ,δηλαδή την περί της φύσεως καθόλου θεωρίαν, επειράτο ο Επίκουρος να απαλλάξει τους ανθρώπους από την τελεολογικήν και θεολογικήν αντίληψιν της φύσεως, η οποία παρά τω λαώ κρατούσα, μεγάλως είχε ενισχυθεί δια της φιλοσοφικής διδασκαλίας του Πλάτωνος και Αριστοτέλους". ..Και, κληροδοτήθηκε δυστυχώς και στη δική μας εποχή , μέσω της επικρατούσης θρησκείας που είναι και κρατική στη χώρα μας, την πατρίδα της δημοκρατίας, της ελευθερίας και του Επίκουρου ,σε αντίθεση με όλα τα κράτη της Δύσεως.

Ως δάσκαλος και φιλόσοφος υπηρετώντας ενσυνείδητα περισσότερο την ηθική φιλοσοφία από αγάπη για τον άνθρωπο, προσπαθεί όχι μόνο να διδάξει και να νουθετήσει τον άνθρωπο αλλά και να τον οπλίσει με αισιοδοξία και διάθεση να χαρεί στο συμπόσιο, όπως λέει, που του προσφέρει η ζωή. "ΓΕΛΑΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ". Είναι συγκινητική η μεγάλη του φιλανθρωπία και η προσπάθειά του να λυτρώσει τον άνθρωπο από τους αδικαιολόγητους φόβους που κάποιοι τους ενισχύουν, έχοντας ως σκοπό την εύκολη χειραγώγησή του.

"Και τους θεούς να τους παριστάνουμε γελαστούς κι όχι τρομερούς. "Οι θεοί, μια προέκταση των ευσεβών πόθων των ανθρώπων, είναι μακάριοι άφθαρτοι, ευδαίμονες: αυτό δηλαδή που θα ήθελαν οι ίδιοι οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Μια τέτοια άποψη μεταλλάσσει τους θεούς σε πρότυπα προς παραδειγματισμό. Οι επικούρειοι αμιλλώνται, ως προς την ευδαιμονία τους θεούς.. Και μόνο ως σύμβολα, οι θεοί είναι απαραίτητοι..

Ως ανθρωπιστής επίσης μεγάλος ο Επίκουρος, απέδωσε απεριόριστο σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια με την ανάληψη της ευθύνης των πράξεών του, ακολουθώντας την ελεύθερη βούλησή του' κι όχι μεταθέτοντας την ευθύνη σε δυνάμεις μεταφυσικές και δεχόμενος στην πορεία να εξευτελίζεται, παρακαλώντας γονατιστός για τη συγχώρηση των αμαρτιών του, εντελώς παράλογα ,γιατί στην ουσία δεν ευθύνεται γι' αυτές εφόσον πιστεύει στην Ειμαρμένη και το προκαθορισμένο.

Τελικά, στη φιλοσοφία του Επίκουρου και όχι στον Πλάτωνα και στην κατά τα άλλα ανθρωπιστική φιλοσοφία ,συναντούμε τα κηρύγματα περί ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερίας, ευτυχίας, δημοκρατίας.

Και τώρα, που έχουν περάσει τόσες γενεές ανθρώπων μετά τον Επίκουρο και μετράς εκ του αποτελέσματος, σκέφτεσαι ότι ,αν ο Ιδεαλισμός του Πλάτωνα δεν είχε περάσει μέσω του χριστιανισμού σ' όλο το δυτικό κόσμο και εν πολλοίς και στον ανατολικό με τις ιεραποστολές και τα πατριαρχεία ,αλλά αντί αυτού είχαν επικρατήσει οι ιδέες του Επίκουρου, πόσο πιο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος μας σήμερα..

