29 April 2007

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα

Είναι γνωστό ότι όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα επιβάλλουν κανόνες στην εμφάνιση των υπηκόων τους, επειδή οι ηγέτες τους είναι συμπλεγματικοί, ζηλόφθονοι και οπισθοδρομικοί. Να υπενθυμίσω ότι το δικτατορικό καθεστώς του Πάγκαλου (παππού του σημερινού) είχε επιβάλλει στις γυναίκες να έχουν φουστάνια μέχρι τον αστράγαλο, το καθεστώς του Μεταξά επέβαλε ομοιόμορφη ποδιά στα κορίτσια και κούρεμα με πηλίκιο στα αγόρια, ενώ το καθεστώς της χούντας απαγόρεψε αρχικά τις μίνι φούστες. Μετά κατάλαβαν οι χουντάλες την γκάφα τους, γιατί θα απέφευγαν οι τουρίστριες τη χώρα, και προσπάθησαν με ανακοινώσεις να διασκεδάσουνν το θέμα, δήθεν ότι επρόκειτο για υπερβολές.

Τώρα, το καθεστώς της Τεχεράνης απαγορεύει τις "ξένες" κομμώσεις, όχι όλες αδιάκριτα, αλλά ειδικά τις δυτικές. Επειδή δε οι μεγαλύτεροι αρσενικοί έχουν αραιά μαλλιά και μάλλον δεν έχουν περιθώριο να επιλέγουν κομμώσεις *σνιφ*, το μέτρο αφορά, προφανώς, αποκλειστικά στους νέους. Δεν αντιτίθενται δε σε κομμώσεις από την Κίνα ή από τις Ινδίες (κοτσίδες και ουρές), μόνο κατά των δυτικών είναι για να δείξουν προσήλωση στις "παραδόσεις" και προσανατολισμό κατά της παγκοσμιοποίησης! Πολιτική δια της υψηλής κομμωτικής!

Φαντάζεστε τί μέτρα θα λάβουν οι Έλληνες αντιδραστικοί που ωρύονται διαρκώς για τις παραδόσεις, τις "συνωμοσίες κατά της πατρίδας μας" και την αναζήτηση της "σωτηρίας" (τους) στην Ανατολή, αν έρχονταν κάποια φορά στην εξουσία; Το ίδιο οπισθοδρομικοί και συμπλεγματικοί με τους θεόπληκτους Ιρανούς είναι, τα ίδια μυαλά έχουν!

Απαγόρευση δυτικών... κουρεμάτων στο Ιράν


Η ιρανική αστυνομία απαγόρευσε με ανακοίνωσή της στα ανδρικά κομμωτήρια να κάνουν κομμώσεις δυτικού τύπου και στους κομμωτές να φορούν γραβάτα ή παπιγιόν.

«Ορισμένα ανδρικά κομμωτήρια χρησιμοποιούν δυτικές μεθόδους», παραδέχθηκε ο Μοχαμάντ Εφτενγκαρί-Φαρντ, εκπρόσωπος του συνδικάτου των κομμωτών. Οποιο κομμωτήριο παραβαίνει τους νέους κανόνες θα τιμωρείται ως και με αφαίρεση της αδείας του.



Απαγορεύονται οι κομμώσεις, είναι "δυτικές"

Ο εκπρόσωπος προειδοποίησε πάντως πως ακόμη κι αν συμμορφωθούν τα μέλη του συνδικάτου, υπάρχουν τουλάχιστον 1.500 μη καταχωρημένα κομμωτήρια στην Τεχεράνη, ενώ πολλοί νέοι κουρεύονται σε ιδιώτες.

Πριν από μια εβδομάδα, η ιρανική αστυνομία εξαπέλυσε ευρεία επιχείρηση εναντίον των γυναικών που κυκλοφορούν χωρίς να φορούν ισλαμική μαντήλα. Σύμφωνα με τον Τύπο, η αστυνομία απηύθυνε αυστηρή προειδοποίησε σε τουλάχιστον 10.000 γυναίκες.

(www.in.gr, 30/4/2007)

Τραμ και περιβάλλον

Είναι πλεονεκτικό το τραμ στην κυκλοφορία μεγάλων πόλεων,
αλλά όχι απολύτως χωρίς προβλήματα...

(Click)

28 April 2007

Επιστήμη vs. Θρησκείας

Στον αντίποδα των διεργασιών επιστημονικής και τεχνολογικής ανανέωσης λειτουργούν δυνάμεις της οπισθοδρόμησης. Πρόκειται για τους οργανωμένους μηχανισμούς που προσφέρουν «θρησκευτικές υπηρεσίες». Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι αυτοί οι μηχανισμοί προσπάθησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα (και προσπαθούν ακόμα σε πολλές περιοχές του πλανήτη μας) να αποτρέψουν την ελεύθερη διάδοση της γνώσης και την αυτόνομη ανάπτυξη των επιστημών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, απ' τη μια πλευρά να καθυστερήσουν παλαιότερα στην Ευρώπη οι επιστημονικές ανακαλύψεις και επινοήσεις, καθώς και η αξιοποίησή τους για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και της κοινωνικής ζωής γενικότερα, απ' την άλλη πλευρά δε να συνεχίζεται σήμερα η χειραγώγηση των ανθρώπων σε πολλά μέρη της Γης και να επιφυλάσσεται για αυτούς μία ζωή γεμάτη στερήσεις, απαγορεύσεις, αναξιοπρεπή διαβίωση και ασθένειες.

Στις αρχές του
21ου αιώνα οι θρησκευτικές αντιλήψεις και εξηγήσεις για τη φύση και την κοινωνία έχουν υποχωρήσει σημαντικά και τη θέση τους παίρνουν οι ορθολογικές ερμηνείες της επιστήμης. Η θρησκεία που στηρίζεται σε υπερφυσικές ερμηνείες για τη φύση και την κοινωνία, παύει σταδιακά να αποτελεί σημαντικό ψυχολογικό μηχανισμό που βοηθά στην επιβίωση του ανθρώπου και εγκαταλείπει αυτό το ρόλο στην επιστήμη και στο «κοινωνικό κράτος»! Η επιστήμη, από την πλευρά της, η οποία στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα και στην επιστημονική μεθοδολογία για να εξηγήσει τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα, υποκαθιστά τη θρησκεία και την παράδοση στις αντιλήψεις και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, από γενιά σε γενιά, αργά αλλά σταθερά.

Ιστορική εξέλιξη



Αφότου ο πρωτόγονος άνθρωπος άρχισε να αντιλαμβάνεται το φυσικό του περιβάλλον, έδινε σε κάθε φαινόμενο αμιγώς «θεολογικές» ερμηνείες. Δηλαδή ταύτιζε κάθε ήχο, κάθε κίνηση, κάθε τι που παρατηρούσε στη στεριά, στη θάλασσα και στον αέρα με κάποιο θεό, κάποιο πνεύμα, κάποια αόρατη δύναμη, η οποία ασχολείτο διαρκώς μαζί του, τον παρακολουθούσε και επηρέαζε τη ζωή του. Αυτά τα αόρατα «όντα» έπρεπε να εξευμενιστούν με σωστή συμπεριφορά, με δωρεές, με αναπομπή ευχών και επικλήσεων, με θυσίες κ.ά. Σταδιακά υποχωρούν όμως οι θεολογικές ερμηνείες και τη θέση τους παίρνουν οι «φυσικές» ή, όπως λέμε σήμερα, οι επιστημονικές.

Το ιερατείο στη φαραωνική Αίγυπτο διαπίστωσε κάποια εποχή ότι «εξευμενίζονταν» οι θεοί και δεν έριχναν πια κεραυνούς πάνω στους ναούς που εξείχαν στην επίπεδη έρημο, όταν τοποθετούνταν γύρω σ' αυτούς μεταλλικές ράβδοι με χρυσές αιχμές, οι οποίες ράβδοι είχαν στερεωθεί στο έδαφος και γίνονταν οι ίδιες στόχος των «θεϊκών κεραυνών». Η γνώση, αν και ακόμα χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, είχε επηρεάσει τη θεολογία, αρκούσαν μερικές μεταλλικές ράβδοι για να αλλάξουν τις «διαθέσεις» των θεών!


Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης θεωρούσαν κατά τα βαβυλωνιακά πρότυπα ότι τα ορατά από τη Γη ουράνια σώματα ήταν «θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση» που επιδρούσαν στη ζωή των ανθρώπων. Αυτές τις αντιλήψεις αμφισβήτησαν διάφοροι φιλόσοφοι και αστρονόμοι της ελληνικής και ελληνιστικής εποχής, όπως ο Επίκουρος, ο οποίος θεωρούσε ότι τα ουράνια σώματα πήραν από την αρχή το σφαιρικό τους σχήμα και την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους, και δεν αποτελούν «μακάριες και άφθαρτες οντότητες».


Οι θεοί, κατά την επικούρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Η άποψη του Επίκουρου δεν επεκράτησε μεν, επειδή ήταν επίσης μία εικασία, όπως εκείνες των Πλάτωνα και Αριστοτέλη, η σημασία της έγκειται όμως στο ότι αποτελεί μία φάση στη συνεχή διαπάλη μεταξύ της φυσικής θεώρησης των πραγμάτων και της θρησκευτικής οπισθοδρομικότητας. Πέρα απ' αυτά, σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Επίκουρος είχε δίκιο!

Όσο προχωρούσε η συσσώρευση γνώσεων, ακολούθησαν πολλές και διάφορες ανάλογες υποχωρήσεις των θρησκευτικών δοξασιών και δογμάτων. Κατά το Μεσαίωνα οργανώνονταν λιτανείες και αναπομπή δεήσεων για να διασωθεί η κάθε πόλη από την επερχόμενη πανούκλα (μαύρος θάνατος). Όλες οι μεγάλες πόλεις της Ευρώπης έχουν ακόμα σε κεντρικό σημείο τους «στήλες πανούκλας». Με την ανακάλυψη του αίτιου για την πανούκλα και τις άλλες όμοιες επιδημικές ασθένειες και την εξάλειψή τους με ιατρικά μέσα, ξεχάστηκαν οι δεήσεις και επικλήσεις και οι περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι αγνοούν, για ποιο λόγο στήθηκαν οι συγκεκριμένες στήλες.

Επίσης κατά το Μεσαίωνα θεωρείτο δεδομένο ότι οι άγγελοι έσπρωχναν τους τότε γνωστούς πλανήτες για να συνεχίζουν να περιφέρονται «γύρω από τη Γη». Με εισαγωγή της έννοιας και υπολογισμό της έλξης των ουράνιων μαζών από τον Νεύτωνα, απηλλάγησαν οι άγγελοι του ουρανού από αυτό το έργο, αλλά ακόμα η ζώσα δύναμη (vis vita), κατά μερικές απόψεις η σοφία του θεού, διατηρούσε σταθερή και ανεμπόδιστη τη λειτουργία του σύμπαντος. Κι αυτή την αντίληψη αντικατέστησε όμως η επιστήμη στα μέσα του 19ου αιώνα με την έννοια της ενέργειας, η οποία παραμένει σε κάθε ενεργειακά απομονωμένο σύστημα σταθερή.

Είναι αναμφισβήτητο ότι οι άνθρωποι προήγαγαν την επιστήμη κατά την Αναγέννηση, άλλοτε επειδή ήλπιζαν πως μέσω αυτής θα καταλάβαιναν καλύτερα τη «σοφία του θεού» (Νεύτων), άλλοτε επειδή πίστευαν στην απόλυτη χρησιμότητα της γνώσης και προπαντός στην εσωτερική σύνδεση της ηθικής, της γνώσης και της ευτυχίας (Βολταίρος) και άλλοτε επειδή πίστευαν ότι με την επιστήμη κατείχαν και αγαπούσαν κάτι ανιδιοτελές, αβλαβές, αύταρκες, αληθινά αθώο, στο οποίο οι κακές παρορμήσεις των ανθρώπων δεν είχαν καμιά θέση (Σπινόζα).


Στήλες πανούκλας
Όμως, παρά τις καλές προθέσεις για συμβιβασμό με τα «θεία», η επιστήμη εξελίχθηκε σταδιακά σε αντίπαλο δέος για τη θρησκεία. Στις αρχές του 21ου αιώνα η συζήτηση έχει απομακρυνθεί από τον παρόντα χώρο και χρόνο και έχει φτάσει στην «αρχική έκρηξη» (big bang) και στο ερώτημα, τί υπήρξε πριν από αυτό: ένας θεός δημιουργός ή μήπως η συγκεκριμένη έκρηξη ήταν μία από τις πολλές που επαναλαμβάνονται περιοδικά ή, ακόμα, αν έχουν συμβεί και συμβαίνουν ακόμα πολλές αρχικές και γενεσιουργές εκρήξεις.

