... ...
Τέθηκε σε κάποιο forum το ερώτημα: «Ήταν οι Έλληνες αυτοί που πρωτοδίδαξαν αστρονομία?» και απάντησε ένας φίλος με πνεύμα αρχαιολαγνείας, όπως το έμαθε στο σχολείο, εύκολα και απλά: «Εαν δεν καμω λαθος, με βαση της γνωσεις μου, νομιζω αλλα και θεωρω πως οι Αρχαιοι Ελληνες, ναι, ηταν οι πρωτοι που διδαξαν την Αστρονομια. Αλλωστε οι πρωτες θεωρησεις των Ιωνων αλλα και του Πυθαγορα, αναφερονταν σε αυτο. Κατα βαση, νομιζω, ακολουθησε ο Αριστοτελης...»
Επειδή αυτή η απάντηση δεν είναι σωστή αλλά, πέρα απ' αυτό, θεωρώ ότι αποτελεί διαστροφή να ανάγονται τα πάντα στους αρχαίους Έλληνες, όταν είναι τα πράγματα αποδεδειγμένα τελείως διαφορετικά, κρίνω σκόπιμο να επαναλάβω εδώ την πλήρη απάντηση που έδωσα εκεί, συμπληρώνοντας και ορισμένα στοιχεία.
«Παίδες, η Αστρονομία αποτελεί μάλλον το αρχαιότερο συγκροτημένο σύνολο γνώσεων, αφού ήδη κατά τη λίθινη εποχή, όπως προκύπτει από ευρήματα, γίνονται παρατηρήσεις για τις θέσεις ουράνιων σωμάτων και αξιοποιείται η περιοδικότητα των κινήσεων για τη δημιουργία ημερολογίων (Αστρονομία), αλλά και για διερεύνηση για τις διαθέσεις των «ουράνιων πνευμάτων» (Αστρολογία). 'Αρα είναι σαφώς προελληνική απασχόληση. Σε όλα τα μυθικά έπη των λαών περιέχονται θεογονικές, κοσμογονικές και ανθρωπογονικές απόψεις (Γκλιγκαμές, Παλαιά Διαθήκη, Κοσμογονίες Ησιόδου, Ορφέα κ.ά.)
Από ευρήματα που αναφέρονται στον αρχαίο ινδικό πολιτισμό φαίνεται ότι γίνονταν αστρονομικές παρατηρήσεις ήδη περί το 4500 π.Χ. Από το 1000 π.Χ. δημιουργείται μία λεπτομερής κοσμολογία με θεϊκές φυσικές δυνάμεις τον Ουρανό, τον Ήλιο, τη Γη, τη Σελήνη, τη Φωτιά και τις 8 κατευθύνσεις του ορίζοντα.
Η πρώτη καταγεγραμμένη στην Ιστορία έκλειψη σελήνης προέρχεται από τον πολιτισμό των Μάγια στην Κεντρική Αμερική και έγινε το έτος 3379 π.Χ. Η παρατήρηση αφεαυτής αποτελεί διεργασία της Αστρονομίας, η αξιοποίηση αυτής της γνώσης για εξευμενισμό των διαθέσεων του Ήλιου που κρύφτηκε κλπ. εντάσσεται στην Αστρολογία. Στην τελετή της «νέας φωτιάς» των Ατζέκων που επαναλαμβάνεται κάθε 52 έτη, αναγνωρίζονται επίσης στοιχεία Αστρολογίας.
Στην αυτοκρατορική Κίνα ασχολούνταν οι αστρονόμοι με το ημερολόγιο. Οι πλανήτες ενδιέφεραν σ' αυτό τον πολιτισμό λιγότερο, αλλά περί το 2000 π.Χ. είχε υιοθετηθεί ένας 19ετής κύκλος με κανόνα δίσεκτων ετών. Έχει καταγραφεί ότι περί το έτος 2100 π.Χ. οι αρμόδιοι αστρονόμοι και μετεωρολόγοι (τότε ήταν αυτά ενιαία) Χσι και Χο αποκεφαλίστηκαν, γιατί δεν είχαν προβλέψει το «μετεωρολογικό» φαινόμενο της έκλειψης που συνέβη εκείνη την εποχή.
