Οι τηλεφωνικές παρακολουθήσεις και οι NY Times.

Απάντηση έδωσε ο συγγραφέας Απόστολος Δοξιάδης στο άρθρο του Αλεξάντερ Κλάππ στους New York Times για τις υποκλοπές στην Ελλάδα, επεισόδιο που έκανε τον δημοσιογράφο να γράψει για "Σαπίλα στην Ελλάδα" που πλέον την βλέπουν όλοι.

Όπως σημειώνει ο Απ. Δοξιάδης "έστειλα χτες άρθρο μου στους New York Times, όπου σχολίαζα το προχθεσινό Guest Story του Alexander Clapp. Αρνήθηκαν να το δημοσιεύσουν, με το σκεπτικό ότι δεν δημοσιεύουν άρθρα που σχολιάζουν άλλα άρθρα. Εφόσον είναι γενικός κανόνας, σεβαστός." Αλλά το άρθρο τελικά δημοσιεύθηκε στην αγγλόφωνη έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή.

Όπως γράφει ο Απ. Δοξιάδης "βρήκα το άρθρο του εντελώς αδύναμο, σε γεγονότα και λογική. Σε ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, για το οποίο συμμερίζομαι την αποτρόπαιοτητά του, επιχειρεί να χτίσει ένα μεγάλο οικοδόμημα, με φτωχά και ελαττωματικά εργαλεία.

Το άρθρο του κ.Clapp, προσθέτει ο συγγραφέας, είναι εξαιρετικό παράδειγμα της σοφιστικής παράδοσης, με αφθονία σε τεχνικές που κάνουν μια μη-αλήθεια να μοιάζει με αλήθεια, τεχνικές που είναι δυστυχώς όλο και πιο οικείες στην εποχή μας του ανερχόμενου λαϊκισμού."

Το άρθρο του Απόστολου Δοξιάδη:

"Είναι ένα από τα θαύματα της δημοκρατίας, και της ελευθερίας της έκφρασης που αυτή επιτρέπει, ότι ένα άτομο μπορεί ελεύθερα να επιτεθεί σε μια δημοκρατική κυβέρνηση μέσω δημόσιας επιχειρηματολογίας. Ωστόσο, το θαύμα δεν εκτείνεται στο να αποδώσουμε με μαγικό τρόπο σε οποιαδήποτε τέτοια επίθεση την αξία της αλήθειας. Όπως αντιλήφθηκαν οι Έλληνες που ζούσαν στην Αθήνα στις οκτώ δεκαετίες της δημοκρατίας της, τον 5ο αιώνα π.Χ., ένα δημόσιο επιχείρημα συμβάλλει στον δημόσιο λόγο από το γεγονός ότι μπορεί το ίδιο να αντικρουστεί ελεύθερα, να δοκιμαστεί και να λογοδοτήσει τόσο για το πραγματικό του περιεχόμενο όσο και για το συμπέρασμα που υποτίθεται ότι συνάγεται από αυτά.

Ο κ. Alexander Clapp δημοσίευσε ένα άρθρο γνώμης στους New York Times με τίτλο "Η σήψη στην καρδιά της Ελλάδας είναι πλέον ξεκάθαρη για όλους", το οποίο ολοκληρώνεται με ένα ειρωνικό σχόλιο στην αναφορά του Έλληνα πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη στους "αρχαίους Έλληνες, όταν μίλησε στην κοινή συνεδρίαση του Κογκρέσου πριν από μερικούς μήνες λέγοντας ότι αυτοί "θεωρούσαν την αλαζονεία, τον εξτρεμισμό και την υπέρβαση εξουσίας τις χειρότερες απειλές για τη δημοκρατία". Η ειρωνεία, σύμφωνα με τον κ. Clapp, διατυπωμένη με την παλιά καλή ελληνική μορφή της ρητορικής ερώτησης, είναι "γιατί ο κ. Μητσοτάκης δεν αισθάνεται το ίδιο;".

Ο Γοργίας, ο πιο διάσημος από τους Έλληνες σοφιστές, ήταν γνωστός για τον ισχυρισμό του ότι μπορούσε να μιλήσει για οποιοδήποτε θέμα και να εκφωνήσει έναν πειστικό και συγκινητικό λόγο υπερασπίζοντας οποιαδήποτε θέση – και το αντίθετό της. Όποιος έχει παρακολουθήσει έναν εισαγγελέα και έναν συνήγορο υπεράσπισης να διαφωνούν σε μια ποινική δίκη, ξέρει για τι πράγμα μιλάει. Όμως, αν και το άρθρο του κ. Clapp δεν αγγίζει τα ύψη ενός Γοργία, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της παράδοσης των σοφιστών, και στις πολυάριθμες τεχνικές τους να κάνουν μια μη αλήθεια να μοιάζει με αλήθεια, τεχνικές με τις οποίες το ευρύ κοινό, δυστυχώς, είναι ολοένα και πιο εξοικειωμένο, την εποχή αυτή του αυξανόμενου λαϊκισμού.

Βοηθά πάντα να ξεκινάμε με αδιαμφισβήτητα γεγονότα, όπως και ο κ. Clapp, δηλώνοντας ότι πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι τα τηλέφωνα ενός ερευνητή δημοσιογράφου και του αρχηγού ενός κόμματος της ελληνικής αντιπολίτευσης παρακολουθούνταν από την ελληνική υπηρεσία πληροφοριών. Δυστυχώς, αυτό είναι αλήθεια, και μια μεγάλη αποτυχία του κ. Μητσοτάκη, υπό τον οποίο λειτουργεί η μυστική υπηρεσία. Αλλά ο κ. Clapp χρησιμοποιεί αυτή την αναμφισβήτητη αλήθεια για να οικοδομήσει ένα οικοδόμημα αναληθών, εν μέρει αληθινών (αλλά ίσως λανθασμένων) και/ή αβάσιμων ή οιονεί τεκμηριωμένων επιχειρημάτων για να υποστηρίξει τη δραματική δήλωση του τίτλου του, δημιουργώντας έτσι την ψευδή εικόνα του για τη σημερινή Ελλάδα ως ένα σκοτεινό, αντιδημοκρατικό κράτος.

Το πρόσφατο σκάνδαλο των υποκλοπών, γράφει, "βαφτίστηκε ελληνικό Watergate". Παραλείπει να αναφέρει ότι μεταφράζεται έτσι από τα ελληνικά αντιπολιτευτικά μέσα. Επίσης, δεν λαμβάνει υπόψη την προφανή διαφορά: στο επίκεντρο του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ βρισκόταν ένας Πρόεδρος των ΗΠΑ που αρνήθηκε να αποκαλύψει το γεγονός της συνενοχής του σε κατάφωρη κατάχρηση εξουσίας, ενώ στην υποτιθέμενη αντίστοιχη ελληνική περίπτωση ήταν ο ίδιος ο πρωθυπουργός που επιβεβαίωσε το σκάνδαλο και έλαβε άμεσα μέτρα, απολύοντας τον αρχηγό της υπηρεσίας πληροφοριών και επίσης τον ισχυρό γενικό γραμματέα του, για την "αντικειμενική ευθύνη" του, καθώς του είχε ανατεθεί η επίβλεψη της υπηρεσίας.

Ως δημοκρατικός Έλληνας, απεχθάνομαι όπως ο κ. Clapp τις υποκλοπές. Όμως, σε αντίθεση με αυτόν, θυμάμαι ότι αυτό που διακρίνει μια δημοκρατία από ένα αυταρχικό κράτος είναι η ύπαρξη ελέγχων και ισορροπιών. Και παρόλο που αυτά προορίζονται, ιδανικά, να προλαμβάνουν τις αποτυχίες, λειτουργούν επίσης, αν αυτό δεν συμβεί, τιμωρώντας και διορθώνοντάς τες. Το πρώτο δυστυχώς δεν συνέβη στην περίπτωση των υποκλοπών. Αλλά το δεύτερο το έπραξε, μια απόδειξη ότι οι έλεγχοι και οι ισορροπίες είναι σε ισχύ και σε λειτουργία.