Πριν από τη διατύπωση της Θεωρίας της Σχετικότητας εξελίσσονταν οι επιστημονικές συζητήσεις για θέματα χρόνου, χώρου και κοσμολογίας κυρίως μεταξύ φιλοσόφων και θεολόγων. Όταν στη δεκαετία του 1920 ρωτήθηκε ο Γερμανός ιστορικός Adolf von Harnack (Χάρνακ, 1851-1930), αν υπάρχουν στον κόσμο ακόμα φιλόσοφοι απάντησε: «Και βέβαια υπάρχουν, μόνο που βρίσκονται τώρα σε άλλη πανεπιστημιακή Σχολή, ονομάζονται Planck και Einstein». Αυτή η «αλλαγή Σχολής» αποτελεί στην ιστορία του πολιτισμού άλλη μία επέκταση της επιστημονικής γνώσης και αποδέσμευσή της από τη φιλοσοφία, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί μία ακόμα υποχώρηση της θεολογίας.

Προοπτικές

Σήμερα, δεν θα αξίωνε πρωτοτυπία η ιδέα ότι, αργά ή γρήγορα, θα μετατεθεί και πάλι προς τα πίσω, χρονικά και χωρικά, το σημείο που αρχίζει η επιστημονική αμφιβολία, οπότε οι θεολόγοι θα σπεύσουν να τοποθετήσουν εκεί την παρέμβαση ενός θεού δημιουργού! Οι επιστημονικές εξελίξεις επέρχονται όμως σε όλα τα μέτωπα απρόβλεπτα και ραγδαία και η Βιολογία, η Πληροφορική, η Παλαιο-ανθρωπολογία και η Ψυχολογία έχουν ήδη ανατρέψει τα θεμέλια των περισσότερων θρησκευτικών δοξασιών, ενώ διακεκριμένοι ερευνητές δηλώνουν ότι: «Στην αρχή χρειάστηκε ο θεός για να εξηγηθούν ο Αδάμ και η Εύα. Μετά λεγόταν ότι ο θεός ήταν απαραίτητος για να ξεκινήσει την εξέλιξη των βιολογικών ειδών. Η Κοσμολογία δείχνει, όμως, ότι η ζωή εξελίσσεται παντού, όπου δοθεί ευκαιρία».

Ήδη, με πολλαπλές επιστημονικές ανακοινώσεις έρχεται όλο και ευρύτερα σε συζήτηση η εικασία των Στωικών περί «εκπυρωτικού σύμπαντος» (ekpyrotic universe), ένα σύμπαν που αυτοκαταστρέφεται και αναδημιουργείται με συνεχείς συμπυκνώσεις (big bunch) και εκτονώσεις (big bang), με περίοδο της τάξης μερικών τρισεκατομμυρίων ετών. Ο πρωτοπόρος της κβαντικής φυσικής Abhay Ashtekar παρουσίασε, όχι απλά την εικόνα ενός νεογέννητου σύμπαντος μετά τη μεγάλη έκρηξη, αλλά και την εικόνα του μητρικού σύμπαντος - εκείνου από το οποίο προήλθε το νεότερο... (περισσότερα στη διεύθυνση της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ, 21/5/2006, το άρθρο: "Το γενεαλογικό δέντρο του... σύμπαντος").
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

27 April 2007

Αμφιλεγόμενοι ηγέτες I

Ναπολέων Βοναπάρτης (1769-1821)


Γιος ενός δικηγόρου από την Κορσική, έγινε το 1785 ανθυπολοχαγός του πυροβολικού, αφού σπούδασε στη στρατιωτική σχολή. Αρχικά είχε εχθρικά συναισθήματα προς τη Γαλλία και τους Γάλλους, οι οποίοι πριν λίγο καιρό είχαν κατακτήσει την Κορσική. Αυτός ήταν και ο λόγος που αντιπαθούσε τον πατέρα του, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τους «κατακτητές». Όμως, η απόρριψη και καταδίκη του Ναπολέοντα από τους συμπατριώτες του, όταν επανήλθε για λίγο στην Κορσική, αλλά και η επαναστατική ανατροπή στη Γαλλία, του έδωσαν διέξοδο και ελπίδες ότι θα έχει ευκαιρίες κοινωνικής ανέλιξης.

Ο Ναπολέων προσέφερε υπηρεσίες στην επανάσταση και ανήλθε ταχύτατα τις βαθμίδες, από λοχαγός μέχρι ταξίαρχος μέσα σε τρεις μήνες, δεδομένου ότι πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί με αριστοκρατική καταγωγή είχαν εκδιωχθεί ή λιποτακτήσει από το στράτευμα. Έφτασε στη θέση του γενικού διοικητή του στρατού και από το 1796 στη θέση του αρχηγού της ιταλικής στρατιάς.

Κατά τις εκστρατείες στην Ιταλία (όπου κατέλυσε και τυπικά το κράτος της Βενετίας) και την Αίγυπτο, απέδειξε στρατιωτικά και πολιτικά προσόντα. Βέβαια, μετά την καταστροφή του γαλλικού στόλου στην Αίγυπτο, εγκατέλειψε ο στρατηγός το στρατό του και γύρισε στη Γαλλία με μικρή συνοδεία. Με την οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήρθε ποτέ σε σύγκρουση, πράγμα που πιθανόν να άλλαζε τη ροή των εξελίξεων στα Βαλκάνια.

Με την πάροδο του χρόνου έγινε ο Ναπολέων δημοφιλής στο γαλλικό λαό και το 1799 κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα. Από εδώ και πέρα αρχίζει μια πορεία που οδηγεί τον υπηρέτη της επαναστάσεως στη μεγαλομανία. Το σύνταγμα που ψηφίστηκε από τη συνέλευση προέβλεπε τον Ναπολέοντα ως μοναδικό ηγεμόνα. Ανακήρυξε τον εαυτό του πρώτο ύπατο, το 1802 ισόβιο ύπατο και, αντιστάσεως μη ούσης, το 1804 έστεψε τον εαυτό του αυτοκράτορα, Ναπολέοντα τον Α'. Στις σημαντικότερες θέσεις «βασιλέων» και «ηγεμόνων», τοποθέτησε συγγενείς του, ενώ δημιούργησε και νέα κάστα «ευγενών» μοιράζοντας τίτλους σε συγγενείς και φίλους.

Στους λεγόμενους «ναπολεόντειους πολέμους» με όλη σχεδόν την Ευρώπη, αρχικά υπέταξε ο γαλλικός στρατός την Αυστρία και την Πρωσία, αλλά βρήκε εμπόδιο στη σθεναρή άμυνα των Ρώσων υπό τον Κουτούζοφ και το σύμμαχό του «στρατηγό χειμώνα». Σ' αυτή τη λεγόμενη
«ρωσική εκστρατεία» οι γαλλικές απώλειες ήταν πάνω από 300.000 στρατιώτες, το 96% του στρατεύματος και περίπου 500.000 από την άλλη πλευρά, Γερμανοί, Πολωνοί και, κυρίως, Ρώσοι.

Όσο πλησίαζε ο γαλλικός στρατός προς τη Μόσχα, ο ρώσικος υποχωρούσε αλλά στα όρια της πόλης σταμάτησε. Εκεί δόθηκε μια μάχη, την οποία κέρδισαν οι Γάλλοι. Εισερχόμενος ο Ναπολέων
στην πόλη, διαπίστωσε ότι ήταν σχεδόν άδεια, οι κάτοικοι την είχαν εγκαταλείψει. Εγκαταστάθηκε τότε στο Κρεμλίνο, το παλιό αυτοκρατορικό ανάκτορο, και περίμενε να έρθουν οι αντιπρόσωποι των Ρώσων για διαπραγματεύσεις. Εκεί έφτασε η είδηση ότι τα προάστια της πόλης με τα ξύλινα σπίτια καίγονταν. Το πιθανότερο είναι ότι οι Ρώσοι πυρπόλησαν οι ίδιοι την πόλη για να είναι άχρηστη στους Γάλλους, χωρίς δυνατότητες στέγασης των εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών και χωρίς προμήθειες τροφίμων.

Τότε αποφάσισε ο Ναπολέων να επιστρέψει στην κεντρική Ευρώπη, όπου το κλίμα ήταν ηπιότερο και οι δυνατότητες τροφοδοσίας ικανοποιητικές. Κατά την υποχώρηση μέσα στο βαρύ χειμώνα πλευροκοπήθηκε όμως ο γαλλικός στρατός από το ρώσικο ιππικό και διαλύθηκε ολοσχερώς. Λιγότεροι από 1 στους 20 στρατιώτες έφτασαν στην Πολωνία και στη Γερμανία. Ο Ναπολέων εγκατέλειψε και πάλι τον ηττημένο στρατό, ανέβηκε κρυφά σε ένα έλκηθρο του και πήρε το δρόμο της επιστροφής.

Η γαλλική ήττα στη Ρωσία αποτέλεσε έναυσμα για τους απελευθερωτικούς πολέμους, 1812-1815.
Ο νέος στρατός που συγκρότησε ο Ναπολέων στη Γαλλία, σχεδόν αποκλειστικά από νεαρούς Γάλλους, εστάλη στη Γερμανία για να καταστείλει τις κινήσεις απεξάρτησης από τη γαλλική κατοχή. Ταυτόχρονα ήρθε τότε από τη Βιέννη στο Παρίσι ο Μέτερνιχ (Klemens Wenzel Nepomuk Lothar von Metternich-Winneburg zu Beilstein, 773-1859), καγκελάριος της Αυστρίας και έμπειρος διπλωμάτης, ο οποίος προσπάθησε να πείσει τον Ναπολέοντα να έρθει σε συμβιβασμούς. Η παρέμβαση αυτή δεν έφερε αποτελέσματα και η μάχη του έτους 1813 κοντά στη Λειψία ανάμεσα στους Γάλλους και τους συνασπισμένους Ευρωπαίους, έθεσε τέρμα στα αυτοκρατορικά όνειρα του Ναπολέοντα. Κύρια αιτία αυτής της πολύ σημαντικής ήττας ήταν ότι άλλαξε στρατόπεδο στη διάρκεια της μάχης ένα στράτευμα Βαβαρών συμμάχων.

Ο Γάλλος ηγέτης αναγκάστηκε πλέον σε παραίτηση και οδηγήθηκε στη νήσο Έλβα, όπου έμεινε επί 10 μήνες ως ηγέτης του νησιώτικου δουκάτου. Μία προσπάθεια, μετά τη μυστική επάνοδό του στο Παρίσι, να διατηρηθεί στην εξουσία ελπίζοντας σε στρατιωτική νίκη κατά των Άγγλων, έληξε με νέα συντριπτική ήττα του γαλλικού στρατού στο Βατερλό. Ο Ναπολέων εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Ελένης, όπου πέρασε τα τελευταία 6 χρόνια μέχρι το θάνατό του.


Ως άμεση επίπτωση και «απάντηση» στα τυχοδιωκτικά σχέδια του Ναπολέοντα ήρθε η εγκαθίδρυση της «Ιεράς Συμμαχίας» στην Ευρώπη, η οποία επέβαλε να επανέλθει η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη ακριβώς όπως ήταν πριν από τη γαλλική επανάσταση. Έτσι, αφενός αποκαταστάθηκαν διάφορες κοσμικές και εκκλησιαστικές εξουσίες, με ελάχιστες ελπίδες μακροημέρευσης, φυσικά. Αφετέρου δυσκολεύτηκαν σημαντικά
την εποχή της συγκροτήσεως των εθνικών κρατών να απελευθερωθούν διάφοροι λαοί από τον έλεγχο των αυτοκρατοριών, κυρίως της αυστρο-ουγγρικής στην κεντρική Ευρώπη και της οθωμανικής στα Βαλκάνια.

Με την πάροδο των δεκαετιών έγιναν και γίνονται προσπάθειες για εξωραϊσμό και ωραιοποίηση της δράσης του Ναπολέοντα, με επινόηση θρύλων και ανεκδότων ή με προβολή αδιάφορων προσόντων, ώστε να μετριαστούν οι εντυπώσεις από την «επιτυχία» του να καταρρακωθεί και συκοφαντηθεί μια μεγάλη λαϊκή επανάσταση, να ακυρωθεί η κατάργηση της δουλείας και να επανέλθουν στις παλιές θέσεις και στα προνόμιά τους φεουδάρχες και κληρικοί. Μερικοί συμπατριώτες του αποδίδουν δε στον υπέρμετρα φιλόδοξο και εξουσιομανή Ναπολέοντα και την προσωνυμία «Μέγας»!
(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)

26 April 2007

Η ιερά οδοντόκρεμα

(του Περικλή Κοροβέση, Εελευθεροτυπία - 23/04/2007)

Χούντα ετών 40. Εχει πραγματικά πεθάνει και αποτελεί ένα ιστορικό παρελθόν ή είναι ακόμα μια ζώσα πολιτική πραγματικότητα; Και εδώ υπάρχουν δύο απαντήσεις που και οι δύο είναι σωστές. Η πρώτη υποστηρίζει πως η χούντα ανήκει πλέον στην Ιστορία και ζούμε ήδη την τέταρτη δεκαετία πολιτικής ομαλότητας και αδιάλειπτης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Οι θεσμοί λειτουργούν, η ελευθερία της έκφρασης είναι κατοχυρωμένη και το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι προστατεύεται από το Σύνταγμα. Ουδείς διώκεται για τις ιδέες του. Ολες οι πολιτικές απόψεις είναι ανεκτές και νόμιμες. Και για πρώτη φορά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έχουμε μια τόσο μεγάλη περίοδο ομαλού βίου, χωρίς πραξικοπήματα ή εμφυλίους πολέμους.