Στην κωμόπολη Nebra της σημερινής Σαξωνίας ανακαλύφθηκε το έτος 1999 ο λεγόμενος «δίσκος της Nebra» (βλέπε εδώ), μια αναπαράσταση σε χάλκινο δίσκο με χρυσές επικολλήσεις του ουράνιου θόλου από την εποχή του χαλκού, περί το 1600 π.Χ. Τα υλικά κατασκευής του δίσκου φαίνεται να προέρχονται από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας. Αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι αυτών των περιοχών της κεντρικής Ευρώπης είχαν ήδη μερικούς αιώνες πριν αρκετές αστρονομικές γνώσεις ώστε να κατασκευάσουν αυτό το δίσκο, ο οποίος, πέρα από τη Σελήνη και τον Ήλιο, περιλαμβάνει διάφορα γνωστά άστρα, το σμήνος των Πλειάδων (Πούλια) κλπ.
Τέθηκε σε κάποιο forum το ερώτημα: «Ήταν οι Έλληνες αυτοί που πρωτοδίδαξαν αστρονομία?» και απάντησε ένας φίλος με πνεύμα αρχαιολαγνείας, όπως το έμαθε στο σχολείο, εύκολα και απλά: «Εαν δεν καμω λαθος, με βαση της γνωσεις μου, νομιζω αλλα και θεωρω πως οι Αρχαιοι Ελληνες, ναι, ηταν οι πρωτοι που διδαξαν την Αστρονομια. Αλλωστε οι πρωτες θεωρησεις των Ιωνων αλλα και του Πυθαγορα, αναφερονταν σε αυτο. Κατα βαση, νομιζω, ακολουθησε ο Αριστοτελης...»
Επειδή αυτή η απάντηση δεν είναι σωστή αλλά, πέρα απ' αυτό, θεωρώ ότι αποτελεί διαστροφή να ανάγονται τα πάντα στους αρχαίους Έλληνες, όταν είναι τα πράγματα αποδεδειγμένα τελείως διαφορετικά, κρίνω σκόπιμο να επαναλάβω εδώ την πλήρη απάντηση που έδωσα εκεί, συμπληρώνοντας και ορισμένα στοιχεία.
«Παίδες, η Αστρονομία αποτελεί μάλλον το αρχαιότερο συγκροτημένο σύνολο γνώσεων, αφού ήδη κατά τη λίθινη εποχή, όπως προκύπτει από ευρήματα, γίνονται παρατηρήσεις για τις θέσεις ουράνιων σωμάτων και αξιοποιείται η περιοδικότητα των κινήσεων για τη δημιουργία ημερολογίων (Αστρονομία), αλλά και για διερεύνηση για τις διαθέσεις των «ουράνιων πνευμάτων» (Αστρολογία). 'Αρα είναι σαφώς προελληνική απασχόληση. Σε όλα τα μυθικά έπη των λαών περιέχονται θεογονικές, κοσμογονικές και ανθρωπογονικές απόψεις (Γκλιγκαμές, Παλαιά Διαθήκη, Κοσμογονίες Ησιόδου, Ορφέα κ.ά.)
Από ευρήματα που αναφέρονται στον αρχαίο ινδικό πολιτισμό φαίνεται ότι γίνονταν αστρονομικές παρατηρήσεις ήδη περί το 4500 π.Χ. Από το 1000 π.Χ. δημιουργείται μία λεπτομερής κοσμολογία με θεϊκές φυσικές δυνάμεις τον Ουρανό, τον Ήλιο, τη Γη, τη Σελήνη, τη Φωτιά και τις 8 κατευθύνσεις του ορίζοντα.
Η πρώτη καταγεγραμμένη στην Ιστορία έκλειψη σελήνης προέρχεται από τον πολιτισμό των Μάγια στην Κεντρική Αμερική και έγινε το έτος 3379 π.Χ. Η παρατήρηση αφεαυτής αποτελεί διεργασία της Αστρονομίας, η αξιοποίηση αυτής της γνώσης για εξευμενισμό των διαθέσεων του Ήλιου που κρύφτηκε κλπ. εντάσσεται στην Αστρολογία. Στην τελετή της «νέας φωτιάς» των Ατζέκων που επαναλαμβάνεται κάθε 52 έτη, αναγνωρίζονται επίσης στοιχεία Αστρολογίας.