Οι περισσότερες από τις ψηφιακές δημοσιογραφικές αναφορές του κ. Clapp, με σκοπό να επιβεβαιώσουν τις απόψεις του, αφορούν μαχητικά αντικυβερνητικά ελληνικά μέσα. Έτσι, για να δείξουμε ότι "ξεπηδά μια σκοτεινή πραγματικότητα" και ότι η "διαφθορά και η σύγκρουση συμφερόντων" κυριαρχούν στην Ελλάδα, ο κ. Clapp μας συνδέει με άρθρα όπου διαβάζουμε το υποτιθέμενο σκανδαλώδες γεγονός ότι ο μορφωμένος στις ΗΠΑ γιος του πρωθυπουργού εργάζεται ως βοηθός στο γραφείο ενός Ισπανού βουλευτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (τι φρίκη! τι φρίκη!) και επίσης τον μάλλον συκοφαντικό ισχυρισμό ότι ένας ηθοποιός και σκηνοθέτης με μακρά διακεκριμένη καριέρα, που διορίστηκε διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, αργότερα κρίθηκε από ποινικό δικαστήριο ένοχος για βιασμό – το σκάνδαλο εδώ φέρεται να είναι ότι δεν διορίστηκε αξιοκρατικά αλλά επειδή ήταν "φίλος" του πρωθυπουργού (δεν ήταν) και ότι η κυβέρνηση προσπάθησε να καλύψει τα παραπτώματα του (δεν το έκανε).

Ο κ. Clapp δηλώνει ότι οι υποκλοπές ήταν "ένα κακό χαρακτηριστικό του ελληνικού κράτους" – όπως και κάθε κράτους, θα μπορούσα να προσθέσω. Δεν του αρέσει και δεν μου αρέσει, όταν δεν δικαιολογείται από αδιάσειστα στοιχεία. Ωστόσο, για να τα πούμε όλα, προσθέτω ότι, δεδομένου ότι παρακολουθούμουν κρυφά από τις υπηρεσίες ασφαλείας της προηγούμενης κυβέρνησης λόγω του ακτιβισμού μου για την υποστήριξη των δικαιωμάτων των Τούρκων προσφύγων, δεν μπορώ να υποστηρίξω τον δίκαιο τόνο του κ. Clapp, ειδικά επειδή ποτέ δεν μίλησε εναντίον της φρικτής απόπειρας ελέγχου του ελεύθερου Τύπου και των μέσων ενημέρωσης με νόμο, και άλλες αντιδημοκρατικές πρακτικές από την προηγούμενη κυβέρνηση.

Σε αντίθεση με έναν σοφιστή, ένα άτομο που επιδιώκει την αντικειμενικότητα δεν πρέπει να γενικεύει με βάση κάποιους λίγους ισχυρισμούς, ειδικά εάν δεν υποστηρίζονται από στοιχεία. Και έτσι διαφωνώ με τον γενικό τόνο και το υπονοούμενο συμπέρασμα του εν λόγω άρθρου, το οποίο διάβασα ως προσπάθεια να πείσει τον μη ειδικό αναγνώστη ότι η Ελλάδα διολισθαίνει σε μια άβυσσο αυταρχικής διακυβέρνησης, σάπιων δομών κλπ. Λοιπόν, δεν είναι έτσι.

Εάν το άρθρο του κ. Clapp είχε κάποια υπολείμματα αντικειμενικότητας, θα ήταν λογικό να το αντικρούσουμε αναπτύσσοντας τα επιτεύγματα της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την έξοδό της, την περασμένη εβδομάδα, από το 12ετές "Ενισχυμένο πλαίσιο επιτήρησης" της ΕΕ, βάζοντας τέλος στην ελληνική κρίση. Θα μπορούσα επίσης να γράψω για το μεγάλο πλήγμα στη γραφειοκρατία που επέφερε ο επιτυχημένος ψηφιακός μετασχηματισμός, ο χειρισμός μεγάλων κρίσεων και πολλά άλλα, ένας μετασχηματισμός που απορρίπτεται ως "επίπλαστος".

Αλλά δεν είμαι εκπρόσωπος ή έστω συνήγορος αυτής της κυβέρνησης. Γράφω επειδή αντιδρώ στην προσβολή που δέχομαι ως Έλληνας πολίτης διαβάζοντας την προκατειλημμένη γνώμη του κ. Clapp για τη χώρα μου. Και έτσι τελειώνω σημειώνοντας ότι οι πιο αξιοσέβαστοι παγκόσμιοι αξιολογητές της δημοκρατίας, το Freedom House, που ιδρύθηκε από την Eleanor Roosevelt, και ο Economist's Index, θεωρούν ότι η Ελλάδα τα τελευταία τρία χρόνια είναι σημαντικά περισσότερο, και όχι λιγότερο, δημοκρατική από ό,τι στο παρελθόν."

Θεοδόσης Τάσιος: «Εκπαίδευση και καλλιέργεια, τα μεγάλα προβλήματα της χώρας»

Με αφορμή έναν κύκλο διαλέξεων που θα παραδώσει στο Κέντρο Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων «Mathesis», ο σπουδαίος φιλόσοφος μιλά για το αποτύπωμα της πανδημίας, την ελληνική γλώσσα και τα προβλήματα της παιδείας.

του Γιάννη Πανταζόπουλου, Lifo, 6/12/2020 

Ο Θεοδόσης Τάσιος είναι ο σπουδαιότερος Έλληνας πολιτικός μηχανικός και ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους διανοητές και φιλοσόφους. Γεννήθηκε στην Καστοριά και μεγάλωσε στα Μέγαρα. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Παρίσι. Ακαδημαϊκός και ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ σήμερα, είναι μια δεσπόζουσα προσωπικότητα στην επιστημονική και πνευματική  ζωή της Ελλάδας.

Σε λίγες μέρες θα ξεκινήσει έναν κύκλο διαλέξεων στο Κέντρο Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων «Mathesis» με θέμα: «Πρακτικά ζητήματα της Νεοελληνικής». Στις διαλέξεις αυτές αναλύεται η φύση των γλωσσικών κανονιστικών κειμένων και υπογραμμίζεται η ανεπάρκεια μιας σχολικής γραμματικής ως προς την κάλυψη των αναγκών του νεοελληνικού λόγου γενικότερα.

Με αφορμή αυτόν τον κύκλο διαλέξεων ο σπουδαίος φιλόσοφος μιλά στη LiFO από το σπίτι του στα ορεινά της Πεντέλης. Στη συνέντευξη που ακολουθεί αναφέρεται στην εποχή μας, στο αποτύπωμα της πανδημίας, στη γλώσσα, στα προβλήματα της παιδείας, στο πώς μπορεί η εκπαίδευση να γίνει πιο δημιουργική αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.

— Πιστεύετε ότι ζούμε σε δυστοπικές εποχές;

Όχι βέβαια. Αν ουτοπία θα ήταν μια χιμαιρικώς πανευτυχής ανθρωπότητα, υποθέτω ότι δυστοπία είναι οι καθολικώς απάνθρωπες και καταπιεστικές συνθήκες. Η σημερινή κατάσταση του κόσμου, όμως, δεν αντιστοιχεί σε μια τέτοια ακραία περιγραφή. Ωστόσο, η τρέχουσα διεθνοποίηση μάς έχει πέσει πολύ βαριά – σ' εμάς κυρίως, στον «δυτικό» κόσμο. Και φτωχαίνουμε και αρρωσταίνουμε σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Και τούτο μας φαίνεται τόσο πρωτόγνωρο και ασήκωτο. Παρά ταύτα, μακροπρόθεσμα, μάλλον θα τα βγάλουμε πέρα εάν η πλειονότητά μας –και εκεί έγκειται η «δυστοκία», όχι η δυστοπία– κατανοήσει τα βαθύτερα αίτια της φθοράς.

— Ποιο θα είναι το αποτύπωμα της πανδημίας;

Δεν ξέρω. Η φύση και η έκταση του κακού είναι τόσο καινούργια, ώστε η πείρα του παρελθόντος δεν επαρκεί για να γίνει πρόβλεψη. Βλέπετε ότι μήνα με τον μήνα όλο και νεότερα στοιχεία συγκεντρώνονται για τις περίπλοκες οδούς της διασποράς, για τα δυσάρεστα ίχνη που αφήνει ο ιός στους αποθεραπευμένους, για τις περίπλοκες οικονομικές συνέπειες, για την καλομαθημένη κοντόφθαλμη ψυχολογία των ανθρώπων, για τις μεταλλάξεις (ή και τις συγκυρίες) των ιών, για την έκταση της πολιτικής μας ημιμάθειας. Το πλήθος των παραμέτρων και η μεγάλη αβεβαιότητα που τις συνοδεύει δεν επιτρέπουν μια αξιόπιστη εκτίμηση του «αποτυπώματος» της πανδημίας.