Η μικρή σχετικά επαφή μου με την επικούρεια φιλοσοφία με έχει επηρεάσει αρκετά. Ο,τι καλό συναντώ , είναι επικούρειο .Έχει γίνει σημείο αναφοράς για μένα και μέτρο εκτίμησης συμπεριφορών και καταστάσεων. Για παράδειγμα, παρακολουθώντας προ καιρού,τηλεοπτικά,το Στέφανο Ροζάνη καθηγητή Φιλοσοφίας, αναγνώρισα στο λόγο του αρκετά στοιχεία ως επικούρεια:

«Ο κόσμος μας έλεγε δεν είναι ούτε μεταφυσικός , ούτε μια χυδαία υλιστικότητα. Είναι οι ίδιες οι επιθυμίες μας. Εμείς έχουμε αποδυθεί τον εαυτό μας και έχουμε καταντήσει προσομοιώσεις των μοντέλων που μας προβάλλονται και μας επιβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε.( Να σημειώσω εδώ ότι και τη λέξη προσομοίωση τη συνάντησα πρόσφατα ,διαβάζοντας επικούρεια φιλοσοφία που έχει να κάνει με τη νοητική εικόνα που είναι προσομοίωση της παράστασης που έγινε αντιληπτή με τα αισθητήρια όργανα. Το ίδιο δηλαδή με το "απείκασμα" του Πλάτωνα μόνο που αυτός το τοποθετούσε στον αισθητό κόσμο κι' όχι στο νοητό).Ελπίδα να ξεφύγουμε απ' αυτό συνέχισε ο Ροζάνης, είναι να προσδιορίσουμε ξανά και να ιεραρχήσουμε τις ανάγκες-επιθυμίες μας και να μάθουμε ξανά να ερωτευόμαστε... Και προ πάντων τη ζωή να ερωτευόμαστε. Γιατί ο ερωτευμένος άνθρωπος είναι ο πλήρης άνθρωπος, είναι ο άνθρωπος στην πλήρη έξαρση της ατομικότητάς του. Και θα αλλάξουμε τον κόσμο αν το θελήσουμε αρχίζοντας από τον εαυτό μας. Ως αρετές και αξίες ανέφερε πρώτα την αγάπη για τη ζωή, μετά την απόδοση και αξίωση της δικαιοσύνης κι όχι την ίδια τη δικαιοσύνη. Γιατί αυτή είναι μία μεταβλητή που αλλάζει από εποχή σε εποχή και από χώρα σε χώρα. Την ίδια περίπου αντιπαραβολή έκανε για τις έννοιες ηθική-ηθικότητα και κοινωνία-κοινότητα. Μίλησε για ολιγάρκεια και αυτάρκεια ,για ελευθερία ατομική για τον "εξεγερμένο" άνθρωπο του Αλμπέρ Καμύ και το αυτόνομο άτομο του Κορνήλιου Καστοριάδη».

Ηταν σαν να άκουγα ένα επικούρειο. Και σίγουρα η έμπνευση ήταν επικούρεια αφού ο Επίκουρος ήταν αυτός που με παρρησία μίλησε πρώτος για όλα αυτά. Επικούρεια επίσης έμπνευση αναγνώρισα διαβάζοντας για ένα Γάλλο φιλόσοφο του 17ου αιώνα τον Πιέρ Μπαιλ. Γράφει γι' αυτόν ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης στο έργο του "Εισαγωγή στη Φιλοσοφία" Χτύπησε κάθε υπερφυσικό και θαυμαστό και πήρε για ύποπτο κάθε τι που δεν μπορεί να επαληθευτεί πειραματικά. Καταφέρεται εναντίον της έννοιας της πρόνοιας και της δημιουργίας,δείχνοντας πως είναι ασυμβίβαστα με τη λογική. Αντιθέτει επίμονα την πίστη στο λογικό και τη θρησκεία στην επιστήμη. Οι θρησκευτικοί διωγμοί τον ανάγκασαν να φύγει από τη Γαλλία και να εγκατασταθεί στο Ρόττερνταμ της Ολλανδίας. Όχι θα τον άφηναν να αισχρολογεί...