Ολα αυτά είναι σωστά. Αλλά υπάρχει και η άλλη άποψη που υποστηρίζει πως η χούντα μπορεί να έχασε την πολιτική εξουσία, αλλά σαν πολιτική ιδεολογία, νοοτροπία και συμπεριφορά, αν δεν είναι ένα κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα, είναι εντούτοις μια πολιτική πραγματικότητα παρά πολύ ισχυρή, με εμπεδωμένη εξουσία στους κρατικούς θεσμούς. Ποιοι είναι αυτοί; Μα ασφαλώς η Εκκλησία του κ. Παρασκευαΐδη, δηλαδή του προέδρου της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου. Και εδώ μια παρένθεση. Ο τίτλος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος είναι αντιποίηση τίτλου. Τέτοιος θεσμός δεν υπάρχει στην Εκκλησία της Ελλάδος, γιατί ένα τέτοιο αξίωμα είναι καισαροπαπικό. Αν υποθέσουμε πως η ΔΙΣ είναι ένα δημοτικό συμβούλιο, τότε θα είχε πρόεδρο, αλλά όχι δήμαρχο. Δηλαδή, θα ήταν πρώτος μεταξύ ίσων. Αυτά για την τάξη.

Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι κρατικός θεσμός, όπως οθωμανικός θεσμός ήταν το Πατριαρχείο κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και όταν ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε' καταδικάζει την Επανάσταση του 1821 μαζί με σχεδόν το σύνολο της Ιεραρχίας, μας αρέσει δεν μας αρέσει, το έπραξε στο πλαίσιο των καθηκόντων του. Και επειδή απέτυχε να καταστείλει την Επανάσταση, τιμωρήθηκε με θάνατο δι' απαγχονισμού, ποινή συνήθης για τους υψηλούς αξιωματούχους της αυτοκρατορίας όταν αποτύγχαναν στο έργο τους. Στο σημείο λοιπόν που η Εκκλησία της Ελλάδος είναι μια κρατική υπηρεσία, ό,τι πράττει το χρεώνεται το ίδιο το κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση. Το χουντικό παρελθόν του κ. Παρασκευαΐδη είναι γνωστό. Ηξερε πολύ καλά πως γίνονταν βασανιστήρια στην Ελλάδα και υποστήριζε τους βασανιστές. Το «Ποντίκι» (21.4.05) σε ένα εκτεταμένο ρεπορτάζ είχε καταδείξει όλα τα ψέματά του. Και ακόμα και σήμερα παραμένει σταθερά χουντικός. Ακόμα υμνεί τον Παττακό. Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Παττακού «Οδοιπορικόν ενός στρατιώτου 90 ετών» έστειλε μια επιστολή (31.5.01) που καταλήγει: «Εύχομαι ο Δομήτωρ κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ο δίκαιος κριτής πάντων, να σας χαρίζει πλούσια την χάριν και την ευλογία Του». Κατά τον κ. Παρασκευαΐδη, ο Ιησούς Χριστός ευλογεί τους βασανιστές. Και ενθουσιάζει τον Μίκη Θεοδωράκη που συμπαρατάσσεται μαζί του και πλένει το στόμα του κάθε φορά που μιλάει γι' αυτόν (δεν μας είπε όμως ποια είναι η κατάλληλη
ιερά οδοντόκρεμα).

Τους τελευταίους μήνες, με αφορμή το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ' Δημοτικού, υπάρχει ένας γενικευμένος διάλογος για το τι είμαστε ως έθνος. Οι απόψεις ποικίλλουν. Είμαστε από τον Σείριο, είμαστε με αερογέφυρα κατευθείαν απόγονοι των αρχαίων, είμαστε Βυζαντινοί, είμαστε προϊόν του Διαφωτισμού κ.λπ. Λίγο αναφέρεται πως η Επανάσταση του '21 νικήθηκε κατά κράτος και το νεοελληνικό κράτος οφείλει την ύπαρξή του στην επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, που το έπραξαν από καθαρό αλτρουισμό και όχι βέβαια για τα συμφέροντά τους. Είναι γνωστός ο ανθρωπισμός των ιμπεριαλιστών και το εκπολιτιστικό τους έργο διά των γενοκτονιών στις αποικίες. Σ' αυτή τη συζήτηση δεν αναφέρθηκε καθόλου ο ρόλος που έπαιξε ο ένοπλος δωσιλογισμός στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, που απέδωσε και τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Η «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» προϋπήρχε των δικτατόρων, όπως υπάρχει ακόμα και σήμερα μετά την πτώση της χούντας. Είναι η γλώσσα που κυριαρχεί στην τηλεόραση με γκεστ σταρ τον Παττακό, που δεν χάνει ευκαιρία να εμφανίζεται στα κανάλια προπαγανδίζοντας την ελληνική εκδοχή του φασισμού.

Και αυτό βέβαια δηλώνει και κάτι άλλο. Την υποχώρηση των ιδεών του Διαφωτισμού και της Αριστεράς. Αν η Αριστερά στο σύνολό της ήταν σε θέση να κάνει πολιτική, θα επηρέαζε ολόκληρη την κοινωνία και όχι μόνο τους οπαδούς της. Και αυτό το βλέπουμε καθαρά στη Γαλλία με την παρέμβαση της Ακρας Δεξιάς του Λεπέν. Τα δύο μεγάλα κόμματα που αναμετρήθηκαν χθες (οι γραμμές αυτές γράφονται πριν από τις εκλογές) ανταγωνίστηκαν σαν να έδιναν εξετάσεις στον Λεπέν.

24 April 2007

Έπρεπε να γίνω πάπας...

Γράφει ο κ. Αναστάσης Βιστωνίτης, συγγραφέας και αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Συγγραφέων Ευρώπης (!), για το νέο βιβλίο του πάπα της Ρώμης, παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το 8ο κεφάλαιο, ότι το βιβλίο αυτό «αποδεικνύει τη στοχαστική αλλά και την αφηγηματική δεινότητα του Βενέδικτου ΙΣΤ'».

Διαβάζω εγώ λοιπόν και βλέπω ότι η στοχαστική δεινότητα του πάπα φτάνει μέχρι τον
Θαλή το Μιλήσιο, ο οποίος θεωρούσε:
«αρχή όλων των πραγμάτων είναι το ύδωρ». Ο πάπας το πιάνει πιο περιεκτικά το ζήτημα:
«Το νερό είναι πρωταρχικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής και κατά συνέπεια ένα αρχέγονο σύμβολό της. Το συναντά ο άνθρωπος σε διαφορετικές μορφές και με διαφορετική έννοια. Είναι κατά πρώτον η πηγή, το φρέσκο νερό το οποίο αναβλύζει από τα έγκατα της Γης. Η πηγή είναι αφετηρία, αρχή με τη δική της πεντακάθαρη και ανεκμετάλλευτη καθαρότητα. Έτσι εμφανίζεται η πηγή ως ιδιαίτερο δημιουργικό στοιχείο, καθώς και ως σύμβολο της γονιμότητας και της μητρότητας. Σε δεύτερη θέση έρχεται ο ποταμός. Τα μεγάλα ποτάμια - ο Νείλος, ο Ευφράτης και ο Τίγρης - είναι για τις μεγάλες εκτάσεις που περιβάλλουν τον Ισραήλ η μεγάλη θεϊκή ζωοδόχος πηγή. Στον Ισραήλ ο Ιορδάνης είναι που παρέχει στη χώρα τη ζωή.»

Ο πάπας άργησε αλλά το κατάλαβε! Ανακάλυψε με καθυστέρηση το φρέσκο νερό και τα ποτάμια, αλλά όχι μικρά ποταμάκια, όπως τον Μισισιπή, τον Αμαζόνιο και τον Ρήνο ή τον Βόλγα, όχι τον Δούναβη που πρέπει να τον γνωρίζει αφού ήταν καθηγητής στο Regensburg. Βρήκε μεγάλους ποταμούς, στο κέντρο του κόσμου, το φέρνει γύρω γύρω και καταλήγει στον φοβερό και τρομερό Ιορδάνη ποταμό...
«Κατά τη Βάπτιση του Ιησού συνειδητοποιήσαμε εξάλλου ότι η συμβολική του ποταμού κρύβει μία ακόμη πτυχή: Με το βάθος του συμβολίζει τον κίνδυνο. Η κατάδυση στο βάθος του μπορεί να σημαίνει την κάθοδο στον θάνατο και η ανάδυση την αναγέννηση. Τελικά παρουσιάζεται η θάλασσα ως μια θαυμαστή και καταπληκτική στη μεγαλοσύνη της δύναμη, η οποία όμως προξενεί φόβο, καθ' ότι είναι ο αντίποδας της γης, που αποτελεί τον ζωτικό χώρο του ανθρώπου. Ο Δημιουργός έχει χαράξει στη θάλασσα τα όριά της, τα οποία δεν επιτρέπεται να προσπερνά. Δεν της επιτρέπεται να κατακλύσει τη γη»
Καλά, ο συμβολισμός με το βάθος του ποταμού, με αφήνει άλαλο! Το βάθος του Ιορδάνη έχει κρυφό νόημα, μόνο που ο Ιορδάνης μάλλον ρηχός είναι, γιατί δεν κατεβάζει και τίποτα σπουδαία νερά. Άμα ο άλλος δεν ξέρει όμως κολύμπι, καταγράφει τις φοβίες του. Και φυσικά, ο ποταμός καταλήγει στη θάλασσα, όπως διαπιστώνει ο πάπας στο μάθημα πατριδογνωσίας για μωρά παιδιά, δεν καταλήγει στο βουνό. Πιστεύω να πιάσατε το συμβολισμό, έτσι; Είναι μια θαυμαστή και καταπληκτική στη μεγαλοσύνη της ποίηση. Και προσοχή, η θάλασσα έχει περιορισμούς, δεν της επιτρέπεται να κατακλύσει τη γη, αλλιώς εμείς θα ήμασταν υδρόβιοι ή θα κυκλοφορούσαμε με βατραχοπέδιλα και ο πάπας με μπρατσάκια...
«Η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας είχε γίνει στον Ισραήλ κατ' εξοχήν σύμβολο της σωτηρίας, αλλά υποδεικνύει συγχρόνως την απειλή η οποία κατέστρεψε τους Αιγυπτίους. Με τη χριστιανική θεώρηση της διάβασης ως προτύπωσης του Βαπτίσματος έρχεται στο προσκήνιο η διάσταση της θάλασσας που συμβολίζει τον θάνατο: Συνιστά εικονική δήλωση του μυστηρίου του Σταυρού».
Προσέξτε τώρα, φεύγει από την πατριδογνωσία -αν και θα μπορούσε να εξηγήσει ο πάπας γιατί έπρεπε ντε και καλά να διασχίσουν οι Εβραίοι την Ερυθρά Θάλασσα, αφού λίγο πιο πάνω υπήρχε πέρασμα ξηράς- και περνάει στη θεολογία: η διάβαση της θάλασσας που κατέστρεψε τους Αιγυπτίους είναι προτύπωση για τη βάφτιση στον Ιορδάνη, η Αργοναυτική εκστρατεία που κατέστρεψε τους υπερασπιστές της Κολχίδας, είναι προτύπωση για το ναυάγιο στη Σαντορίνη που ακύρωσε την κρουαζιέρα του Χριστόδουλου και η μάχη στα Δερβενάκια που κατέστρεψε τους Τούρκους, είναι προτύπωση για τη νίκη του Άρη επί του Παναθηναϊκού με 3-1 που χαντάκωσε τον προπονητή Μουνιόθ.

Τί πράγμα; Είναι άσχετα αυτά μεταξύ τους; Γιατί, μήπως αυτά που γράφει ο πάπας είναι σχετικά; Πάπας είναι, ό,τι του κατέβει γράφει και βρίσκει διάφορους καλοθελητές να δηλώνουν ότι τελικά ο μεγάλος γράφει ποίηση. Ε ναι, είναι και ολίγον ποιητής αλλά εκ του προχείρου...


23 April 2007

Χριστόδουλος Cruise Lines με τα λεφτά μας

(της Μαρίας Παπουτσάκη, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία - 22/04/2007)
Το ναυάγιο της «ιερής» κρουαζιέρας, που σχεδιάζονταν με χρήματα του Δημοσίου με τον στόλο του Κ. Λοΐζου, δεν σταματά το χορό εκατομμυρίων που έχει στηθεί στην Εκκλησία στο όνομα του «Προσκυνηματικού Τουρισμού».