Γι' αυτό ακριβώς επιβάλλουν «αλληλεγγύη, κατανόηση, εγρήγορση, ετοιμότητα», για την ελαχιστοποίηση του όποιου αποτυπώματος. Για άλλη μια φορά τα πιο ρωμαλέα χερούλια της επιβίωσης είναι ηθολογικού χαρακτήρα – δηλαδή ό,τι σνομπάρουν οι πολιτικές «θεωρίες». Κι εδώ ο οχαδερφισμός θα είναι μισή αυτοκτονία.

— Γιατί δεν υπάρχουν πνευματικά αιτήματα την περίοδο αυτή;

Επιτρέψτε μου, κ. Πανταζόπουλε, πρώτον να ρωτήσω κατά πόσον είναι πλήρης η στατιστική σας που οδηγεί σε αυτήν τη διαπίστωση. Δεύτερον, πρέπει να υποθέσω τι ακριβώς εννοείτε με τον όρο «πνευματικά αιτήματα» – και δεν είναι εύκολο. Διότι, βλέπετε, είναι τόσο ευλόγως πιεστικά και πολυπληθή τα «πρακτικά» αιτήματα σε ώρες κρίσιμες, ώστε πιθανώς να υπάρχουν μεν αλλά μέσα στον θόρυβο να μην ακούγονται τα «άλλα» αιτήματα: άλλα, όχι λιγότερο ουσιώδη όμως, όπως η ενίσχυση της αγάπης προς τον άλλον, χάρη στην οποία ηδύνεται το μέσα σου και μειώνεται η διασπορά του ιού.

Η αύξηση των γνωσιακών και αισθητικών ενδιαφερόντων μας, χάρη στα οποία δομείται ένα ευτυχέστερο Εγώ και μειώνονται οι πρακτικοί κίνδυνοι από κατάθλιψη κατά τον εγκλεισμό. Η επίκληση της θεότητας – για τον πραγματικά πιστό, αυτό δεν είναι εμπορική υπόθεση «σου δίνω, μου δίνεις» (που καταδίκαζε ο Σωκράτης στον «Ευθύφρονα») αλλά η του Ιωάννου Α' επιστολή: «Ο Θεός αγάπη εστίν». Εικάζω, λοιπόν, ότι αν αυτά είναι τα «πνευματικά» αιτήματα στα οποία αναφέρεστε, βλέπουμε ότι (πιθανότατα) βιώνονται κι αυτά, αλλά ίσως δεν προβάλλονται στην Αγορά.

— Ο αόρατος φόβος για τον άλλον και η κοινωνική απομόνωση πού μπορεί να οδηγήσει;

Νομίζω ότι καλύτερα θα ήταν να πούμε «ο αόρατος φόβος από τον άλλον». Αυτός, ναι, ενδέχεται με τον καιρό να υπονομεύσει τη ζωογόνο αγαπητική στάση και την πολιτικώς αποφασιστική αλληλεγγύη. Δεν ξέρουμε πόσο πραγματικός είναι αυτός ο κίνδυνος. Αλλά και πάλι, είπαμε να λάβουμε εκ προοιμίου μια στάση αλληλεγγύης και ετοιμότητας.

— Ποιος είναι ο σκοπός των διαλέξεων που θα κάνετε στο πλαίσιο του Mathesis;

Πρόκειται για μια σειρά συνεπτυγμένων διαδικτυακών μαθημάτων, στο πλαίσιο του γνωστού πλέον και τόσο πετυχημένου θεσμού «Μάθησις». Το θέμα τους είναι τα «Πρακτικά ζητήματα της νεοελληνικής γλώσσας».

Σκοπός είναι να ξανασυζητήσουμε, με όσους τυχόν ενδιαφέρονται, διάφορες πλευρές της γλώσσας μας, όπως η φύση του γλωσσικού φαινομένου, το πολύτιμο όπλο των σημείων στίξης για την εκφραστικότητα του γραπτού λόγου, οι γλωσσικές ανάγκες του επιστημονικού λόγου αλλά και η συνειδητοποίηση των τεράστιων εκφραστικών δυνατοτήτων του προφορικού λόγου χάρη στην προσωδία. Επίσης, τα ηθοπολιτικά αίτια της γλωσσικής ακηδίας που παρατηρήθηκε πριν από λίγο καιρό (μαζί με τις σημαντικές προόδους που κάναμε εν τω μεταξύ), καθώς και τις ποικίλες πλευρές του ζητήματος «γλώσσα και εξουσία».

Για τις προγενέστερες μορφές της Ελληνικής ξανασυζητούμε ρεαλιστικά το θέμα της διδασκαλίας των αρχαίων, αλλά και την περιπέτεια των μεταφραστικών αναγκών του Βυζαντίου, εν σχέσει με τις περίπου είκοσι γλώσσες που «περικύκλωναν» το βασίλειο.

Συνειδητοποιούμε την έκταση και το βάθος της γλωσσικής λειτουργίας της ορολογίας στον επιστημονικό και τον καθημερινό λόγο, καθώς και τις δύο μεγάλες απόπειρες να αντιληφθεί η πολιτική εξουσία την τεράστια πολιτισμική και οικονομική σημασία ενός εθνικού θεσμού παραγωγής και διάθεσης όρων.

Ακολουθεί το μείζον ζήτημα των κανονιστικών κειμένων της γλώσσας (μιας εθνικής γραμματικής κυρίως), τα οποία, πέραν της σχολικής πρακτικής, να μπορούν να καλύψουν τις διογκούμενες ανάγκες όλων των άλλων χρηστικών επιπέδων. Συζητείται, επίσης, και το «παράδοξο» τονικό σύστημα που μας επιβλήθηκε (εδώ και 40 χρόνια), αυτό που μαθαίνει τα παιδιά μας με το ζόρι να γράφουν «κατά νουν» αλλά να διαβάζουν «κατα νούν» – καημένα παιδιά!

Τα πρακτικά αυτά μαθήματα τελειώνουν με διασκεδαστικές αναμνήσεις από γλωσσικούς συρμούς του παρελθόντος, όπως η αρθροπενία, ο σανισμός, η νυφοβία, η αγγλολαγνεία, αλλά και η ρωμαλέα αντίσταση της Νεοελληνικής.

— Τι καθιστά την ελληνική γλώσσα ξεχωριστή;

Όλες ανεξαιρέτως οι γλώσσες είναι «ξεχωριστές». Μπορείς να διακρίνεις στην καθεμιά τους μια ιδιοτυπία που καθρεφτίζει ορισμένα σπουδαία χαρακτηριστικά του λαού που τη μιλάει. Για την ελληνική γλώσσα έχουν ακουστεί υπερβολές ή και ανακρίβειες, με σκοπό επαινετικό. Η πραγματικότητα όμως προκύπτει απ' το μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού καθεαυτόν, ενός πολιτισμού που είχε την τεράστια διάρκεια των 2.000 ετών (χωρίς να λογαριάζομε τα χρόνια του Βυζαντίου) και είχε τόσο μεγάλη ανάπτυξη στην τεχνολογία, στις επιστήμες, στη φιλοσοφία, στις τέχνες και στον πόλεμο. Κατανοούμε ότι είχε φτάσει στην καλλιέργεια μυριάδων ειδικών εννοιών και αποχρώσεων και επομένως στην αντίστοιχη ανάπτυξη της γλωσσικής τους έκφρασης. Έτσι αιτιολογείται ο μέγας πλούτος και το λεπτοφυές του χαρακτήρα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

— Τι ορισμό θα δίνατε στη γλώσσα και ποια η χρησιμότητά της στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, του Google και των ξενικών τύπων;

Ως γνωστόν, «γλώσσα» ονομάζουμε κάθε κώδικα τυποποιημένων συμβόλων που χρησιμοποιείται για επικοινωνία. Ωστόσο, ειδικότερα η ανθρώπινη γλώσσα διαθέτει κι άλλες ιδιότητες που επιτρέπουν τη λειτουργία της ως μηχανισμού αυτοσυνειδησιακότητας – που εμένα μου φαίνεται ο σπουδαιότερος όλων.