Στην καθημερινότητά μου χαίρομαι όταν διαπιστώνω ότι λειτουργώ ως επικούρεια και λυπάμαι για το αντίθετο. Νιώθω κι εγώ γοητευμένη από τις σειρήνες της διδασκαλίας του Επίκουρου κι ακόμα νιώθω ότι εμείς, οι σύγχρονοι επικούρειοι ,έχουμε χρέος,ως ελάχιστο φόρο τιμής στο μεγάλο μας δάσκαλο αλλά και εμπνεόμενοι από τη δική του φιλανθρωπία να φροντίσουμε κι' εμείς με τη σειρά μας και με τον τρόπο μας να μεταλαμπαδεύσουμε το πνεύμα της επικούρειας φιλοσοφίας. Όσες φορές το επιχείρησα σε γνωστούς και φίλους ,είδα ότι γίνεται με ενθουσιασμό αποδεκτό.

Ο ίδιος ο Επίκουρος νοιαζόταν για την ψυχική υγεία και γαλήνη όλων των ανθρώπων κι όχι μόνο των μαθητών του .Το είδαμε στην επιστολή στον Ηρόδοτο' το βλέπουμε και στην 29η προσφώνηση:

"ΠΑΡΡΗΣΙΑ ΓΑΡ ΕΓΩΓΕ ΧΡΩΜΕΝΟς ΦΥΣΙΟΛΟΓΩΝ, ΧΡΗΣΜΩΔΕΙΝ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΠΑΣΙΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ ΜΑΛΛΟΝ ΑΝ ΒΟΥΛΟΙΜΗΝ, ΚΑΝ ΜΗΔΕΙΣ ΜΕΛΛΕΙ ΣΥΝΗΣΕΙΝ,Ή ΣΥΓΚΑΤΑΤΙΘΈΜΕΝΟΣ ΤΑΙΣ ΔΟΞΑΙΣ, ΚΑΡΠΟΥΣΘΑΙ ΤΟΝ ΠΥΚΝΟΝ ΠΑΡΑΠΙΠΤΟΝΤΑ ΠΑΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΕΠΑΙΝΟΝ."

"Θα προτιμούσα λέει κατά την έρευνα της φύσεως να διατυπώνω αυτά που συμφέρουν όλους τους ανθρώπους , έστω κι αν δεν επρόκειτο κανείς να συμφωνήσει (ή να με καταλάβει), παρά να συμφωνώ με τις λαϊκές δοξασίες και να καρπούμαι τους επαίνους που απλόχερα προσφέρουν οι πολλοί".

Η αγωνία του εξάλλου για τη διάσωση της φιλοσοφίας του και οι παραγγελιές που αφήνει στους μαθητές του για τη διαφύλαξη των δογμάτων τους ,όπως λέει , (δηλαδή των νενομισμένων, αυτών που είχαν θεωρήσει ότι είναι σωστά κι όχι με τη σημασία που έχει σήμερα το δόγμα ως μια θεόσταλτη αλήθεια. (Ρήμα δοκώ = νομίζω, απρόσωπο ρήμα δοκει = φαίνεται καλό.. πρβλ. ΕΔΟΞΕ ΤΗ ΒΟΥΛΗ ΚΑΙ ΤΩ ΔΗΜΩ)

Η έγνοια του επίσης για το μέλλον του κήπου, για τη συνέχιση και διάδοση των σωτήριων διδαχών του, η αποστολή επιστολών με φιλοσοφικό περιεχόμενο σε φίλους και σημαίνοντα πρόσωπα που είχαν ενστερνιστεί τη φιλοσοφία του σ' όλες τις χώρες του γνωστού τότε κόσμου, όλα αυτά δείχνουν ότι ο Επίκουρος οραματιζόταν ένα κόσμο καλύτερο, με ανθρώπους ελεύθερους αξιοπρεπείς και ευτυχισμένους κι' όχι υποτελείς σε αφέντες και φοβισμένους.