Στην αυτοκρατορική Κίνα ασχολούνταν οι αστρονόμοι με το ημερολόγιο. Οι πλανήτες ενδιέφεραν σ' αυτό τον πολιτισμό λιγότερο, αλλά περί το 2000 π.Χ. είχε υιοθετηθεί ένας 19ετής κύκλος με κανόνα δίσεκτων ετών. Έχει καταγραφεί ότι περί το έτος 2100 π.Χ. οι αρμόδιοι αστρονόμοι και μετεωρολόγοι (τότε ήταν αυτά ενιαία) Χσι και Χο αποκεφαλίστηκαν, γιατί δεν είχαν προβλέψει το «μετεωρολογικό» φαινόμενο της έκλειψης που συνέβη εκείνη την εποχή.
Στην κωμόπολη Nebra της σημερινής Σαξωνίας ανακαλύφθηκε το έτος 1999 ο λεγόμενος «δίσκος της Nebra» (βλέπε εδώ), μια αναπαράσταση σε χάλκινο δίσκο με χρυσές επικολλήσεις του ουράνιου θόλου από την εποχή του χαλκού, περί το 1600 π.Χ. Τα υλικά κατασκευής του δίσκου φαίνεται να προέρχονται από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας. Αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι αυτών των περιοχών της κεντρικής Ευρώπης είχαν ήδη μερικούς αιώνες πριν αρκετές αστρονομικές γνώσεις ώστε να κατασκευάσουν αυτό το δίσκο, ο οποίος, πέρα από τη Σελήνη και τον Ήλιο, περιλαμβάνει διάφορα γνωστά άστρα, το σμήνος των Πλειάδων (Πούλια) κλπ.
Όλα αυτά έχουν συμβεί πριν ή κατά τη μινωική και σίγουρα πριν από τη μυκηναϊκή εποχή, κατά τις οποίες δεν φαίνεται να έγιναν συστηματικά αστρονομικές παρατηρήσεις στον ελλαδικό χώρο - τουλάχιστον δεν έχουν εντοπιστεί σχετικά ευρήματα. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος περιγράφουν στα έργα τους αστρονομικά φαινόμενα, δείχνουν όμως να μην υπάρχει ακόμα στην κοινωνία της εποχής η αστρονομική γνώση που ήταν διαθέσιμη ήδη στους Βαβυλώνιους. Για παράδειγμα, θεωρούνταν ο Εωσφόρος και ο Έσπερος (σήμερα Αυγερινός και Αποσπερίτης) διαφορετικά άστρα, ενώ πρόκειται και στις δύο περιπτώσεις για τον πλανήτη Αφροδίτη.
Οι Ίωνες «φυσικοί φιλόσοφοι» στηρίχθηκαν καταρχήν στις αστρονομικές-αστρολογικές γνώσεις των Βαβυλωνίων και τις ανέπτυξαν στη βάση φυσικών φαινομένων, δηλαδή χωρίς την ανάγκη θεϊκών παρεμβάσεων (αστρολογικό μέρος των ουράνιων παρατηρήσεων). Αντίθετα προς αυτές τις απόψεις, οι οποίες γνωρίζουμε σήμερα ότι περιγράφουν σωστά τις σχέσεις στο ηλιακό μας σύστημα, επικράτησαν στον ελληνόφωνο χώρο της εποχής οι απόψεις του Πλάτωνα (428-348 π.Χ.) και του Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), οι οποίοι υποστήριζαν τις βαβυλωνιακές αντιλήψεις για τη θεϊκότητα των ουράνιων σωμάτων. Ο Πλάτωνας απαιτούσε μάλιστα στα γεράματά του να εκτελείται όποιος αμφισβητούσε τη θεϊκή υπόσταση των άστρων (αυτά βέβαια αποσιωπούνται σήμερα στη σχολική εκπαίδευση για να μην «χαλάσει» η εικόνα των σοφών...)