Καταρχάς, οι γλώσσες της τεχνητής νοημοσύνης μιμούνται στο έπακρο τη ζωντανή ανθρώπινη γλώσσα, η δε μετατροπή κειμένου σε φωνή, και της φωνής σε κείμενο, διέρχεται αναγκαστικά από έναν κοπιαστικό προγραμματισμό-μίμηση της προσωδίας του προφορικού λόγου.

Τέλος, αν ως «ξενικούς τύπους» εννοείτε την πλημμύρα των ξενικών όρων, επιτρέψτε μου να υποβάλω δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, ο Μ. Τριανταφυλλίδης έχει πει ότι «ο ξενικός όρος υπονομεύει τελικά τη γλώσσα». Επίσης, ας όψεται η μυωπική αδιαφορία δύο κυβερνήσεων (το 1990 και το 2000) μπροστά στις οργανωμένες μελέτες μας για τη δημιουργία εθνικού θεσμού παραγωγής και διάθεσης ορολογίας.

— Κατά τη γνώμη σας, ποια κοινωνιολογικά ζητήματα σχετίζονται σήμερα με τη γλώσσα;

Όλα τα γλωσσικά φαινόμενα υπόκεινται σε αντίστοιχα κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα: το Εγώ δομείται με σχέσεις προς το έμβιο και το άβιο περιβάλλον αλλά και επιβεβαιώνεται μέσα σ' αυτό. Άρα και οι έννοιες που συλλαμβάνονται ενδιαθέτως επηρεάζονται απ' αυτές τις σχέσεις – οπότε και η γλωσσική τους εξωτερίκευση με τη γλώσσα πάλι θα είναι κοινωνικώς επηρεασμένη.

Πέραν αυτής της βασικής αρχής όμως, η διεπιφάνεια γλώσσας και κοινωνίας περιλαμβάνει και ορισμένες άλλες, πρακτικότερες πλευρές: η κοινωνική αδικία ενώπιον της παιδείας μπορεί να στερήσει από πολλούς συμπολίτες μας τη μύηση στις λεπτές χαρές της γλωσσικής έκφρασης, να τους στερήσει δηλαδή την υπαρξιακή ηδονή της συνειδητοποίησης των αντίστοιχων εννοιών και αισθημάτων. Στην ίδια κατηγορία ίσως πρέπει να καταγράψουμε και τις εξωτερικές γλωσσικές καταπιέσεις που ενδέχεται να ασκεί σε πολλούς από μας μια κομματική, διευθυντική ή και δεισιδαιμονική εξουσία.

— Με ποιους τρόπους μπορεί η κοινωνία μας και οι πολιτικοί να φροντίσουν για μια καλύτερη ποιότητα της ελληνικής γλώσσας;

Απ' το πλήθος των σχετικών δράσεων, ας επιλέξουμε τις εξής λίγες: την ευρύτερη φροντίδα για την παιδεία ως προς την πλευρά της «καλλιέργειας», πέραν της εκπαιδεύσεως, τη συμβουλή του Στάλιν προς τους Κομσομόλους για τη θεμελιώδη λαϊκή προέλευση της γλώσσας, που δεν είναι εποικοδόμημα, και τη συστηματική διακωμώδηση των απορριμμάτων της τουρκογενούς αρθροπενίας («είμαι Ρέα κι έρχομαι σπίτι»), του μειονοτικού «το Λάκη και το Γιώργο», του χαζοαγγλικού «γράφω editorial κι έρχομαι στο meeting», της τάχα μου δημοτικής: «του ανθρώπου που αυτός ήταν που βρήκε τρόπο που βγαίνει το λάδι που έχει η ελιά».

— Τι πάει λάθος τόσα χρόνια με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις; Με ποιους τρόπους θα μπορούσε η εκπαίδευση να γίνει πιο δημιουργική, ώστε να ξεφύγουμε από την παθητική κατανάλωση έτοιμων γνώσεων;

Εκτιμώ πολύ την αναφορά σας στη μάνα όλων των προβλημάτων, στην παιδεία δηλαδή. Είμαι, όμως, βέβαιος ότι οι πάντες ξέρουμε πως μας χρειάζονται σειρές ολόκληρες βιβλίων για την ανάλυσή του. Το έχω κι εγώ τολμήσει μ' ένα βιβλίο («Παιδεμός Παιδείας») και με κεφάλαια σε άλλα δύο βιβλία («Επιφυλλίδες» και «Ας αναστοχασθούμε εαυτούς και αλλήλους»), καθώς και με μια ζωή δοσμένη στο δασκαλίκι, χωρίς όμως να 'χει γίνει και τίποτα σημαντικό.

Για να μην αφήσω όμως τελείως αναπάντητο το υπερ-ερώτημά σας, ιδού επιλεκτικώς μερικά ανεπαρκή σχόλια: πολλές μεταρρυθμίσεις αποτυγχάνουν διότι, αντί να προετοιμάζονται μετά από συστηματικές πολυετείς έρευνες σε αποκλειστικώς επιστημονικό επίπεδο, συλλαμβάνονται και εκτελούνται ανά ολιγόμηνα διαστήματα και προσφέρονται έκθετες σε μικροκομματική γκρίνια και δήθεν συνδικαλιστικό αρνητισμό.

Η κύρια αιτία της σοβούσας αποτυχίας, όμως, μου φαίνεται πως είναι η προκλητική αδιαφορία της πλειονότητας του λαού μας για την ουσία της παιδείας. Άλλωστε, δεν έχουμε φροντίσει να τον εκπαιδεύσουμε περί παιδείας, να του δείξουμε συστηματικά και μακροπρόθεσμα πόσο τα μεγάλα προβλήματα της χώρας στο σύνολό τους αφορούν την εκπαίδευση και την καλλιέργεια – περιλαμβανομένης και της ηθοπαιδείας.

Και «γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε»: το δυσχερέστερο όλων των επιτηδευμάτων είναι του δασκάλου, που κρατά κυριολεκτικώς στα χέρια του το μέλλον της χώρας. Διπλασιάζουμε, λοιπόν, από αύριο τους μισθούς τους, ενώ συγχρόνως οργανώνουμε σε πολύ υψηλότερη στάθμη την εκπαίδευσή τους, την υποχρεωτική ανά τριετία επανεκπαίδευση και τη συνεχή αξιολόγησή τους. Τότε, σε λίγα χρόνια, θα δείτε απτά τα αποτελέσματα προς όφελος του λαού μας.

— Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κάνει τη σχέση μας με το διάβασμα και τα βιβλία να ατονήσει;

Για άλλη μια φορά, θα σας ρωτήσω αν διαθέτουμε επιστημονικώς αξιόπιστα εμπειρικά δεδομένα για μια τέτοια συσχέτιση. Ωστόσο, υποπτεύομαι κι εγώ ότι θα ισχύει κι εδώ ο «νόμος της οθόνης», που σου παίρνει διαθέσιμο χρόνο. Εδώ, όμως, λιγότερο απ' ό,τι η παθητική παρακολούθηση της τηλεόρασης. Διότι με τα «-book» και τα «-gram» ενδέχεται να παίρνεις και πληροφορίες ή αφορμές για νέα διαβάσματα, των οποίων αγνοούσες την ύπαρξη. Ήδη μάλιστα ευφυείς εκδοτικές διαφημίσεις (μέσω στημένων «chats») διεισδύουν και στον χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;

Αδιστάκτως, τη ζωή την ίδια τη θεωρώ σημαντικότερη μέσα στη ζωή. Απ' όσο ξέρουμε, τουλάχιστον σε έναν τεράστιο χώρο γύρω μας μες στο σύμπαν, έμβια όντα υπάρχουν μόνο πάνω σ' αυτόν τον μικρό κόκκο σκόνης που είναι η Γη. Μέσα σ' αυτόν τον κρύο και ασύνειδο χώρο, εμείς οι έσχατοι φυτρώσαμε και σηκώνουμε κεφάλι έξω απ' την ανυπαρξία. Σ' ένα τέτοιο συμπαντικό σκάνδαλο μετέχω, αφού «ζω». Και πώς να μην είμαι ευγνώμων.