Δίνει το παράδειγμα στον κήπο: η κοινότητα ευημερεί όταν οι άνθρωποι που την αποτελούν νιώθουν άτομα ελεύθερα που λειτουργούν αυτόβουλα και συναποφασίζουν για τα κοινά με ίσους όρους,χωρίς επιδιώξεις για εξουσίες και αξιώματα και χαίρονται τη ζωή γιατί δεν τους φαίνεται λίγο, αυτό που είναι αρκετό. Άνθρωποι δηλαδή δίκαιοι, ολιγαρκείς, σεμνοί ή απλά σώφρονες.

Το συμπέρασμα λοιπόν που βγαίνει είναι ότι πρέπει να περάσουμε όλοι από τα θρανία της μάθησης πρώτα ,για να μπορέσουμε να φτιάξουμε κοινωνίες ευτυχισμένων ανθρώπων. Γι' αυτό ο Επίκουρος, εμόχθησε τόσο πολύ καταναλώνοντας όπως μας λέει όλη την ενεργητικότητά του για να προσφέρει στους άλλους αυτό που είχε κατακτήσει για τον εαυτό του. Καμία ιδιοτέλεια μόνο προσφορά. Παράδειγμα επίσης επικούρειας προσφοράς αποτελεί ο Διογένης ο Οινοανδέας. Θερμός οπαδός της επικούρειας φιλοσοφίας καταγράφει σε δημόσιο και περίβλεπτο χώρο τις σωτήριες διδαχές του δασκάλου.

"Και σ' αυτούς που ζουν τώρα και σ' εκείνους που θα έρθουν αργότερα χωρίς διάκριση και στους ξένους που επισκέπτονται την πόλη."

Ο Λουκρήτιος, ακόμη πιο θερμός οπαδός σκέφτεται ότι ειναι πιο ελκυστικός ο ποιητικός λόγος. Γράφει στο Γάίο Μέμμιο, Ρωμαίο πολιτικό και ποιητή ,στον οποίο και αφιερώνει το ποίημά του "de rerum natura":

"Θέλησα να σου παρουσιάσω τη θεωρία μας με τους αρμονικούς στίχους των Πιερίδων, να την καλύψω με το γλυκό μέλι των Μουσών, μήπως και μπορέσω έτσι να κρατήσω την προσοχή σου σ' αυτούς τους στίχους, ώσπου να ξεδιαλύνεις τη φύση των πραγμάτων". 

Ίσως να ήταν ιδέα του Φιλόδημου υποθέτει ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης να χρησιμοποιηθεί η ποίηση ως μέσο έκφρασης φιλοσοφικών ιδεών. Και ο Λουκρήτιος αποδείχθηκε ο πιο χαρισματικός μαθητής του. Το μεγαλειώδες ποίημά του είναι μία μεγάλη προσφορά στον ανθρώπινο πολιτισμό και σε μας ξεχωριστά τούς Έλληνες με την ευρύτερη διάδοση του φιλοσοφικού έργου του Επίκουρου.

Διαβάζοντας το έργο αυτών των ανθρώπων δηλαδή του Επίκουρου και των δύο θερμών οπαδών του Λουκρήτιου και Διογένη, διακρίνεις ότι είναι διαποτισμένο με μια απέραντη αγάπη για τον άνθρωπο. Τελικά όποιος αγαπά τον άνθρωπο ,τον κάθε άνθρωπο χωρίς διάκριση όπως μας είπε ο Οινοανδέας, και αγωνίζεται να του δώσει τα εφόδια για να γίνει ευτυχισμένος,είναι επικούρειος.

Και μου έρχεται στο νου συνειρμικά, μια φράση του Δημήτρη Λιαντίνη,ως υποθήκη στους ζωντανούς, φεύγοντας ο ίδιος: Και να αγαπάτε τον άνθρωπο, γιατί είναι το πιο δυστυχισμένο πλάσμα πάνω στη Γη. Ο Επίκουρος όμως αγαπά τον άνθρωπο αλλά δεν είναι απαισιόδοξος όπως ο Λιαντίνης. Αντίθετα, γι' αυτόν η ζωή στη γη είναι το μονάκριβο και πολύτιμο που έχουμε ,σωστό συμπόσιο, στολισμένο με λουλούδια και τραγούδια και μας καλεί να τη χαρούμε με τους φίλους και ομοϊδεάτες μας, γιατί:

"Η ΦΙΛΙΑ ΠΕΡΙΧΟΡΕΥΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ ΚΗΡΥΤΤΟΥΣΑ ΠΑΣΙΝ ΗΜΙΝ ΕΓΕΙΡΕΣΘΑΙ ΕΠΙ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΝ".