Οι κρουαζιέρες «στα βήματα του Αποστόλου Παύλου» είναι μόνο ένα μέρος από τα «πακέτα» που υπάρχουν και υλοποιούνται σιγά σιγά με στόχο την αξιοποίηση όλων των τόπων λατρείας στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες.

Ο Χριστόδουλος αναγκάστηκε προσωρινά να κάνει «όπισθεν» και να ματαιώσει τη δεκαήμερη κρουαζιέρα που σχεδίαζε για το τέλος Ιουνίου και η οποία περιελάμβανε, κυρίως, περιοχές που ανήκουν (κι αυτό έχει τη σημασία του) στην πνευματική δικαιοδοσία του Φαναρίου (πλήρες κείμενο>>>).
Όπως είχαν προβλέψει λοιπόν οι προφήτες, αναφέρουν οι ιερές γραφές και επιτάσσουν οι παραδόσεις του γένους, η Εκκλησία του κ. Χριστόδουλου έχει αρμοδιότητα και επί τουριστικών θεμάτων, διαχειριζόμενη χρήματα των φορολογουμένων. Πρόκειται για την υποστήριξη «του ιερού έργου της» που λέει ο Καραμανλής ή την ανάδειξη των «διακριτών ρόλων» που λέει ο Παπανδρέου.

Σε λίγο καιρό θα ζητάει δε αυξήσεις ο κ. Χριστόδουλος για
«να επιτελέσει με επιτυχία το έργο του», το οποίο θα έπρεπε να είναι αποκλειστικά η προετοιμασία των πιστών για τον άλλο κόσμο. Μόνο που, με αυτή την ταπεινή απασχόληση δεν διακινείς χρήμα, δεν δημιουργείς γύρω σου μηχανισμό επιρροής και πλουτισμού!


21 April 2007

Νεοελληνική οπισθοδρομικότητα

...
Η προσκόλληση του εκκλησιαστικού μηχανισμού στο κράτος που προέκυψε αμέσως με την αναγνώριση της εκκλησίας κατά τον 4ο αιώνα ως επίσημης και, μερικές δεκαετίες αργότερα, με την επιβολή της ως μοναδικής, διατηρείται μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Μετά την απελευθέρωση, αρχικά ενός τμήματος του σημερινού ελλαδικού χώρου, από την οθωμανική αυτοκρατορία και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους, η ελλαδική πλέον Εκκλησία ταυτίστηκε με όλες τις αντιλαϊκές δυνάμεις (βασιλεία, δικτατορίες, κατοχικές κυβερνήσεις) με ακριβώς τις ίδιες προϋποθέσεις που είχε συνεργαστεί και με τους Οθωμανούς, δηλαδή τη διατήρηση προνομίων πλουτισμού και εξουσίας έναντι επηρεασμού του πληθυσμού υπέρ των κρατούντων.

Οι εκδηλώσεις λατρείας των ελλαδικών επισκόπων υπέρ του εκάστοτε (ξενόφερτου) βασιλέα είναι γνωστές. Λιγότερο γνωστές είναι οι εκδηλώσεις θαυμασμού προς τα καθεστώτα του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Ο μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως Πολύκαρπος γράφει στο εκκλησιαστικό περιοδικό Εκκλησία, πριν από την έναρξη του β' παγκόσμιου πολέμου, θλιβόμενος για την «καταστροφή» των δυτικών δημοκρατιών: «Από της καταστροφής εσώθησαν τα κράτη της Ιταλίας και τελευταίον της Γερμανίας διά της ανακηρύξεως δικτατοριών και περιορισμού της ελευθέρας ενεργείας των ανελευθέρων αθέων κομμουνιστών» (Ο θεόσταλτος Φύρερ, εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 20/10/2006). Η βαθύτατη εκτίμηση των παπάδων για τις δικτατορίες Μεταξά της 4ης Αυγούστου 1936 και του Παττακού της 21ης Απριλίου 1967, είναι ευρύτερα γνωστές και δεν χρειάζεται να περιγραφούν εδώ.

Με την πάροδο του χρόνου μετετράπη αυτή η προσκόλληση στο κράτος και η οικειοποίηση κρατικών λειτουργιών σε «εθνική ιδεολογία» και σε λόγο ύπαρξης της Εκκλησίας. Έτσι προέκυψε για ιδεολογική επικάλυψη και το ιδεολόγημα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», με στόχο τη συμπλήρωση του κενού από την ανυπαρξία πνευματικού προσανατολισμού και τη συγκάλυψη του πραγματικού γεγονότος της συνεργασίας δεκαετιών και αιώνων με όλους τους κατακτητές, με όλες τις δυνάμεις καταπίεσης και εκμετάλλευσης.

Στα πρώτα χρόνια του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους βρέθηκε απελευθερωμένος ένας πληθυσμός, αποτελούμενος από συνονθύλευμα λαών, θρησκειών, θρησκευτικών δογμάτων και προσανατολισμών, χωρίς συνείδηση κοινής ιστορίας και πολιτισμού και, κυρίως, χωρίς μορφωτικό επίπεδο που θα του επέτρεπε να ενεργοποιηθεί αυτοδύναμα και να αναπτυχθεί σύμφωνα με τις δυνατότητες της ιστορικής συγκυρίας και του γεωγραφικού χώρου. Εκείνες τις δεκαετίες της έλλειψης σαφούς ταυτότητας προέκυψε το ερώτημα, αν η ελλαδική κοινωνία που ομογενοποιήθηκε σταδιακά σε «ελληνική», ανήκει στη Δύση ή πρέπει να αρκεστεί σε μια ανεξάρτητη πορεία, με την αντίληψη της ανατολικής ιδιαιτερότητας, μιας απροσδιόριστης ιδιοπροσωπίας. Αυτό το ερώτημα δεν φαίνεται να επιδέχεται οριστική απάντηση και συνεχίζει να τίθεται ακόμα και σήμερα από διάφορους οπισθοδρομικούς πολιτικολογούντες θεολόγους.

Εκδήλωση θρηκόληπτων χριστιανών (*)
Σημειώνεται εδώ ότι η εικαζόμενη ανατολική ιδιοπροσωπία προβάλλεται από τους απολογητές της ορθόδοξης χριστιανικής εκδοχής και συμπεριλαμβάνει ανομολόγητα, εκπτώσεις σε ορθολογισμό, συνέπεια και αποτελεσματικότητα, χαρακτηριστικά που συναντώνται ακόμα σε μεγάλο βαθμό σε κοινωνίες με μουσουλμανικό πολιτισμικό υπόβαθρο.

Σε ορισμένους μάλιστα κύκλους, επίσης ορθοδόξους αλλά νεωτερικούς, αποτελεί το δίλημμα Ανατολή-Δύση κεντρικό θέμα προβληματισμού με όρους σύγκρουσης, με πλήθος τοποθετήσεων και αντιγνωμιών και ενδο-θεολογικών και πολιτικών αμοιβαίων κατηγοριών, ακόμα και με εκατέρωθεν απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. Αυτή η προσωπική συνιστώσα σε μια ιστορικο-φιλοσοφική αντιγνωμία προδίδει και μια εξάρτηση των συμμετεχόντων στο σχετικό «προβληματισμό» από την εξέλιξη των συζητήσεων, με διακύβευμα την προσωπική δικαίωση ή απόρριψη.

Η πλευρά των
νεωτεριστών οπισθοδρομικών υιοθετεί σε πολιτικό επίπεδο ασμένως την άποψη του Αμερικάνου πολιτειολόγου Χάντιγκτον, ο οποίος για δικούς του λόγους θεωρεί ότι η Ελλάδα και η Τουρκία πρέπει να απομακρυνθούν από τις πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές συμμαχίες των δυτικών εθνών. Η πλευρά αυτή προτείνει μια «περήφανη πορεία» στο μέλλον, σε απομόνωση, χωρίς συμμάχους ή μάλλον με μοναδικούς συμμάχους τους επίσης «εξορισμένους» Τούρκους, πιθανόν σε ανάμνηση τής (για κάποιους) ευτυχούς ετεροβαρούς συναλληλίας Οθωμανών-Εκκλησίας, και επιζητεί την «επίλυση των διλημμάτων» της ελληνικής κοινωνίας σ' αυτά τα εθνοκεντρικά πλαίσια. Μερικά δε στελέχη αυτών των κύκλων αυτοχαρακτηρίζονται ως προοδευτικοί και ζητούν «πρόοδο προς τα πίσω!» (Ζουράρις στο Hundington κ.ά.: «Η σύγκρουση Ανατολής και Δύσης και η πρόκληση Χάντιγκτον», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2002).

Κατά την κρίση μας, τα διλήμματα της ελληνικής κοινωνίας προκύπτουν κατά κύριο λόγο από την ανεπαρκή παιδεία, την οπισθοδρομικότητα και την ανασχετική παρέμβαση των θεοκρατικών κύκλων και της ιδιοτελούς ανοχής του μεγαλύτερου τμήματος των πολιτικών δυνάμεων.

Η ίδια αυτή έκφραση της οπισθοδρομικότητας αξιοποιεί σε θεολογικό επίπεδο την επιστημονική ορολογία με επίκληση της «εμπειρικής αναζήτησης και ανοικτής ετοιμότητας κοινωνικής επαλήθευσης», εκτελεί παρεκβάσεις από το μυστικισμό στην πολιτικολογία και καταλήγει σε ευρήματα και διατυπώσεις του τύπου «ερωτική ευαισθησία που χειραγωγεί στο σεβασμό προς το άρρητο» ή «βιωματική άσκηση μετοχής στο λόγο της μοναδικότητας των όντως υπαρκτών» ή στη μυστικιστικού και μαγικού χαρακτήρα «τριαδική παναλήθεια» κ.ά. Η άλλη, επίσης ανατολικόφρων ορθόδοξη αλλά παραδοσιακή οπισθοδρομική πλευρά απαντάει περιφρονητικά ότι αυτά όλα είναι «ασυναρτησίες και μωρίες» (Μπαγιόνας).

Αμφότερες οι οπισθοδρομικές, ορθόδοξες δυνάμεις, νεωτερικές και παραδοσιακές, οι οποίες σημειωτέον καλλιεργούν το θρησκευτικό εθνοφυλετισμό και αποτελούν ως εκ τούτου στο πλαίσιο της Ορθοδοξίας αιρέσεις, προβάλλουν την πολιτισμική υστέρηση ως απόδειξη «πνευματικότητας» και την εγγενή οπισθοδρομικότητα ως ηθελημένη επιλογή και καταφεύγουν, παράλληλα, σε ένα έντονο αντιδυτικισμό, όχι με τη σύγχρονη αντιαμερικανική αλλά με την παλαιότερη εκκλησιαστική έννοια, δηλαδή ως αντιπάθεια προς την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό και όσα αυτές οι εποχές και οι άνθρωποί τους προσέφεραν στην παγκόσμια κοινωνία, με κυριότερη επίπτωση στην καθ' ημάς Ανατολή, την προετοιμασία για τη διαφυγή από τη συναλληλία Οθωμανών-Εκκλησίας. Κατά βάθος οραματίζονται ένα νεο-οθωμανισμό, παρ' ότι υβρίζουν με αυτόν ακριβώς το χαρακτηρισμό τους αντιπάλους τους — προβάλλουν σ' αυτούς ό,τι οι ίδιοι νοσταλγούν!

Θεωρούν μάλιστα ότι «ο δυτικός κόσμος οδήγησε τον εργαλειακό ορθολογισμό και τον τεχνολογικό ντετερμινισμό στον παροξυσμό... και απέδειξε ότι δεν μπορεί να προσφέρει απάντηση στα ερωτήματα του κόσμου» (Γ. Καραμπελιάς, Εισαγωγή στο Hundington κ.ά.) Προφανώς, αφού ο δυτικός κόσμος «απέδειξε» πως δεν διαθέτει τελικές απαντήσεις στα όποια υπαρξιακά ερωτήματα του συγγραφέα, ο αμήχανος αναγνώστης δεν έχει παρά να συμπεράνει ότι μοναδική διέξοδος είναι πλέον οι θεοκρατικές ιδεοληψίες από τη Μέση Ανατολή, οι οποίες ιδεοληψίες αποτελούν το μοναδικό εναλλακτικό κύκλο γνώσεων και οι οποίες φαίνεται να έχουν δώσει προ πολλού τις αναμενόμενες απαντήσεις στα ερωτήματα του κόσμου!