Διάφοροι άλλοι Αστρονόμοι της ελληνικής και ελληνιστικής εποχής είτε διώχθηκαν είτε δεν έγιναν πιστευτοί, διατυπώνοντας απόψεις, π.χ. ότι ο Ήλιος είναι μια διάπυρη μεταλλική μάζα, «μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο» (Αναξαγόρας, 500-428 π.Χ.), ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση (Επίκουρος, 341-270 π.Χ.), ότι στον «ουρανό» επικρατεί το ηλιοκεντρικό σύστημα (Αρίσταρχος, ~325-255 π.Χ., Ερατοσθένης, 284-202 π.Χ.) κ.ά.
Επειδή δε κάποιος άλλος φίλος έγραψε «Έχω διαβάσει οτι ο Πυθαγόρας ανέφερε πως είχαν υπάρξει 10 πλανήτες σε αντίθεση με τους υπόλοιπους λαούς της αρχαιότητας που υποστήριζαν οτι ήταν λιγότεροι. Πρόσφατα σε ξένο τύπο διάβασα επίσης πως μόλις ανακαλύψαμε και δέκατο πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα! Μου κάνει φοβερή εντύπωση πως μπορεί κάποιος αρχαίος να γνώριζε την ύπαρξη αυτού του δέκατου πλανήτη και εμείς μόλις τον ανακαλύψαμε... », θέλω να πω επ' αυτών τα ακόλουθα: Ο πρώτος μη ορατός με γυμνό μάτι πλανήτης, ο Ουρανός (6ος εκτός της Γης), ανακαλύφθηκε από τον W. Herschel (Χέρσελ, 1738-1822) στις αρχές του 19ου αιώνα και προφανώς δεν ήταν δυνατόν να έχουν σχέση οι όποιοι «10 πλανήτες» των Πυθαγορείων (αν υπάρχει πράγματι αυτή η διατύπωση), με τα ουράνια σώματα που ονομάζουμε σήμερα πλανήτες. Τη στιγμή μάλιστα που αμφισβητείται αν ο 9ος, ο Πλούτων (με τον δορυφόρο του Χάροντα), πρέπει να θεωρείται καν πλανήτης. εκεί γύρω του υπάρχουν πολλά αλητεύοντα σώματα που περιφέρονται επίσης γύρω από τον Ήλιο...
Οι Ίωνες «φυσικοί φιλόσοφοι» στηρίχθηκαν καταρχήν στις αστρονομικές-αστρολογικές γνώσεις των Βαβυλωνίων και τις ανέπτυξαν στη βάση φυσικών φαινομένων, δηλαδή χωρίς την ανάγκη θεϊκών παρεμβάσεων (αστρολογικό μέρος των ουράνιων παρατηρήσεων). Αντίθετα προς αυτές τις απόψεις, οι οποίες γνωρίζουμε σήμερα ότι περιγράφουν σωστά τις σχέσεις στο ηλιακό μας σύστημα, επικράτησαν στον ελληνόφωνο χώρο της εποχής οι απόψεις του Πλάτωνα (428-348 π.Χ.) και του Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), οι οποίοι υποστήριζαν τις βαβυλωνιακές αντιλήψεις για τη θεϊκότητα των ουράνιων σωμάτων. Ο Πλάτωνας απαιτούσε μάλιστα στα γεράματά του να εκτελείται όποιος αμφισβητούσε τη θεϊκή υπόσταση των άστρων (αυτά βέβαια αποσιωπούνται σήμερα στη σχολική εκπαίδευση για να μην «χαλάσει» η εικόνα των σοφών...)
Διάφοροι άλλοι Αστρονόμοι της ελληνικής και ελληνιστικής εποχής είτε διώχθηκαν είτε δεν έγιναν πιστευτοί, διατυπώνοντας απόψεις, π.χ. ότι ο Ήλιος είναι μια διάπυρη μεταλλική μάζα, «μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο» (Αναξαγόρας, 500-428 π.Χ.), ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση (Επίκουρος, 341-270 π.Χ.), ότι στον «ουρανό» επικρατεί το ηλιοκεντρικό σύστημα (Αρίσταρχος, ~325-255 π.Χ., Ερατοσθένης, 284-202 π.Χ.) κ.ά.