...Και ο Επικούρειος, φεύγει χορτάτος από το μεγάλο Συμπόσιο που είναι η Ζωή...

«Η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει από την Ευρωζώνη»

Το υποστηρίζουν αρκετοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι.

του Βασίλη Δαλιάνη, Πρώτο Θέμα, 29/1/2015

Το υποστηρίζει και η νέα ελληνική κυβέρνηση. «Η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει από την Ευρωζώνη, καθώς δεν το προβλέπουν οι συνθήκες». Ισχύει; Μπορεί η χώρα μας να αυτοκτονήσει ή να οδηγηθεί στην αυτοκτονία, εξαιτίας της εξόδου μας από το Ευρώ, ή μπορούμε να διαπραγματευθούμε, ασφαλείς για την παραμονή μας;

Το γεγονός πως το άρθρο 143 της Συνθήκης της Λισαβόνας, χαρακτηρίζει τη συμμετοχή στην Ευρωζώνη «αμετάκλητη», είναι μια «λεπτομέρεια» η οποία αποτελεί τη μία μόνο πλευρά του… «νομίσματος». Καθώς για να μπορέσει η Ελλάδα να δει και την άλλη πλευρά, την κοινή ευρωπαϊκή, θα πρέπει να τηρήσει μέχρι τελευταίας τελείας, όλες τις συμφωνίες που έχει υπογράψει.

Σενάριο 1:  Σκίζουμε τα Μνημόνια

Πρόκειται για το «δημοφιλέστερο» και πιο εφιαλτικό σενάριο.  Παρόλο που τα Μνημόνια και η τρόικα έχουν ταυτιστεί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς η Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) είναι όργανά της, οι συμφωνίες που έχουμε υπογράψει με τους δανειστές μας είναι διακυβερνητικές, στις οποίες δεν ισχύει το ευρωπαϊκό Δίκαιο, αλλά το δημόσιο διεθνές. Σε περίπτωση που μια ελληνική κυβέρνηση δεν εφαρμόσει αυτές τις συμφωνίες, το άμεσο αποτέλεσμα θα είναι η αυτόματη διακοπή της ευρωπαϊκής στήριξης. Καθώς όμως η Ε.Ε. είναι ένα ανεξάρτητο νομικό πρόσωπο που δεν «ανήκει» σε κανένα κράτος-μέλος αλλά ούτε στο σύνολο των κρατών –μελών, το ευρωπαϊκό δίκαιο θα συνεχίζει να εφαρμόζεται στην Ελλάδα. «Σκίσιμο» των Μνημονίων σημαίνει πως η χώρα μας παραβιάζει παράλληλα και μια σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου της Ε.Ε.

Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων (EcoFin) και ειδικότερα τα άρθρα 126 (υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα) και 136 ( καλή λειτουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καθώς και το άρθρο 6 του κανονισμού 1164/1994 που προβλέπει τη διακοπή της χρηματοδότησης από το Ταμείο Συνοχής σε κράτη –μέλη που δεν εφαρμόζουν «πρόγραμμα σταθερότητας ή σύγκλισης». Η Επιτροπή μπορεί να εγκαλέσει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ε.Ε.