Βέβαια, τα ερωτήματα του κόσμου είναι πρωτίστως διατροφικής και ιαματικής φύσης (γι' αυτό όλοι οι θαυματοποιοί στο παρελθόν τέτοια θαύματα έκαναν κατά προτίμηση) και ακριβώς αυτά τα προβλήματα έχει λύσει η επιστήμη και ο «εργαλειακός ορθολογισμός». Όπου δε στον κόσμο συνεχίζεται ο μεσαιωνικός τρόπος ζωής, με χειραγώγηση του λαού στην αναξιοπρεπή διαβίωση, με πείνα και ασθένειες, εκεί ακριβώς αξιοποιούνται θεόπληκτες ιδεοληψίες για εκφοβισμό και ταπείνωση των ανθρώπων.

Αλλά ο Γ.Καραμπελιάς (Γ.Κ.) έχει εναλλακτικές προτάσεις, πέρα και πάνω από «τη μαρξιστική παράδοση και τη νεο-ορθοδοξία» (αγνοώ προσωπικά ποιος έχει ως παράδοση το μαρξισμό): γράφει σε βιβλίο του, αποσπάσματα του οποίου αναδημοσιεύονται σε κάποιο blog:

είναι καιρός σήμερα να πάμε ένα βήμα παραπέρα... Πρέπει στο ψεύτικο και αδιέξοδο δίλημμα «ξενόφερτος εκσυγχρονισμός ή επιστροφή στην παράδοση» να απαντήσουμε με τη μόνη αυθεντική απάντηση, τον «εκσυγχρονισμό της παράδοσής μας»
Τί είναι λοιπόν μια παράδοση, η οποία επηρεάζει τη σημερινή ζωή μας και η οποία επιδέχεται εκσυγχρονισμό; Καταρχάς, παράδοση ονομάζουμε το σύνολο των εμπειριών και γνώσεων, με τις οποίες κατόρθωσε ο άνθρωπος ήδη κατά τη λίθινη εποχή να μειώσει τη σημασία των φυσικών χαρισμάτων ή μειονεκτημάτων, να περιορίσει τις επιδράσεις του περιβάλλοντος και να υποκαταστήσει σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό τους παράγοντες της τύχης και του γενετικού προγραμματισμού. Αυτοί οι παράγοντες υποκαταστάθηκαν αρχικά από τον παράγοντα των παραδόσεων και της κουλτούρας που διαδίδονταν με μικροβελτιώσεις από κάθε γενιά στην επόμενη και εξασφάλιζαν την αντιμετώπιση των φυσικών και κοινωνικών προβλημάτων. Στη εξέλιξη της ιστορίας και του πολιτισμού, οι παραδόσεις υποκαταστάθηκαν με τον πολιτισμό, τις επιστημονικές γνώσεις και το συνειδητό έλεγχο. Σήμερα βρισκόμαστε σ' αυτό το, χονδρικά, τρίτο στάδιο του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ποιες είναι λοιπόν στην εποχή του μεταβιομηχανικού πολιτισμού και της γνώσης οι παραδόσεις και τί ρόλο παίζουν; Είναι τα κόκκινα αυγά και οι λαμπάδες, είναι οι κυκλικοί χοροί, τα δημοτικά τραγούδια και άλλα τελετουργικά έθιμα προς εορταστική «κατανάλωση»; Όλα αυτά, όσο όμορφα, ευχάριστα ή γραφικά κι αν είναι, ούτε τη ζωή μας επηρεάζουν, ούτε και επιδέχονται εκσυγχρονισμό, αν και όλα τα δημοτικά τραγούδια εκτελούνται και ακούγονται πλέον σε πολυφωνική μορφή — έχουν «εκσυγχρονιστεί» προ πολλού και μάλιστα με την «ξενόφερτη» συνταγή της μουσικής πολυφωνίας.

Επειδή δε οι άνθρωποι του εκκλησιαστικού μηχανισμού και οι εκτρεφόμενοι από αυτούς (νομίζουν ότι) έχουν καταστήσει το θέμα των παραδόσεων προνομιακό τους χώρο, ας έχουν υπόψη τους ότι ο Ιησούς διαφωνούσε με τις ανθρώπινες παραδόσεις, εφόσον αυτές ήταν αντίθετες με το λόγο του θεού, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό σε κάθε εποχή: «...εις μάτην δε με σέβονται, διδάσκοντες διδασκαλίες εντάλματα ανθρώπων. Διότι αφήσαντες την εντολή του Θεού κρατείτε την παράδοσιν των ανθρώπων» (Μάρκος ζ’ 5-10).

Ποια από τις παραδόσεις θα οδηγούσε λοιπόν, με τον εκσυγχρονισμό της, σε βελτίωση τη ζωής μας και θα μας απήλασσε από τα «διλήμματα»; Ποια είναι τα προβλήματά μας, τα οποία χρειάζονται επίλυση και θα τα εκσυγχρονίσουμε αυθεντικά με τις παραδόσεις μας και όχι με «ξενόφερτα» μέσα; Να απαριθμήσω μερικά προβλήματα, τα οποία δεν είναι, προφανώς, αμιγώς ελληνικά και αντιμετωπίζονται μέχρι στιγμής με τα «ξενόφερτα» μέσα της επιστήμης και του ορθολογισμού: η οργάνωση του κράτους γενικώς, η παραγωγή αγαθών (βιομηχανικών ή αγροτικών), η παροχή υπηρεσιών, η εκπαίδευση, η υγεία, οι συγκοινωνίες, οι μεταφορές, η διατροφή, η ψυχαγωγία, η κατάχρηση ποτών και ουσιών, η προσωπική ασφάλεια κ.ο.κ.

Ποια αυθεντικά ελληνική παράδοση υπάρχει σ' αυτούς τους τομείς που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί; Για παράδειγμα, υπάρχει κανένα σχέδιο εκσυγχρονισμού της παλιάς οικοτεχνίας; Μόλις αυτή η παραγωγή εργοχείρων, πλεκτών, διακοσμητικών ειδών κ.τ.ό. περάσει ένα κρίσιμο μέγεθος και βγει από το γεωγραφικό χώρο της κωμόπολης, θα πρέπει ο παραδοσιακός επιχειρηματίας να υιοθετήσει μεθόδους μάρκετινγκ και μάνατζμεντ (επίτηδες τα γράφω φραγκολεβαντίνικα), για να ανταποκριθεί στην όποια ζήτηση και στον ανταγωνισμό της άλλης κωμόπολης, του άλλου νομού, της άλλης επαρχίας, της Βουλγαρίας, της Ιταλίας, της Τουρκίας, της Κίνας και όλου του κόσμου τελικά. Και είναι γνωστό ότι οι μέθοδοι μάρκετινγκ και μάνατζμεντ είναι ξενόφερτες και, απλά, εδώ προσαρμόζονται στις τοπικές ανάγκες.

Οι παλαιότεροι θα θυμούνται την εκστρατεία των Κινέζων επί Μάο για τη δημιουργία μικρών χαλυβουργείων σε κάθε κωμόπολη, σε κάθε επαρχία, και ποια ήταν η κατάληξη του εγχειρήματος. Οι λιγότερο παλαιοί θα θυμούνται επίσης την δήθεν «αυτάρκη» και αποκλεισμένη Αλβανία, της οποίας ο πληθυσμός λιμοκτονούσε, παράγοντας ευτελή είδη για εσωτερική κατανάλωση. Τα αντίστοιχα γεγονότα της Ρουμανίας και η κατάληξη των εμπνευστών της αυτάρκειας είναι επίσης γνωστά.

Είναι γνωστό επίσης ότι προσπάθειες με υπόβαθρο την παραδοσιολογία έχουν γίνει και λειτουργούν, αλλά φυσικά με πάμπολλες πονηρές υποχωρήσεις και αυτονόητους συμβιβασμούς: Οι Άμις (Amish) στην Αμερική που έγιναν πριν από λίγο καιρό γνωστοί λόγω μιας μαζικής δολοφονίας μαθητών σε σχολείο τους, είναι μέλη μιας προτεσταντικής αίρεσης που δεν δέχονται την τεχνολογική εξέλιξη και ζουν σε κοινόβια μακριά από τις γνωστές πόλεις, παράγουν δε όλα τα προϊόντα τους με παραδοσιακούς τρόπους.


Βέβαια, χρησιμοποιούν αυτοκίνητα για τις μεγάλες μετακινήσεις τους, αλλά τα οδηγούν άνθρωποι που δεν ανήκουν στην αίρεσή τους, αξιοποιούν ασφαλτοστρωμένους δρόμους, αλλιώς δεν θα ήταν δυνατόν να κινηθούν τα οχήματά τους, για τα υφάσματά τους χρησιμοποιούν κάποια παλιά μοντέλα αργαλειών, αλλά όχι εκείνους της βιβλικής εποχής και, όσο νάναι, όλο και κάποια ασπιρίνη θα καταπίνουν για τον πονοκέφαλο. Δεδομένου δε ότι διάγουν ζωή σε αγροτικές περιοχές, αν δεν εμβολιασθούν, μένουν εκτεθειμένοι σε πάμπολλες επιδημικές ασθένειες (ελονοσία, χολέρα, δυσεντερία κλπ.), όπως ήταν εκτεθειμένοι και είχαν χαμηλό μέσο όρο ζωής οι άνθρωποι του Μεσαίωνα και παλαιότερων εποχών.




Ακόμα, σε μερικές υποβαθμισμένες παραδοσιακές εθνικές ομάδες, οι οποίες διαβιούν στο περιθώριο της σύγχρονης κοινωνίας, κυρίως στη Νότια Αμερική, επιχειρήθηκε να υλοποιηθούν κατά καιρούς προγράμματα ενσωμάτωσης και «εργοθεραπείας» των παραμελημένων πληθυσμών, με ενεργοποίηση των χειρονακτικών και μουσικών παραδόσεών τους σε πιο εκσυγχρονισμένες μορφές. Οι πληθυσμοί αυτοί είχαν απαυδήσει από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τη «θρησκεία της αγάπης» που τους επεβλήθησαν στην εκμεταλλευτική εκδοχή τους και έχουν αρχίσει να επιστρέφουν στις προκολομβιανές θρησκείες και δοξασίες, με αφρικάνικα βουντού και τελετές των Αζτέκων ή των Μάγιας. Όποιος νομίζει ότι κάτι ανάλογο θα ταίριαζε στη σύγχρονη Ελλάδα, ώστε να εισηγείται ανάλογο «εκσυγχρονισμό της παράδοσης», θα έπρεπε να έχει κάνει προηγουμένως ορισμένα εξάμηνα μελέτης στις πλαγιές των Άνδεων, αντί να χάνει τον καιρό του με «εισαγόμενους» από την Εσπερία μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών.

Να υπενθυμίσουμε δε ότι και στη χώρα μας διαβιούν ακόμα και σήμερα πληθυσμιακές ομάδες με παραδοσιακό τρόπο, ως κατσικοκλέφτες, φοροφυγάδες, κουμπουροφόροι ή δυναμιτιστές ψαράδες, οι οποίοι υπερσπίζονται συχνά δυναμικά και ενάντια στο κράτος αυτές τις καθιερωμένες συνήθειές τους που εξυπηρετούν και το βιοπορισμό. Ακόμα δε, μερικοί παραδοσιολάγνοι εκ του ασφαλούς υπερασπίζονται φανταστικές τοπικές παραδόσεις και μεγαλεία του τόπου καταγωγής τους και διεκδικούν, σε μια χώρα με ανάγκη διοικητικής ανασυγκροτήσεως, δικό τους Δήμο, δικό τους κάστρο ή, μάλλον, δικό τους ντοβλέτ, όπως διδάχθηκαν από τις οθωμανικές παραδόσεις τους.

Αλλά τίποτα δεν είναι καινούργιο: αρκετά παλαιότερα κάποιοι άλλοι λάτρεις των παραδόσεων απεχθάνονταν και ενεργούσαν δυναμικά εναντίον των «ξενόφερτων λύσεων» εκσυγχρονισμού, π.χ. της πατατοφαγίας (έργο των Αλούτερων = Λουθεριανών!), του εμβολιασμού (βούλα του διαβόλου), των ατμοπλοίων (καρότσες του σατανά), του πανεπιστημίου (διαβολοεπιστήμιο), του δικαστικού συστήματος (γυφτόσπιτα), των Τραπεζών (έβαζαν βόμβες γιατί τους χάλαγαν τις τοκογλυφίες, όπως ο Μακρυγιάννης κ.ά.) και άλλα συναφή και εξ ίσου γραφικά και γελοία.

Βέβαια, όποιος επιθυμεί μπορεί να επιχειρήσει και στα καθ' ημάς μια ζωή στο περιθώριο, αποτραβηγμένος από τα προϊόντα, τις μεθόδους και τους ρυθμούς του «εργαλειακού ορθολογισμού» και να αναφωνεί «πίσω ολοταχώς στις παραδόσεις» (αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος). Τότε όμως δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιεί ο ίδιος λιμουζίνες στις μετακινήσεις του, δεν είναι δυνατόν να απευθύνεται στους «πιστούς» από ραδιοφώνου και τηλεοράσεως, δεν είναι δυνατόν να αξιοποιεί το κινητό τηλέφωνο και το Internet και άλλα προϊόντα της βιομηχανικής κοινωνίας κ.ο.κ. Ας πάρει παράδειγμα τους Άμις (πάλι αυτά τα «ξενόφερτα πρότυπα»!) Η κοινωνία εξελίσσεται σε όλα τα μέτωπα και γίνεται καταγέλαστος όταν επιλέγει κάποιος για τον εαυτό του ό,τι τον βολεύει, ενώ επιτάσσει για τους άλλους «παράδοση».