Επειδή δε κάποιος άλλος φίλος έγραψε «Έχω διαβάσει οτι ο Πυθαγόρας ανέφερε πως είχαν υπάρξει 10 πλανήτες σε αντίθεση με τους υπόλοιπους λαούς της αρχαιότητας που υποστήριζαν οτι ήταν λιγότεροι. Πρόσφατα σε ξένο τύπο διάβασα επίσης πως μόλις ανακαλύψαμε και δέκατο πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα! Μου κάνει φοβερή εντύπωση πως μπορεί κάποιος αρχαίος να γνώριζε την ύπαρξη αυτού του δέκατου πλανήτη και εμείς μόλις τον ανακαλύψαμε... », θέλω να πω επ' αυτών τα ακόλουθα: Ο πρώτος μη ορατός με γυμνό μάτι πλανήτης, ο Ουρανός (6ος εκτός της Γης), ανακαλύφθηκε από τον W. Herschel (Χέρσελ, 1738-1822) στις αρχές του 19ου αιώνα και προφανώς δεν ήταν δυνατόν να έχουν σχέση οι όποιοι «10 πλανήτες» των Πυθαγορείων (αν υπάρχει πράγματι αυτή η διατύπωση), με τα ουράνια σώματα που ονομάζουμε σήμερα πλανήτες. Τη στιγμή μάλιστα που αμφισβητείται αν ο 9ος, ο Πλούτων (με τον δορυφόρο του Χάροντα), πρέπει να θεωρείται καν πλανήτης. εκεί γύρω του υπάρχουν πολλά αλητεύοντα σώματα που περιφέρονται επίσης γύρω από τον Ήλιο...
Για παράδειγμα, ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία, απλώνεται μια ζώνη που είναι γεμάτη από χιλιάδες συντρίμμια βράχων, με μέγεθος από μερικά μέτρα μέχρι μερικές δεκάδες χιλιόμετρα. Πρόκειται για τους λεγόμενους αστεροειδείς. Επίσης, ανάμεσα στις τροχιές του Ποσειδώνα και του Πλούτωνα υπάρχει η λεγόμενη ζώνη Kuiper με πάνω από 70.000 φυσικά αντικείμενα, επίσης αστεροειδείς, πολλοί απ' αυτούς με διάμετρο πάνω από 100 km. Για σύγκριση, η διάμετρος του Πλούτωνα είναι 2.300 km και της Γης σχεδόν 13.000 km. Όλοι αυτοί οι αστεροειδείς είναι υπόλοιπα της αστρικής σκόνης που δεν κατάφεραν, λόγω περιορισμένης συνολικής μάζας, να συμπτύξουν έναν ενιαίο πλανήτη!
Αν και στην επιστήμη ακολουθείται η ιστορική συνέχεια, τίθεται συχνά το ερώτημα, από ποια διάμετρο και πάνω μπορεί να θεωρείται ένα περιφερόμενο σώμα πλανήτης? Αν θεωρούνται όλα, τότε οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος είναι αρκετές δεκάδες χιλιάδες, αν θεωρούνται μόνο τα πολύ μεγάλα σώματα, τότε οι πλανήτες είναι 3-4, αφού ο Ερμής, η Αφρο, η Γη και ο Αρης αποτελούν μικρά μεγέθη μπροστά στο Δία (διάμετρος ~143.000 km), τον Κρόνο και τους επόμενους δύο, Ουρανό και Ποσειδώνα...
Λοιπόν, κάνανε πράματα και θάματα ορισμένοι αρχαίοι Έλληνες, να μην υπερβάλλουμε όμως και χάνουμε το μέτρο λόγω αρχαιοπληξίας!
(Στ. Φραγκόπουλος)
ΥΓ: Ξεκίνησα να γράψω δύο λόγια και κατέληξε σε πραγματεία...
ΥΓ2: Στις 18 Αυγούστου 2006 δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία ένα άρθρο με υπότιτλο «Οι πλανήτες μας θα γίνουν 53;», στο οποίο αναπτύσσεται διεξοδικά μια όμοια προβληματική (20/8/06).
YΓ3: Τελικά αποφασίστηκε να διαγραφεί ο Πλούτων ως πλανήτης και να δημιουργηθεί νέα κατηγορία νανοπλανητών, στην οποία θα ενταχθούν διάφοροι περιφερόμενοι βράχοι (24/8/2006).