Σε αυτό το σενάριο όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν απλώς την εισαγωγή. Καθώς το βασικότερο ζήτημα είναι το κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίσει να παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες. Ο Μάριο Ντράγκι έχει πολλά περιθώρια ευελιξίας και το έχει αποδείξει. Αλλά είναι υποχρεωμένος να σεβαστεί τις Συνθήκες. Σύμφωνα με το άρθρο 18.1 του καταστατικού του ευρωπαϊκού συστήματος κεντρικών τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η «ΕΚΤ και οι εθνικές τράπεζες των κρατών μελών με νόμισμα το ευρώ μπορούν να διενεργούν πιστοδοτικές και πιστοληπτικές πράξεις με πιστωτικά ιδρύματα και άλλους φορείς της αγοράς, με επαρκή ασφάλεια προκειμένου για δάνεια». Σε περίπτωση που μια μελλοντική κυβέρνηση «σκίσει» τα Μνημόνια δεν υφίσταται «επαρκής ασφάλεια». Η ΕΚΤ έχει ξεκαθαρίσει πως δεν πρόκειται να συνεχίσει την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες σε περίπτωση που η χώρα μας δεν συνεχίσει να εφαρμόζει τις συμφωνίες των Μνημονίων, με αποτέλεσμα να διακοπεί η ρευστότητα προς τις ελληνικές τράπεζες. Σε αυτή την περίπτωση το «παιχνίδι» για την Ελλάδα έχει τελειώσει με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Η χώρα μας ξεκινά ταχείες διαπραγματεύσεις για την άμεση έξοδό της από το ευρώ και ετοιμάζεται να υιοθετήσει νέο εθνικό νόμισμα.

Σενάριο 2: Αποχωρούμε από την Ευρωζώνη και παραμένουμε στην Ε.Ε.

Το δεύτερο σενάριο παρόλο που δεν προβλέπεται ούτε από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, ούτε από τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ε.Ε., θα μπορούσε να εφαρμοστεί αποκλειστικά για την Ελλάδα. Σύμφωνα με τη Συνθήκη όλα τα κράτη- μέλη της Ε.Ε., εκτός Ηνωμένου Βασιλείου και Δανίας, είναι υποχρεωμένα να υιοθετήσουν το Ευρώ. Η Σουηδία, καίτοι υποχρεωμένη να προσχωρήσει στο τρίτο στάδιο της Νομισματικής Ένωσης, αποφεύγει να το πράξει, χωρίς να αντιμετωπίζει κυρώσεις από την Κομισιόν. Συνεπώς η νομική φόρμουλα μπορεί να βρεθεί.

Άλλωστε, πριν τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, καμία χώρα δεν μπορούσε να αποχωρήσει ούτε από την Ε.Ε. Τα δύο νομοθετικά όργανα της Ε.Ε., η «Άνω και η Κάτω Βουλή της Ε.Ε.», δηλαδή το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αποφασίζουν πως η χώρα μας θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του κοινού νομίσματος. Το Συμβούλιο, έπειτα από πρόταση του Eurogroup, μπορεί να υιοθετήσει ένα πρωτόκολλο για την Ελλάδα, στο πλαίσιο του άρθρου 139 ΣΛΛΕ σύμφωνα με το οποίο η χώρα μας θα βρίσκεται με το «ένα πόδι εκτός ευρώ», χωρίς παράλληλα να μπορεί να τυπώσει δικό της νόμισμα. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία η Ελλάδα θα συνεχίσει να έχει ως εθνικό νόμισμα το ευρώ,  καθώς το άρθρο 128 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε ορίζει πως «Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την έκδοση τραπεζογραμματίων σε ευρώ μέσα στην Ένωση». Σε περίπτωση που η Ελλάδα τυπώσει δικό της νόμισμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιβάλει εξοντωτικές κυρώσεις στη χώρα μας, βάσει των άρθρων 126 και 260 της ΣΛΕΕ. Η Ελλάδα μετατρέπεται σε κράτος –παρία εντός της Ευρωζώνης, χωρίς τη δυνατότητα υιοθέτησης νέου νομίσματος για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, το Μνημόνιο εξακολουθεί να ισχύει.

