28 November 2007

Ο τάφος του Mozart

Στις 24 Ιουνίου 1829, τριάντα οκτώ (38) χρόνια μετά το θάνατο του Mozart, ξεκίνησε το ζεύγος Vincent και Mary Novello από το Λονδίνο για να επισκεφτεί τους χώρους που έζησε ο μεγάλος δημιουργός στο Salzburg και στη Βιέννη. Το Σάββατο, 25 Ιουλίου 1829, έγραψε ο Vincent στο ημερολόγιό του τα εξής:
«Μου είπαν ότι δεν ήταν τίποτα γνωστό για τον τάφο του Mozart, εκτός του ότι βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αγίου Μαρξ, μία μικρή εκκλησία που ανήκε παλαιότερα σε ένα μοναστήρι καλογριών. 'Οτι δεν υπάρχει κάποια ταφόπετρα ή οποιοδήποτε άλλο σημάδι που να δηλώνει τον τάφο αυτού του ιδιοφυούς ανθρώπου και ότι κανείς δεν μπορεί να μου δείξει, πού έχει θαφτεί. Επειδή όμως εγώ πείθομαι και κρίνω μόνο από προσωπική αντίληψη, αποφάσισα να επισκεφτώ τον Άγιο Μαρξ και να εξετάσω, τί μπορώ να πληροφορηθώ.

Ξύπνησα γι' αυτό στις 5.30' και εντόπισα τελικά, όχι χωρίς σημαντικές δυσκολίες την εκκλησία, η οποία βρίσκεται σε ένα άσημο προάστιο της Βιέννης.
Έφτασα εκεί στις 7 και ήμουν χαρούμενος που μόλις άρχισε η λειτουργία και μπόρεσα να μιλήσω με το νεωκόρο. Στην ερώτησή μου, αν αυτή είναι η εκκλησία του Αγίου Μαρξ που έχει θαφτεί ο Mozart, απάντησε ότι πράγματι εδώ είναι ο Άγιος Μαρξ, αλλά για κάποιον Mozart δεν ξέρει τίποτα και δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες για τον τάφο του. Έτσι άρχισα να ψάχνω.

Η εκκλησία, ή καλύτερα το παρεκκλήσιο είναι πολύ μικρό (...) Ο χώρος γύρω είναι πολύ περιορισμένος και το τμήμα που χρησιμεύει ως νεκροταφείο, βρίσκεται στην αριστερή πλευρά. Εκεί στηρίζονται μερικές ταφόπετρες στον τοίχο και όλη η έκταση δεν φτάνει τα 50 τετραγωνικά μέτρα.


Περπάτησα κάθε δρομάκι και κάθε κομμάτι γης με το μεγαλύτερο σεβασμό, αλλά όχι μόνο δεν υπάρχει ταφόπετρα με το όνομά του, πολύ περισσότερο ούτε καν ίχνος κάποιου τάφου. Οι επιγραφές στις παλιές ταφόπετρες αναφέρονται σε κάποιους άγνωστους δημάρχους και ιερωμένους του παλαιού μοναστηριού. Κι όμως, εδώ βρίσκεται "για πάντα στο στενό κελί, ύστερα από τις εναλλαγές της ζωής".


Οι ιστορίες που είχα ακούσει ήταν λοιπόν σωστές. Λουλούδια δεν υπήρχαν, αλλιώς θα είχα κόψει μερικά. Έτσι πήρα μόνο λίγα πράσινα φύλλα, σαν ανάμνηση από αυτό το θλιβερό τοπίο. Επιστρέφω γεμάτος αηδία για την αδιαφορία, την άκαρδη αγνωμοσύνη και τη ντροπιαστική αμέλεια που έδειξαν σ' αυτό το μεγάλο άνδρα οι περισσότεροι από τους συμπατριώτες του και ιδιαίτερα οι Βιεννέζοι...
» (Nerina Medici di Marignano - Rosemary Hughes: Eine Wallfahrt zu Mozart, Die Reisetagebücher von Vincent and Mary Novello aus dem Jahre 1829, Boosey & Hawkes, Bonn 1959)

Ο "τάφος του Mozart" που εικονίζεται σε τουριστικούς οδηγούς της Βιέννης και δείχνουν οι ξεναγοί στους επισκέπτες, είναι κενοτάφιο και βρίσκεται αλλού, στο Κεντρικό Νεκροταφείο (Zentralfriedhof). Η εκκλησία του Αγίου Μαρξ και το νεκροταφείο της δεν υπάρχουν πια. Οι βαρύτατοι χαρακτηρισμοί στο ημερολόγιο του Vincent Novello και διαφόρων συγγραφέων της εποχής για τη μειωτική συμπεριφορά απέναντι στο νεκρό Mozart από τους συμπατριώτες του, αντιμετωπίζονται συχνά με αναφορά στις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα Ιωσήφ Β'.

Σύμφωνα με αυτές τις μεταρρυθμίσεις απλοποιήθηκαν τότε πολλές δημόσιες λειτουργίες, όπως η νεκρώσιμη ακολουθία και η ταφή, που είχαν αποκτήσει με την πάροδο των ετών πομπώδες τελετουργικό. Γεγονός είναι πάντως ότι, αφενός ο Gluck πριν από τον Mozart και αφετέρου οι Haydn και Beethoven μετά τον Mozart, αλλά και άλλοι, λιγότερο διάσημοι δημιουργοί, κηδεύτηκαν με όλες τις τιμές που ταίριαζε στην προσφορά τους. Για τον Mozart δεν βρέθηκε από τον περίγυρό του κάποιος - συγγενής, συνεργάτης, φίλος ή φιλόμουσος - να τοποθετήσει μία απλή πλάκα ή ένα σημάδι στον τάφο του ...