Μερικοί μάλιστα δηλώνουν ότι, επιλέγουν τις παραδόσεις και κλείνονται σε μοναστήρια, αλλά ταυτόχρονα περηφανεύονται ότι διαθέτουν υπολογιστές, έχουν αναπτύξει παραγωγή ποτών (κρασιά και τσίπουρα), έχουν τυπογραφεία, συνδέσεις στο Internet κλπ. Αν είναι έτσι, μπορεί να γίνει καθένας παραδοσιακός! Ας παραμείνουν αυτοί οι «αναχωρητές» στην κοινωνία, εργαζόμενοι έναντι μισθού σε κάποια θέση και ας αναπτύξουν από εκεί όποια παραδοσιακή δραστηριότητα επιθυμούν, εκσυγχρονίζοντάς την ταυτόχρονα!

Όλα αυτά τα αερολογήματα περί «παραδόσεων», τα οποία μάλιστα θα υποκαταστήσουν τη μαρξιστική ιδεολογία (σε όσους την είχαν ασπαστεί, είτε στη σταλινική, είτε στη σοσιαλδημοκρατική εκδοχή της), αποτελούν αναχρονισμό που προσφέρει, σε προσωπικό επίπεδο την εξυπηρέτηση μιας νοσταλγίας για κάποια «χαμένη» εποχή, ηλικία, οικογένεια, πατρίδα ή οτιδήποτε άλλο σχετικό, και σε συλλογικό επίπεδο, την ψευδαίσθηση του επικείμενου διεξόδου από υπαρκτά ή φανταστικά προβλήματα.

Ο Φ. Μαλιγκούδης ορίζει τον αναχρονισμό, στην τυπολογία του οποίου εμπίπτει αυτό το εύρημα του Γ.Κ.: «O αναχρονισμός είναι μια κατάσταση συλλογικής ψευδαίσθησης, η εμμονή σε μιαν ανακόλουθη συλλογιστική. Ένα φαινόμενο, το οποίο σημαδεύει ανέκαθεν την ανθρώπινη ιστορία και που το χαρακτηρίζει μια ιδιότυπη, στατική θεώρηση του παρελθόντος: μια εμμονή στο παρελθόν, η οποία συντηρεί, πέρα και πάνω από κάθε ιστορική αλληλουχία, ως ύψιστο ιδεολόγημα τη διαχρονικότητα ενός μύθου. O αναχρονισμός χαρακτηρίζει κυρίως τον ποιμαντικό, άρα προτρεπτικό, λόγο, που αγνοεί την προοπτική του χρόνου και την ιδιαιτερότητα της κάθε εποχής. Στα πλαίσια της υπερβατικής αυτής νοσταλγίας, το νόημα της Iστορίας βρίσκεται πέρα και πάνω από αυτήν.»

Ο αναχρονισμός της λατρείας των όποιων παραδόσεων και το εύρημα περί «εκσυγχρονισμού» τους, τουτέστιν μια μεθοδευμένη βιομηχανία αναχρονισμού, οδηγεί βέβαια στη σύγκρουση του Γ.Κ. με ομοϊδεάτες του, οι οποίοι χαρακτηρίζουν με πρωτοφανή αλαζονεία τα μετα-αναγεννησιακά θρησκευτικά μουσικά έργα της Δύσης (Bach, Mozart) ως «ψελλίσματα» σε σύγκριση με τη μεσαιωνική ανατολική θρησκευτική υμνολογία. Κι αυτό, τη στιγμή που η σύμπλεξη αυτής της αρχαιοελληνικής στη ρίζα της, παραδοσιακής εκκλησιαστικής μουσικής με τη δυτική πολυφωνία και κάποιες νέες προεκτάσεις της, θα αποτελούσε πράγματι έναν «εκσυγχρονισμό», όπως τον ονειρεύεται ο Γ.Κ. Αυτός ο εκσυγχρονισμός, φυσικά, δεν θα επηρέαζε τη ζωή μας, θα προσέφερε όμως πιθανόν ένα νέο πολιτισμικό προϊόν. Ας τα βρουν μεταξύ τους οι ομοϊδεάτες!

Τελικά, το δίλημμα Δύση-Ανατολή, εκσυγχρονισμός-παραδοσιολογία έχει απαντηθεί προ πολλού αυθορμήτως και αποδεικνύεται ψευτοδίλημμα, όταν καθένας διαπιστώνει ότι ακόμα και οι ριζοσπαστικότεροι αντίπαλοι του «δυτικού τρόπου ζωής» και της βιομηχανικής κοινωνίας, αξιοποιούν για τον εαυτό τους όλα τα πλεονεκτήματα του «εργαλειακού ορθολογισμού και τεχνολογικού ντετερμινισμού εν παροξυσμώ» που προσέφερε και προσφέρει αυτή η συγκεκριμένη και μέχρι σήμερα μοναδική αποδοτική επιλογή ανάπτυξης και διαβίωσης -από τη γενική υποχρεωτική μόρφωση και τις ιατρικές υπηρεσίες, μέχρι την τεχνολογία, τις μεταφορές, τα προϊόντα πολιτισμού και τις σπουδές στη Δυτική Ευρώπη ή Αμερική- πλεονεκτήματα, χωρίς τα οποία δεν θα ήταν καν σε θέση να συμμετάσχουν οι αντίπαλοι του «ορθολογισμού» σ' αυτό τον προβληματισμό και τις συναφείς συζητήσεις, ώστε να μπορούν εκ του ασφαλούς να μεμψιμοιρούν για τη μία ή την άλλη, σοβαρή ή επουσιώδη ανεπάρκεια ή παρέκβαση!




(*) Η απορία που έχω με αυτό το σύνθημα είναι, ποιον θάνατο αντιπαραθέτουν στην Ορθοδοξία οι διαμαρτυρόμενοι, το δικό τους ή των άλλων ανθρώπων;

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

19 April 2007

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα και απληστία

(click)



























Αν ρώταγαν εμένα οι φωστήρες που έχουν το χέρι στο (αμερικάνικο) δημόσιο ταμείο, θα τους έλεγα εκ προοιμίου ότι η συγκεκριμένη εκστρατεία θα αποτύχει. Αλλά τότε δεν θα διέθεταν πρόσχημα να ξοδέψουν ένα (1) δισεκατομμύριο δολάρια, γι' αυτό δεν με ρώτησαν . Άκου στόχο που έβαλαν οι αθεόφοβοι, αποχή από το σεξ για εφήβους!

Και άμα ψάξει κάποιος, ποιοι και πώς διαχειρίστηκαν αυτά τα χρήματα,
θα βρει από πίσω τους ίδιους διαφημιστές, τους ίδιους εκδότες, τους ίδιους άπληστους μεγαλοπαράγοντες, που βρίσκονται πίσω από όλες τις κομπίνες στις ΗΠΑ, από εμπορικές και αθλητικές μέχρι πολεμικές.

Ο συνδυασμός θρησκοληψίας και διασπάθισης δημόσιου χρήματος δεν είναι φυσικά καινούργιο φαινόμενο, οι δικοί μας έχουν βρει τη φάμπρικα του "προσκυνηματικού τουρισμού". Μόνο που στην Αμερική τα μεγέθη είναι δυσανάλογα μεγαλύτερα, π.χ. όσο θα κόστιζαν τα ενισχυμένα φράγματα στη Ν. Oρλεάνη.




Οι γονείς του Άλεξ που έχει εξαφανιστεί στη Βέροια, άνοιξαν blog με τίτλο findalex με στόχο να ενημερώσουν τον κόσμο για τις εναγώνιες προσπάθειές τους. Η συμπαράστασή μας είναι αυτoνόητη!

18 April 2007

Βιβλία, βιβλία

Θεοί και βασιλιάδες της 3ης χιλιετίας π.Χ.


Χαραγμένοι σε πήλινα πινακίδια με τη σφηνοειδή γραφή των Σουμερίων, την αρχαιότερη γραφή που γνωρίζουμε, οι σουμεριακοί μύθοι έγιναν γνωστοί γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Ηταν η εποχή που οι αρχαιολογικές σχολές της Δύσης διεξήγαν τις μεγάλες ανασκαφές στη Μεσοποταμία. Τότε ανάμεσα στα πολλά ευρήματα που έφερε στο φως ο βρετανός αρχαιολόγος Layard στην ανασκαφή της Νινευή, βρέθηκαν οι πινακίδες με την άγνωστη εκείνη την εποχή σφηνοειδή γραφή. Οι πινακίδες μαζί με τα άλλα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο για να συντηρηθούν και να μελετηθούν. Κατά την αποκρυπτογράφησή τους, που έγινε μερικά χρόνια αργότερα, ήρθαν στο φως τα γραπτά ποιήματα των Σουμερίων, που σήμερα θεωρούνται τα αρχαιότερα λογοτεχνικά κείμενα που έφθασαν στις μέρες μας.

Από τις πινακίδες που αποκρυπτογραφήθηκαν βρέθηκαν επικά ποιήματα που αναφέρονται σε ήρωες που «έζησαν» στα τέλη της 4ης και στις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ., μεταξύ των οποίων είναι και ο Γκιλγκαμές, ο πρόδρομος του δικού μας Ηρακλή, καθώς και βασιλείς και θεοί του σουμεριακού πανθέου. Γύρω στα τέλη της 3ης χιλιετίας το βασίλειο των Σουμερίων κατελήφθη από γειτονικούς λαούς και χάθηκε. Διατηρήθηκε μόνο η γλώσσα τους, που χρησιμοποιήθηκε από τους κατακτητές ως θρησκευτική και λογοτεχνική.


Οι μύθοι χωρίζονται σε θεϊκούς και σε βασιλικούς. Οι πρώτοι είναι άσματα αφιερωμένα στους θεούς και οι δεύτεροι εξαίρουν τα προτερήματα των βασιλέων της 3ης Δυναστείας της Ουρ που βασίλεψε τους δύο τελευταίους αιώνες της τρίτης χιλιετίας π.Χ. Ανάμεσα στα ποιήματα αυτά υπάρχει ένα μεγάλο που αποτελείται από 400 στίχους και θρηνεί την καταστροφή της Ουρ, ένα άλλο που είναι αφιερωμένο στην καταστροφή της Νιππούρ και ένα ακόμη που αναφέρεται στην καταστροφή όλης της Σουμερίας. Παροιμίες και αφορισμοί είναι ένα άλλο είδος λογοτεχνίας των Σουμερίων και ορισμένοι από τους μύθους αυτούς θυμίζουν μύθους του Αισώπου, παρ' όλο που γράφτηκαν κάπου 1.000 χρόνια νωρίτερα. Πάντως απ' όλες τις αντίστοιχες γειτονικές λογοτεχνίες, η λογοτεχνία των Σουμερίων έφθασε στις μέρες μας αυτούσια, χωρίς να υποστεί επεξεργασία ή διορθώσεις. Τα κείμενα έφθασαν σε μας έτσι όπως χαράχτηκαν από τους γραφιάδες στις πήλινες πινακίδες πριν από 4.000 χρόνια και μας μιλάνε για τη φύση, για το δέος του ανθρώπου που προσπαθεί να ερμηνεύσει το Σύμπαν και για τους θεούς του, που έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με εκείνον.

Η απόδοση του βιβλίου «Σουμεριακοί μύθοι» από την Αύρα Ward, εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 2006, σε σύγχρονη και ρέουσα γλώσσα, συνοδεύεται από χαριτωμένα σκίτσα από το βιβλίο της Tessa Richards «Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia», έκδοση του Βρετανικού Μουσείου. Συγκρίσεις με μύθους ελληνικούς ή και εβραϊκούς μπορούν να γίνουν πολλές, όπως στην περίπτωση που ο θεός του αιθέρα Ενλίλ διαλέγει ανάμεσα σε δύο αδέλφια (όπως στον μύθο του Κάιν και του Αβελ) αυτόν που κάνει τα δέντρα να καρποφορήσουν και τα ζώα να γεννοβολούν (όπως στον μύθο της Αθηνάς και του Ποσειδώνα). Διαλέγει, μ' άλλα λόγια, τον θεό αγρότη. Και εδώ, όπως στους μύθους των ολύμπιων θεών, οι αιμομιξίες, οι πατροκτονίες ή παιδοκτονίες δίνουν και παίρνουν, ενώ δαίμονες και τέρατα κατατρέχουν τους ανθρώπους. Και εδώ, όπως σε όλες τις παλιές μυθολογίες, υπάρχουν μύθοι του κατακλυσμού και μύθοι που εξηγούν τα φυσικά φαινόμενα, από τα απλούστερα, όπως η διαδρομή του Ηλίου και της Σελήνης, ως τα πιο... δύσκολα, όπως είναι ο θάνατος. Αλλοι μύθοι χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και άλλοι από επαναλήψεις, η «διαδρομή» ωστόσο που μας προτείνει η Αύρα Ward με αυτό το βιβλίο είναι βέβαιο ότι μας ανοίγει παλιούς ορίζοντες που πάνε πίσω 4.000 και περισσότερα χρόνια. Και είναι μια «διαδρομή» συναρπαστική.