Και δεν είμαι μόνος, είμαστε παρέα μια αδελφική ανθρωπότητα που στροβιλίζεται σε πολύπλοκες κινήσεις, χαμένη μέσα στον γαλαξία μας, έναν απ' τα δισεκατομμύρια γαλαξιών. (Ιδού κι ένα μάθημα σεμνότητας μπροστά στη ζωντανή επίγνωση ενός πολλαπλού απείρου).

Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας

«Η Αθήνα συγκαταλέγεται στις πιο άσχημες πόλεις σε όλον τον κόσμο»

του Γιάννη Πανταζόπουλο, Lifo, 17/1/2020

Γεννήθηκα στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1924. Η καταγωγή μου είναι από τη Σίκινο. Ο παππούς μου, όπως και ο πατέρας μου, ήταν ναυτικοί πράκτορες. Η μητέρα μου, Μαριέττα Περόγλου, περηφανευόταν για τις οικογενειακές της ρίζες, οι οποίες φτάνουν μέχρι τους Νοταράδες και τους Ζαΐμηδες. Ο πατέρας της είχε έρθει από τη Μέση Ανατολή και ήταν ο πρώτος που έφερε τη φιστικιά στην Ελλάδα, από τη Συρία. Ωστόσο, τα δέντρα στο κτήμα της οικογένειας στην Αίγινα είναι θάμνοι και είναι από τα μικρότερα του νησιού σε σχέση με αυτά που φυτεύτηκαν έπειτα. Τουλάχιστον έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορείς να μαζέψεις τους καρπούς με το χέρι.

• Ο πατέρας μου είχε ως χόμπι τον αθλητισμό για να ξεφεύγει από το επάγγελμά του, που δεν νομίζω ότι τον γοήτευε. Τον θυμάμαι να πηγαίνει βόλτα με τα πόδια από το κέντρο στο Ελληνικό και ποτέ να μην παίζει μ' εμένα ή την αδερφή μου. Άφηνε τη μητέρα μου να αφεντεύει την οικογένεια. Εκείνη ήταν μια αυταρχική προσωπικότητα, μια γυναίκα δυναμική, που ήθελε, όμως, να μας εξουσιάζει. Μας λάτρευε, αλλά μ' έναν δικό της τρόπο. Είχε την αντίληψη της κατακτητικής αγάπης. Πίστευε ότι της ανήκες. Μάλιστα, την περίοδο που έλειπα με υποτροφία στην Αμερική, ξεπούλησε σε έναν παλιατζή οτιδήποτε δικό μου.

• Ως παιδί ήμουν ατίθασος, ζωηρός και δραστήριος. Αγαπούσα πολύ τα μαθηματικά, τη φυσική και απεχθανόμουν τα αρχαία ελληνικά. Με τους φίλους μου παίρναμε τα ποδήλατά μας και κάναμε ατελείωτες βόλτες. Επειδή ήταν Κατοχή, τα αυτοκίνητα είχαν κατασχεθεί, οπότε όλοι οι δρόμοι ήταν άδειοι. Παρά τις κακουχίες της εποχής, ήταν ιδεώδης πόλη για εμάς. Ο αγαπημένος μου τόπος ήταν η Αίγινα, το μέρος των καλοκαιρινών μου διακοπών. Μικρός, ήθελα να γίνω ναυπηγός. Τα ερεθίσματά μου είχαν να κάνουν με τη θάλασσα και οτιδήποτε είχε σχέση με τη μελέτη, τη σχεδίαση και την κατασκευή σκαφών. Έχω φτιάξει με τα χέρια μου δύο κανό και ένα ιστιοφόρο.

• Στην αρχιτεκτονική στράφηκα λόγω ενός θείου μου, του αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Gorham Phillips Stevens. Ήταν ο σύζυγος της αδερφής της γιαγιάς μου. Πρόκειται για τον άνθρωπο που έκανε την πρώτη σοβαρή μελέτη του Ερεχθείου, η οποία ακόμα θεωρείται πρότυπη. Επειδή ζούσαμε μαζί στην Αθήνα, τον έβλεπα, αποσβολωμένος, να σχεδιάζει καθημερινά. Συνειδητοποίησα ότι όλο αυτό με ενθουσίαζε. Κι έτσι ερωτεύτηκα την αρχιτεκτονική.

• Το 1948 ήμουν διπλωματούχος του Εθνικού Mετσοβίου Πολυτεχνείου. Στο διάστημα 1949-1951 ήμουν άμισθος επιμελητής στην έδρα της Ειδικής Kτιριολογίας του EMΠ και παράλληλα υπηρέτησα στο Πολεμικό Ναυτικό ως αρχικελευστής στα δημόσια ναυτικά έργα και αλλού. Επίσης, έχω δίπλωμα M.Sc. από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια πήρα πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου στην πολεοδομία - χωροταξία. Από το 1952 ως το 1954 εργάστηκα με τον καθηγητή Percy Goodman στη Νέα Υόρκη. Επιπλέον, συμμετείχα στον σχεδιασμό του τουριστικού συγκροτήματος του Αστέρα Γλυφάδας, το οποίο αποπερατώθηκε το 1954, και στην κατασκευή του ξενοδοχείου Ναυσικά του Αστέρα Βουλιαγμένης.

• Από το 1956 μέχρι το 1960 υπηρέτησα ως δημόσιος υπάλληλος στο υπουργείο Δημοσίων Έργων ως υπεύθυνος για τις πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες της ανοικοδόμησης της Σαντορίνης μετά τις καταστροφές του σεισμού. Έπειτα, κατά το διάστημα 1960-1969, ανέλαβα αρχιτέκτων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Θεωρώ ότι η μεγαλύτερη φυσιογνωμία της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σκέψης κατά τον 20ό αιώνα ήταν ο Λε Κορμπιζιέ.

• Το 1980 εκλέχθηκα καθηγητής των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων στο EMΠ, όπου δίδαξα μέχρι το 1993. Στους νέους φοιτητές θα έλεγα ότι η μάθηση είναι θέμα βούλησης, όχι δασκάλου. Για παράδειγμα, τα αγγλικά είναι μια γλώσσα που την έμαθα μόνος μου, διαβάζοντας κόμικς, βλέποντας ταινίες στον κινηματογράφο και συνάπτοντας σχέσεις με αγγλόφωνες κοπέλες.

• Η αρχιτεκτονική μου στηρίχτηκε στις αρχές του μοντέρνου κινήματος με την προσήλωση στα φυσικά δεδομένα της τοποθεσίας, την πλοκή του ανοιχτού με τον κλειστό χώρο, την οικονομία στη σύνθεση και στην ύλη και την ενότητα μορφής και κατασκευής. Αυτές τις αρχές επεξεργάστηκα κυρίως στις κατοικίες μου και στα ξενοδοχειακά συγκροτήματα.

• Η αρχιτεκτονική για μένα είναι ένας συνδυασμός τέχνης και επιστήμης. Το έργο μου χαρακτηρίζεται από τις εξής αρχές: την ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, τον σεβασμό στο δομημένο περιβάλλον αλλά και την οργανική ενσωμάτωση των εικαστικών τεχνών στο κτίριο.

• Η Αθήνα έγινε μια τεράστια τσιμεντούπολη επειδή δεν σχεδιάστηκε από αρχιτέκτονες. Στην Ελλάδα οι αρχιτέκτονες βρίσκονται υπό διωγμό. Σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο, η υπογραφή του αρχιτέκτονα σε μια μελέτη δεν είναι απαραίτητη. Αυτό άνοιξε τον δρόμο στους εργολάβους. Είναι απορίας άξιον το ότι το ελληνικό κράτος ουδέποτε με αξιοποίησε για τις πολεοδομικές μου ικανότητες. Αλλά και ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για εκείνους που έχουν κάτι να προσφέρουν. Φεύγουν χιλιάδες νέοι για να εργαστούν στο εξωτερικό. Πολλοί επισκέπτονται την Ελβετία, μια χώρα που έφτιαξε ο Ιωάννης Καποδίστριας, και εκεί τον θεωρούν μέγα ευεργέτη τους. Ανατρέξτε στο βιβλίο του Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γούντχαους, Καποδίστριας: Ο ιδρυτής της ελληνικής ανεξαρτησίας, όπου τα περιγράφει αναλυτικά. Αλλά εμείς φροντίσαμε να τον «καθαρίσουμε» πολύ γρήγορα.

• Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ήταν κορυφαίος και πρωτοπόρος πολεοδόμος. Έφτιαξε, μεταξύ άλλων, την πρωτεύουσα του Πακιστάν, το Ισλαμαμπάντ, καθώς και τα σχέδια της επέκτασης της Ουάσινγκτον. Στην Ελλάδα, η μόνη δουλειά που του ανέθεσαν ήταν το Απολλώνιο, στο οποίο έχω κάνει τρία κτίρια. Ωστόσο, ποτέ δεν θυμάμαι να εισακούστηκαν άλλες προτάσεις του. Γιατί στη χώρα μας την εξουσία κατέχουν οι εμποροσπιτάδες. Αυτοί είναι που χορηγούν την εκλογή των πολιτικών. Δυστυχώς, στον τόπο μας συνεχίζουμε την πολιτική της χούντας: Ελλάς Ελλήνων Εργολάβων.

• Από τα μέσα του 20ού αιώνα η αρχιτεκτονική τείνει να εξαφανιστεί από τον νεοελληνικό χώρο. Δείτε πόσα νεοκλασικά έχουν κατεδαφιστεί ή αντικαταστάθηκαν από άλλα κτίσματα, συνήθως αδιάφορα και απεχθή. Οφείλω να πω ότι υπάρχουν ταλαντούχοι και ικανοί αρχιτέκτονες και το έργο τους εκτιμάται διεθνώς. Όμως, προκαλεί πολλές απορίες το γεγονός ότι πολλοί στις μέρες μας παραμένουν άνεργοι. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της κακής διοίκησης. Στο σύστημα της μελετοκατασκευής, που αφορά την ανάθεση κτιριακών έργων, η αρχιτεκτονική αποτελεί μόνο το 9%, διότι, όπως φαντάζεστε, προέχουν η τάχιστη παράδοση του έργου και το κόστος.

• Επίσης, είναι αδιανόητο το ότι στη χώρα μας δίνεται η άδεια οικοδομής σε πρόσωπα τα οποία όχι μόνο δεν διαθέτουν αρχιτεκτονική παιδεία αλλά ούτε και τη στοιχειώδη εμπειρία. Σε άλλες χώρες του εξωτερικού τις άδειες οικοδομών τις υπογράφουν μόνο διπλωματούχοι αρχιτέκτονες, οι οποίοι μάλιστα έχουν αποκτήσει τριετή πρακτική εμπειρία σε αντίστοιχο γραφείο. Διαφορετικά, για διπλωματούχους πολιτικούς μηχανικούς απαιτείται εξαετής εμπειρία σε αρχιτεκτονικό γραφείο ή για άτομα που στερούνται διπλώματος ενδεκαετής εμπειρία, και αφού έχουν περάσει επιτυχώς αυστηρές εξετάσεις. Κάποτε, όταν πρότεινα αυτό το σύστημα σε μια συνέλευση του ΤΕΕ και σε συνέλευση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ), έπεσαν να με φάνε, μόνο ξύλο που δεν έφαγα. Η αντίδραση, φυσικά, προέκυψε επειδή ήθελα να τους μειώσω τα διπλώματα.

• Όλοι, όμως, ξεχνούν ότι οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες παγκοσμίως, όπως ο Λε Κορμπιζιέ ή ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ, δεν είχαν δίπλωμα αρχιτεκτονικής, αλλά εργάστηκαν δίπλα σε σπουδαίους και άξιους αρχιτέκτονες. Ανατρέξτε στο παρελθόν και θα δείτε ότι, προτού ιδρυθούν αρχιτεκτονικές σχολές και θεσπιστούν διπλώματα, δημιουργήθηκαν αριστουργήματα σε όλον τον κόσμο από ανθρώπους που διακρίθηκαν για τις αρχιτεκτονικές τους γνώσεις, χωρίς να έχουν σπουδάσει.

• Θλίβομαι που σήμερα από τη μέση εκπαίδευση απουσιάζει η αρχιτεκτονική. Τα παιδιά στο σχολείο διαπαιδαγωγούνται σε μια νοοτροπία που στηρίζεται στην οικονομική επιτυχία και όχι στην αλληλοβοήθεια. Η Ελλάδα δεν είναι ένας συμπαγής πληθυσμός, δεν μιλάμε δηλαδή για λαό. Προσωπικά, θεωρώ ότι συναποτελείται από δέκα εκατομμύρια άτομα. Ουσιαστικά, ο καθένας κοιτά τη δική του βολή. Δεν υπάρχει ίχνος αλληλεγγύης.

• Γι' αυτό, εξάλλου, η πιο ανίκανη επιχείρηση είναι το ελληνικό κράτος. Σκεφτείτε ότι πριν από δεκαπέντε χρόνια είχαμε σχεδιάσει μαζί με τον Βασίλη Γρηγοριάδη το κτίριο που θα στέγαζε το υπουργείο Εργασίας στο Ολυμπιακό Χωριό. Τελικά, αυτή η μετεγκατάσταση δεν έγινε ποτέ, επειδή το κτίριο πουλήθηκε από τη Μονή Βατοπεδίου, η οποία το είχε λάβει σε ανταλλαγή. Είδατε, έχουμε και μοναστήρι που πουλά και αγοράζει ως μια κανονική επιχείρηση.

• Η δόμηση έγινε συνώνυμο της διαφθοράς. Οι άδειες οικοδομής στηρίζονται σε έναν «τσελεμεντέ» που περιέχει αρχιτεκτονικούς όρους. Στη Σαντορίνη, όταν κάναμε την ανοικοδόμηση, ελεγχόμασταν από μια επιτροπή που απαρτιζόταν από αρχιτέκτονες κύρους, όπως ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Μανώλης Βουρέκας, ο Τάκης Μιχελής και ένας Κωνσταντινίδης – όχι ο γνωστός. Σήμερα, ποια επιτροπή ελέγχει τους πολιτικούς μηχανικούς που χτίζουν αφειδώς στην πρωτεύουσα; Αυτό που ακούμε είναι ότι υπάρχει επιτήρηση από τις υπηρεσίες του Δημοσίου, οι οποίες τι κάνουν; Κοιτούν αν εφαρμόζεται σωστά αυτός ο «τσελεμεντές» των όρων δόμησης. Αστειότητες!

• Στην Αθήνα μού αρέσουν ο Εθνικός Κήπος, το Ζάππειο, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το μετρό. Όμως, αναμφίβολα, συγκαταλέγεται στις πιο άσχημες πόλεις σε όλον τον κόσμο. Έχει το μεγαλύτερο μήκος δρόμων και ταυτόχρονα μικρά οικοδομικά τετράγωνα. Υπάρχουν πολλά σημεία στην πόλη τα οποία είναι παραμελημένα. Οι δημοτικές αρχές δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για το εορταστικό στόλισμα της πλατείας Συντάγματος.

• Με ενοχλεί το γεγονός ότι ο δημόσιος χώρος έχει συρρικνωθεί. Η Αθήνα έχει μετατραπεί πλέον σε ένα τεράστιο πάρκινγκ. Δεν παρατηρείται πουθενά αλλού στον κόσμο αυτό. Το 1960, σε συσκέψεις που είχα ως εκπρόσωπος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων με την πολιτική ηγεσία, προβλεπόταν ότι κάθε νέο κτίριο θα είχε γκαράζ. Εν τω μεταξύ, έχουν φτιαχτεί πεζόδρομοι-καλντερίμια, λες και απευθύνονται σε ημιόνους. Όλη η πόλη είναι σχεδιασμένη με μίσος απέναντι στους πεζούς. Δενδρύλλια και κολόνες εντελώς ασύνδετα, σπασμένα φρεάτια, τα οποία καθημερινά αποτελούν παγίδες όχι μόνο για τους τυφλούς αλλά για όλους. Ο δημόσιος χώρος έχει υποβαθμιστεί σε ανησυχητικό βαθμό. Ρύπανση, καταπάτηση, στενότητα, ασύδοτη ανομία και κατάληψη. Ένας απέραντος ευτελισμός, ο οποίος στις καθημερινές μας διαδρομές γίνεται επικίνδυνος για τη σωματική μας ακεραιότητα.