Σενάριο 3: Αποχωρούμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση

Το τρίτο σενάριο αποχώρησης της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, είτε στην περίπτωση που μια κυβέρνηση «σκίσει» τα μνημόνια, είτε στην περίπτωση που η αδυνατεί να εφαρμόσει το ευρωπαϊκό δίκαιο είναι αυτό που προβλέπεται ρητώς από το άρθρο 50 τη Συνθήκης της Λισαβόνας. Η έξοδος από την Ε.Ε.. Η χώρα μας αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση –συνεπώς και από την Ευρωζώνη- και υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης. Μια περίπλοκη, επικίνδυνη και χρονοβόρα διαδικασία

Οι υποχρεώσεις ενός κράτους- μέλους στην Ευρωζώνη συνδέονται με τη συμμετοχή του στην ίδια την Ε.Ε. Η Ευρωζώνη δεν είναι μια ξεχωριστή οντότητα, αλλά απλώς το τρίτο στάδιο της πλήρους οικονομικής και νομισματικής ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών στην οποία είναι υποχρεωμένα να προσχωρήσουν όλα τα κράτη –μέλη, εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου και της Δανίας. Από το 2011 στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ευρωζώνη ισχύουν κάποιοι κανόνες τους οποίους υπέγραψαν όλα τα κράτη-μέλη. Πρόκειται για το «six pack» (πέντε κανονισμοί και μία οδηγία) το «two pack» (δύο οδηγίες) και τη Συνθήκη για τη Σταθερότητα, το Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση. Παράγωγο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα του ευρώ.

Σύμφωνα με αυτές τις συμφωνίες όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και όλα τα κράτη –μέλη της Ευρωζώνης είναι υποχρεωμένα να στέλνουν το προσχέδιο του προϋπολογισμού στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε περίπτωση που η Κομισιόν κρίνει πως κάποιο κράτος- μέλος δεν καταφέρνει να συμμορφωθεί με τους κανόνες της Ε.Ε. (χρέος στο 60% και έλλειμμα στο 3%) μπορεί να επιβάλει σχεδόν αυτόματες κυρώσεις που θα φθάνουν μέχρι το 0,5% του ΑΕΠ κάθε κράτους-μέλους.

Όποιες χώρες έχουν υπερβολικό έλλειμμα (πάνω από το 3%) τίθενται σε καθεστώς ειδικής εποπτείας ώστε να εφαρμόσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και άλλων χωρών που εξέρχονται από προγράμματα βοήθειας η συμφωνία «two-pack» περιλαμβάνει ειδικές, «μόνιμες» διατάξεις (αυτόματη ενισχυμένη εποπτεία με κυρώσεις), οι οποίες θα συνεχίζουν να ισχύουν «μέχρι την αποπληρωμή του 75% της ληφθείσας οικονομικής βοήθειας».

Σε περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση αδυνατεί να εφαρμόσει τις συμφωνίες, μπορεί να υποβάλει αίτηση εξόδου από την Ε.Ε. και την επόμενη ημέρα να υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης. Αν η Ελλάδα αποχωρήσει από την Ε.Ε., οι Συνθήκες παύουν να έχουν ισχύ και συνεπώς το ευρώ δεν αποτελεί το εθνικό νόμισμα της χώρας μας.

Ακόμα και αν το αίτημα επανένταξης στην Ε.Ε γίνει άμεσα δεκτό από το Συμβούλιο της Ε.Ε. (η Συνθήκη «αναγκάζει» το Συμβούλιο να δεχθεί το αίτημα ένταξης στην Ε.Ε. κάθε «ευρωπαϊκής χώρας»), η Ελλάδα βάσει του άρθρου 139 της ΣΛΕΕ θα τεθεί σε καθεστώς «κράτους –μέλους με παρέκκλιση», όπως η Πολωνία, μέχρι να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις για να υιοθετήσει και πάλι το ευρώ. Δηλαδή έλλειμμα κάτω από το 3% και δημόσιο χρέος κάτω από το 60%. Κάτι που σύμφωνα με τη Eurostat δεν πρόκειται να συμβεί, τουλάχιστον, μέσα στον 21ο αιώνα

Αποτύχαμε ενθουσιωδώς!