(Χαρά Κιοσσέ, Το ΒΗΜΑ, 15/04/2007)


Κι εδώ μια προσφορά του blog: το ψευδώνυμο sfrang στα ιερογλυφικά:

16 April 2007

II - Πέθανε ο Mozart «γέρος»;

Τα γεγονότα

Πέρα από όσα προαναφέρθηκαν, ούτε από τα πραγματικά γεγονότα, όσον αφορά στον Mozart, προκύπτει επιβεβαίωση των απόψεων που διατυπώνει ο Θ.Μ. Είναι γνωστό από την πλούσια βιβλιογραφία ότι ο μεγάλος συνθέτης είχε μία οικονομικά και κοινωνικά άστατη ζωή, όπως πολλοί ελεύθεροι καλλιτέχνες εξάλλου, επειδή δεν είχε στη Βιέννη μόνιμη απασχόληση σε κάποια εκκλησιαστική αυλή ή σε κάποιον ευγενή. Αποτέλεσμα ήταν να αναζητάει αγχωδώς ευκαιρίες και χώρους για την εκτέλεση των έργων του με στόχο κάποιες εισπράξεις. Έτσι, συνέθετε 3-4 νέα έργα, κοντσέρτα και συμφωνίες ή κάποια όπερα, πέρα από την εκτέλεση μικροπαραγγελιών, και στη συνέχεια αναζητούσε ακροατήριο (ακαδημίες, όπως έλεγαν τότε) για να τα παρουσιάσει. 
 
Στις διάφορες επιστολές επαιτείας για χρήματα (π.χ. Puchberg), αναφέρεται συχνά ο Mozart σε άπαικτα έργα του που θα του απέφεραν πολλά χρήματα ώστε να ξεπληρώσει τα χρέη... Γίνεται κατανοητό ότι κάτω από τέτοιες συνθήκες δημιουργίας η παραγωγή έργου του επιπέδου που γνωρίζουμε για τον Mozart και απαιτούσε ο ίδιος από τον εαυτό του (βλέπε επιστολές), θα ήταν ασυνεχής - πέρα από τους αισθητικούς προβληματισμούς που επέβαλαν σ' ένα καλλιτέχνη, ακόμα και στον ιδιοφυή Mozart, να κάνει μικρότερα ή μεγαλύτερα διαλείμματα στη δημιουργική του προσπάθεια. Αυτό όμως δεν σημαίνει με κανένα τρόπο ότι είχε ολοκληρωθεί η προσφορά του σε ένα μουσικό είδος, τη στιγμή που, όσον αφορά στην καλλιτεχνική δημιουργία, κανείς δεν είναι δυνατόν να εκτιμήσει ή και να υποψιαστεί, τι μπορεί να προσφέρει ένας κορυφαίος καλλιτέχνης όπως ο Mozart.

Για παράδειγμα, ο Liszt έγινε διάσημος ως βιρτουόζος πιανίστας και σε μεγαλύτερη ηλικία στράφηκε στη μουσική σύνθεση. Αν είχε την ατυχία να πεθάνει περίπου στην ηλικία που πέθανε ο Mozart, θα έμενε το όνομά του στην ιστορία της μουσικής ως κορυφαίος πιανίστας. Ο Θ.Μ. θα είχε εξαγάγει το συμπέρασμα, κρίνοντας πιθανόν από μία περιπτωσιακή κόπωση ή σταδιακή μείωση των δημόσιων εμφανίσεων τού Liszt ή και λόγω κάποιας αρθρίτιδας στα δάκτυλα, ότι ο πιανίστας πέθανε, επειδή είχε ολοκληρώσει την ερμηνευτική προσφορά του - δεν είχε πια τίποτα άλλο να δημιουργήσει! Αναφέρουμε ακόμα για σύγκριση με την πορεία του Mozart ότι ο Haydn έγραψε κάπου 2.000 έργα εξασφαλισμένος από τα καθημερινά προβλήματα ως «μόνιμος» υπάλληλος της οικογένειας Εστερχάζυ και αργότερα ως συνταξιούχος, είχε δε την τύχη να φτάσει σε ηλικία 77 ετών.

Αν και δεν είμαστε οι αρμοδιότεροι, δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε εκθέσεις περί ψυχολογικής καταπτώσεως, απομονωτισμού από τον κοινωνικό περίγυρο, μοιρολατρία, τάση προς ασθένειες κτλ. ανθρώπων που έμειναν στα 40-50 χρόνια για μεγάλο χρονικό διάστημα άνεργοι, μετά από μία παραγωγική ζωή αρκετών ετών. Αλλιώς αντιμετωπίζει τη ζωή και τον κόσμο ο «βολεμένος» και χορτάτος και αλλιώς ο άνεργος και καταχρεωμένος και αυτό το γνωρίζουμε όλοι από την καθημερινότητα, δεν χρειάζονται ιδιαίτερες επιστημονικές εκθέσεις για να πεισθούμε. Σίγουρα, οι συνθήκες της σημερινής μεταβιομηχανικής κοινωνίας είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες στα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά και ο Θ.Μ. φέρνει παραδείγματα, τα οποία δεν εντάσσονται σε ένα ενιαίο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, άρα ισχυρίζεται ότι η θεωρία του είναι διαχρονική και διαπολιτισμική.

Θέλουμε ακόμα να κάνουμε την εκτίμηση, επανερχόμενοι στον Mozart, ότι, εφόσον επιβίωνε ο συνθέτης για κάποιο ικανό χρονικό διάστημα από τη μάλλον χρόνια ασθένειά του και έπαιρνε τη θέση μουσικού στο ναό του Αγίου Στέφανου της Βιέννης που του είχαν ήδη υποσχεθεί οι επίτροποι της εκκλησίας, θα ήταν υποχρεωμένος και θα το έκανε με ιδιαίτερη ευχαρίστηση, ουδείς αμφιβάλλει, να ασχοληθεί και πάλι με τη σύνθεση εκκλησιαστικών έργων που είχε ουσιαστικά εγκαταλείψει με τον αποχαιρετισμό του Σάλτσμπουργκ: Δεκαεπτά (17) λειτουργίες στο Σ. μέχρι το 1781 που έφυγε, δύο στη Βιέννη, 8 λιτανείες και εσπερινούς στο Σ., τίποτα στη Βιέννη, 17 εκκλησιαστικές σονάτες στο Σ., καμία στη Βιέννη κτλ. Ένας διορισμός στον «ευρύτερο δημόσιο τομέα» της Βιέννης λοιπόν και η έκρηξη παραγωγής έργων του πολυγραφότατου Mozart θα ανέτρεπαν τη θεωρία του Θ.Μ. ή θα τον απέτρεπαν να χρησιμοποιήσει τον Mozart στο συζητούμενο βιβλίο ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα.

Αλλά και η αστήρικτη εκτίμηση του Θ.Μ. στη συνέντευξή του στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ότι ο Mozart «είχε προσφέρει ήδη τόσα πολλά... που ελάχιστα θα πρόσθετε, αν ζούσε πενήντα χρόνια ακόμα», μας δίνει το δικαίωμα να αντιπαραθέσουμε μία αντίστοιχη δική μας υπόθεση, πέρα από τα αναφερόμενα στις προηγούμενες παραγράφους: Ο συγχρωτισμός του Mozart με το νεότερό του Beethoven μετά το 1793 που εγκαταστάθηκε ο τελευταίος οριστικά στη Βιέννη, θα οδηγούσε σίγουρα σε μία καλλιτεχνική άμιλλα, ίσως και σε αντιζηλία ανάμεσά τους, λόγω του ανταγωνιστικού και δύστροπου χαρακτήρα και των δύο κορυφαίων δημιουργών, από την οποία θα προέκυπταν σίγουρα συνθέσεις, τις οποίες ούτε να υποψιαστούμε είμαστε σε θέση.

Να σημειωθεί ακόμα ότι ο Haydn έγραψε το ορατόριο «Η δημιουργία», ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το 1798, ως συνταξιούχος μουσικός σε ηλικία 66 ετών. Στον ώριμο Liszt οφείλουμε δε τη λεγόμενη συμφωνική ποίηση. Δεν είναι άδικο να υποθέσουμε ότι ειδικά ο Mozart, με τόσες ιδέες και τόσα σχέδια στο μυαλό του, που έγραψε λίγους μήνες πριν πεθάνει το κοντσέρτο για κλαρινέτο (μπασέτ κόρνο), ένα από τα πιο όμορφα κοντσέρτα του, ο οποίος ακόμα και στο κρεβάτι της ασθένειας που έμελλε να γίνει νεκρικό, αγωνιζόταν να ολοκληρώσει μια σύνθεση για επιμνημόσυνη λειτουργία (Requiem), ότι ειδικά αυτός ο δημιουργός δεν θα είχε κάτι ενδιαφέρον να προσθέσει στα επόμενα 10 ή 20 χρόνια ζωής του - αν βέβαια ζούσε;

Ο Θ.Μ. αναφέρει (σελ. 74) ότι συζήτησε με μουσικούς, οι οποίοι δεν «σοκάρονται από την ιδέα ότι ο Mozart μπορεί να είχε εξαντλήσει το δημιουργικό του δυναμικό...» Δεν αναφέρονται βέβαια ονόματα συγκεκριμένων μουσικών και είναι δύσκολο να εξακριβωθεί, τι ακριβώς πιστεύουν αυτοί. Πάντως, οι γνωστοί μουσικολόγοι, μελετητές του Mozart και συγγραφείς, αναφέρουμε εδώ μόνο τους Alfred Einstein (διάσημος μουσικολόγος, εξάδελφος του Φυσικού), B. Paumgartner και V. Braunbehrens, σε κανένα σημείο του έργου τους δεν συμφωνούν με την άποψη των μουσικών που επικαλείται ο Θ.Μ. - κάθε άλλο μάλιστα (*). Καταλήγουμε λοιπόν ότι ούτε η λογική των γεγονότων, ούτε οι έγκυρες εκτιμήσεις επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματα του συγγραφέα.

Όσον αφορά, τέλος, την άποψη του Θ.Μ. στο βιβλίο και στην προαναφερόμενη συνέντευξη στον Τάκη Μίχα, ότι και η αυτοκτονία αποτελεί μία φυσιολογική διαδικασία στην εξέλιξη της ζωής ενός ανθρώπου (Hemingway) ή ότι η αποτυχία μίας αυτοκτονίας (Schumann) οφείλεται στο ότι ο δημιουργός δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα το έργο του, μάλλον σαν μακάβρια υπερβολή από την απουσία επιχειρημάτων, αν όχι σαν κακόγουστο αστείο, ακούγεται.
(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)
(*) Αναφέρουμε εδώ μόνο ένα έργο καθενός από τους τρεις μελετητές:
  • Alfred Einstein: Mozart, Sein Charakter-Sein Werk, Fischer, Frankfurt 1978
  • Volkmar Braunbehrens: Mozart in Wien, Piper-Schott, Muenchen 1988
  • Bernhard Paumgartner: Mozart, Leben und Werk, Piper-Schott, Muenchen 1991





W.A.Mozart: Συμφωνία αρ. 41


14 April 2007

I - Πέθανε ο Mozart «γέρος»;

...
Στο βιβλίο του πανεπιστημιακού, Θ. Μόδη (Θ.Μ.), «Προβλέψεις» (*), υποστηρίζεται ότι η πορεία κάθε ανθρώπου ως δημιουργικής μονάδας είναι περίπου προδιαγεγραμμένη και μπορεί να περιγραφεί, με μεγάλη ακρίβεια, με κατάλληλες μαθηματικές συναρτήσεις. 