• Ο μεγαλύτερος από τα αδέρφια του πατέρα μου, ο Ηρακλής, ήταν μανιακός με το κυνήγι, αγριάνθρωπος και αυτοκτόνησε όταν έμαθε ότι είχε καρκίνο, χωρίς να πει τίποτα στη γυναίκα του. Πήγε στον Ευαγγελισμό, παίρνοντας μαζί του ένα περίστροφο. Στην αρχή, πυροβόλησε στην καρδιακή του χώρα, αλλά αστόχησε. Στη συνέχεια, τοποθέτησε το πιστόλι στο στόμα και έβαλε τέλος στη ζωή του. Κατόπιν τούτου, ο πατέρας μου σιχαινόταν το κυνήγι. Μάλιστα, επειδή πολέμησε το 1912, θυμάμαι ότι τον είχα ρωτήσει πόσους Τούρκους σκότωσε. Εκείνος μου απάντησε: «Δεν σκότωσα κανέναν, μόνο έπιασα έναν αιχμάλωτο». «Και τι του έκανες;» τον ξαναρώτησα. «Του έφτιαξα τσάι επειδή κρύωνε» μου αποκρίθηκε. Αυτό με έμαθε την έννοια της συμφιλίωσης και της συνεργασίας.

• Η καλύτερη περίοδος της ζωής μου ήταν εκείνη της στρατιωτικής μου θητείας στο Ναυτικό, όπου χρησίμευσε δεόντως το ότι ήμουν αρχιτέκτων, κάτι που φρόντισα να το εκμεταλλευτώ. Εξακολουθώ να σχεδιάζω κάθε μέρα στο γραφείο, να σκιτσάρω και να γράφω τα απομνημονεύματά μου. Έχω ένα τεράστιο αρχείο και παλεύω καθημερινά να το ταξινομήσω. Επιπλέον, διαβάζω πολλά βιβλία Ιστορίας.

• Έκλεισα αισίως τα 95 έτη. Περπατώ κάθε μέρα όσο πιο πολύ μπορώ. Δεν είχα ποτέ άγχος. Πορεύτηκα στη ζωή μου έχοντας την εξής κοσμοθεωρία: ακόμα και αν κάτι πηγαίνει στραβά, εγώ να το θεωρώ αστείο. Με αυτόν τον τρόπο γλίτωνα από το να είμαι διαρκώς δυστυχισμένος. Αντιθέτως, έχω καταφέρει να είμαι πάντα ευτυχής και ενθουσιώδης. Νιώθω πλήρης. Ίσως ήμουν τυχερός. Όλα μού πήγαν καλά. Πλέον, δεν θυμώνω καν. Ο θάνατος δεν με τρομάζει. Αισθάνομαι περίεργα που ακόμα ζω. Τον περίμενα πολύ νωρίτερα, αλλά δεν έχει έρθει ακόμη. Όταν επέλθει, βέβαια, βρίσκεσαι στο απόλυτο μηδέν. Η ζωή αποτελείται από έναν κύκλο που ξεκινά από τη γέννηση και καταλήγει στον θάνατο.

• Είμαι πολυθεϊστής. Πιστεύω σε όλους τους θεούς. Τόσα δισεκατομμύρια άνθρωποι ασπάζονται αυτές τις θρησκείες, κάποιος απ' αυτούς ίσως είναι ο σωστός. Τοποθετημένη στο γραφείο μου θα δείτε μια μικρή φωτογραφία από την αγαπημένη μου σύζυγο Νταίζη, την οποία έχασα το 2008. Παρότι μου λείπει, ευτυχώς δεν πρόλαβε να με δει πολύ γέρο. Παντρευτήκαμε το 1956. Μια ολόκληρη ζωή. Κάθε δεύτερη νύχτα, όμως, τη βλέπω στον ύπνο μου. Είναι εκεί και με νουθετεί. Πλέον, δεν φοβάμαι τίποτα παρά μόνο μη χάσω το μυαλό μου. Αυτήν τη διανοητική απώλεια. Δεν ανήκω σ' εκείνους που θα ήθελαν να τους θυμούνται. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η καταξίωση.

• Η ζωή με έχει διδάξει ότι το σημαντικό είναι να υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους αλληλουχία. Ο Ορτέγα ι Γκασέτ, εξέχουσα φυσιογνωμία στον ευρωπαϊκό χώρο και ένα από τα διαυγέστερα θεωρητικά πνεύματα του 20ού αιώνα, έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο Η εξέγερση των μαζών. Στο πόνημα αυτό σκιαγραφεί τον μέσο άνθρωπο, τον κοινό άνθρωπο, ο οποίος, μέσα στην αφθονία του και χωρίς σκοπό, σύρεται απλώς από το ρεύμα. Και αναφέρεται στην επικράτηση των μετρίων έναντι των εξαίρετων. Οι μέτριοι, λοιπόν, είναι αυτοί που είναι ικανοποιημένοι από τον εαυτό τους κι έχουν απαιτήσεις από τους άλλους. Εξαίρετοι είναι εκείνοι που δεν είναι ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους, αλλά επιθυμούν να προσφέρουν. Στην εποχή μας αυτοί που θέλουν να προσφέρουν υπάρχουν, αλλά είναι λίγοι και, κυρίως, υποχείριο της μάζας. Ο κόσμος διοικείται σήμερα από τους μετρίους. Ωστόσο, ευτυχώς, η ανθρωπότητα είναι ακόμα ζωντανή, παρά την ανοησία της.

Δεν συνέβη το Big Bang;

Ευρήματα του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb προκαλούν σύγχυση στους κοσμολόγους

Γράφει ο Φυσικός, Eric J. Lerner: «Σε όλους όσους τις βλέπουν, οι νέες εικόνες του σύμπαντος από το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (JWST) προκαλούν δέος. Αλλά για τους περισσότερους επαγγελματίες αστρονόμους και κοσμολόγους, είναι επίσης εξαιρετικά αναπάντεχες -δεν δείχνουν καθόλου αυτό που προβλεπόταν από τη θεωρία. Στα αμέτρητα τεχνικά αστρονομικά έγγραφα και μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο από τις 12 Ιουλίου, οι συγγραφείς αναφέρουν επανειλημμένως ότι οι εικόνες δείχνουν εκπληκτικά πολλούς γαλαξίες, γαλαξίες που είναι εξαιρετικά ομαλοί, απίστευτα μικροί και εκπληκτικά παλιοί. Είναι γεμάτες εκπλήξεις και όχι απαραίτητα ευχάριστες. Ο τίτλος μιας εφημερίδας ξεκινά με το επιφώνημα: «Πανικός!»

Γιατί οι εικόνες του James Webb προκάλεσαν πανικό στους κοσμολόγους; Και ποιες προβλέψεις στη θεωρία αντικρούουν; Τα έγγραφα δεν λένε στην πραγματικότητα. Η αλήθεια που δεν αναφέρουν τα έγγραφα είναι ότι οι εικόνες του JWST είναι κατάφωρα και επανειλημμένα αντικρουόμενες με την υπόθεση του Big Bang, ότι δηλαδή το σύμπαν ξεκίνησε πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια σε μια απίστευτα καυτή, πυκνή κατάσταση και από τότε διαστέλλεται.

Δεδομένου ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κοσμολόγων και θεωρητικών φυσικών υπερασπίζονται αυτή την υπόθεση για δεκαετίες ως αναμφισβήτητη αλήθεια, τα νέα δεδομένα έχουν προκαλέσει πανικό σε πολλούς από αυτούς. “Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι να είμαι ξύπνια στις τρεις το πρωί” λέει η Alison Kirkpatrick, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας στο Λόρενς, “και αναρωτιέμαι αν όλα όσα έχω κάνει είναι λάθος”.

Αν και συνήθως δεν ακούγαμε τον θόρυβο, υπάρχει μία δυσαρέσκεια με το Καθιερωμένο Πρότυπο ή το Καθιερωμένο Μοντέλο από τότε που προτάθηκε για πρώτη φορά από τον Ζωρζ Λεμαίτρ πριν από σχεδόν έναν αιώνα και το οποίο ξεκινά με τη Μεγάλη Έκρηξη. Κανείς όμως δεν περίμενε ότι το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb θα… συνείσφερε στη συζήτηση.