του Νίκου Δήμου, protagon.gr, 6/2/2015

Στην χώρα μας πολύ συχνά η αποτυχία εορτάζεται ως επιτυχία. Φτάνει να φυσήξει λίγο εθνικό αεράκι και να μας πάρει τα μυαλά. Έτσι και με τις τελευταίες περιοδείες των σούπερ-σταρ της νέας κυβέρνησης. Το μόνο χειροπιαστό αποτέλεσμά τους ήταν ότι μας έκοψαν την φτηνή ρευστότητα από την ΕΚΤ.

Όμως εμείς μαζέψαμε όλες τις καλές κουβέντες που για λόγους φιλοφροσύνης και ευγένειας μας είπαν οι διάφοροι ηγέτες, προσθέσαμε όλες τις ενθαρρυντικές γνώμες που έγραψαν διάφοροι δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι, αριστεροί πολιτικοί, ημί-επαναστάτες κλπ., και τις αθροίσαμε, βγάζοντας το συμπέρασμα ότι η διεθνής κοινή γνώμη μας υποστηρίζει. Προσθέστε και τις ενδυματολογικές παρατηρήσεις για το στιλ του Γιάνη Βαρουφάκη για να καταλήξουμε σε αυτό που μου έγραψε σοβαρός φίλος:

«Μπράβο τους! Καταφέρανε να είμαστε πρωτοσέλιδο σε όλες τις μεγάλες εφημερίδες!».

Πρωτοσέλιδο βέβαια μπορείς να γίνεις για πολλούς λόγους – ακόμα και για ένα ειδεχθές έγκλημα. Αν βέβαια κυνηγούσαμε κανένα Όσκαρ, η δημοσιότητα θα μέτραγε. Αλλά τις αγορές όχι μόνο δεν τις συγκινεί – τις διώχνει.

Όμως δεν χρειάστηκε περισσότερο για να ξυπνήσουν τα συναισθηματικά αντανακλαστικά του Έλληνα, από τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μητροπολίτη Αμβρόσιο, μέχρι τον ορκισμένο αντι-αριστερό φίλο που μου είπε πως την επόμενη φορά θα ψηφίσει Τσίπρα γιατί τον έκανε υπερήφανο σαν Έλληνα.

Κάπως έτσι ξεκινάει και εγκαθίσταται πάλι η «ευγενής μας τύφλωσις», που μας παρέσυρε το 1897, το 1920-22, το 1974 – και μας κατέβασε στους δρόμους το 1992 για το «Μακεδονικό» – με αποτέλεσμα κάθε φορά να χάσουμε πολέμους, μάχες, εδάφη και διεθνές κύρος.

Αυτός ο αναθεματισμένος συναισθηματισμός του Ρωμιού που τον κάνει να βλέπει τις διεθνείς σχέσεις σαν οικογενειακούς καυγάδες ή σαν γκομενοδουλειές, που χωρίζει τα έθνη (και τους ανθρώπους) σε φιλέλληνες και ανθέλληνες, που βρίζει τον Σόυμπλε και την Μέρκελ λες και είναι αυτοί υπεύθυνοι για όλα τα δικά μας λάθη.

Θεωρούμε τον λαϊκισμό ως αιτία των περισσότερων προβλημάτων μας. Αλλά ο λαϊκισμός βασίζεται στην συναισθηματική μας ανωριμότητα. Αυτήν εκμεταλλεύεται.

Φαίνεται πως θα χρειαστεί αρκετός καιρός για να ωριμάσουμε ώστε να μπορούμε ψύχραιμα και ορθολογικά να κρίνουμε άτομα και καταστάσεις. Ο ενθουσιασμός και το πάθος είναι κακοί σύμβουλοι. «Δεν υπάρχουν εθνικά δίκαια, μόνον συμφέροντα» μας θυμίζει η σκιά του μέγιστου Έλληνα διαπραγματευτή Ελευθέριου Βενιζέλου…