Από αυτές τις συναρτήσεις προκύπτει ότι μία σταθερή κάμψη στις δραστηριότητες και στην παραγωγικότητα κάθε ανθρώπου δηλώνει ότι αυτός δεν έχει πια τίποτα να προσφέρει και μοιραία οδηγείται στο θάνατο. Φέρνει δε ως παραδείγματα, μεταξύ άλλων, τον κορυφαίο συνθέτη W.A. Mozart (πέθανε το 1791 σε ηλικία 35 ετών, μάλλον από χρόνια νεφρική δυσλειτουργία, καθυστερημένη επίπτωση παιδικής ασθένειας), το διάσημο φυσικό Albert Einstein (πέθανε στα 76 χρόνια του το 1955) και τον επίσης διάσημο για τα έργα και την περιπετειώδη ζωή του συγγραφέα E. Hemingway (αυτοκτόνησε το 1961 σε ηλικία 62 ετών). Αυτό σημαίνει ότι και οι τρεις δημιουργοί πέθαναν «γέροι». Και ως προς τον Einstein θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος καλόπιστα ότι στα 76 του ένας άνθρωπος της δεκαετίας του '50 πράγματι είναι γέρος ή ακόμα και για τον Hemingway, ότι έχει αρχίσει να γερνάει. Αλλά ο Mozart; Ήταν από πλευράς δημιουργικότητας, εμπνεύσεως και παραγωγικότητας ο Mozart στα 35 του «γέρος»; 

Διατυπώνουμε εισαγωγικά τη θέση ότι ο Θ.Μ. δεν φαίνεται να έχει επιλέξει τα κατάλληλα παραδείγματα (Mozart, Hemingway και Einstein) για να τεκμηριώσει τη θεωρία του. Αν όμως αυτά τα παραδείγματα είναι τα καλύτερα δυνατά που βρήκε, τότε η θεωρία του πιθανόν να έχει μόνο στατιστική σημασία, να περιγράφει δηλαδή τη συμπεριφορά ευρύτερων ομάδων πληθυσμού, αλλά να μην επιτρέπεται να εξειδικευτούν τα συμπεράσματα σε συγκεκριμένα άτομα.

Αφήνουμε δε ανοικτά τα φιλοσοφικά προβλήματα που προκύπτουν από την περίπου μοιρολατρική αποδοχή μιας προκαθορισμένης πορείας ενός ανθρώπου, χωρίς την αποφασιστική σημασία στη ζωή μας του παράγοντα τύχη, χωρίς την ικανότητα για αλλαγή πορείας με προσωπική βούληση. Νομίζουμε ότι το Πανεπιστήμιο της «καθημερινής ζωής» δεν δικαιώνει τον Θ. Μ.

Μαθηματική περιγραφή

Η «σιγμοειδής» καμπύλη (σχήμα πάνω αριστερά, από την ομοιότητά της με το λατινικό γράμμα S) που εισάγει ο Θ.Μ. προκύπτει από την αθροιστική καταχώρηση γεγονότων (συνθέσεις, συγγραφή βιβλίων, δημοσίευση επιστημονικών μελετών κτλ.) με το χρόνο στον οριζόντιο άξονα. Αυτή η καμπύλη χαρακτηρίζεται από οριζόντια εφαπτομένη κατά την εκκίνηση, από μία περισσότερο ή λιγότερο ταχεία εκθετική ανάπτυξη και, τέλος, από προσέγγισή της σε μία ασυμπτωτική τιμή. Η προσέγγιση αυτή είναι απεριοδική (δηλαδή χωρίς ταλαντώσεις), όπως δείχνουν οι καμπύλες για τον Mozart και τον Hemingway. Προϋπόθεση βέβαια να επιδέχονται αυτή τη μαθηματικοποίηση οι δραστηριότητες κάθε ανθρώπου είναι να εκδηλώνονται μέσα σε «μόνιμη κατάσταση λειτουργίας». Αλλιώς θα είχαμε διαταραχές γύρω από τη θεωρητική τιμή της μόνιμης καταστάσεως.




(click)

Η πρώτη ένσταση από πλευράς μου είναι ότι, αυτή η μόνιμη κατάσταση λειτουργίας σπανίως αποκαθίσταται, γιατί ενσκήπτουν ανεξέλεγκτες εξωτερικές διαταραχές (ασθένειες, οικονομικές κρίσεις κτλ.), με αποτέλεσμα να προκαλείται αποσταθεροποίηση. Το εξεταζόμενο «σύστημα», αν επιβιώσει, θα αναγκαστεί να ξεκινήσει από την αρχή - αυτός είναι ο αέναος κύκλος της ζωής. 'Όλο το μυστικό της επιτυχίας είναι να αποφύγουμε ή να διαχειριστούμε σωστά τις «ανεξέλεγκτες εξωτερικές διαταραχές»... Σωστή διαχείριση δεν σημαίνει δε κατά μέτωπο σύγκρουση με το πρόβλημα, κάθε άλλο! Μπορεί να σημαίνει και αφομοίωση, ακόμα και αξιοποίηση της εξωγενούς διαταραχής, η οποία διαφορετικά θα μπορούσε να είναι καταστρεπτική.

Σε μία συνέντευξή του στο δημοσιογράφο Τάκη Μίχα (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ) αναφέρει ο Θ.Μ. ότι στην πορεία δεν είναι δυνατόν «να αλλάξουμε ζωή», όπως δεν είναι δυνατόν, λέει, να στρίψουμε δεξιά ή αριστερά όταν ένα όχημα τρέχει με μεγάλη ταχύτητα. Βεβαιότατα, μία στροφή 90o με ταχύτητα 120 km/h θα αποτελούσε καταστροφικό εγχείρημα. Με αυτούς τους όρους πράγματι δεν γίνεται να στρίψουμε σε ορθή γωνία! Αλλά, υπάρχουν και οι ανοικτές στροφές, υπάρχει και η επιβράδυνση του αυτοκινήτου που αντιστοιχούν σε χρονική κλιμάκωση δραστηριοτήτων στο παράδειγμα του Θ.Μ. Αυτή είναι η μαεστρία της σωστής διαχειρίσεως, αυτή είναι η «τέχνη της ζωής», η οποία δεν είναι εξασφαλισμένη και δεν αναγνωρίζεται σε κανένα άνθρωπο παρά μόνον απολογιστικά.



(click)
Τα παραδείγματα

Ως προς τα παραδείγματα που αναφέρονται στο βιβλίο του Θ.Μ., αφήνουμε καταρχάς ανοικτό το ερώτημα, κατά πόσον κορυφαίοι δημιουργοί με σύνθετη και εκρηκτική προσωπικότητα, όπως ο Mozart και ο Hemingway, είναι δυνατόν να «κλειστούν» σε μία ποσοτική αποτίμηση του έργου τους και αυτό να περιγραφεί με μαθηματικές εξισώσεις. Ας παραβλέψουμε επίσης ότι δεν είναι εύκολο να αποφασίσει κάποιος, τι σημαίνει «έργο» το οποίο θα συναθροίσει: μια όπερα και μια σονάτα μετράνε το ίδιο; Ο πίνακας Guernica του Picasso και κάποια προσωπογραφία του μετράνε ως ισότιμα; Κι αν όχι, πόσες καντάτες αντιστοιχούν σε μια συμφωνία και πόσα σκίτσα σε ένα τοπίο;

Το συμπέρασμα που μπρούμε να βγάλουμε προσωρινά είναι ότι οι καμπύλες που περιέχονται στο βιβλίο του Θ.Μ. και δείχνουν να συμπίπτουν περισσότερο ή λιγότερο τα σημεία πραγματικών γεγονότων με τα σημεία της ιδανικής σιγμοειδούς καμπύλης, δηλώνουν απλώς ότι το «σύστημα Mozart» (Εικόνα 1) προσομοιώνεται ως δυναμικό σύστημα αρκετά καλά, το «σύστημα Hemingway» (Εικόνα 2) απλώς ικανοποιητικά.

Στο παράδειγμα για τον Albert Einstein (Εικόνα 4) η προσομοίωση δεν είναι όμως επιτυχής. Πολύ λιγότερο θα δικαίωναν τη θεωρία του Θ.Μ. παραδείγματα, όπως ο Joseph Haydn και ο Gioacchino Rossini. O πρώτος έφτασε τα 77 χρόνια και τα έργα του, περί τις 2.000 αυτοτελή κομμάτια, είναι όλα γνωστά. Τα τελευταία έργα του γράφτηκαν το 1801, αλλά ο μεγάλος αυτός δημιουργός έζησε μέχρι το 1809. Ο δεύτερος έγραψε το τελευταίο σπουδαίο έργο του σε ηλικία 37 ετών. Έκτοτε και μέχρι τα 76 χρόνια του που πέθανε (1868), σχεδόν τίποτα. Κατά τη θεωρία του Θ.Μ., φαίνεται να έζησαν πέρα από τα αναμενόμενα και γι' αυτό αποσιωπούνται (δική μου Εικόνα 5).

Αλλά και σε άλλους τομείς δραστηριότητας υπάρχουν εντυπωσιακές δημιουργίες, ανεξάρτητα από την ηλικία. Ο Ελβετός Μαθηματικός Leonard Euler έγραψε τις καλύτερες μελέτες του σε ηλικία 70 ετών (έζησε 76 χρόνια), ο Goethe τελείωσε το έργο του Faust σε ηλικία 86 ετών, ο Πικάσο και ο Νταλί δημιούργησαν σημαντικά εικαστικά έργα στα τελευταία χρόνια της ζωής τους και οι διάσημοι μαέστροι Τοσκανίνι και Κάραγιαν άφησαν πίσω τους αξέχαστες ερμηνείες σε προχωρημένη ηλικία. Να υπενθυμίσουμε δε ότι και ο Αρχιμήδης ήταν ιδιαίτερα παραγωγικός λίγα χρόνια πριν δολοφονηθεί, σε ηλικία περίπου 75 ετών.

Ειδικότερα για τον Mozart φαίνεται από την καμπύλη, ότι η κυρτότητα έχει γίνει μεν ήδη αρνητική, η ασυμπτωτική τιμή της βρίσκεται όμως αρκετά υψηλότερα από το σημείο που δείχνει το έτος θανάτου (Εικόνα 3). Εκτιμούμε ότι η προσέγγισή της, σε αντιστοιχία και με τα άλλα παραδείγματα, θα απαιτούσε ακόμα περίπου 15, ίσως και 20 έτη. Με σωστή εφαρμογή της θεωρίας - όσο περίεργη κι αν διαβάζεται αυτή η διατύπωση - θα έπρεπε λοιπόν ο Mozart να πεθάνει ανάμεσα στα έτη 1806 και 1811, δηλαδή σε ηλικία 50-55 ετών! Αυτές οι ηλικίες πρέπει να θεωρηθούν υψηλές για εκείνη την εποχή που θέριζαν οι επιδημίες!

Στην καμπύλη του Hemingway, τώρα, έχει περίπου διαμορφωθεί η ασυμπτωτική τιμή (Εικόνα 2), αλλά είναι γνωστό ότι ο μακαρίτης πέθανε (αυτοκτόνησε) στα 62 του χρόνια, δηλαδή όχι πολύ μακριά από το μέσο όρο ζωής της εποχής του. Άρα το συμπέρασμα ότι ο Hemingway είχε περίπου ολοκληρώσει το έργο του, μπορεί να το διατυπώσει κάθε αμύητος και χωρίς αναλυτικά εργαλεία. Αυτά προκύπτουν από τις καμπύλες του Θ.Μ. και δεν φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα συμπεράσματά του.

Όσον αφορά δε την καμπύλη για τον Einstein (Εικόνα 4), αυτή παρουσιάζει μία τελείως ιδιόμορφη συμπεριφορά και ο Θ.Μ. εκτιμά ότι τα «έργα» των τελευταίων ετών ζωής του Einstein ήταν επεξηγήσεις για παλαιότερες μελέτες του ή επιστολές κτλ., άρα αυτή η υπερδραστηριότητα του μεγάλου Φυσικού δεν έχει βαρύνουσα σημασία.

Αυτό είναι βέβαια μία εύκολη διέξοδος! Ποιος μπορεί να το κρίνει αυτό; Ποιος μπορεί να κρίνει αν τα μουσικά έργα σε κάποια φάση της ζωής ενός μεγάλου δημιουργού είναι ερμηνευτικά παλαιότερων προσπαθειών του; Και του Rossini τα έργα, μετά την τελευταία όπερα (1839) ήταν ασήμαντα θρησκευτικά έργα. Χωρίς αυτά η καμπύλη του Rossini θα ήταν επίπεδη ήδη από τη μέση του διαγράμματος περίπου. Ποιος μπορεί να κρίνει τη βαρύτητα του έργου KV 625 του Mozart, μία καντάτα για 2 τενόρους και ένα μπάσο, με συνοδεία ορχήστρας, το τελευταίο πριν από το Requiem, αν πρόκειται δηλαδή για μία αυθύπαρκτη δημιουργία ή είναι «ερμηνευτική», όχι με λόγια, αλλά με τα εργαλεία του μουσικού, για άλλα προγενέστερα έργα ή για το συνολικό έργο του συνθέτη; Γενικό συμπέρασμα από τα προαναφερόμενα είναι λοιπόν ότι, παρότι τα παραδείγματα του συγγραφέα είναι επιλεκτικά, ακόμα κι αυτά δεν καλύπτονται από τη θεωρία του. 
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
(*) Θ. Μόδη: Προβλέψεις, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996, σελ. 322



W.A.Mozart: Συμφωνία αρ. 39