Ο Eric J. Lerner βεβαίως είναι ο συγγραφέας ενός βιβλίου με τον τίτλο «The Big Bang Never Happened» (1992) και αν και είναι άμεσα ενδιαφερόμενος, εντούτοις δεν σημαίνει ότι είναι λάθος σε όσα ισχυρίζεται. Ο φυσικός και συγγραφές θα μιλήσει στο φεστιβάλ «How The Light Gets In» που θα πραγματοποιηθεί στις 17-18 Σεπτεμβρίου στο Λονδίνο, στην Αγγλία και χρηματοδοτείται από το Ινστιτούτο Τέχνης και Ιδεών (IAI). Ο Eric J. Lerner θα συμμετέχει στη συζήτηση «Cosmology and the Big Bust».

Η συζήτηση, στην οποία συμμετέχουν πέρα από τον Eric J. Lerner, ο φιλόσοφος της επιστήμης Bjørn Ekeberg και ο αστροφυσικός από το Πανεπιστήμιο του Yale, Priyamvada Natarajan περιγράφεται ως εξής:

«Η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης εξαρτάται αποφασιστικά από την υπόθεση του «πληθωρισμού» ότι στην αρχή το σύμπαν επεκτάθηκε πολλές τάξεις μεγέθους ταχύτερα από την ταχύτητα του φωτός. Αλλά τα πειράματα απέτυχαν να αποδείξουν στοιχεία για τον κοσμικό πληθωρισμό και από την αρχή της, η θεωρία ήταν κατακλυσμένη από βαθιές απορίες και παζλ. Τώρα, ένας από αυτούς που τη διατύπωσαν, ο Paul Steinhardt καταγγέλλει τη θεωρία ως εσφαλμένη και «επιστημονικά ανούσια».

Άραγε πρέπει να εγκαταλείψουμε τη θεωρία του κοσμικού πληθωρισμού και να αναζητήσουμε μια ριζική εναλλακτική; Μπορούν εναλλακτικές θεωρίες όπως η Μεγάλη Αναπήδηση ή η εγκατάλειψη της ταχύτητας του φωτός να προσφέρουν μια λύση; Ή μήπως τέτοιες εναλλακτικές αποτελούν απλώς «τσιρότα» για να αποφευχθεί το πιο ριζοσπαστικό συμπέρασμα ότι είναι καιρός να εγκαταλείψουμε εντελώς τη Μεγάλη Έκρηξη;

Παρακάτω, ακολουθεί μια συζήτηση για αυτό το θέμα από το περσινό φεστιβάλ (τότε ωστόσο δεν υπήρχαν τα νέα δεδομένα από το James Webb) στην οποία συμμετέχουν η θεωρητική φυσικός Sabine Hossenfelder, συγγραφέας του Lost in Math: How Beauty Leads Physics Astray μαζί με τον Bjørn Ekeberg και τον σωματιδιακό φυσικό Sam Henry.

Σύμφωνα με την τρέχουσα θεωρία, η εποχή της νουκλεοσύνθεσης της Μεγάλης Έκρηξης παρήγαγε 75% Υδρογόνο και 25% Ήλιο (κατά βάρος) και λίγη ποσότητα λιθίου αλλά όχι πολλά άλλα. Στη συνέχεια, μετά από 300 χιλιάδες χρόνια, το σύμπαν ψύχθηκε αρκετά ώστε να παράγει άτομα και η βαρυτική έλξη ξεκίνησε να δημιουργεί αργά, αργά αστέρια. Τα πρώτα ήταν αρκετά μεγάλα για να εκραγούν και τα ωστικά κύματα που στάλθηκαν μέσω του αερίου υδρογόνου προκάλεσαν τη δημιουργία θυλάκων που άρχισαν να δημιουργούν αστέρια.

Παρόλα αυτά, χρειάστηκαν ακόμα 500 εκατομμύρια χρόνια για να αποκτήσουμε αρκετά αστέρια για έναν γαλαξία. Όσο πιο νωρίς ωστόσο σχηματίζεται ένας γαλαξίας, τόσο πιο πίσω στο χρόνο και τόσο πιο μακριά βρίσκεται σήμερα από τους αστρονόμους, και όσο πιο μακριά βρίσκεται τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται από εμάς. Αυτή η κίνηση προκαλεί μετατόπιση του φωτός στο φάσμα του ερυθρού. Και είναι τόσο ισχυρή αυτή η σχέση, που οι αστρονόμοι αντικαθιστούν τον «χρόνο» με τη «ερυθρά μετατόπιση» (είναι η παρατηρούμενη αλλαγή στο χρώμα του εκπεμπόμενου φωτός από ένα αστέρι ή άλλο ουράνιο σώμα καθώς αυτό απομακρύνεται από τη Γη).

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble μπορούσε να δει μόνο το ορατό φως. Επομένως, όλοι αυτοί οι πρώτοι, γερασμένοι γαλαξίες ήταν τόσο μετατοπισμένοι στο ερυθρό που ήταν «ορατοί» μόνο στο υπέρυθρο, εκεί δηλαδή που διαπρέπει το τηλεσκόπιο James Webb. Έτσι, ένας από τους στόχους του τηλεσκοπίου James Webb ήταν να δει τους πρώτους γαλαξίες, και πράγματι, βλέπουνε πολλούς.

Τι σημαίνει λοιπόν το παραπάνω για το Καθιερωμένο Πρότυπο; Οι θεωρητικοί φυσικοί έχουν μια απάντηση. Πολλή συσσωρευμένη σκοτεινή ύλη έκανε το αέριο Υδρογόνο να συσσωρευτεί νωρίς. Κάτι που οδηγεί στο ερώτημα, «γιατί η σκοτεινή ύλη δεν είναι συσσωρευμένη τώρα;».

O Eric J. Lerner λέει: «….τα πρώτα αστέρια δεν δημιουργήθηκαν από υδρογόνο, αλλά ήταν φτιαγμένα από πάγο. Η Μεγάλη Έκρηξη συνέθεσε άφθονα άτομα άνθρακα και οξυγόνου (C και O) που συνδυάστηκαν με άτομα υδρογόνου (H) για να σχηματίσουν H20, CO2, CH4 κ.λπ. Αυτά τα αέρια πάγωσαν σχετικά νωρίς στο χρονικό πλαίσιο του σύμπαντος, οπότε η συσσώρευση δεν ήταν βαρυτική αλλά φυσικοχημική, όπως για παράδειγμα είναι ο σχηματισμός των νιφάδων χιονιού. Έτσι, δεν χρειάστηκε να περιμένουμε 500 εκατομμύρια χρόνια για να συσσωρευτούν οι νιφάδες χιονιού, αυτό συνέβη πολύ γρήγορα μόλις το σύμπαν ψύχθηκε κάτω από το σημείο πήξης. Ως εκ τούτου, το James Webb βλέπει πολλούς γαλαξίες με ερυθρά μετατόπιση από το πρώιμο σύμπαν». Η σχετική μελέτη για το παραπάνω βρίσκεται σε αυτόν τον σύνδεσμο.

Το παραπάνω, είναι μια πιθανή λύση. Και γνωρίζουμε ότι κάτι είναι επιστήμη όταν πάντα θέτει προκλήσεις. Οπότε θα μπορούσε το σύμπαν να υπήρχε από πάντα; Το πρόβλημα είναι ότι αν το σύμπαν υπήρχε για άπειρο χρονικό διάστημα, οτιδήποτε θα μπορούσε να συμβεί, θα πρέπει να έχει ήδη συμβεί άπειρες φορές, συμπεριλαμβανομένου και του ότι δεν υπάρχουμε και δεν υπήρξαμε ποτέ. Αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουμε!

Όπως έχει επισημάνει ο Robert J. Marks, όταν κάνεις παιχνίδια με το άπειρο καταλήγεις σύντομα σε παραλογισμό. Για να κάνουμε επιστήμη, πρέπει να δεχτούμε ότι ορισμένα γεγονότα είναι πραγματικά και όχι αμοιβαίως αντιφατικά. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι το σύμπαν πράγματι άρχισε κάποια στιγμή να υπάρχει. Απλώς τώρα, είμαστε λιγότερο σίγουροι για το πως ακριβώς συνέβη αυτό.